W latach 1910–1931 tramwajowe linie podmiejskie połączyły większość ważniejszych miejscowości podłódzkich tworząc największą tego rodzaju sieć w Polsce, która przetrwała bez zmian aż do końca lat 80. XX wieku. W pierwszej połowie lat 90. XX w. zlikwidowano część z nich, ale proces ten został zahamowany i obecnie Łódź jako jedyne miasto w Polsce posiada rozbudowaną sieć tramwajów podmiejskich.
W latach 1910–1931 tramwajowe linie podmiejskie połączyły większość ważniejszych miejscowości podłódzkich tworząc największą tego rodzaju sieć w Polsce, która przetrwała bez zmian aż do końca lat 80. XX wieku. W pierwszej połowie lat 90. XX w. zlikwidowano część z nich, ale proces ten został zahamowany i obecnie Łódź jako jedyne miasto w Polsce posiada rozbudowaną sieć tramwajów podmiejskich.
Po [[II wojna światowa|II wojnie światowej]] sieć podmiejska i miejska zostały upaństwowione i przekazane [[Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne – Łódź|Miejskiemu Przedsiębiorstwu Komunikacyjnemu w Łodzi]] (MPK), które wraz z rozbudową Łodzi powiększyło znacznie liczbę i długość linii miejskich, pozostawiając sieć podmiejską praktycznie bez zmian. Obecnie w Łodzi funkcjonuje 20 linii miejskich i 3 podmiejskie (regionalne), po niespełna 19-letnim okresie obsługi przez spółki zorganizowane przez podłódzkie gminy, ponownie znajdujące się w rękach MPK. Druga co do długości linia tramwajowa w [[Polska|Polsce]] to '''46''' z łódzkiej [[Pętla (transport publiczny)|pętli]] Zdrowie do [[Ozorków|Ozorkowa]] o długości ok. 30 km.
Po [[II wojna światowa|II wojnie światowej]] sieć podmiejska i miejska zostały upaństwowione i przekazane [[Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne – Łódź|Miejskiemu Przedsiębiorstwu Komunikacyjnemu w Łodzi]] (MPK), które wraz z rozbudową Łodzi powiększyło znacznie liczbę i długość linii miejskich, pozostawiając sieć podmiejską praktycznie bez zmian. Obecnie w Łodzi funkcjonuje 20 linii miejskich i 3 podmiejskie (regionalne), po niespełna 19-letnim okresie obsługi przez spółki zorganizowane przez podłódzkie gminy, ponownie znajdujące się w rękach MPK. Druga co do długości linia tramwajowa w [[Polska|Polsce]] to '''46''' z łódzkiej [[Pętla (transport publiczny)|pętli]] Zdrowie do [[Ozorków|Ozorkowa]] o długości ok. 35 km.
Łódzka i podłódzka sieć tramwajowa cechuje się [[Rozstaw metrowy|wąskim rozstawem torów]] (1000 mm). Największym projektem tramwajowym w aglomeracji łódzkiej był [[Łódzki Tramwaj Regionalny]], projekt [[szybki tramwaj|szybkiego tramwaju]], obejmujący między innymi wymianę torowisk na trasie ówczesnej linii nr '''11''' ([[Pabianice]] – [[Łódź]] – [[Zgierz]]), budowę wzbudzanej sygnalizacji, nowych przystanków i zakup 10 niskopodłogowych tramwajów [[Pesa Tramicus|Pesa 122N]]. [[Łódzki Tramwaj Regionalny]] został jednak wykonany tylko między Helenówkiem a Chocianowicami – nowe tramwaje nie kursują do Zgierza ani Pabianic. Dnia 1 października 2013 rozpoczęto przebudowę [[Trasa W-Z w Łodzi|trasy W-Z]], która zakończyła się 31 października 2015 roku. Trasa linii 10 (Wyszyńskiego-Augustów) została gruntownie przebudowana, wybudowano torowisko wzdłuż ul. Rokicińskiej, al. Hetmańskiej, ul. Kazimierza Odnowiciela, al. Ofiar Terroryzmu 11 Września do krańcówki Olechów. MPK na linię 10 zakupiło 22 nowe 100% niskopodłogowe tramwaje [[Pesa Swing]].
Łódzka i podłódzka sieć tramwajowa cechuje się [[Rozstaw metrowy|wąskim rozstawem torów]] (1000 mm). Największym projektem tramwajowym w aglomeracji łódzkiej był [[Łódzki Tramwaj Regionalny]], projekt [[szybki tramwaj|szybkiego tramwaju]], obejmujący między innymi wymianę torowisk na trasie ówczesnej linii nr '''11''' ([[Pabianice]] – [[Łódź]] – [[Zgierz]]), budowę wzbudzanej sygnalizacji, nowych przystanków i zakup 10 niskopodłogowych tramwajów [[Pesa Tramicus|Pesa 122N]]. [[Łódzki Tramwaj Regionalny]] został jednak wykonany tylko między Helenówkiem a Chocianowicami – nowe tramwaje nie kursują do Zgierza ani Pabianic. Dnia 1 października 2013 rozpoczęto przebudowę [[Trasa W-Z w Łodzi|trasy W-Z]], która zakończyła się 31 października 2015 roku. Trasa linii 10 (Wyszyńskiego-Augustów) została gruntownie przebudowana, wybudowano torowisko wzdłuż ul. Rokicińskiej, al. Hetmańskiej, ul. Kazimierza Odnowiciela, al. Ofiar Terroryzmu 11 Września do krańcówki Olechów. MPK na linię 10 zakupiło 22 nowe 100% niskopodłogowe tramwaje [[Pesa Swing]].
