Zamek Królewski w Warszawie

Zamek Królewski w Warszawie

nr rej. 620/1 z 1 lipca 1965
Państwo	Polska
Miejscowość	Warszawa
Adres	plac Zamkowy 4
Typ budynku	zamek rezydencyjny
Styl architektoniczny	gotyk, barok, klasycyzm
Architekt	Matteo Castelli, Gaetano Chiaveri
Zniszczono	1944
Odbudowano	1971–1984
Pierwszy właściciel	książę Kazimierz I warszawski
Kolejni właściciele	Janusz III Zygmunt Stary Zygmunt II August I Rzeczpospolita (po 1560 gdy rozdzielono dobra króla od państwowych)
Położenie na mapie Warszawy Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Położenie na mapie Polski Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:building}
Strona internetowa

{{Budynek infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | alt zdjęcia = | plan budynku = | współrzędne = | nazwa oryginalna = Nieznane pola: "sekundN", "sekundE", "stopniN", "minutE", "stopniE" oraz "minutN".

Zamek Królewski w Warszawie
Historic Centre of Warsaw

Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Państwo	{{{państwo}}}
Typ	kulturowe
Spełniane kryterium	II, VI
Numer ref.	30
Region	Europa i Ameryka Północna
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	{{{data wpisu}}} na {{{sesja wpisu}}}. sesji
Dokonane zmiany	{{{dokonane zmiany}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}

{{UNESCO infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | państwo = | opis grafiki = | data wpisu = | współrzędne = | commons = | sesja wpisu = | dokonane zmiany = Nieznane pola: "kraj", "rok", "sesja" oraz "zmiany". Gołe linki: "link".

Zamek Królewski w Warszawie – Pomnik Historii i Kultury Narodowej

{{{nazwa oryginalna}}}

Państwo	Polska
Miejscowość	Warszawa
Adres	pl. Zamkowy 4 00-277 Warszawa
Data założenia	5 listopada 1979
Data likwidacji	{{{data likwidacji}}}
Dyrektor	prof. dr hab. Andrzej Rottermund
Kustosz	{{{kustosz}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:building}
Strona internetowa

{{Muzeum infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | data likwidacji = | alt zdjęcia = | kustosz = | współrzędne = | nazwa oryginalna = Nieznane pola: "sekundN", "nazwa ojczysta", "minutE", "sekundE", "stopniN", "stopniE", "nazwa angielska" oraz "minutN".

Zamek Królewski w Warszawie – barokowo-klasycystyczny zamek królewski znajdujący się w Warszawie przy placu Zamkowym.

Pierwotnie była to rezydencja książąt mazowieckich, a od XVI wieku siedziba władz I Rzeczypospolitej: króla i Sejmu (Izby Poselskiej i Senatu). W XIX wieku, po upadku powstania listopadowego, przeznaczony na potrzeby administracji rosyjskiej. W okresie I wojny światowej rezydencja niemieckiego generalnego gubernatora. W latach 1920–1922 siedziba Naczelnika Państwa, w latach 1926–1939 rezydencja Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Spalony i ograbiony przez Niemców w 1939, niemal doszczętnie zniszczony w 1944. Po 1971 odbudowany i zrekonstruowany. Obecnie stanowi pomnik historii i kultury narodowej, pełni funkcje muzealne i reprezentacyjne. Wpisany jest do Państwowego Rejestru Muzeów.

W swojej długiej historii Zamek Królewski był wielokrotnie grabiony i dewastowany przez wojska szwedzkie, brandenburskie, niemieckie i rosyjskie.

Ocalałe fragmenty zamku oraz Bibliotekę Królewską, pałac Pod Blachą i Arkady Kubickiego wpisano do rejestru zabytków w 1965. Rekonstrukcją zamku przeprowadzoną w latach 1971–1988 kierował Obywatelski Komitet Odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie. W 1979 powołano państwową instytucję kultury Zamek Królewski w Warszawie—Pomnik Historii i Kultury Narodowej. W 1980 Zamek Królewski wraz ze Starym Miastem został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. W 1994 Zamek Królewski wraz z historycznym zespołem miasta z Traktem Królewskim i Wilanowem Królewskim uznano za pomnik historii.

Historia

Pod koniec XIII wieku, za panowania księcia mazowieckiego Bolesława II, zbudowano gród drewniano-ziemny z fosą.

XIV w.

