Wyżyna Krakowsko-Częstochowska: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m →‎Zamki i ruiny: drobne techniczne
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
→‎Miejscowości: Usunąłem miejscowości nie leżące na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej
Linia 153: Linia 153:
* [[Kostkowice (powiat zawierciański)|Kostkowice]]
* [[Kostkowice (powiat zawierciański)|Kostkowice]]
* [[Kotowice (województwo śląskie)|Kotowice]]
* [[Kotowice (województwo śląskie)|Kotowice]]
* [[Koziegłowy (województwo śląskie)|Koziegłowy]]
* [[Kraków]]
* [[Kraków]]
** [[Bielany (Kraków)|Bielany]]
** [[Bielany (Kraków)|Bielany]]
Linia 163: Linia 162:
* [[Lgota Murowana]]
* [[Lgota Murowana]]
* [[Liszki (województwo małopolskie)|Liszki]]
* [[Liszki (województwo małopolskie)|Liszki]]
* [[Lelów]]
'''Ł'''
'''Ł'''
* [[Łazy]]
* [[Łazy]]
Linia 239: Linia 237:
* [[Trzyciąż]]
* [[Trzyciąż]]
* [[Tyniec (Kraków)|Tyniec]]
* [[Tyniec (Kraków)|Tyniec]]
* [[Trzebinia]]
'''W'''
'''W'''
* [[Włodowice (województwo śląskie)|Włodowice]]
* [[Włodowice (województwo śląskie)|Włodowice]]
Linia 251: Linia 248:
* [[Zaborze (powiat myszkowski)|Zaborze]]
* [[Zaborze (powiat myszkowski)|Zaborze]]
* [[Zarzecze (powiat olkuski)|Zarzecze]]
* [[Zarzecze (powiat olkuski)|Zarzecze]]
* [[Zawiercie]]
* [[Złoty Potok (województwo śląskie)|Złoty Potok]]
* [[Złoty Potok (województwo śląskie)|Złoty Potok]]
'''Ż'''
'''Ż'''

Wersja z 14:59, 18 sie 2017

Wyżyna Krakowsko-Częstochowska
Ilustracja
Skałka Wysoka, ostaniec w pobliżu Rzędkowic
Mapa regionu
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska na mapie Polski
Megaregion

Pozaalpejska Europa Środkowa

Prowincja

Wyżyny Polskie

Podprowincja

Wyżyna Śląsko-Krakowska

Makroregion

Wyżyna Krakowsko-Częstochowska

Zajmowane
jednostki
administracyjne

województwo małopolskie
województwo śląskie

Informacje w Wikipodróżach
Wierzchowinowy ostaniec (Grodzisko w Jerzmanowicach)
Skała Rękawica
Staw Amerykan w Złotym Potoku

Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, Jura Krakowsko-Częstochowska (341.3) – makroregion geograficzny położony w południowej Polsce. Stanowi wschodnią część Wyżyny Śląsko-Krakowskiej. Tworzy pas długości ok. 80 km, pomiędzy Krakowem a Częstochową. W pasie tym wzgórza wznoszą się na wysokość 400–515 m n.p.m.

Położenie

W dwóch rejonach Wyżyna wznosi się powyżej wysokości 500 m n.p.m. Najwyższe miejsce znajduje się na terenie Ogrodzieńca – Góra Janowskiego (inaczej Góra Zamkowa, 515,6 m n.p.m.[a]). Wyżyna przekracza także 500 m n.p.m. w rejonie wzgórza Skałka (inaczej Grodzisko, 512,8 m n.p.m.) w Jerzmanowicach. Ku zachodowi opada stromo do Wyżyny Śląskiej, na wschodzie przechodzi łagodnie w Nieckę Nidziańską. Południowa część Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej tworzy Grzbiet Tenczyński, który jest oddzielony od pozostałej jej części Rowem Krzeszowickim. Rów Krzeszowicki stanowi drogę przejścia ze Śląska do Małopolski.

Nazewnictwo

Oprócz nazwy Wyżyna Krakowsko-Częstochowska używane są także inne określenia takie jak Jura Krakowsko-Częstochowska, Jura Krakowska, Jura Polska. Niekiedy używa się także nazwy Wyżyna Krakowsko-Wieluńska. Ta jednostka geograficzna obejmuje łącznie Wyżynę Krakowsko-Częstochowską oraz Wyżynę Wieluńską (341.21).

Regionalizacja fizycznogeograficzna

Wyżyna Krakowsko-Częstochowska dzieli się na następujące mezoregiony fizycznogeograficzne:

Wyżyna Krakowsko-Częstochowska graniczy:

Geologia

Obszar Jury stanowił niejednokrotnie dno morza, przez co powstało wiele warstw skał (dolomity, margle, wapienie). Dominują wapienie górnojurajskie. Charakterystyczne są skały wapienne pocięte dolinami erozyjnymi, a także zjawiska krasowe m.in. jaskinie ze stalaktytami, stalagmitami oraz stalagnatami. Od strony Obniżenia Górnej Warty teren obniża się stromo o ok. 100 m.