Łódź była pierwszym miastem na terenie zaboru rosyjskiego, które posiadło tego rodzaju transport publiczny. Początkowo istniały dwie, dość krótkie linie tramwajowe obsługujące Śródmieście, w lutym 1899 były już cztery, zgodnie z koncesją. W 1901 (17 i 19 stycznia) ruszyły pierwsze podmiejskie linie tramwajowe[2] – do Pabianic i Zgierza. Obie te inicjatywy były efektem działania prywatnych spółek, w których dominowali łódzcy fabrykanci niemieckiego pochodzenia z Juliuszem Kunitzerem na czele.
W latach 1910–1931 tramwajowe linie podmiejskie połączyły większość ważniejszych miejscowości podłódzkich tworząc największą tego rodzaju sieć w Polsce, która przetrwała bez zmian aż do końca lat 80. XX wieku. W pierwszej połowie lat 90. XX w. zlikwidowano część z nich, ale proces ten został zahamowany i obecnie Łódź jako jedyne miasto w Polsce posiada rozbudowaną sieć tramwajów podmiejskich.
Po II wojnie światowej sieć podmiejska i miejska zostały upaństwowione i przekazane Miejskiemu Przedsiębiorstwu Komunikacyjnemu w Łodzi (MPK), które wraz z rozbudową Łodzi powiększyło znacznie liczbę i długość linii miejskich, pozostawiając sieć podmiejską praktycznie bez zmian. Obecnie w Łodzi funkcjonuje 20 linii miejskich i 3 podmiejskie (regionalne), po niespełna 19-letnim okresie obsługi przez spółki zorganizowane przez podłódzkie gminy, ponownie znajdujące się w rękach MPK. Druga co do długości linia tramwajowa w Polsce to 46 z łódzkiej pętli Zdrowie do Ozorkowa o długości ok. 35 km.
Łódzka i podłódzka sieć tramwajowa cechuje się wąskim rozstawem torów (1000 mm). Największym projektem tramwajowym w aglomeracji łódzkiej był Łódzki Tramwaj Regionalny, projekt szybkiego tramwaju, obejmujący między innymi wymianę torowisk na trasie ówczesnej linii nr 11 (Pabianice – Łódź – Zgierz), budowę wzbudzanej sygnalizacji, nowych przystanków i zakup 10 niskopodłogowych tramwajów Pesa 122N. Łódzki Tramwaj Regionalny został jednak wykonany tylko między Helenówkiem a Chocianowicami – nowe tramwaje nie kursują do Zgierza ani Pabianic. Dnia 1 października 2013 rozpoczęto przebudowę trasy W-Z, która zakończyła się 31 października 2015 roku. Trasa linii 10 (Wyszyńskiego-Augustów) została gruntownie przebudowana, wybudowano torowisko wzdłuż ul. Rokicińskiej, al. Hetmańskiej, ul. Kazimierza Odnowiciela, al. Ofiar Terroryzmu 11 Września do krańcówki Olechów. MPK na linię 10 zakupiło 22 nowe 100% niskopodłogowe tramwaje Pesa Swing.
Łódź w latach 90. XIX wieku liczyła już ponad 300 tysięcy mieszkańców. W tym ogromnym przemysłowym mieście brakowało, i brakuje wciąż, szerokich przelotowych ulic i obwodnic. Cały ruch osobowy i towarowy skupiał się więc w zapchanym śródmieściu, zwłaszcza na ulicy Piotrkowskiej. Po łódzkich ulicach krążyło wtedy tysiące dorożek, powozów i bryczek oraz rozmaitych wozów z towarami, nic więc dziwnego, że zarówno władze miasta, jak i miejscowi przemysłowcy nosili się z zamiarem odciążenia ruchu kołowego w centrum przez budowę kolei obwodowej albo linii tramwajowych.
W połowie lat 80. XIX wieku podjęto pierwsze próby uruchomienia w Łodzi tramwaju konnego, które zakończyły się jednak niepowodzeniem. Zrezygnowano z konnych tramwajów ze względów higienicznych. Tramwaje takie wymagałyby bowiem budowy w centrum Łodzi wielkich stajni, co pogorszyłoby warunki sanitarne w mieście. Ostatecznie zdecydowano się na czystsze i szybsze tramwaje elektryczne, a tramwaje konne nigdy w Łodzi nie kursowały. Tramwaje miały przewozić za dnia pasażerów, a w nocy – towary do fabryk. Przetarg na budowę linii wygrało Konsorcjum Kolei Elektrycznej Łódzkiej (KEŁ), które stworzyli czołowi przemysłowcy łódzcy z Juliuszem Kunitzerem na czele. Decyzja o udzieleniu im zgody na budowę zapadła na najwyższym szczeblu, w Sankt Petersburgu, podpisał ją sam car Mikołaj II Romanow. Techniczną stronę uruchomienia linii oraz własnej elektrowni, dostarczenie sprzętu i taboru powierzono potężnemu niemieckiemu koncernowi elektrotechnicznemu AEG, który rozpoczął budowę latem 1897.
Pierwsze łódzkie tramwaje elektryczne wyjechały na swe trasy tuż przed Bożym Narodzeniem – w piątek 23 grudnia 1898. Łódź otrzymała wówczas najnowocześniejszy na tamte czasy środek transportu, wyprzedzając pod tym względem nawet Warszawę, w której jeszcze przez 10 lat kursowały tramwaje konne. Były to pierwsze tramwaje elektryczne w całym zaborze rosyjskim. Uruchomiono początkowo tylko dwie niezbyt długie linie tramwajowe: Plac Kościelny – Górny Rynek (obecnie Plac Reymonta) oraz Park Helenów – Piotrkowska, Restauracja Paradyż (okolice współczesnego Centralu). Do lutego 1899 uruchomiono 2 pozostałe linie, zgodnie z koncesją.