W 1349 Warszawę objął w posiadanie książę Kazimierz I i wtedy też rozpoczęła się stopniowa przemiana drewnianego grodu w ceglany zamek. Książę zdecydował o postawieniu w 1350 pierwszych murowanych obiektów na terenie grodu, którymi były Wieża Wielka (łac. Turris Magna) i Brama Żuraw, a z inicjatywą jego brata, księcia Siemowita III, należy wiązać budowę w latach 80. XIV w. budynku zwanego „Kamienicą” w części południowej grodu.

XV w.

Pomiędzy 1407 a 1410 Janusz I Starszy wybudował piętrowy, trzykondygnacyjny, gotycki budynek zwany Dworem Wielkim (łac. Curia Maior). Charakter nowej siedziby i jej rozmiary (47,5 m na 14,5 m) zadecydowały o zmianie statusu obiektu, który od 1414 funkcjonował jako dwór książęcy. W 1426 roku na zamku po raz pierwszy przebywał król Władysław Jagiełło. Około 1496 roku powstał koło Kanonii zespół budynków zwany Dworem Mniejszym (łac. Curia Minor), był on zajmowany przez matki, żony i siostry książąt i połączony z Dworem Wielkim gankiem przy murze. W 1475 roku odnotowano, że Wieża Wielka została uszkodzona (turris rupte). Po 1526 (gdy zmarli ostatni książęta mazowieccy, Stanisław i Janusz III), zamek stał się własnością króla Zygmunta Starego, a później jego żony Bony Sforzy.

XVI w.

W 1526 roku po raz pierwszy w Domu Wielkim na zamku zamieszkał na miesiąc król Zygmunt I Stary, po którego wyjeździe zamkiem zarządzał starosta warszawski. Po śmierci króla zamek wraz z Mazowszem został w 1548 roku przekazany jako oprawa wdowia królowej Bonie Sforzy. Królowa przeniosła się do Warszawy z Krakowa po konflikcie z synem na tle jego romansu z Barbarą Radziwiłłówną. Wraz z nią na zamek przybyły jej córki – Zofia, Anna Jagiellonka i Katarzyna Jagiellonka. Zamek pozostawał w posiadaniu Bony do czasu jej wyjazdu do Bari w 1556.

Kolejny polski monarcha, Zygmunt August, realizował w latach 1569-1572 projekt przebudowy obiektu – m.in. dobudowano do gotyckiego Dworu Większego renesansowy Nowy Dom Królewski według projektu Giovanniego Battisty di Quadro. Na styku obu budynków wzniesiono okrągłą wieżę, nazwaną później Władysławowską, z której prowadziły schody na pierwsze piętro, do Sieni Wielkiej. Z niej wejście prowadziło na prawo do Izby Senatorskiej, a na lewo do pokoi królewskich. W pracach na początkowym etapie uczestniczył także architekt Jakub Parr (Pario) z Brzegu. Wnętrza ozdobiono arrasami. Przebudowano także znajdującą się w przyziemiu gotyckiego Dworu Większego dawną salę sejmów mazowieckich na Salę Poselską wspartą na sześciu filarach. Od strony północnej do Sali Poselskiej przylegała kwadratowa sala wsparta na jednym słupie, mieszcząca kancelarię sejmową. Nad Salą Sejmową znajdowała się Sala Senatorska, w której znajdował się tron królewski pod baldachimem.

XVII w.

W 1595 król Zygmunt III Waza podjął decyzję o rozbudowie zamku, nadając mu funkcje już nie obronne, ale publiczne. Przebudowę w stylu wczesnego baroku rzymskiego wykonano w latach 1598-1619. W latach 1601-1603 Giacomo Rodondo ukończył nowe skrzydło północne. Kamieniarkę od 1602 roku wykonywał Paolo del Corte. Później, po 1614 roku, gdy kierownictwo robót objął Matteo Castelli, zbudowano skrzydło zachodnie (od strony dzisiejszego placu Zamkowego), przeznaczając je na siedzibę urzędu kanclerskiego i marszałkowskiego. Na końcu zbudowano skrzydło południowe. W ten sposób powstało pięcioskrzydłowe wczesnobarokowe założenie, będące dziełem architektów tesyńskich. W 1619 ukończono budowę Nowej Wieży Królewskiej (łac. Nova Turris Regia), zwanej także Wieżą Zygmuntowską, o wysokości 60 metrów – znajdowała się ona pośrodku nowo wybudowanej strony zachodniej zamku o długości 90 metrów. Na szczycie wieży umieszczono zegar z pozłacanymi wskazówkami i miedzianymi tarczami; nowa iglica wieży, mierząca 13 metrów, miała złocone gałki i miedzianą chorągiewkę na szczycie.

