Łuck

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez MalarzBOT (dyskusja | edycje) o 16:03, 30 kwi 2018. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Łuck
Луцьк
Ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Ukraina

Obwód

wołyński

Burmistrz

p.o. Hryhorij Pustowit

Powierzchnia

41,61 km²

Wysokość

174 m n.p.m.

Populacja (2015)
• liczba ludności
• gęstość


217 225
5132 os./km²

Nr kierunkowy

(+38) 3322

Kod pocztowy

43000-43499

Tablice rejestracyjne

AC

Położenie na mapie obwodu wołyńskiego
Mapa konturowa obwodu wołyńskiego, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Łuck”
Położenie na mapie Ukrainy
Mapa konturowa Ukrainy, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Łuck”
Ziemia50°45′N 25°19′E/50,750000 25,316667
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Łuck (ukr. Луцьк, Łućk; łac. Luceoria; jid. לוצק, Luck) – miasto na Ukrainie, nad Styrem, siedziba administracyjna obwodu wołyńskiego i rejonu łuckiego. Liczy ok. 217 tys. mieszkańców. Historyczna stolica Wołynia.

Historia

Pierwsza wzmianka o Łucku pochodzi z 1085. W 1073 Łuck wszedł w skład księstwa włodzimierskiego. W 1083 na miasto napadli Litwini i Jaćwingowie. W 1321 na Łuck napadł Giedymin i osadził w nim swego starostę. W 1325 Lubart wzniósł Zamek Dolny, Zamek Górny założony potem przez Olgierda lub Witolda. W 1366 miała miejsce wyprawa Kazimierza Wielkiego na Lubarta. Łuck uzyskał prawo składu przed 1379 rokiem[1].

W 1364 król Kazimierz Wielki ufundował biskupstwo wołyńskie z siedzibą biskupa najpierw we Włodzimierzu, a od początku XV w. w Łucku. Biskupstwo łuckie istniało de facto od 1375. Z czasem kościołem katedralnym został kościół pw. Św. Trójcy, wybudowany około 1425. W 1539 biskup Jerzy Falczewski wzniósł kościół kamienny. W 1630 biskup Achacy Grochowski sprowadził do Łucka relikwie św. Recessa Męczennika, który stał się patronem miasta. W 1429 na zamku w Łucku odbył się trwający od 6 stycznia przez 13 tygodni zjazd monarchów europejskich. Wśród obecnych w Łucku władców byli: wielki książę litewski – Witold; król Polski – Władysław II Jagiełło z królową Zofią; król niemiecki – Zygmunt Luksemburski z cesarzową; król duński – Eryk VII; wielki książę moskiewski – Wasyl II Wasylewicz (wnuk Witolda); wielki mistrz zakonu krzyżackiego – Russdorff; mistrz inflancki – Cysse von Rutenberg; legat papieski; metropolita kijowski – Focjusz, chanowie Tatarów perekopskich i zawołżańskich; hospodar Wołoszczyzny; książęta mazowieccy, pomorscy, śląscy, twerscy i odojewscy, posłowie cesarza bizantyńskiego, Jana VIII Paleologa. Przedmiotem obrad był projekt obrony przeciwko grożącej Europie potędze Imperium osmańskiego. W 1431 po śmierci Witolda w Łucku zamknął się Świdrygiełło, próbując uniknąć konsekwencji za swoje nieprzejednanie negatywne stanowisko do unii polsko-litewskiej.

Łuck w XVIII wieku

Prawa miejskie Łuck otrzymał w 1432. Wśród ludności przeważali prawosławni różnych narodowości. W XV wieku miał Łuck tylko dwa kościoły katolickie (katedra i dominikanów) i 19 cerkwi. Oprócz katedry i kościoła parafialnego oo. Dominikanów, w Łucku wzniesiono kościoły: św. Jakuba, Bernardynów, Bonifratrów, Trynitarzy, Brygidek i cerkiew katedralna św. Jana Ewangelisty. Cerkiew pochodziła z XIII w. Pierwszym znanym historii (1326) łuckim biskupem prawosławnym był Teodozjusz. W 1585 władyką był Cyryl Terlecki, który w 1596 podpisał unię brzeską z kościołem katolickim i przysięgę posłuszeństwa papieżowi. Biskup Marcin Szyszkowski założył w Łucku Collegium Societatis Jesu, które znalazło siedzibę w pałacu odstąpionym przez Iwana Czartoryskiego.