Eksperyment z tramwajami elektrycznymi w Łodzi powiódł się lepiej, niż się spodziewano. Szybko spłacono koszty budowy linii, przedsięwzięcie przyniosło spore zyski akcjonariuszom, ruch kołowy w centrum Łodzi wyraźnie zmalał, zaś ludność, mimo wcześniejszych poważnych obaw, dosyć szybko przyzwyczaiła się do tramwajów „co bez konia chodzą”. Poważnych wypadków i incydentów nie było zbyt wiele. Porządku w wagonach i na ulicach ze zdwojoną czujnością strzegła carska policja. Tylko niektórzy dorożkarze, zwalczając nową, niebezpieczną konkurencję, złośliwie blokowali tory albo zajeżdżali drogę tramwajom. Po II wojnie światowej spółkę tramwajową znacjonalizowano i połączono z tramwajami podmiejskimi.
Szybko postanowiono rozbudować linie tramwajowe w kierunku powiązanych z łódzkim przemysłem sąsiednich mniejszych miejscowości. Pomysł ten pojawił się niemal z chwilą uruchomienia pierwszego łódzkiego tramwaju.
Starania o tę nową, dochodową koncesję rozpoczęło jednocześnie kilka grup przedsiębiorców. Także tym razem zwyciężyła grupa kierowana przez Juliusza Kunitzera. Ten niezwykle obrotny, ale i bezwzględny fabrykant łódzki przeszedł do historii jako wzór „lodzermenscha”. Zginął z rąk robotnika w czasie Rewolucji 1905 r. Wśród koncesjonariuszy podmiejskiej kolejki dojazdowej są te same nazwiska, co w Konsorcjum Kolei Elektrycznej Łódzkiej, członków najznaczniejszych łódzkich klanów fabrykanckich niemieckiego pochodzenia: Scheiblera, Heinzla, Grohmana, Geyera i Anstadta. Warunki koncesji podpisał carMikołaj II w dniu 6 stycznia 1899. Oficjalna nazwa Konsorcjum brzmiała: Łódzko-Zgierskie i Łódzko-Pabianickie Elektryczne Wąskotorowe Koleje Podjazdowe.
Łódzkie tramwaje podmiejskie nazywano „kolejką podjazdową” (rusycyzm), popularnie mówiono „dojazdowa” i traktowano jako coś pośredniego między komunikacją miejską a prawdziwą koleją. Budowniczym tych linii i tym razem był niemiecki koncern AEG, a dokładnie jego petersburski oddział. Prace budowlane ruszyły we wrześniu 1899. Jako pierwszą ukończono i otwarto 17 stycznia 1901 linię pabianicką o długości 15 km (obecnie funkcjonuje pod numerem 41). Dwa dni później – 19 stycznia 1901 ruszyły pierwsze tramwaje do Zgierza (po II wojnie światowej otrzymały numer 45), o długości 9,5 km.
W 1908 dawne Konsorcjum przekształciło się w spółkę akcyjną pod nazwą Towarzystwo Łódzkich Wąskotorowych Elektrycznych Kolei Dojazdowych (ŁWEKD), które 14 lipca 1908 otrzymało nową koncesję na 48 lat. Wśród akcjonariuszy po tragicznej śmierci Kunitzera dominującą pozycję zdobyła rodzina Scheiblerów, posiadająca prawie 40% akcji spółki. Głównym celem statutowym Towarzystwa, oprócz eksploatacji już istniejących linii tramwajowych do Zgierza i Pabianic, była budowa nowych.
Trzecia oddana do użytku linia połączyła Łódź z Aleksandrowem. Linia ta była uruchamiana w dwu etapach. Trudności wynikły z powodu skrzyżowania linii tramwajowej z torem Kolei Kaliskiej na Żabieńcu. 9 lutego 1910 problem rozwiązano, uruchamiając tymczasowy ruch wahadłowy. Cała trasa stała się przejezdna 25 lutego 1910. Kolejne uruchamiane linie prowadziły do Rudy Pabianickiej (1910), Konstantynowa (1911), Rzgowa i Tuszyna z przedłużeniem do Kruszowa (1916/1917), Ozorkowa (1922) i Lutomierska (1929/1931). Na tych ostatnich przez jakiś czas nie było trakcji elektrycznej, jeździły więc tramwaje parowe.
Jeszcze przed I wojną światową planowano połączenie liniami tramwajowymi z Łodzią Brzezin, Koluszek, a nawet Zduńskiej Woli i Piotrkowa Trybunalskiego. Szerokość torów była identyczna, jak w przypadku łódzkich tramwajów miejskich i wynosiła 1000 mm, czyli znacznie mniej niż kolejowych. Część z tych linii podmiejskich działa do dziś. Zlikwidowano tramwaje do Tuszyna (1978) do Aleksandrowa (1991), i do Rzgowa (1993).
Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne – Łódź (MPK-Łódź) zachowało wagony Konstal 805Na. Część z nich zmodernizowano. Zakupiono również fabrycznie nowe tramwaje: 15 wagonów typu Cityrunner, 10 wagonów typu Pesa 122N i 22 wagony typu Pesa Swing.
Tramwaje Podmiejskie (TP) dostały zajezdnię Brus z wagonami typu Konstal 803N oraz Düwag GT6 sprowadzonymi z Bielefeld. Do likwidacji spółki udało się utrzymać tylko 2 wagony z Bielefeld. W 2010 roku odkupiono od MZK Grudziądz 6 wagonów Düwag GT6, które w Grudziądzu zostały zastąpione Düwagami GT8.
Od 1 kwietnia 2012 roku wszystkie linie są obsługiwane przez MPK-Łódź, część wagonów MKT i TP produkcji zachodniej przejęło MPK. W sierpniu 2012 MPK-Łódź odkupiło od MKT 10 kolejnych Düwagów, z których 5 wagonów ma zostać skierowanych na linie, a 5 przeznaczonych na części zamienne[3]. Wagony Konstal 803N oraz pozostała część Düwagów zostanie zezłomowana. Część Konstali 803N ma zostać zachowana w muzeum jako pojazdy zabytkowe.