Zamek w Warszawie, miedzioryt E.Dahlbergha z 1656. Po prawej pałacyk Karola Ferdynanda Wazy

Po 1637 roku wzniesiono od strony Wisły pięcioarkadową galerię, dobudowaną do skrzydła północno-wschodniego, mieszczącego pokoje królewskie. W 1637 roku w skrzydle południowym, na drugim piętrze zbudowano wg projektu Augustyna Locciego nową „sala del teatro” dla wystawiania oper włoskich. Zbudowano także naprzeciw Wieży Zygmuntowskiej Bramę Świętojańską oraz na północnym bastionie ogrodowym pałacyk dla królewicza Karola Ferdynanda Wazy.

W czasach potopu szwedzkiego, w latach 1655-1656, zamek królewski w Warszawie został splądrowany – Szwedzi wywieźli bezcenne obrazy, meble, gobeliny, królewską bibliotekę i archiwum koronne oraz liczne rzeźby, całe posadzki i chorągwie królewskie. W zamku urządzili lazaret wojskowy i wprowadzali konie nawet na trzecie piętro, co dodatkowo przyczyniło się do dewastacji obiektu. W kilka miesięcy później dzieła zniszczenia dopełniły wojska brandenburskie, grabiąc większość elementów marmurowych i zrywając resztę posadzek w zamku. Jeszcze w czasie szwedzkiego oblężenia Warszawy, w 1656, kula armatnia uderzyła w iglicę Wieży Zygmuntowskiej, co spowodowało jej przełamanie i zniszczenie wskutek upadku na dziedziniec zamkowy.

Po powrocie króla Jana Kazimierza we wrześniu 1657 rozpoczęto odbudowę zamku, pod kierunkiem włoskiego architekta Izydora Affaity. Wzniesiono wtedy przed zachodnią fasadą zamku budynek zwany Boratynówką. Po odnowieniu w 1658 roku w zamku mógł zebrać się już Sejm. Z braku funduszy kolejny polski król, Michał Korybut Wiśniowiecki, nie zdecydował się na gruntowną przebudowę obiektu, ograniczając się do odnawiania wnętrz, i początkowo z powodu złego stanu rezydencji zamieszkał jako elekt w Zamku Ujazdowskim (1669). W 1670 roku na zamku odbył się już ślub króla z arcyksiężniczką Eleonorą i hołd lenny Jakuba Kettlera, co oznacza, że zniszczenia z czasów potopu zostały w dużej części usunięte.

W czasach panowania króla Jana III Sobieskiego przebudowano wg projektu Augustyna Locciego kwadratową wieżę zwaną Altaną, nadbudowując ją pawilonem w rodzaju glorietty. Największą jednak zmianą było przeniesienie Sali Poselskiej z gotyckiego przyziemia Domu Wielkiego na pierwsze piętro, do narożnika południowo-zachodniego, co stało się prawdopodobnie w latach 1679-1681. Salę tę zwie się od tamtej pory Nową Izbą Poselską.

XVIII w.

Po elekcji króla Augusta II, w roku 1697, zamek znów zaczął podupadać – nowy konflikt z królem Szwecji Karolem XII obciążył znacznie budżet królewski. Mimo problemów August II zlecił w 1698 opracowanie projektu przebudowy rezydencji, wykonał go w 1700 sprowadzony z zagranicy Johann Friedrich Karcher. Zamek 25 maja 1702 zajęli Szwedzi, urządzając w nim szpital na 500 łóżek, a w Sali Poselskiej i pokojach ministrów – stajnie. W 1704 zamek został odbity przez wojska polskie, jednak wkrótce ponownie przeszedł w ręce wojsk szwedzkich. W 1707, na mocy traktatu pokojowego między Augustem II i Karolem XII, do Warszawy weszły sprzymierzone wojska rosyjskie, a na zamku zamieszkał car Piotr I Wielki. Po dwóch miesiącach siły rosyjskie wycofały się z Warszawy, grabiąc z Zamku dzieła sztuki, m.in. obrazy Tomasza Dolabelli, w tym dwa ważne dla Rosjan dzieła malarskie: Zdobycie Smoleńska i Złożenie hołdu Zygmuntowi III przez carów Szujskich.

Fasada saska z lat 1740-1747

W latach 1713-1715 rozpoczęto przebudowę według projektu Karchera. W 1717 przebudowano gruntownie Salę Poselską, która odtąd miała służyć władcom saskim w charakterze sali koronacyjnej. Następnie, między 1722 a 1723, przebudowano kolejne sale zamkowe – pod kierunkiem architekta Joachima Daniela Jaucha utworzono nową Salę Senatorską, przenosząc elementy wyposażenia starej do nowej lokalizacji, m.in. 60 herbów polskich województw, boazerie, gzymsy oraz lizeny. 31 maja 1732 na zamku wybuchł pożar, który zniszczył elewację zachodnią oraz część Wieży Zygmuntowskiej i zewnętrzne rzeźby fasadowe, zwane Armaturą.

