Zamek Bąkowiec

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Zamek w Morsku)
Zamek Bąkowiec
Bancowecz / Bąnkowecz
Symbol zabytku nr rej. 790/67 z 7.10.1967[1]
Ilustracja
Państwo

 Polska

Miejscowość

Zawiercie

Adres

Morsko-Łężec, ul. Zamkowa 70

Typ budynku

ruiny zamku

Powierzchnia użytkowa

Zamek górny 500 m²; Przedzamcze 800 m²

Położenie na mapie Zawiercia
Mapa konturowa Zawiercia, blisko górnej krawiędzi po prawej znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek Bąkowiec”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek Bąkowiec”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, po prawej nieco u góry znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek Bąkowiec”
Położenie na mapie powiatu zawierciańskiego
Mapa konturowa powiatu zawierciańskiego, blisko centrum na lewo znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek Bąkowiec”
Ziemia50°33′02,296″N 19°31′14,355″E/50,550638 19,520654

Zamek Bąkowiec (określany także jako: zamek w Morsku[2]) – pozostałości zamku na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. W rejestrze zabytków[1], a także na stronach internetowych, jest opisany jako Zamek Bąkowiec w Morsku, z którą to wsią zamek był związany od średniowiecza. Obecnie administracyjnie znajduje się w Skarżycach będących dzielnicą Zawiercia[3].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Należy do tzw. Orlich Gniazd. Wieś Morsko była wzmiankowana po raz pierwszy w 1220 roku[4], ale sam zamek nie ma aż tak wczesnej udokumentowanej historii. Być może pierwszą drewnianą warownie wznieśli w XIV w. Toporczykowie, którzy od nazwy dóbr Morsko przybrali nazwisko Morskich. Prawdopodobnie byli rycerzami rabusiami, za co król Władysław Łokietek w 1327 roku odebrał im wieś Morsko i oddał ją klasztorowi kanoników laterańskich w Mstowie. W dokumentach z tego okresu nie wspomina się czy w Morsku istniał zamek, jednak nie jest wykluczone, że w czasach panowania Kazimierza Wielkiego wzniesiono strażnicę w ramach umocnień na pograniczu Śląska i Małopolski. Możliwe jest również, że zamek zbudował książę Władysław Opolczyk, który pod koniec XIV w. przez krótki czas władał ziemią lelowską i okolicami Morska. Pierwszą wzmiankę o zamku Bąkowiec (zanotowanego pod nazwą: Bancowecz) zapisał kapelan zamkowy w 1389 roku[4]. W 1390 roku właścicielem zamku był Mikołaj Strzała[5]. W lecie 1391 roku zamek zdobyły wojska królewskie podczas walk Władysława Jagiełły z Władysławem Opolczykiem[6].

Od 1392 r. burgrabią i właścicielem zamku był Piotr z Marcinowic herbu Lis, komornik ziemski krakowski. Po jego śmierci w 1413 roku zamek odziedziczyła jego córka Helena i jej mąż Jan z Sieciechowic syn Zakliki, którzy posiadali go do 1434 roku[5]. W latach 1418–1422 wzmiankowano zamkowego burgrabiego Piotra[7]. W 1422 roku zamek wymieniony jako castrum został odnotowany w księgach ziemskich jako sprzedany przez Jana z Sieciechowic z żoną Heleną, córką Piotra z Marcinowic i Bąkowca, na rzecz Krystyna II (młodszego) z Koziegłów[8]. Nie wiadomo czy sprzedaż została zrealizowana, ponieważ ci sami sprzedający w 1434 roku odnotowali w sądzie sprzedaż zamku z przyległościami za 500 grzywien i za konia wartego 100 grzywien na rzecz Mikołaja Morawca z Konaszówki[8]. Jednak w 1435 r. zamek wraz z przynależnymi objął od Mikołaja Morawca na zasadzie prawa bliższości objął kasztelan sądecki Krystyn II z Koziegłów i jego potomni[5]. W 1439 roku zamek odziedziczył syn Krystyna – Jan (młodszy) z Giebułtowa (zm. 1502). W 1442 roku biskup Zbigniew Oleśnicki, wuj i opiekun Jana młodszego, wydzierżawił zamek na 4 lata Hińczy z Pilawy[5]. Na przełomie XV i XVI w. Morsko posiadali Włodkowie i im przypisuje się wybudowanie nowego murowanego zamku. O zamku wspomina dokument z 1531 r., kiedy jego właścicielem był Piotr Zborowski. Następnie przeszedł w posiadanie rodziny Brzeskich, a po nich w ręce rodu Giebułtowskich. Od XVII w. zamek był już w ruinie.