Od południa uskok tektoniczny Rów Krzeszowicki oddziela Wyżynę Olkuską. Na południowy wschód od Częstochowy znajduje się najwięcej jaskiń w Polsce. Występują tam skamieniałe szkielety i skorupy organizmów (m.in. amonity), oraz ostańce czyli trwalsze fragmenty skał (m.in. Maczugę Herkulesa). Zachodziły tam także ruchy górotwórcze. Najwięcej wzniesień jest w okolicach Krakowa.

Rzeki

Na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej swój początek biorą rzeki i potoki: Warta, Biała Przemsza, Czarna Przemsza, Pilica, Dłubnia, Szreniawa, Czarka (Żarki-Letnisko), Prądnik, Wiercica, Rudawa, Chechło, Dulówka, Kluczwoda, Sanka, Rudno, Będkówka, Kozi Bród.

Klimat

Klimat wyżyny jest nieco odmienny od otaczających ją obszarów. Pokrywa śnieżna zalega przez 80 dni w roku, a od kwietnia do września trwają okresy burzowe. Roczne sumy opadów mieszczą się w granicach 650–700 mm i są nieco wyższe niż w rejonach przyległych, a średnie temperatury niższe o 0,5–1,0 °C. Średnia temperatura latem wynosi +19 °C, natomiast zimą −3 °C[potrzebny przypis].

Flora

Aster gawędka
Rojnik górski
Skalnica gronkowa

Pozostająca pod wpływem klimatu oceanicznego Wyżyna Krakowsko-Częstochowska tworzy odrębną krainę geobotaniczną. Dominują ciepłolubne rośliny charakterystyczne dla Europy Zachodniej. Stwierdzono występowanie ok. 1600 gatunków roślin naczyniowych, co stanowi 60% występujących w Polsce.

Endemity i gatunki rzadkie: brzoza ojcowska (w Dolinie Bolechowickiej i Kobylańskiej), przytulia krakowska, warzucha polska znaleziona w Olkuszu, ostróżka tatrzańska (subendemit tatrzański), modrzew polski.

Z rzadszych roślin: ostnica Jana, ostnica włosowata, goździk siny, aster gawędka, wisienka stepowa, kruszczyk drobnolistny, szałwia łąkowa, rojnik górski[potrzebny przypis], macierzanka pospolita, kłokoczka południowa, kwitnące okazy bluszczu, 10 gatunków storczyków, fiołek bagienny.

Lasy

W zbiorowiskach leśnych występują głównie grądy, mieszane bory sosnowo-dębowe z domieszką jodły lub buka, świetliste dąbrowy, sporadycznie buczyna sudecka i buczyna karpacka z domieszką jodły. W runie tej ostatniej rośnie lepiężnik biały, żywiec gruczołowaty, paprotnik kolczysty i parzydło leśne. W okolicach Ojcowa i Olkusza występują reliktowe lasy górskie – jaworzyna górska z języcznikiem zwyczajnym.

Dolina Mnikowska

Wśród drzew dominują: grab, sosna, buk, brzoza, dąb, jodła. Wczesną wiosną przed rozwojem liści przez drzewa w runie leśnym zakwitają masowo przylaszczka pospolita, zawilec gajowy i żółty, miodunka ćma, szczyr trwały, śledziennica skrętolistna, zdrojówka rutewkowata, złoć żółta, groszek wiosenny, pierwiosnek lekarski i wyniosły. Spotkać można też śnieżyczkę przebiśnieg, wawrzynka wilczełyko, konwalię majową. Często występuje kopytnik pospolity, pomocnik baldaszkowy, borówka czarna i brusznica. W podszycie często występuje dzika porzeczka.

Inne

Ciepłolubne zbiorowiska murawy kserotermicznej reprezentowane są przez około 300 gatunków, m. in: aster gawędka, czosnek skalny (poza Jurą nie występujący na niżu), dziewanna austriacka, ostnica Jana, kostrzewa bruzdkowana, oman wąskolistny, przetacznik wczesny, rumian żółty, róża francuska, turzyca niska i turzyca Michela, wiśnia karłowata. Roślinność pustynna reprezentowana jest przez szczotlichę siwą i wydmuchrzycę piaskową.

Występuje pewna liczba gatunków roślin typowo górskich (szczególnie w południowej części wyżyny). Są one reliktami glacjalnymi, które przetrwały po ostatnim zlodowaceniu. Wśród nich są: ciemiężyca zielona i chaber miękkowłosy (w Dolinie Prądnika), omieg górski (przy źródłach Białej Przemszy), skalnica gronkowa, kozłek trójlistny, zanokcica zielona, zachyłka Roberta (na skałach i piargach). Jeszcze starszymi reliktami, bo pochodzącymi z okresu trzeciorzędu, są bardzo rzadko spotykane: ostróżka tatrzańska, wierzba lapońska, reliktami jest również brzoza karłowata, dębik ośmiopłatkowy i znaleziony tylko na dwóch stanowiskach paprotnik pstry.