Widok na Zamek Królewski od strony północno-wschodniej, Canaletto, 1770

Kolejny projekt przebudowy zamku królewskiego powstał po wstąpieniu na tron polski Augusta III w 1733. Nowe plany, powstałe w roku 1734 i rozszerzone w 1737 przez architekta Gaetano Chiaveriego, przewidywały m.in. przebudowę od strony Wisły fasady zamku w stylu rokoko, mającej tworzyć nową tzw. Elewację Saską, a także części północno-wschodniej wraz z wieżą zwaną Altaną, gdzie zamierzano dobudować trzy dwupiętrowe ryzality. Prace budowlane według tych projektów realizowano z różną intensywnością w latach 1740-1752. W okresie 1740-1747 przebudowano fasadę od strony Wisły w stylu późnobarokowym (architekci Gaetano Chiaveri, Carl Friedrich Pöppelmann, Jan Krzysztof Knöffel). Jednym z najlepszych rzeźbiarzy tego okresu, prowadzących prace na zamku, był Jan Jerzy Plersch, który wykonywał kartusze królewskie, sztukaterie oraz statuy, tzw. Figury Sław, dźwigające korony królewskie umieszczone na szczycie środkowego ryzalitu tzw. Elewacji Saskiej od strony Wisły. Ostatnie prace z tego okresu zostały zakończone pod koniec 1763, po śmierci Augusta III, kiedy Plersch wykonał ostatnie rzeźby i kartusze z herbami województw dla Sali Poselskiej.