W czasach Rzeczypospolitej Obojga Narodów Łuck był stolicą województwa wołyńskiego i miejscem szlacheckiego sądu ziemskiego, prawdopodobnie także sądu grodzkiego[2]. Był również Łuck miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego[3] oraz miejscem popisów szlachty województwa wołyńskiego I Rzeczypospolitej[4].

Okres I wojny światowej oraz II Rzeczypospolitej

Łuck na początku XX wieku

W dniach 4 czerwca – 7 czerwca 1916 r. pod Łuckiem rozegrała się jedna z największych bitew I wojny światowej na froncie wschodnim. Rosjanom w ramach ofensywy Brusiłowa udało się przełamać front austriacki.

16–18 września 1920 r. Łuck zajęty wojska polskie po opuszczeniu go przez Rosjan. Grupa gen. Stanisława Hallera oraz 6 Armia doszła do linii Styru i Stochodu, a rozbita Armia Konna Budionnego wycofała się z frontu.

Przedwojenny herb Łucka

W II Rzeczypospolitej Łuck był siedzibą władz województwa wołyńskiego. W mieście od 1921 roku stacjonował 24 Pułk Piechoty. W 1931 roku liczył ok. 35,5 tys. mieszkańców, w tym ok. 17 tys. Żydów (największa gmina żydowska na Wołyniu), 11 tys. Polaków i 3 tys. Ukraińców. Po wybuchu II wojny światowej, od 7 września 1939 Łuck był tymczasową siedzibą Rządu RP[5].

Okupacja radziecka i niemiecka

Po 17 września 1939 Łuck został zaanektowany przez ZSRR jako część Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Tysiące Polaków zostało wysiedlonych na Syberię.

Po niemieckim ataku na ZSRR w miejscowym więzieniu NKWD wymordowało blisko 2 tys. osób, w tym wielu Polaków[6]. Dzień po wycofaniu się Sowietów ukraińscy nacjonaliści urządzili w Łucku pogrom ludności żydowskiej[7]. W latach 1941–1944 miasto znalazło się pod okupacją niemiecką (jako część komisariatu Rzeszy Ukraina).

Niemcy przy udziale ukraińskiej policji[8] wymordowali niemal wszystkich miejscowych Żydów, oraz dokonali zbrodni na rosyjskich jeńcach wojennych[9]. W dniach 27 czerwca-7 lipca 1941 Sonderkommando 4a rozstrzelało około 1500 osób. 11 grudnia 1941 około 15 tys. Żydów zamknięto w getcie. Getto przetrwało do przełomu sierpnia-września 1942, gdy Niemcy wraz z ukraińską policją rozstrzelali 14 tys. jego mieszkańców. 12 grudnia 1942 zabito także więźniów obozu pracy – około 500 osób[7].

Podczas okupacji niemieckiej Polacy w Łucku byli poddani presji Ukraińców kolaborujących z okupantem. W kwietniu 1943 roku delegacja ukraińska pod przewodnictwem adwokata Jurija Czerewki złożyła na ręce niemieckiego gebietskomisarza urzędującego w Łucku petycję, w której znalazła się prośba o założenie w tym mieście „getta” dla ludności polskiej[10]. 11 sierpnia 1943 w wyniku donosów ukraińskich Kripo aresztowało 50 przedstawicieli polskiej inteligencji (w tym zastępcę wołyńskiego Delegata Rządu na Kraj), z czego 30 osób rozstrzelano dwa miesiące później. Wojskowy Sąd Specjalny AK wydał 6 wyroków śmierci na najbardziej aktywnych kolaborantów; 4 z nich wykonano, w tym na J. Czerewce[8].

Podczas rzezi wołyńskiej na przedmieściach Łucka oddziały Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA) dokonywały masowych mordów na Polakach, domy ich palono, a mienie rozkradano. Największy napad odbył się w Wigilię Bożego Narodzenia 1943 roku, kiedy zabito 97 osób. Łącznie w czasie wojny ukraińscy nacjonaliści zabili w Łucku co najmniej 191 Polaków[8]. Po wojnie prawie wszystkich Polaków przymusowo wysiedlono z Kresów Wschodnich, a katolickie kościoły przerobiono na magazyny lub zdewastowano.