Tramwaj Duwag GT6 na linii 43. Plac Wolności. Kierunek Konstantynów. Wycofany z eksploatacji
Tabor tramwajowy eksploatowany w momencie likwidacji MKT i TP
Po II wojnie światowej obie łódzkie spółki tramwajowe (miejska i podmiejska) zostały upaństwowione i połączone. Sieć linii została przez lata rozbudowana, a tabor znacznie unowocześniony. Obecnie zarządza nimi Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne – Łódź Sp. z o.o., powstałe w 1992 roku. Wszystkie udziały w kapitale zakładowym tej spółki objęła Gmina Łódź. Tramwaje w Łodzi jeżdżą z powodzeniem do dziś, należąc do najpopularniejszych środków transportu publicznego. W chwili obecnej w Łodzi funkcjonuje 16 linii miejskich oraz 3 regionalne. Z linii podmiejskich ocalała większość – linia do Konstantynowa i Lutomierska oraz jedna z najdłuższych linii tramwajowych w Europie – nr 46 do Ozorkowa[4]. Zgierz z Pabianicami do 1 lipca 2008 łączyła jedna regionalna linia tramwajowa nr 11, obsługiwana przez MPK, będąca jedną z najdłuższych linii tramwajowych w Polsce. Obecnie do Zgierza kursują tramwaje linii 16, do Pabianic kursuje linia 41. Linię nr 10 od 2002 do 2011 roku obsługiwały nowoczesne wagony typu Cityrunner. W 2011 roku przeniesione zostały na linię 16A, ze względu na zły stan torowiska na trasie linii 10. Od 2012 roku Cityrunner jeździ na 15. Na linii 11 od 2008 roku kursują Cityrunnery oraz klimatyzowane tramwaje Pesa Tramicus.
31 października 2015 po dwuletniej przebudowie otwarto wyremontowaną linię W-Z, w ramach tej inwestycji linia została wydłużona do Olechowa[5]. Trasa liczy 17,3 km (4,1 km nowego torowiska i 13,2 km wyremontowanego), powstała na niej 7 węzłów przesiadkowych oraz 18 wind[6]. Na linii nr 10 kursują niskopodłogowe tramwaje Pesa Swing zakupione specjalnie w tym celu[7].
Multimodalny dworzec Łódź Fabryczna w budowie w 2016 roku, wraz z nowym odcinkiem linii tramwajowej w ulicy Składowej i Węglowej i węzłem przesiadkowym
Po latach zastoju i likwidacji torowisk przyszłość łódzkich tramwajów zaczyna się rysować optymistycznie. W listopadzie 2015 r. zakończyła się budowa planowanej jeszcze w czasach PRL trasy od krańcówki "Augustów” na osiedle Olechów z nową pętlą przy fabryce Della. Konkretne plany dotyczą również budowy trasy w przebudowanej ul. Węglowej pomiędzy Dworcem Fabrycznym a ul. Kopcińskiego. Odstąpiono też od likwidacji linii do Kochanówki i na Koziny.
W dalszych planach znajdują się:
budowa linii wzdłuż ul. Rzgowskiej do Szpitala Centrum Zdrowia Matki Polki
budowa połączenia trasy w ul. Kilińskiego i Niższej/ Rydza Śmigłego z trasą w ul. Rzgowskiej poprzez ul. Broniewskiego
przeniesienie krańcówki tramwajowej „Strykowska” o 150m w kierunku stacji Łódzkiej Kolei Aglomeracyjnej Łódź Marysin
odbudowa połączenia trasy w ul. Piotrkowskiej z trasą w al. Politechniki poprzez ul. Wróblewskiego, ul. Wólczańską i ul. Czerwoną
budowa połączenia trasy w ul. Wojska Polskiego i Strykowskiej z trasą w ul. Kopcińskiego poprzez ul. Kopcińskiego i ul. Palki.
budowa linii wzdłuż ul. Pomorskiej do Centrum Kliniczno-Dydaktycznego
Nadal niepewny ze względów finansowych jest los podmiejskiej linii do Ozorkowa, choć zainteresowane gminy deklarują chęć utrzymania komunikacji tramwajowej.
Łódzki Tramwaj Metropolitalny
W lipcu 2014 władze Pabianic, Ksawerowa, Konstantynowa Łódzkiego, Lutomierska, Zgierza i Ozorkowa złożyły się po 30 tys. zł na przygotowanie dokumentów odnośnie modernizacji torów tramwajowych na odcinkach: Łódź – Konstantynów Łódzki – Lutomiersk, Łódź – Zgierz – Ozorków i Łódź – Ksawerów – Pabianice. Plany przewidują również zakup 30 sztuk tramwajów[8].
Tabor tramwajowy MPK-Łódź
W ciągu ponad 100 lat funkcjonowania łódzkich tramwajów można naliczyć aż 20 typów używanych wagonów, wszystkie one – wobec faktu, iż od początku kładziono w Łodzi tory o rozstawie szyn 1000 mm – przystosowane były do trakcji wąskotorowej. Część pojazdów obsługiwała także linie podmiejskie.
14 Cityrunnerów jest w ruchu. Planowana jest modernizacja Cityrunnerów, pierwszy wagon (1209) i drugi wagon (1202) już zostały zmodernizowane, następny (1214) jest modernizowany, kolejne 3 w planach.
Modernizacja standardowego Konstal 805Na przeprowadzona w latach 2012-obecnie. Kolejne 8 wagonów (4 składy) zostaną zmodernizowane do tego standardu w 2017 roku.
W Łodzi i okolicach miejsce, gdzie linia komunikacji miejskiej zawraca (w przypadku linii tramwajowych pętla lub trójkąt manewrowy), nazywane jest krańcówką. Funkcję krańcówek spełniają niekiedy również niektóre ronda – te, na których ruch tramwajów zorganizowany jest w sposób okrężny, tak jak ruch samochodów.