Za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, ostatniego polskiego monarchy, sprawującego władzę od 1764 do abdykacji w 1795 r. Zamek Królewski przeżywał okres największej świetności. Kwoty łożone ze skarbu koronnego i prywatnej szkatuły królewskiej, mecenat, którym król otaczał artystów i rzemieślników, a także poglądy polityczne i smak artystyczny władcy, pozwoliły na przekształcenie „prastarej siedziby królów polskich” w reprezentacyjną rezydencję monarszą, uwzględniającą estetyczne i ideologiczne koncepcje oświecenia europejskiego.
W okresie panowania Stanisława Augusta powstało jedenaście projektów generalnej przebudowy Zamku: w latach 1764-1767, 1776-1779 i w 1788 roku. Najwcześniejsze projekty z lat 1764-1767, które opracowali Jakub Fontana, francuski architekt Victor Louis oraz Efraim Szreger zmierzały do całkowitego zatarcia starej bryły Zamku z epoki Wazów oraz do urbanistycznego powiązania budowli z miastem poprzez stworzenie dziedzińców paradnych od strony Krakowskiego Przedmieścia, ulic Piwnej i Świętojańskiej. Późniejsze projekty Dominika Merliniego (oraz jeden E. Szregera) z lat 1776-1779, były bardziej zachowawcze: sprowadzały się do utrzymania dawnej bryły Zamku, a układ przestrzenny, wiążący gmach z miastem przybierał w nich formę zbliżoną do antycznego forum. W 1788 r. Merlini ograniczył się już tylko do propozycji wyburzenia zabudowań zasłaniających zachodnią fasadę i regulacji placu przed siedzibą królewską . Trudności finansowe monarchy i sytuacja polityczna państwa sprawiły, że żaden z tych projektów nie doczekał się realizacji. W rezultacie poprzestano na odbudowie skrzydła południowego Zamku, uszkodzonego w trakcie pożaru 12 marca 1767 (pod kierunkiem Jakuba Fontany odbudowano m.in. dwa zniszczone piętra i wzniesiono elewację dziedzińcową skrzydła południowego z trzyosiowym ryzalitem i podziałami w postaci jońskich pilastrów).
Gruntowne zmiany przeprowadzono jednak we wnętrzach Zamku. Objęły one dwa reprezentacyjne apartamenty: Wielki i Królewski. W latach 1768-1771 Jakub Fontana dokonał przebudowy Pokoju Marmurowego. W następnym roku pod kierunkiem Merliniego przystąpiono do prac w Apartamencie Królewskim. Prace rozpoczęto od przebudowy Pokoju Sypialnego, w latach 1774-1777 urządzono Pokój Audiencjonalny, Salę Prospektową (zwaną tak ze względu na znajdujące się tu widoki Bernarda Bellotta) i Kaplicę. Obok Merliniego działali tu Marcello Bacciarelli i Jan Bogumił Plersch, a także rozpoczynający wówczas artystyczną karierę młody architekt z Drezna Jan Chrystian Kamsetzer. W latach 1777-1781 według projektu Merliniego przebudowano Salę Wielką (Asamblową)], a w okresie 1783-1786 przystąpiono do prac w Apartamencie Wielkim, do którego włączono Pokój Marmurowy, Salę Wielką oraz Salę Rady Nieustającej. Powstała wówczas nowa Sala Tronowa, poprzedzający ją Przedpokój Senatorski zwany Salą Rycerską (wg projektu D. Merliniego i J. Ch. Kamsetzera) oraz położony na zakończeniu Apartamentu Wielkiego Gabinet Monarchów Europejskich.
Od podstaw zbudowano gmach Biblioteki Królewskiej] (1778-1782), wykorzystując teren sąsiadujący od wschodu ze skrzydłem gotyckim Zamku, a przynależny do pałacu Pod Blachą (zakupionego w 1776 r. przez Stanisława Augusta). Przygotowanie projektu Biblioteki król powierzył Merliniemu, który nadał jej dość surową, klasycystyczną formę.
We wnętrzu zgromadzono księgozbiór królewski, który w 1795 r. liczył ponad 16 000 tomów. Równocześnie z budową Biblioteki nadbudowano północne skrzydło pałacu Pod Blachą, tworząc antresolę, która miała połączenie z główną salą biblioteczną. W antresoli umieszczono zbiory naukowe, numizmatyczne oraz pracownie i mieszkania opiekunów kolekcji. Królewski Gabinet Rycin nie doczekał się przeprowadzki do Biblioteki, nieprzygotowanej do przyjęcia tak obszernego zbioru. Za czasów Stanisława Augusta był on ulokowany na drugim piętrze Zamku, w południowym skrzydle, ponad mieszkalnymi komnatami króla. Do Biblioteki został on przeniesiony dopiero po śmierci Stanisława Augusta, kiedy odziedziczył go książę Józef Poniatowski. Stan liczbowy Gabinetu Rycin w 1817 r. szacowano na 71 165 jednostek., w tym ponad 24 000 luźnych rycin i rysunków, i ponad 45 000 rycin i rysunków zawartych w 875 dziełach ilustrowanych i albumach. Do tego dochodziły 1674 obiekty pochodzące z zamkowej "Malarni".
Nadbudowano także północne skrzydło pałacu Pod Blachą, łącząc je przejściami z głównym pomieszczeniem Biblioteki. Zlokalizowano tam gabinety, będące miejscem pracy uczonych, m.in. Gabinet Medali i Starożytności. Choć realizacja ambitnych projektów przebudowy Zamku i jego otoczenia z pierwszych lat panowania nie powiodła się, przekształcenia wnętrz zamkowych dokonane przez Stanisława Augusta nadały im wysokiej klasy formę artystyczną, tak iż śmiało mogły one konkurować z najważniejszymi ośrodkami władzy królewskiej w Europie, utrzymując jednocześnie ich specyfikę, wyrażającą się w afirmacji polskiej tradycji republikańskiej.

W Sali Senatorskiej Zamku Królewskiego podczas sesji w dniu 3 maja 1791 r. Sejm Wielki uchwalił Ustawę Rządową, uroczyście zaprzysiężoną przez Stanisława Augusta. Chwilę później uczestnicy sesji sejmowej przeszli do kolegiaty św. Jana, gdzie powtórzyli akt przysięgi i odśpiewali hymn Te Deum.

XIX w.