Od XVII aż do XIX w. wieś i ruiny dawnego zamku były własnością rodziny Heppenów. Około 1927 r. wzgórze z ruinami zamku kupił architekt Witold Czeczott-Danilewicz, który wybudował tu przed 1933 r. dom przy wykorzystaniu murów zamkowych. Po 1945 r. od wdowy po nim, Janiny Czeczott, willę kupiły Zabrzańskie Zakłady Naprawcze Przemysłu Węglowego i stworzyły na działce ośrodek wypoczynkowy budując kawiarnię z tarasem i wyciąg narciarski. W latach 1959–1961 przeprowadzono konserwację ruin, a w 1967 r. wpisano ruiny do rejestru zabytków pod nr 790/67. W 1999 r. ośrodek wypoczynkowy wraz z ruinami zamku kupiła firma F.H.P.U. „KEM” z Dąbrowy Górniczej. W 2015 roku zamek w zarząd objęło Towarzystwo Miłośników Ziemi Zawierciańskiej[9].

Architektura[edytuj | edytuj kod]

Zamek Bąkowiec zbudowano na wyniosłej skale Tygrys na planie nieregularnego wieloboku wykorzystując niewielką powierzchnię szczytu skały i przylegającego do niej otoczenia[3]. Kamienna brama, której fragmenty zachowały się do dzisiaj, prowadziła na mały dziedziniec otoczony murem i czworokątnymi pomieszczeniami położonymi na przeciwległych stronach skały w układzie amfiladowym. Półkoliste baszty w narożnikach pełniły rolę obserwacyjną i obronną.

Mury zamku po zewnętrznej stronie zbudowano ze starannie dopasowanych kamieni wapiennych, a wewnętrzne partie wypełniono kamiennym gruzem zalewanym dużą ilością zaprawy wapiennej. Od strony wschodniej do skały przylegał dziedziniec gospodarczy, którego obronność wzmacniał stożkowy nasyp ziemny z owalną basztą oraz suchą fosą. Od strony południowej zamek był zabezpieczony kamiennym murem, którego resztki są jeszcze widoczne. Dostęp do górnego zamku był wyłącznie pieszy przez system pomostów i drabin.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2012-12-18].
  2. Zabytek.pl, zabytek.pl [dostęp 2023-07-23] (pol.).
  3. a b Geoportal. Mapa topograficzna i lotnicza [dostęp 2018-06-14].
  4. a b ruiny zamku – Zabytek.pl, zabytek.pl [dostęp 2023-07-23] (pol.).
  5. a b c d Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, www.slownik.ihpan.edu.pl [dostęp 2023-07-24].
  6. Jerzy Rajman, Pogranicze Śląsko-Małopolskie w średniowieczu, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2000, s. 196.
  7. Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, część I/ 1, s. 32 – hasło Bąkowiec w opracowaniu F. Sikory, Wrocław-Kraków 1989-1993.
  8. a b Stanisław Kołodziejski, Średniowieczne rezydencje obronne możnowładztwa na terenie województwa krakowskiego, Kraków 1994, s. 111.
  9. https://zawiercie.naszemiasto.pl/zamek-bakowiec-to-nieco-zapomniana-warownia/ar/c7-3404869.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]