Na nieużytkach i suchych wapiennych zboczach występują krzaczaste zarośla leszczyny, tarniny i dzikiej róży, wśród skał wapiennych licznie występuje jałowiec pospolity.

Grzyby, glony i porosty

Liczna jest flora grzybów – ok. 600 gatunków. Z rzadszych gatunków występują: piestrzenica kasztanowata, szmaciak gałęzisty, muchomor sromotnikowy, żagiew siarkowa i rosnący pod ziemią jeleniak. Ogromne bogactwo glonów (w rzece Pilica doliczono się ich 450 gatunków). Niemal połowę z 420 występujących porostów stanowią epifity. Występuje ładny skorupiasto-listkowaty porost złotorost ścienny oraz rzadki granicznik płucny.

Jednym z poważniejszych zagrożeń dla flory Jury jest duże skażenie powietrza spowodowane bliskim sąsiedztwem dużych zakładów przemysłowych oraz zmiany środowiska spowodowane osuszaniem bagien i torfowisk.

Fauna

Młody zaskroniec

Ze stosunkowo rzadkich lub chronionych zwierząt występują m.in.: padalec zwyczajny, w tym również jego rzadka odmiana turkusowa, gniewosz plamisty, zaskroniec, żmija zygzakowata, ropucha paskówka, największy europejski chrząszcz jelonek rogacz, największy polski motyl zmierzchnica trupia główka oraz paź żeglarz. Obszar Wyżyny stanowi podobnie jak w przypadku flory odrębną krainę zoogeograficzną pod nazwą Jura Krakowska. Na skutek szkodliwego oddziaływania gospodarki człowieka została wytępiona znaczna liczba gatunków ssaków i innych zwierząt. Dawniej charakterystyczny dla Jury był np. wąż Eskulapa, który został wytępiony niemal w całej Polsce. Zwiększyła się natomiast liczba zwierząt drobnych, szczególnie bezkręgowców. Obecnie na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej występują zwierzęta typowe dla bardzo ciepłych i silnie zagospodarowanych obszarów chociaż można spotkać również wiele rzadkich gatunków zwierząt.

Na szczególna uwagę wśród ssaków zasługują nietoperze, których na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej żyje 17 gatunków m.in. umieszczone w Polskiej Czerwonej Księdze: nocek orzęsiony (m.in. w Jaskini Racławickiej – jedno z dwóch największych zimowisk w Polsce), podkowiec duży (znany w Polsce z zaledwie siedmiu stanowisk, w tym trzech na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej), podkowiec mały oraz mroczek posrebrzany

Rzadkimi wśród entomofauny są tu: jelonek rogacz. Do reliktów polodowcowych należy zaliczyć również chrząszcze jaskiniowe (Choleva lederina gracilenta, Catops tristis inferus)

Turystyka

Skałki wapienne w Złotym Potoku
Skały wapienne w Częstochowie

Dzięki korzystnej rzeźbie terenu obszar Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej był dobrym miejscem do budowy warowni obronnych. Wybudowano wiele zamków, tzw. Orlich Gniazd.

Ze względu na piękno krajobrazu wyżyna jest jednym z najatrakcyjniejszych regionów turystycznych w Polsce. Na terenie jury uprawia się wspinaczkę skałkową. Są trasy dla quadów. Wiele ścianek jest oficjalnie przeznaczonych do wspinaczki, oznaczonych w skali stopnia trudności od II do VI.8. Na wyżynie położone jest Jezioro Porajskie. Zbudowano wyciągi narciarskie. Od kilkunastu lat funkcjonuje Ruchoma Szopka Olsztyńska.

Miejscowości

A

B

C

D

F

G

I

J

K

L

Ł

M

N

O

P

R

S

T

W

Z

Ż

Zabytki

Zamki i ruiny

Okiennik Wielki

GOPR

Nad bezpieczeństwem turystów terenie czuwa Grupa Jurajska Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego.

Szlaki turystyczne

Piesze[1]

Rowerowe

Konne

Jaskinie

Najwyższe skały

Nazwa Wysokość
(m n.p.m.)
Góra Zamkowa 515,6
Grodzisko 512,8
Wielka Skała 512,8
Ostry Kamień 502
Olszówka 501
Łysa 492

Inne atrakcje turystyczne

Ochrona przyrody na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej

Rez. Góra Zborów
Dolina Będkowska
Dolina Kluczwody

Zobacz też

  1. ↑ Według najnowszych pomiarów, na starszych mapach podawana jest niewłaściwa wysokość – 504,5 m n.p.m.
  1. ↑ Jura Krakowsko-Częstochowska i Wyżyna Wieluńska - informacje dla turystów. [dostęp 2017-05-01].

Linki zewnętrzne

Mezoregiony Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej

Szablon:Skały Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wyżyna_Krakowsko-Częstochowska&oldid=50143330”