Widok wnętrza Zamku Królewskiego obrabowanego z obrazów przez Rosjan w XIX wieku

Projekt przebudowy Zamku Królewskiego z 1843, autorstwa Adama Idźkowskiego

Zamek Królewski, 1860

Zamek Królewski, 1900

Zamek Królewski, 1910

W dniach 19-20 grudnia 1806 oraz 1-30 stycznia 1807 na zamku przebywał cesarz Napoleon Bonaparte. Tutaj w 1807 podjął decyzję o utworzeniu Księstwa Warszawskiego, którym miał rządzić saski władca Fryderyk August I, rezydując na Zamku Królewskim. Z XIX wieku pochodzą także kolejne projekty przebudowy, opracowane przez polskich architektów: Adama Idźkowskiego i Jakuba Kubickiego. Projekt Idźkowskiego z 1843 zakładał przebudowę Zamku Królewskiego z użyciem form dekoracyjnych zapożyczonych z architektury gotyckiej, renesansowej i empirowej. Zakładał nadbudowę trzeciego piętra z siedmioma różnej wielkości wieżami, których attyki miały być ozdobione orłami i antycznymi posągami. Z wież Zygmuntowskiej i Władysławowskiej miały być usunięte metalowe hełmy dachów i zastąpione tarasami, otoczonymi balustradami. Od strony Wisły, na Elewacji Saskiej, Idźkowski planował umieszczenie płaskorzeźb stylizowanych na antyk (pod fryzami trzech ryzalitów), a poniżej, na fasadzie trzeciego piętra korynckich pilastrów. Elewację zarówno Zamku Królewskiego, jak i Pałacu Pod Blachą miały zdobić poziome boniowane pasy oraz żelazne balkony. Projekt ten, cechujący się rozmachem zastosowanych form architektonicznych, był odpowiedzią na powstającą modę wykorzystywania w architekturze form historycznych (w przeciwieństwie do projektów Kubickiego sprzed 20 lat, zakładających umiar form wzorowanych na przeszłych dziełach architektów królewskich, realizujących projekty na Zamku Królewskim).

W latach 1818-1821 po wschodniej stronie Zamku powstały Arkady Kubickiego tworzące szeroki taras wzdłuż fasady saskiej.

W 1836, po zniesieniu w Królestwie Kongresowym podziału na województwa, w ich miejsce zostały wprowadzone gubernie. Wówczas Zamek Królewski stał się siedzibą namiestnika carskiego Iwana Paskiewicza. Paskiewicz zlecił w latach 1850-1852 wykonanie projektu nowych elewacji i fasad (zachodniej, południowej i części wschodniej) pułkownikowi w służbie rosyjskiej i architektowi Ludwikowi Corio. Jego opracowanie nie zyskało jednak akceptacji władz rosyjskich, a Corio zmuszony był wykonać kolejny projekt, nawiązujący do rozwiązań Kubickiego (i współpracujących z nim inżynierów Lelewela i Thomasa). W końcu Corio przebudował wszystkie elewacje w stylu neoklasycystycznym, a Elewacja Saska została pozostawiona bez zmian. Po śmierci Paskiewicza, w 1856, wszyscy następni namiestnicy rezydowali na Zamku Królewskim, w Pokoju Podkomorzego, a rosyjscy urzędnicy zajmowali pomieszczenia na obu piętrach skrzydła zachodniego i północnego. Namiestników strzegły oddziały wojska, rozlokowane w Sali Sejmowej, Bibliotece i koszarach na podzamczu, co przyczyniło się do dewastacji obiektu.

Po powstaniu styczniowym w 1863 armia rosyjska zniszczyła całkowicie ogród królewski od strony Wisły (zamieniony na plac musztry), budując kilka ceglanych baraków z przeznaczeniem na stajnię i koszary kozackie. W 1862-1863 na Zamku Królewskim prowadzono drobne prace konserwacyjne, pod kierunkiem budowniczych Jerzego Orłowicza, Ludwika Gosławskiego i Potołowa. W 1890 prowadzono przebudowę Elewacji Saskiej, pod kierunkiem budowniczego Januarego Kiślańskiego, zniekształcono wówczas arkady obu galerii widokowych, pochodzące z czasów Augusta III. Ostatnie prace remontowe pod panowaniem rosyjskim, których stosunkowo wysoki koszt wyniósł 28 000 rubli, wykonano w 1902 w pomieszczeniach zwolnionych przez armię rosyjską.

XX w.

Zamek Królewski w Warszawie w 1920

Prace restauracyjne na zamku podjęto dopiero w latach 1915-1939, zostały one przyspieszone po zakończeniu I wojny światowej i odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918, po 123 latach zaborów. Ustalenia traktatu ryskiego z 1921 pozwoliły na rewindykację części zbiorów zamkowych z terenów ZSRR (wcześniej wywiezionych do Rosji przez władze carskie). W latach 20. pracami konserwatorskimi i rekonstrukcją Zamku Królewskiego kierował architekt i konserwator Kazimierz Skórewicz. W 1928 został zastąpiony przez kolejnego architekta, Adolfa Szyszko-Bohusza.

Od 1926 Zamek Królewski pełnił funkcję rezydencji polskiego prezydenta.