Wagony dwukierunkowe Düwag M6S, Düwag M8C, Düwag M8CN na odcinkach jednotorowych nie wymagają dodatkowej infrastruktury do zmiany kierunku jazdy. Na odcinkach o dwóch torach mogą korzystać ze zjazdów międzytorowych. Odcinki jednotorowe w łódzkiej sieci tramwajowej istnieją przede wszystkim na liniach podmiejskich – na odcinkach:
między pętlą Zdrowie w Łodzi a Lutomierskiem (15 km),
między Małym Skrętem na granicy Łodzi i Ksawerowa a Pabianicami (4 km),
w Pabianicach na ulicy Łaskiej (900 m) (pomiędzy ul. Szarych Szeregów a ul. Mielczarskiego z dwutorowym przystankiem w okolicach ul. Tkackiej) oraz ul. Warszawskiej (450 m) (między skrzyżowaniem z ul. Sikorskiego a przystankiem Warszawska - „Tkaniny Techniczne”),
między Kurakiem w Zgierzu a Ozorkowem (16,5 km),
na terenie Zgierza między Kurakiem a placem Kilińskiego (800 m),
na terenie Łodzi na odcinku Weselna-Stoki (500 m).
Poza zajezdniami nie ma stałych zjazdów międzytorowych umożliwiających przejazd na tor dla kierunku przeciwnego. Rozwiązanie takie stosowane było dawniej, gdy wagony dwukierunkowe były w powszechnym użyciu. Od 2013 roku w roli krańcówek stosuje się natomiast tymczasowe zjazdy międzytorowe instalowane specjalnie w tym celu[11].
Pętla Północna w 2008 rokuDüwag GT6 na linii 43bis na pętli Północna (wagon sprowadzony do Łodzi w roku 1990, wycofany z eksploatacji w 1991), w tle Konstal 5N na linii 43
Na terenie Łodzi
Nazwa pętli
Lokalizacja pętli
Data otwarcia
Liczba torów
Inna infrastruktura
Bratysławska
(Bratysławska, Waltera-Janke)
01.05.1966
2
Dworzec Łódź Fabryczna
(P.O.W., Poznańskich, Kilińskiego, Park im. Moniuszki)
Do 1994 w MPK-Łódź, gdzie nosiła nr 4. Od 1994 do marca 2012 siedziba i zajezdnia spółki Tramwaje Podmiejskie. Od 2013 udostępniona jako obiekt muzealny.
Telefoniczna - działki, Pomorska, Plac Wolności, Legionów, Konstantynowska, (Trasa w Konstantynowie) Łódzka, Jana Pawła II, Lutomierska, Ignacew, Mirosławice, (Trasa w Lutomiersku) Łódzka – Lutomiersk (Plac Jana Pawła II)
Piotrkowska Centrum - Kościuszki, Zielona, Legionów, Konstantynowska, (Trasa w Konstantynowie) Łódzka, Jana Pawła II – Konstantynów Łódzki (Plac Wolności)
Od 1 stycznia 2001 tramwaje Konstal 805Na kursują jedynie w składach dwuwagonowych. Zdarzają się jednak wyjątki:
przez cały tydzień pojedynczymi wagonami obsługiwane są nocne kursy linii 46
jeśli MPK na linię 43 lub 46 nie jest w stanie wystawić tramwaju typu Düwag, dana brygada obsługiwana jest pojedynczym wagonem Konstal 805Na, spotyka się też składy dwuwagonowe
od 2012 roku pojedynczymi wagonami obsługiwana jest część linii miejskich w weekendy i święta[15] oraz w okresie wakacyjnym[16]
Zabytkowy skład Konstal 5N+5ND obsługuje część kursów linii 43 w okresie letnim, w niedziele i święta[17]. Do 2011 roku kursowały one na specjalnej linii turystycznej 0, również uruchamianej w okresie letnim.
Ze względu na wydarzenia wymagające dodatkowej obsługi komunikacyjnej, w szczególności ze względu na dzień Wszystkich Świętych, uruchamiane są linie dodatkowe oznaczane literami lub kombinacjami liter i cyfr. Często stosowany schemat to: D1, D2, D3..., choć litera może pochodzić też od nazwy wydarzenia (np. linie M1, M2, M3... na Noc Muzeów).
Remonty i zamknięcia
Tramwaj linii 8 z czarnym numerem na czerwonym tle (może się też zdarzyć odwrotna kolorystyka tj. czerwona liczba na czarnym tle) – oznacza to, że trasa linii 8 została poprowadzona objazdemTramwaj linii 8 z numerem w ramce – tak informacja o tym, że tramwaj kursuje objazdem podawana jest na wyświetlaczach elektronicznych
W przypadku prac drogowych, awarii i innych sytuacji sprawiających, że konieczne jest zamknięcie fragmentu sieci tramwajowej, wprowadzane są objazdy. Jeśli nie można wytyczyć objazdu lub nie miałoby to sensu (np. linia na trasie objazdowej pokrywałaby się z inną), linie są skracane – często do pętli normalnie nie wykorzystywanych w ruchu liniowym, jak Widzew Stadion czy Bratysławska – lub zawieszane. Na odcinkach pozbawionych komunikacji tramwajowej uruchamiana jest zastępcza komunikacja autobusowa – linie oznaczone literą Z i numerem, np. Z3. W przypadku, gdy MPK-Łódź nie jest w stanie zapewnić taboru autobusowego w ilości wystarczającej do obsługi linii zastępczych, podpisywane są umowy z innymi przewoźnikami autobusowymi, wyłonionymi na drodze przetargu, którzy obsługują je jako podwykonawcy MPK. Niekiedy uruchamiane są też zastępcze linie tramwajowe – w takich sytuacjach wykorzystywane bywają tramwaje dwukierunkowe.
Jeśli ruch tramwajowy zostaje zawieszony z powodu niespodziewanej awarii, autobusy zastępcze oznaczane są skrótem Z lub KZ w miejscu numeru linii i tekstem KOMUNIKACJA ZASTĘPCZA lub AUTOBUS ZA TRAMWAJ na tablicach kierunkowych. Czasem zamiast tego na wyświetlaczach autobusu pojawia się numer zastępowanej przez niego linii tramwajowej, bądź również litera Z z numerem linii zastępowanej.