Okres powojenny

Panorama starego miasta

W 1972 r. spłonęła łucka kieniesa. W 1982 r. w katedrze łuckiej, wcześniej używanej jako skład węgla, zorganizowano muzeum ateizmu. W miejscu głównego ołtarza wykonano ekspozycję „Kosmos”, według projektu architekta miejskiego. Spowodowało to częściowe zniszczenie wystroju ołtarza oraz części mebli kościelnych. Zdemontowano ok. 20 obrazów malarzy polskich i zagranicznych z XVIII-XIX w., z których większość nie powróciła już do katedry.

Miasto było centrum powiatu łuckiego. Obecnie jest siedzibą rzymskokatolickiej diecezji łuckiej, dekanatu Łuck, garnizonu Łuck. Od 1991 Łuck znajduje się w granicach niepodległej Ukrainy jako siedziba władz obwodu wołyńskiego. W mieście działa Konsulat Generalny RP[11].

W sierpniu 2007 roku jedna z głównych ulic miasta, nosząca po II wojnie światowej nazwę „Czerwonoarmiejska”, została z inicjatywy burmistrza Łucka Bohdana Szyby i za aprobatą większości miejscowych deputowanych, przemianowana na ul. Bohaterów UPA[12].

W 2010 Rada Miejska Łucka nadała honorowe obywatelstwo Łucka Stepanowi Banderze, postanowienie weszło w życie 1 stycznia 2011 roku (z okazji rocznicy urodzin Bandery)[13].

Zabytki Łucka

Wieża Bramna
Wieża Czartoryskich
Baszta Władycza
Katedra Świętych Apostołów Piotra i Pawła
Klasztor dominikanów
  • Zamek Lubarta, XIII-XIV w.
  • Cerkiew Opieki Matki Bożej, jedna z najstarszych świątyń Wołynia, ufundowana w XIII-XV w. przez wielkiego księcia Witolda. W cerkwi była umieszczona Wołyńska Ikona Matki Bożej – dzieło z XIII-XIV w. (obecnie w zbiorach Narodowego Muzeum Sztuk Pięknych w Kijowie). Niegdyś świątynia odgrywała rolę katedralnej unickiej cerkwi, obecnie – cerkiew katedralna powstałego w 1990 r. Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego (ul. Daniela Halickiego 12).
  • Kościół Krzyża Świętego przy klasztorze OO. Bernardynów, obecnie Sobór Świętej Trójcy, 1752–1755. Cały zespół zaprojektował architekt jezuicki Paweł Giżycki. Po kasacie zakonu kościół przebudowano w latach 1877–1879 na sobór prawosławny. Obecnie – cerkiew katedralna powstałego w 1990 r. Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Kijowskiego (plac Teatralny).
    • Klasztor bernardynów, 1752-1755, zbudowany na planie podkowy wokół świątyni klasztornej.
  • Klasztor dominikanów, ufundowany w roku 1390 р. przez Władysława Jagiełłę. Uległ kasacie rosyjskiej w roku 1847. Obecnie siedziba seminarium duchownego Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego (ul. Drahomanowa).
  • Klasztor brygidek, 1624. Wzniesiony w stylu barokowym w miejscu pałacu Albrychta Stanisława Radziwiłła – fundatora klasztoru. W 1846 r. р. klasztor został skasowany, najpierw mieściło się tu więzienie, a później – szkoła muzyczna. Obecnie znajduje się tu męski prawosławny klasztor Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Kijowskiego (ul. Kafedralna 16).
  • Cerkiew pw. Podwyższenia Krzyża Pańskiego, 1634. Działało tu Bractwo łuckie. W roku 1702 р. w krypcie cerkwi został pochowany poeta Daniel Bratkowski (plac Bracki Most).
  • Klasztor i kolegium jezuickie, 1646 р. Wzniesiony według projektu Benedetta Mollego. Mieścił się tu klasztor i kolegium, konwikt szlachecki oraz seminarium diecezjalne. Cały zespół włączony był do obwarowań Dolnego Zamku (ul. Kafedralna 6).
  • Klasztor szarytek, XVII w. Zbudowany w miejscu dawnej katedry. Obecnie budynek zajmuje kuria biskupa katolickiego (ul. Katedralna 17).
  • Klasztor trynitarzy, 1729. W latach II RP sąd okręgowy, obecnie szpital wojskowy.
  • Wieża Czartoryskich, XV w., jedyna pozostałość po obwarowaniach Dolnego Zamku (ul. Dragomanowa).
  • Dom Puzyny, 1545-1546 r. – najstarszy budynek mieszkalny w mieście (ul. Kafedralna 23).
  • Synagoga, 1626-1629 r. Była elementem Dolnego Zamku i odgrywała ważną rolę w systemie obrony miasta (ul. Daniela Halickiego 33).
  • Kościół ewangelicko-augsburski, 1906-1907, zbudowana w stylu neogotyckim na fundamentach klasztoru karmelitów z 1764 r. Obecnie mieści się tu zbór baptystów (ul. Karaimska).
  • Okręgowy Urząd Ziemski z 1928 r. – obecnie Wołyńskie Muzeum Krajoznawcze, ul.Szopena 20.
  • Poczta główna z 1938
  • Bank Ziemiański z 1930
  • Budynek kinoteatru z 1939
  • Domy z XVIII w.
  • Kamienice z XIX/XX w.
  • Dawny kościół ormiański z XVI w.
  • Muzeum Ikony Wołyńskiej z unikatowymi zbiorami zabytków malarstwa cerkiewnego. Wśród nich najstarsza zachowana na Ukrainie cudowna Chełmska Ikona Matki Bożej z X-XI w. – jedna z najbardziej czczonych ikon na Ukrainie (ul. Jaroszczuka 5).

