Pałac Dembińskich w Szczekocinach
50°37′39″N 19°49′31″E/50,627500 19,825278 nr rej. Zespół nr 402/67 z 21.06.1967 oraz 231/76/A z 1.02.1978, pałac nr 35 z 30.06.1947
| |
 Pałac Dembińskich w Szczekocinach | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt | |
| Inwestor | |
| Kondygnacje |
2 |
| Ukończenie budowy |
1794 |
| Pierwszy właściciel |
Urszula Dembińska |
Położenie na mapie Szczekocin  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu zawierciańskiego  | |
Położenie na mapie gminy Szczekociny  | |
| 50°37′39″N 19°49′31″E/50,627500 19,825278
| |
Pałac Dembińskich w Szczekocinach – zabytkowy[1] pałac w miejscowości Szczekociny[2].
Pałac wybudowany w 1780 r. jest częścią zespołu pałacowego, w skład którego wchodzą jeszcze: park, dwie oficyny zbudowane po 1780 r., dwie kordegardy i ogrodzenie z trzema bramami z pierwszej poł. XIX w., obora z XVIII/XIX w. oraz stajnie z XVIII/XIX wieku[3].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Od 1709 roku właścicielem dóbr w Szczekocinach była rodzina Dembińskich z Dembian herbu Rawicz. Wówczas w Szczekocinach istniał jeszcze drewniany dwór wybudowany przez wcześniejszych właścicieli wsi - rodzinę Korycińskich. Decyzję o budowie nowej siedziby podjęli Franciszek i Urszula Dembińscy około 1775 r. Po śmierci Franciszka w 1776 roku budowę kontynuowała Urszula[4]. Według Władysława Tatarkiewicza projektantem pałacu był Jan Ferdynand Nax[5]. Budowę pałacu zakończono w 1794 roku[6]. Równocześnie powstały dwie oficyny, dwie galerie łączące pałac z oficynami oraz ogród w stylu geometrycznym. Na początku XIX wieku wybudowano ogrodzenie i dwie kordegardy przy głównym wejściu, a także rozbudowano folwark[6].
Po II wojnie światowej w pałacu mieściła się szkoła[6].
W 1980 w wyniku pożaru zniszczeniu uległy dach oraz konstrukcja więźby. W latach 80. XX wieku w pałacu prowadzono prace remontowe planując stworzyć w nim centrum kultury. Od 1990 pałac jest nieużytkowany[6]. Pałac jest w bardzo złym stanie (m.in. uszkodzony wystrój elewacji, sztukaterie, instalacje, kafle)[7].
Układ kompozycyjny założenia
[edytuj | edytuj kod]Założenie pałacowo-parkowe w Szczekocinach należy do najwcześniejszych kompozycji w stylu krajobrazowym w Polsce. Oparte jest na dwóch osiach kompozycyjnych: oś główna o kierunku wschód-zachód (wyznaczona kolejno przez drogę dojazdową, dziedziniec zamknięty pałacem i ogród w typie swobodnym) oraz oś poprzeczną, na której po stronie południowej znajdował się ogród geometryczny, a po stronie północnej folwark[4]. Po obydwu stronach pałacu wybudowano symetryczne oficyny połączone z pałacem parterowymi galeriami na rzucie ćwierćkoła[6]. W części południowo-zachodniej zasadzono sad.
Centralnym punktem założenia, gdzie krzyżowały się dwie osie kompozycyjne, jest dziedziniec. Pierwotnie urządzony w stylu angielskiego parku swobodnego z podjazdem pod pałac. Obecny jego wygląd pochodzi z XX wieku[4].
Przedłużeniami głównej osi założenia pałacowego są: droga (obecnie ul. Senatorska) i znajdujący się na jej zamknięciu kościół pw. św. Bartłomieja (przebudowany w 1782 przez Urszulę Dembińską w stylu klasycystycznym)[4].
Pałac
[edytuj | edytuj kod]Pałac w stylu wczesnoklasycystycznym, nawiązujący do francuskiej odmiany klasycyzmu[8], jest zbudowany na rzucie prostokąta, posiada dach mansardowy z lukarnami. Fasada jest symetryczna z umieszczonym pośrodku 3-kondygnacyjnym ryzalitem, w którego zwieńczeniu jest attyka z tarczą zegarową, a nad nią kartusz z dwoma herbami: Leliwa (po lewej) rodziny Morstinów i Pobóg (po prawej) z dwiema postaciami rycerzy po bokach. W skrajnych częściach ryzalitu, na attyce, umieszczone są rzeźby przedstawiające Florę i Pomonę. W parterze ryzalitu znajduje się arkadowe podcienie. Elewację od strony ogrodu ozdabia ryzalit zwieńczony trójkątnym tympanonem, na którym przedstawiona jest płaskorzeźbiona scena z Metamorfoz Owidiusza przedstawiająca Dianę i Akteona. W zwieńczeniu umieszczony jest herb Leliwa, po którego bokach znajdują się dwie rzeźby kobiet[9].
_1908-1920_(71190336).jpg)
Oficyny
[edytuj | edytuj kod]Parterowe oficyny połączone były z budynkiem pałacu przejściami w arkadowej galerii. Możliwe było również przejście po dachach galerii pełniących funkcję tarasu. W północnej oficynie mieściły się pomieszczenia kuchenne, w południowej (tzw. ogrodowej) znajdowały się pokoje gościnne[4].
Kordegardy
[edytuj | edytuj kod]Wybudowane w latach 20. XIX wieku po obu stronach głównej bramy mieściły pomieszczenia dla służby i dozorcy[4].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. śląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. [dostęp 2015-11-23].
- ↑ Papoń Krzysztof, Rejestr zabytków [online], www.wkz.katowice.pl [dostęp 2018-01-19] (pol.).
- ↑ a b c d e f Martyna Walker, Wczesnoklasycystyczne założenie rezydencjonalne w Szczekocinach, [w:] Teresa Dudek-Bujarek (red.), Rezydencje, pałace i dwory epoki nowożytnej na obszarze obecnego województwa śląskiego, Katowice 2019, ISBN 978-83-953155-2-7.
- ↑ Władysław Tatarkiewicz, O sztuce polskiej XVII i XVIII wieku, Warszawa 1966, s. 252.
- ↑ a b c d e Zespół pałacowo-parkowy, Szczekociny - Zabytek.pl [online], zabytek.pl [dostęp 2019-11-15] (pol.).
- ↑ Sypek 2014 ↓, s. 242.
- ↑ Sypek 2014 ↓, s. 239.
- ↑ Sypek 2014 ↓, s. 245.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Anna Sypek, O pałacu w Szczekocinach, [w:] Redaktor naukowy: Aneta Borowik, Dom - zabytkowa architektura mieszkalna., Katowice 2014, ISBN 978-83-939745-0-4, OCLC 962078048.