Płonący Zamek Królewski po ostrzale artylerii niemieckiej 17 września 1939

We wrześniu 1939 Zamek Królewski spłonął po niemieckich bombardowaniach, a po zajęciu Warszawy przez wojska niemieckie rozpoczęła się planowa grabież dzieł sztuki z obiektu. 10 października 1939 wyspecjalizowane ekipy niemieckie pod kierunkiem historyków i ekspertów (dr Dagobert Frey – historyk sztuki z Uniwersytetu Wrocławskiego, Gustaw Barth – dyrektor muzeów wrocławskich, oraz dr Joseph Mühlmann – historyk sztuki z Wiednia) zaczęły demontować posadzki, marmury, rzeźby i elementy kamienne, np. kominki i gzymsy. Do prac zapędzano codziennie setki Żydów, którzy pod nadzorem niemieckich architektów prowadzili wewnątrz prace rozbiórkowe. Zbiory te wywożono do Niemiec, magazynów w Krakowie lub wstawiano do warszawskich siedzib nazistowskich dygnitarzy. Zamek został całkowicie ogołocony, nieliczne elementy wyposażenia pozwolono zachować polskiej ekipie z Muzeum Narodowego, opisującej straty i potajemnie sporządzającej dokumentację fotograficzną zamku, pracującej pod kierunkiem historyka sztuki Stanisława Lorentza.

Adolf Hitler 4 października 1939 w Berlinie wydał rozkaz wysadzenia Zamku Królewskiego w powietrze, ekipy niemieckich saperów nawierciły otwory na dynamit, jednak ostateczne zniszczenie obiektu nastąpiło w czasie powstania warszawskiego, pomiędzy 8 a 13 września 1944. Decyzja o zniszczeniu zamku wiązała się z nazistowskimi planami całkowitego zburzenia Warszawy. Tak zwany plan Pabsta przewidywał wystawienie monumentalnej Hali Ludowej (niem. Volkshalle) lub Hali Kongresowej NSDAP (niem. Parteivolkshalle) w miejscu Zamku Królewskiego i Pomnika Germanii zamiast Kolumny Zygmunta.

Ruiny Zamku Królewskiego w 1945, widok od strony placu Zamkowego, na bruku rozbita kolumna Zygmunta

Po zniszczeniach z 1944 zachowały się tylko przyziemia (piwnice), dolna partia Wieży Grodzkiej, elementy Biblioteki Królewskiej i Arkady Kubickiego. Rządowy projekt odbudowy Zamku Królewskiego podjął Sejm 2 lipca 1949, nie miał on jednak szans na realizację z uwagi na ograniczenia finansowe i priorytety, jakie ustaliły władze komunistyczne. Zdołano jednak odtworzyć Bramę Grodzką, z przechowanych w czasie wojny w Muzeum Narodowym bloków kamiennych. W 1964 uporządkowano teren otaczający Zamek, a w 1966 odbudowano budynek Biblioteki Królewskiej. Decyzja o odbudowie Zamku zapadła w Sejmie ponownie 20 stycznia 1971, następnie powołano Obywatelski Komitet Odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie (inauguracyjne posiedzenie odbyło się 26 stycznia). Prace budowlane, wykonywane według projektu architekta Jana Bogusławskiego z zespołem (wnętrza Mieczysław Samborski, Irena Oborska), były sfinansowane całkowicie ze składek społecznych.

Odbudowa w stanie surowym (zakładająca przywrócenie wyglądu Zamku do stanu sprzed 1939 roku i odtworzenie elementów zlikwidowanych podczas wcześniejszych przebudów obiektu) została zakończona w lipcu 1974, jednak wyposażanie wnętrz (meble, obrazy, zbiory dzieł sztuki itp.) i prace wykończeniowe trwały do 1988. Dodatkowego wsparcia finansowego w odbudowie udzielił Społeczny Fundusz Odbudowy Stolicy.

W 1980 razem ze Starym Miastem odbudowany Zamek Królewski w Warszawie został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Współczesność

Zamek Królewski, 2012

Zamek Królewski nocą (elewacja frontowa), 2009

W latach 2004-2008 przeprowadzono kompleksowy remont pałacu Pod Blachą (który w 1989 włączono do zespołu zamkowego), a w latach 1996-2009 remont Arkad Kubickiego (według projektu Stanisława Fiszera), które łączą średnie i dolne Ogrody Zamkowe. W 2009 konserwator zabytków podjął decyzję o przywróceniu oryginalnego koloru wschodniej Elewacji Saskiej (od strony Wisły).

Obecnie Zamek pełni funkcję muzeum i podlega bezpośrednio Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Na Zamku Królewskim przyjmowane są również oficjalne wizyty i organizowane spotkania państwowe. Każdego roku Zamek Królewski w Warszawie zwiedza 500 000 ludzi.