Transport

Dworzec kolejowy

Dworzec kolejowy Łuck oraz sieć trolejbusowa.

Sport

Przed wojną w mieście działało kilka polskich klubów piłkarskich, m.in. Policyjny KS Łuck (czterokrotny mistrz Wołynia, jeden z najsilniejszych klubów regionu w II RP), Wojskowy KS Łuck i Strzelec Łuck.

Klub piłkarski założony w 1960 – Wołyń Łuck. Wołyń swe mecze rozgrywa na Stadionie Awanhard.

Ludzie związani z Łuckiem

 Zobacz też kategorie: Ludzie związani z Łuckiem, Ludzie urodzeni w Łucku.
  • Zeńko Borsuk h. Topór – podstarosta łucki[14]
  • Władysław Bukowiński (ur. 22 grudnia 1904 w Berdyczowie, zm. 3 grudnia 1974 w Karagandzie) – Sługa Boży, polski ksiądz katolicki, więzień obozów koncentracyjnych Gułagu, długoletni misyjny duszpasterz w Kazachstanie i całej sowieckiej Azji Środkowej
  • Ołeksa Ałmazow (1886-1936) – ukraiński działacz wojskowy
  • Czesław Berenda (1931-2010) – polski dziennikarz TVP, twórca Telegazety
  • Juliusz Berger (1928-1999) – polski aktor i reżyser żydowskiego pochodzenia
  • Peter Bondra (ur. 1968) – słowacki hokeista, menedżer generalny reprezentacji Słowacji
  • Jan Buras (ur. 1959) – polski duchowny katolicki, proboszcz rzymskokatolickiej parafii katedralnej, wikariusz generalny diecezji łuckiej
  • Benedykt Chmielowski (1700-1763) – polski ksiądz katolicki, kanonik kijowski, pisarz dewocyjny, autor Nowych Aten – pierwszej polskiej encyklopedii (1754–1764)
  • Jerzy Eysymontt (1937-2005) – polski polityk, ekonomista, kierownik Centralnego Urzędu Planowania w rządach Jana Krzysztofa Bieleckiego i Jana Olszewskiego, wiceminister gospodarki, poseł na Sejm RP
  • Alojzy Feliński (1771-1820) – polski poeta i dramatopisarz
  • Zygmunt Szczęsny Feliński (1822-1895) – polski święty Kościoła katolickiego, arcybiskup warszawski, profesor Akademii Duchownej w Petersburgu
Dwujęzyczna tablica upamiętniająca Jana Fitzke na dawnym budynku Muzeum Wołyńskiego
 Zobacz też: Biskupi łuccy, Biskupi łucko-ostrogscy i Prawosławni biskupi łucko-ostrogscy.