Linie kursujące objazdem lub trasą skróconą oznaczane są czarnym numerem na czerwonym tle lub odwrotnie (na tablicach tradycyjnych) lub numerem otoczonym ramką (na wyświetlaczach elektronicznych). W przypadku tablic tradycyjnych, czarnymi literami na czerwonym tle oznacza się również nazwy zmienionych pętli na tablicach czołowych oraz ulice którymi biegnie objazd na tablicach bocznych. System ten stosowany jest również w przypadku nazw przystanków na tablicach wewnętrznych ze schematem linii, natomiast na elektronicznych wyświetlaczach wewnętrznych numer linii poprzedzony zostaje literą O (przykład: O1).
W miejscach, gdzie tymczasowo nie kursują tramwaje, na znaki przystanków tramwajowych nakładane są czarne pokrowce z białym napisem PRZYSTANEK PRZENIESIONY, a w kasetach na rozkład jazdy umieszczane są odpowiednie komunikaty o zmianach, drukowane na zielonym lub pomarańczowym papierze.
Turystyczna linia tramwajowa, kursująca po Łodzi w sezonie wakacyjnym[18].
W czerwcu 2003 KMST zaproponował MPK-Łódź Sp. z o.o. uruchomienie kursującej co niedzielę turystycznej linii tramwajowej, której obsługę mógłby stanowić tabor historyczny. Pomysł został pozytywnie zaopiniowany przez Zarząd Spółki i tak, 3 sierpnia 2003 uruchomiono tramwajową linię turystyczną „0”, obsługiwaną historycznym składem 5N (#337) + 5ND (#644) z lat 1960–1961. MPK-Łódź zajęło się wydrukiem biletów oraz przydzieliło motorniczego.
Zabytkowe wagony 5N przeszły remont bieżący, podczas którego otrzymały nową powłokę lakierniczą oraz wymagane przez przepisy ruchu drogowego hamulce szynowe, kierunkowskazy i światła odblaskowe. Ponadto wagonom zmieniono numery taborowe na takie, jakie posiadały one podczas liniowej eksploatacji. Na silnikowy 5N wrócił numer 337 (dotychczas 100), a na doczepce 5ND pojawił się numer 644 zamiast 504. Odtworzono także oryginalne napisy na burtach oraz we wnętrzu wagonu, np. „nie rozmawiaj z motorniczym”.
Po raz pierwszy od 1983 w łódzkich tramwajach pojawili się konduktorzy – wolontariusze KMST. Zadaniem konduktorów była nie tylko sprzedaż specjalnych biletów, ale także zamykanie drzwi oraz dbanie o porządek w wagonach.
Od 2011 roku na linii obowiązuje taryfa Lokalnego Transportu Zbiorowego w Łodzi. Nie wycofano jednak konduktorów. Sprzedają oni standardowe bilety łódzkiej komunikacji miejskiej.
W 2012 roku zrezygnowano z tworzenia specjalnej turystycznej linii tramwajowej na rzecz obsługi zabytkowym składem jednej z brygad linii 43 w niedziele i święta.
W 2013 roku linia otrzymała nową nazwę Tramwajowa Linia Turystyczna[19].
Trasa „zerówki”:
Skład Konstal 5N+5ND na linii turystycznej nr 0 na Zdrowiu (2007)Skład 5N+5ND na linii 0 (2007)
2012: Linia 0 nie została uruchomiona. W zamian skład Konstal 5N+5ND obsługuje co niedzielę część kursów linii 43. Trasa linii 43:Telefoniczna – działki, Pomorska, pl. Wolności, Legionów, Konstantynowska, Konstantynów Łódzki, Mirosławice, Kazimierz – Lutomiersk
2013: Linia otrzymała nową nazwę – od tego roku jest to Tramwajowa Linia Turystyczna. Trasa linii 43:Telefoniczna – działki, Pomorska, pl. Wolności, Legionów, Konstantynowska, Konstantynów Łódzki, Mirosławice, Kazimierz – Lutomiersk
2014: Tramwajowa Linia Turystyczna – Trasa linii 43:Telefoniczna – działki, Pomorska, pl. Wolności, Legionów, Konstantynowska, Konstantynów Łódzki, Mirosławice, Kazimierz – Lutomiersk
2015: Tramwajowa Linia Turystyczna – Trasa linii 43:Telefoniczna – działki, Pomorska, pl. Wolności, Legionów, Konstantynowska, Konstantynów Łódzki, Mirosławice, Kazimierz – Lutomiersk
2016: Tramwajowa Linia Turystyczna – Trasa linii 43:Telefoniczna – działki, Pomorska, pl. Wolności, Legionów, Konstantynowska, Konstantynów Łódzki, Mirosławice, Kazimierz – Lutomiersk
Tramwaj linii nr 41 (linia pabianicka) od 2012 kursuje z pętli Plac Niepodległości w Łodzi przez Ksawerów do Pabianic. Do 1998 roku istniał jej wariant 41bis kursujący z Dużego Skrętu (Pabianice) do krańcówki przy Wiejskiej, reaktywowany 4 października 2004 jako linia P, zlikwidowana 30 grudnia 2006. W okresie od 4 lipca 2007 do 1 sierpnia 2010 linia P kursowała ponownie, tym razem na trasie z Chocianowic (zawracanie na terenie zajezdni tramwajowej) do krańcówki przy Wiejskiej[20].
Linia tramwajowa nr 43
Tramwaj linii 43 w Lutomiersku (2008)
Tramwaj linii nr 43 (linia lutomierska) kursuje z pętli przy ulicy Telefonicznej w Łodzi przez Konstantynów Łódzki do Lutomierska. Do końca marca 2012 kursowała ze Stoków, posiadała też wariant skrócony 43bis, kursujący na trasie Łódź Stoki – Konstantynów Łódzki oraz Łódź Stoki – Zdrowie. Zastąpiła go linia 9, wydłużona do Konstantynowa ze Zdrowia (na dotychczasowej trasie linii 9 kursuje jej skrócony wariant 9A).
