V wojna austriacko-turecka

Wojna Turcji ze Świętą Ligą 1683–1699
— Wojny Turcji z Ligami Świętymi —
Powrót spod Wiednia
Czas	1683-1699
Terytorium	Bałkany, Austria
Wynik	Zwycięstwo Ligi antytureckiej, Pokój w Karłowicach, Konstantynopolitański układ pokojowy
Strony konfliktu
Imperium Osmańskie Chanat Krymski powstańcy protureccy[potrzebny przypis] Austria, Święte Cesarstwo Rzymskie Rosja Rzeczpospolita Obojga Narodów Republika Wenecka Toskania powstańcy antytureccy
Dowódcy
m.in. Kara Mustafa † Mustafa Köprülü † Amcazade Köprülü Hüseyin m.in. Karol V Leopold Jan III Sobieski Eugeniusz Sabaudzki Ludwik Wilhelm Badeński
Siły
nieznane nieznane
Straty
nieznane nieznane
brak współrzędnych

Wojna Turcji ze Świętą Ligą – wojna toczona w latach 1683–1699 pomiędzy Świętą Ligą (od 1684), złożoną z Austrii, Polski, Republiki Weneckiej, Rosji (od 1686) i Państwem Kościelnym a imperium osmańskim.

Przyczyny

• Köprülowie i będący pod ich wpływem sułtan Mehmed IV uznali wojnę za środek zaradczy na rozładowanie napięcia w państwie, dostarczenie łupu wojennego i zapełnienie zdobyczami pustego skarbca. Taki cel wymagał wzmocnienia i modernizacji armii oraz floty. Zadanie to zostało zrealizowane przez Ahmeda Köprülü. Odrodzona armia turecka zyskała równocześnie zaplecze gospodarcze w postaci rozbudowania wielu dawnych zakładów zbrojeniowych i stworzenia nowych. Reformy wojskowe dały więc Turkom zastrzyk sił, który pchnął ją ku nowym wojnom zaborczym.
• Udane agresje:
  • na Republikę Wenecji (zdobycie Krety w 1669),
  • Rzeczpospolitą Obojga Narodów (podbój Podola i Zachodniej Ukrainy w roku 1672),
  • Rosję (uzyskanie kontroli nad południową Ukrainą w 1681 roku).
• Poparcie przez Turcję powstania Thökölyego (1672–1685).
• Sojusz Rzeczypospolitej z Habsburgami austriackimi z 31 marca 1683 roku.

Przebieg

Po udanej odsieczy Wiednia w 1683, Austria, Rzeczpospolita Obojga Narodów, Państwo Kościelne i Wenecja utworzyły koalicję antyturecką zwaną „Świętą Ligą”.

Front czarnomorski

Po podpisaniu pokoju Grzymułtowskiego do koalicji dołączyła też Rosja. Skierowała ona swoje główne siły na Chanat Krymski i port Azow, ale wyprawy kniazia Golicyna z lat 1687–1689 zakończyły się klęską. Rosja zanotowała sukcesy na swoim froncie dopiero od czasu panowania cara Piotra Wielkiego. Wojska rosyjskie w 1695 roku oblegały bezskutecznie Azow od 9 lipca do 9 października. Carat nie poddał się i rok później zdobył port nad Morzem Azowskim.

Front podolski

Jan III Sobieski walczył z wojskami tatarsko-tureckimi w Mołdawii w latach 1686 i 1691, by uzyskać księstwo dziedziczne dla swych rodów. Skończyło się to zupełnym niepowodzeniem. Jednym z ostatnich zwycięstw oręża polskiego był triumf hetmana Jabłonowskiego w bitwie pod Uścieczkiem w roku 1694. Ostatnia polska kampania tej wojny to zwycięstwo hetmana polnego koronnego Feliksa Kazimierza Potockiego w bitwie pod Podhajcami nad armią tatarską.

Front węgierski

Natomiast wojska cesarskie, pod wodzą wybitnych dowódców jak książęta Eugeniusz Sabaudzki i Ludwik Wilhelm Badeński, odniosły wielkie sukcesy jak zdobycie Budy w 1686 roku i zwycięstwo pod Mohaczem w roku następnym. Sejm węgierski w Preszburgu w 1687 roku przyznał dziedziczne prawo Habsburgów do swej korony. 9 grudnia arcyksiążę Józef I Habsburg został koronowany na króla Węgier. Rok 1688 przyniósł ważne wydarzenie dla narodów bałkańskich. Armia austriacka po 167 latach tureckiej okupacji wyzwoliła Belgrad. Po obaleniu Michała Apafy II, Austriacy uzależnili od siebie Siedmiogród, który dotychczas był lennem tureckim. W 1691 roku odniesiono wiktorię pod Slankamenem. Toczona na lądzie bitwa pod Zentą z 1697 roku stała się punktem zwrotnym całej wojny. Złamała siłę wojsk muzułmańskiego mocarstwa.

Front morski

Wenecja skupiła swe wszystkie siły w walce na statkach. Spotkała się ze swym wrogiem w 1690 roku pod Mytilini, a w 1695 roku pod Karaburun. W 1696 roku nierozstrzygnięta pozostała pierwsza bitwa morska pod Andros. Wenecja i Papiestwo nie poddały się i dopadły wroga pod Lemnos, ponownie pod Andros i pod wyspą Eubeą w roku 1697. Jedną z ostatnich potyczek tej wojny była ta stoczona pod Samotraką, lecz żadna strona jej nie wygrała.

Powstania

W 1689 roku w Kosowie powstali do walki Albańczycy kierowani przez Turka Segena-paszę^{[potrzebny przypis]}. Za broń porwali też Bułgarzy (powstanie w Tyrnowie w 1686, powstanie w Cziprowci w 1688). Wszystkie te powstania zakończyły się klęską.

Skutki

• Koalicja, bez Rosji, pod wodzą zwycięskich Habsburgów, podpisała 26 stycznia 1699 pokój w Karłowicach. Oprócz oczywistych zmian terytorialnych jakie za sobą niósł ów traktat, kończył 255 lat wojen, w których po jednej stronie uczestniczyła Rzeczpospolita, a po drugiej Imperium Osmańskie, którego potęga budziła niepokój w Europie od XV wieku. Zapoczątkował też w XVIII w. przyjazne stosunki obu państw w obliczu wzrostu po III wojnie północnej potęgi Austrii, Imperium Rosyjskiego i Prus.
• Carat Rosyjski podpisał osobny traktat rok później, w samym Stambule.

Bibliografia

• Zbigniew Wójcik, Historia powszechna XVI–XVII wieku, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1968, s. 441, 460-463.