Fotogaleria

Miasta partnerskie

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Stan Lewicki, Historja handlu w Polsce na tle przywilejów handlowych : (prawo składu), Warszawa 1920, s. 136.
  2. ↑ M. Pawlikowski, Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012, tenże, Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012.
  3. ↑ Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 14.
  4. ↑ Antoni Sozański, Wykład politycznej geografii, rządu i administracyi dawnej Polski przy końcu istnienia całego państwa (1648-1772), Kraków 1889, s. 5.
  5. ↑ Felicjan Sławoj Składkowski, Kwiatuszki administracyjne i inne, Wydawca: Wydawnictwo LTW, Warszawa 2005, ISBN 83-88736-57-4, s. 268–280.
  6. ↑ Bogdan Musiał: Rozstrzelać elementy kontrrewolucyjne. Brutalizacja wojny niemiecko-sowieckiej latem 1941 roku. Warszawa: Stowarzyszenie Kulturalne Fronda, 2001, s. 105–108. ISBN 83-88747-40-1.
  7. ↑ a b Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6, s. 544.
  8. ↑ a b c Władysław Siemaszko, Ewa Siemaszko, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939-1945, Warszawa 2000, ISBN 83-87689-34-3, s. 657–660.
  9. ↑ Kontrowersje wokół ekshumacji we Włodzimierzu Wołyńskim.
  10. ↑ Ihor Iljuszyn, UPA i AK. Konflikt w Zachodniej Ukrainie (1939-1945), Wydawca: Związek Ukraińców w Polsce, Warszawa 2009, ISBN 978-83-928483-0-1, s. 17.
  11. ↑ Konsulat Generalny Rzeczypospolitej Polskiej w Łucku.
  12. ↑ Rostysław Czapiuk, Nie mogę milczeć – jest koniecznością znać całą prawdę o OUN-UPA, „Towarzysz”, nr 88 (1126), sierpień 2008 Łuck, [w:] „27 Dywizja Wołyńska AK” Biultyn Informacyjny, nr 1 (101), styczeń-marzec 2009 Warszawa, s. 57–64 (tłum. Stanisława Nahlik).
  13. ↑ Ukraiński zbrodniarz Stepan Bandera honorowym obywatelem Łucka.
  14. ↑ Adam Boniecki, Herbarz polski: wiadomości historyczno-genealogiczne o rodach szlacheckich, Warszawa : Warszawskie Towarzystwo Akcyjne Artystyczno-Wydawnicze, 1900, cz. 1, t. 2, s. 57.

Bibliografia

  • Dmytro Blazejowskyj, Hierarchy of the Kyivan Church (861-1990), Romae 1990, passim.
  • Ks. Kazimierz Dola, Katalog arcybiskupów i biskupów rezydencjalnych eparchii polskich obrządku grecko-unickiego od Unii Brzeskiej (1596) do roku 1945, [w:] Historia Kościoła w Polsce t. II 1764-1945, cz. 2 1918-1945, Poznań-Warszawa 1979, s. 304–311.
  • Іриней Назарко, Київські і галицькі митрополити. Біографічні нариси (1590-1960) – Рим, 1960.

Linki zewnętrzne

Hromady obwodu wołyńskiego
rejon kamieński
rejon kowelski
rejon łucki
rejon włodzimierski

herb obwodu iwanofrankowskiego

Województwo wołyńskie (II Rzeczpospolita)
  • miasto wojewódzkie – Łuck
Powiaty ziemskie

herb województwa wołyńskiego

Miasta wojewódzkie II Rzeczypospolitej

Polska

Miasta wojewódzkie Rzeczypospolitej
Prowincja wielkopolska
Prowincja małopolska
Wielkie Księstwo Litewskie
Inflanty

Powiat łucki (1921–1939)
  • Siedziba powiatu – Łuck
Przynależność wojewódzka
Miasta
Gminy wiejskie
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Łuck&oldid=53344764”