43bis było ostatnią linią w Łodzi, jakiej skrócony wariant oznaczano słowem bis.
Koncesja na wybudowanie i eksploatację linii tramwajowej z Łodzi do Ozorkowa przyznana została Łódzkim Wąskotorowym Elektrycznym Kolejom Dojazdowym w 1913. Do budowy trasy przystąpiono w 1920, a uroczystość uruchomienia nastąpiła 9 kwietnia 1922 (niedziela palmowa). Co ciekawe, do kwietnia 1926 linia obsługiwana była trakcją parową. Od 1929 tabor dla linii stanowiły wozy zakupione w fabryce Lilpopa typu LRL. W latach siedemdziesiątych zastąpiono je tramwajami typu 2N i 5N, te zaś od 1989 pojazdami typu 102NaW oraz 803N.
18 stycznia 1986 linia 46 wydłużona została z centrum Ozorkowa od ulicy Wyszyńskiego, do nowo zbudowanej pętli przy ulicy Cegielnianej, po trasie zlikwidowanej na tym odcinku Kujawskiej Kolei Dojazdowej. Dalsze plany zakładały przedłużenie trasy do dworca kolejowego. Jednak zmiany polityczno-gospodarcze, jakie nastąpiły w Polsce po 1989 sprawiły, że z projektu zrezygnowano, a samej linii zaczęła zagrażać likwidacja.
1 listopada 1993 obsługę trasy od Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego przejęła spółka Międzygminna Komunikacja Tramwajowa, dysponująca wagonami typu 803N oraz 102NaW. Później sprowadziła z Niemiec tramwaje Düwag GT6, Düwag GT8 oraz Düwag GT8N, które zastąpiły większość wagonów 803N. Powstał wariant skrócony 46A kursujący na odcinku w granicach Łodzi, a linia została wydłużona z pętli przy ul. Północnej w Łodzi do osiedla Chocianowice na południowym krańcu miasta.
Od 1 kwietnia 2012 linię ponownie obsługuje MPK. Zlikwidowano wariant 46A, zmieniono też trasę. Obecnie zaczyna się ona w łódzkim parku na Zdrowiu. Wagony 803N oraz część Düwagów przeznaczono do złomowania (kilka wagonów 803N zostanie zachowanych w muzeum), a w zamian za nie, poza pozostałymi tramwajami z Niemiec, do obsługi linii skierowano pojedyncze wagony 805Na. Przywrócono również nocne połączenie tramwajowe do Ozorkowa. W zamian za autobus nocny 46bus (wprowadzony przez MKT w miejsce zlikwidowanej nocnej linii tramwajowej 101), MPK uruchomiło nocne kursy linii 46 skrócone do łódzkiego placu Wolności.
9 kwietnia 1922 – uroczyste oddanie linii obsługiwanej w trakcji parowej – oznaczenie tablicami z nazwami miast.
W maju 1926 – uruchomienie linii w trakcji elektrycznej.
1930 – oddanie Dworca Łódzkich Wąskotorowych Elektrycznych Kolei Dojazdowych na Bałuckim Rynku.
1939 – w okresie okupacji wprowadzono dodatkowe oznaczenie numerem 40. Linie podmiejskie wydłużono do Placu Wolności.
1945 – powrócono do pierwotnego oznaczenia linii za pomocą tablic z nazwami miast
22 lipca 1951 – oddano nową pętlę dla tramwajów podmiejskich przy ulicy Północnej.
1 stycznia 1956 – linię oznaczono numerem 46
18 kwietnia 1983 – w Ozorkowie linię skierowano do dworca Kujawskiej Kolei Dojazdowej.
18 stycznia 1986 – w Ozorkowie wydłużono trasę do nowo powstałej pętli przy ulicy Cegielnianej po trasie likwidowanej Kujawskiej Kolei Dojazdowej.
Warszawska/Wycieczkowa – Warszawska, Łagiewnicka, Dolna, Zgierska, Nowomiejska – Plac Wolności(kursowała w dni robocze w godz. 6–18, 1998-2001)
17
17bis
Stoki – Telefoniczna, działki, Pomorska, Plac Wolności, Legionów, Konstantynowska – Zdrowie(do 6 lipca 1992 roku: do skrzyżowania Konstantynowska/Unii Lubelskiej stałą trasą, dalej: Unii Lubelskiej, Srebrzyńska, Wieczność, Siewna, Cyganka – Nowe Złotno, trasę zmieniono po likwidacji odcinka: Unii Lubelskiej – Nowe Złotno)
Nowotki/Przemyska – Nowotki, Plac Wolności(w godz. szczytu: Obrońców Stalingradu, Unii Lubelskiej, Srebrzyńska, Biegunowa, Wieczność, Cyganka – Nowe Złotno) (1974-1981)
18
Augustów – Rokicińska, Puszkina, Przybyszewskiego, Piotrkowska, Pabianicka – Rondo Lotników Lwowskich(do lipca 1996 roku do RLL bez zmian, dalej: Pabianicka, Rudzka, Rodzinna – Popioły, trasę zmieniono po likwidacji odcinka: Pabianicka, Rudzka, Popioły)
19
Dąbrowa – Dąbrowskiego, Plac Niepodległości, Piotrkowska, Żwirki, Kościuszki, Zachodnia, Ogrodowa, Północna, Franciszkańska, Wojska Polskiego – Strykowska/Inflancka
Kurczaki – Rzgowska, Paderewskiego, Politechniki, Żeromskiego, Kopernika, Gdańska, Zielona, Narutowicza, Kilińskiego, Franciszkańska, Wojska Polskiego – Strykowska/Inflacka(zlikwidowana 8 listopada 1982 roku)