Ważniejsze wydarzenia historyczne

Hołd Wasyla IV Szujskiego przed Zygmuntem III Wazą

• Na Sejmie warszawskim, 29 października 1611 w Sali Senatorskiej zamku, pojmany przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego car Rosji Wasyl IV Szujski oddał hołd królowi polskiemu Zygmuntowi III Wazie.
• 6 października 1641 na dziedzińcu zamkowym margrabia brandenburski, elektor Fryderyk Wilhelm Hohenzollern (Wielki Elektor), złożył hołd lenny Władysławowi IV Wazie.
• Na zamku 3 maja 1791 Sejm Czteroletni uchwalił Konstytucję.
• W Sali Senatorskiej Zamku Królewskiego w Warszawie, 24 maja 1829 roku, odbyła się koronacja królewska cara Mikołaja I Romanowa.

Ceremonia podpisania Konstytucji kwietniowej

• W czasie powstania listopadowego, 25 stycznia 1831, obradujący na zamku Sejm zdetronizował cesarza Rosji Mikołaja I jako króla Polski.
• W Sali Wielkiej Zamku Królewskiego w Warszawie, 5 listopada 1916 roku, został ogłoszony tzw. Akt 5 listopada.
• W Sali Rycerskiej Zamku Królewskiego w Warszawie, 23 kwietnia 1935 roku, odbyła się uroczystość podpisania Konstytucji kwietniowej.

Historyczne przedmioty

W Kaplicy Małej Zamku Królewskiego w Warszawie przechowywane są insygnia królewskie Stanisława Augusta Poniatowskiego: Łańcuch Orderu Orła Białego, miecz ceremonialny Orderu św. Stanisława oraz berło z akwamarynu. W kaplicy znajduje się także urna z sercem Tadeusza Kościuszki.

Na Zamku Królewskim w Warszawie przechowywane są insygnia władzy Prezydenta RP: tłoki pieczętne Prezydenta Rzeczypospolitej, Chorągiew Rzeczypospolitej oraz dokumenty państwowe, które 22 grudnia 1990 roku Ryszard Kaczorowski przekazał Lechowi Wałęsie.

Nawiązania

W latach 80. XX wieku na wzór Zamku Królewskiego w Warszawie został przebudowany w chicagowskiej dzielnicy Jefferson Park gmach Gateway Theatre – siedziba Fundacji Kopernikowskiej.

Galeria

• 
  Dawna izba poselska
• 
  Kaplica Mała
• 
  Sala Canaletta
• 
  Sala Rycerska
• 
  Sala Wielka
• 
  Sala Rady
• 
  Pokój Marmurowy
• 
  Apartament Księcia Stanisława
• 
  Sala Balowa
• 
  Piwnice
• 
  Piwnice
• 
  Arkady Kubickiego
• 
  Elewacja Saska, 2010

Zobacz też

• Ogrody Zamkowe w Warszawie
• Historia Warszawy

Bibliografia

• M. M. Drozdowski, A. Zahorski Historia Warszawy, PWN, Warszawa 1975.
• Aleksander Król, Zamek Królewski w Warszawie. Od końca XIII wieku do roku 1944, PIW, Warszawa 1971.
• Bohdan Guerquin, Zamki w Polsce, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1974.
• Andrzej Rottermund, Zamek Królewski w Warszawie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2002, ISBN 83-221-0746-3.
• Agnieszka Sypek, Robert Sypek: Zamki i warownie ziemi mazowieckiej. Warszawa: Wydawnictwo Trio, 2002, s. 26-36. ISBN 83-88542-34-6.

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona Zamku
• Apartament Królewski
• Apartament Wielki
• Biblioteka Królewska
• Widoki Bernarda Bellotta

• Zamek Królewski z lotu ptaka
• Zamek Królewski za Wazów
• Prace przy odbudowie Zamku Królewskiego w Warszawie w PKF na stronie KronikaRP
• Montaż elementów głównej kopuły na wieży Zamku Królewskiego w Warszawie w PKF na stronie KronikaRP
• Rekonstrukcja wnętrz w odbudowanym Zamku Królewskim w PKF na stronie KronikaRP
• Wyrób lamp i latarni dla Zamku Królewskiego w Warszawie w PKF na stronie KronikaRP
• Wykonywanie złoceń w Zamku Królewskim w Warszawie w PKF na stronie KronikaRP
• Ćwiczenia pożarowe i prawdziwy pożar w Zamku Królewskim w Warszawie w PKF na stronie KronikaRP
• Trubadurzy wykonują piosenkę "Znów stanie Zamek" w PKF na stronie KronikaRP
• Rekonstrukcja Zamku Królewskiego w Warszawie z XV wieku