Plac Niepodległości – Pabianicka, Mały Skręt (strefa taryfowa), Ksawerów: Łódzka, Pabianice: Warszawska, Zamkowa, Łaska – Wiejska (Pabianice)
41bis
Duży Skret (Pabianice) – Warszawska, Zamkowa, Łaska – Wiejska (Pabianice)(od 01.01.1998 zlikwidowana)
42
Plac Niepodległości – Pabianicka, Rudzka, Skrajna (strefa taryfowa), Gadka Stara, Rzgów: Łódzka, Tuszyńska, Babichy, Modlica, Poddębina, Tuszyn: Rzgowska, Łowicka, pl. Reymonta, Piotrkowska – Wschodnia (Tuszyn)(od czerwca 1978 roku linia kursowała do Rzgowa, a w czerwcu 1993 roku została całkowicie zlikwidowana)
42bis
Plac Niepodległości – Pabianicka, Rudzka, Skrajna (strefa taryfowa), Gadka Stara, Rzgów: Łódzka, Tuszyńska – Tuszyńska (Rzgów)(19.06.1978 zmiana numeracji na 42 w związku z likwidacją trasy do Tuszyna)
43
Północna – Ogrodowa, Zachodnia, Legionów, Konstantynowska, Brus (strefa taryfowa), Konstantynów Łódzki: Łódzka, Plac Kościuszki, Lutomierska, Ignacew, Mirosławice, Kazimierz, Lutomiersk: Zielona – Plac Jana Pawła II (Lutomiersk)
43bis
Północna – Ogrodowa, Zachodnia, Legionów, Konstantynowska, Brus (strefa taryfowa), Konstantynów Łódzki: Łódzka, Jana Pawła II – Plac Wolności (Konstantynów Łódzki)
44
Północna – Ogrodowa, Zachodnia, Limanowskiego, Aleksandrowska, Szatonia (strefa taryfowa), Aleksandrów Łódzki: Wojska Polskiego – Plac Kościuszki (Aleksandrów Łódzki)(od 1991 roku kursowała do pętli Chochoła, a w styczniu 1992 roku została całkowicie zlikwidowana)
Przed wielu laty istniały plany budowy linii tramwajowej z Łodzi do Piotrkowa Trybunalskiego (przedłużenie linii „tuszyńskiej”), Łasku (przedłużenie linii „pabianickiej”) oraz Brzezin (obecne torowisko w ulicy Wojska Polskiego-ówczesnej Brzezińskiej oraz zburzony w 2006 roku wiadukt nad torami PKP na ulicy Brzezińskiej).
Drugą co do długości linią w Polsce była do 1 lipca 2008 r. linia 11 (wśród motorniczych nazywana „linią trójmiejską”) z Pabianic przez Łódź do Zgierza, a trzecią 43 z łódzkich Stoków przez Konstantynów Łódzki do Lutomierska.
Linia nr 1 jest najkrótszą w Łodzi linią tramwajową. Liczy 9,6 km i prowadzi od pętli Chojny na ul. Kilińskiego przy Śląskiej do pętli na Dołach przy ul. Strykowskiej (przy Inflanckiej).
Pozostałości dawnego torowiska tramwajowego, pl. T. Kościuszki w Aleksandrowie Łódzkim
Łódzkie tramwaje docierały również do Tuszyna i Rzgowa (linia nr 42/42bis) oraz do Aleksandrowa Łódzkiego (linia nr 44). Tramwaje dojeżdżały do Tuszyna do roku 1978, do Rzgowa do roku 1993, a do Aleksandrowa Łódzkiego do roku 1991.
Łódzkie tramwaje obsługiwały ponadto lokalną linię tramwajową w Pabianicach (linia 41bis, w późniejszym okresie oznaczona P, ostatecznie zlikwidowana – jako całodobowa – z dniem 1 sierpnia 2010).
Do dziś można spotkać pozostałości po linii 44 – na trasie między Łodzią a Aleksandrowem Łódzkim można zaobserwować przy drodze nieużywane tory tramwajowe lub stare, wolno stojące (często zarośnięte drzewami) słupy, służące kiedyś do trzymania sieci.
Przy okazji prac nad Łódzkim Tramwajem Regionalnym odnaleziono przy ul. Piotrkowskiej fragment najstarszej łódzkiej szyny tramwajowej, pochodzącej z 1897 roku. Szyna o profilu Vignoles’a zawiera odlany napis: „Stahl Industrie Bochum 1897”. Oznacza to, że powstała w hucie w niemieckim mieście Bochum. Szyna trafiła do Muzeum Komunikacji Miejskiej przy ul. Wierzbowej[21].
Od 3 września 2007 w obrębie przystanków autobusowych i tramwajowych obowiązuje zakaz palenia tytoniu.
1 sierpnia 2009 otwarto pętlę IKEA. To 29 pętla tramwajowa w Łodzi.
Od 2012 roku w okresie letnim jedna z niedzielnych brygad linii 43 obsługiwana jest zabytkowym składem wagonów Konstal 5N i 5ND. Nie są to jednak najstarsze wagony kursujące liniowo w łódzkiej komunikacji miejskiej. Powstały w latach 1960-1961, tymczasem Düwag GT6, sprowadzony z niemieckiego Bielefeld w 1990 roku, stojący jako eksponat w Zajezdni Muzealnej Brus, wyprodukowany został w 1957 roku. Jest więc o 3-4 lata starszy.
↑Wojciech Źródlak, Wojciech Dębski, Włodzimierz Hyży, Tomasz Igielski, Walczak Dariusz, Łódzkie tramwaje 1898–1998; Łódź 1998
↑Wojciech Źródlak, Jerzy Wojtowicz, Marcin Kaczyński, Łódzka podmiejska komunikacja tramwajowa 1901–2001; Łódź 2001
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_55_to_Airport.JPG)
