Pszów

Pszów

miasto i gmina
Centrum Pszowa
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	wodzisławski
Aglomeracja	rybnicko-jastrzębska
Prawa miejskie	1954–1975, 1994
Burmistrz	Piotr Kowol
Powierzchnia	20,44 km²
Wysokość	311 m n.p.m.
Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość	13 844 677,3 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 32
Kod pocztowy	44-370
Tablice rejestracyjne	SWD
Położenie na mapie powiatu wodzisławskiego Pszów
Położenie na mapie Polski Pszów
Położenie na mapie województwa śląskiego Pszów
50°02′42,00″N 18°23′26,16″E
TERC (TERYT)	2415011
SIMC	0945083
Urząd miejski ul. Pszowska 532 44-370 Pszów
Strona internetowa
BIP

Pszów (niem. Pschow) – miasto w południowej Polsce, w województwie śląskim, w powiecie wodzisławskim.

Pszów od XVIII w. jest jednym z głównych ośrodków pielgrzymkowych na Górnym Śląsku. W pobliżu miasta znajduje się zabytkowa Kalwaria, a w pszowskiej bazylice znajduje się Obraz Matki Bożej Uśmiechniętej.

Według danych z 31 grudnia 2019 r. miasto miało 13 844 mieszkańców.

Położenie

Miasto położone jest na najwyższym wzniesieniu Płaskowyżu Rybnickiego (311 m n.p.m.), w bliskim położeniu takich miast jak: Wodzisław Śląski, Radlin, Rydułtowy, Rybnik, Racibórz, Jastrzębie-Zdrój, Żory.

W Pszowie swoje źródła mają niewielka struga Sumina oraz rzeka Nacyna, dopływy Rudy.

Do 1954 r. Pszów był siedzibą gminy Pszów. Według podziału administracyjnego Polski w latach 1975–1998 Pszów należał do województwa katowickiego, najpierw jako dzielnica Wodzisławia Śląskiego, a od 30 grudnia 1994 r. jako samodzielne miasto.

Historycznie Pszów leży na Górnym Śląsku na ziemi wodzisławskiej.

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002 Pszów ma obszar 20,42 km², w tym:

• użytki rolne: 62%
• użytki leśne: 14%

Miasto stanowi 7,12% powierzchni powiatu wodzisławskiego.

Podział administracyjny

Administracyjnie w obrębie miasta Pszowa została wydzielona jedna dzielnica:

• Krzyżkowice.

Dodatkowo można wyróżnić nazwy własne dla niektórych części Pszowa:

• Pszowskie Doły,
• Kalwaria,
• Stara Maszyna,
• Kozłowina,
• Wrzosy.

W Pszowie są cztery osiedla:

• Osiedle Józefa Tytki,
• Osiedle Grunwaldzkie,
• Osiedle Tadeusza Kościuszki,
• Osiedle Alojzego Biernackiego.

Demografia

struktura ludności dane z 31 XII 2010 Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni jednostka osób % osób % osób % populacja 14447 100 7358 50,9 7089 49,1 gęstość zaludnienia 707 360 347

wykształcenie dane z Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku brak podstawowe zawodowe średnie wyższe osób 200 3697 4314 2688 713 kobiet 108 2301 1673 1514 377 mężczyzn 92 1396 2641 1174 336

Pszów liczy ponad 14 tys. mieszkańców i plasuje się na 45. miejscu pod tym względem wśród miast województwa śląskiego.

W Pszowie na 100 mężczyzn przypadają 104 kobiety.

Nazwa

Według niemieckiego nauczyciela Heinricha Adamy’ego nazwa miejscowości wywodzi się od polskiej nazwy „psa” -”von pies = Hund”. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 r. we Wrocławiu jako najwcześniejszą wymienia ją w formie – „Pzów” podając jej znaczenie „Hunddorf”, czyli po polsku „Wieś psów”. Niemcy zgermanizowali nazwę na Pschow w wyniku czego utraciła ona swoje pierwotne znaczenie.

Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 r. notuje nazwę Pschow, a także kilka wcześniejszych historycznych nazw miejscowości we fragmencie „fruher Psu, Psw, Psuv, 1306 Psov, 1350 Pschw, 1561 Pschow”.

Historia

Zaskakująca wzmianka źródłowa pojawiła się w 973 r. dotycząca granic biskupstwa praskiego podająca nazwę plemienia Psouane. Wzmiankę tę niekiedy stara się powiązać z Pszowem. Pierwsza wzmianka dotycząca Pszowa pochodzi z 1265 roku.

Kalendarium

KWK Anna w Pszowie, tuż po zamknięciu kopalni w 2012 roku

• 1265 r. – występuje po raz pierwszy nazwa miejscowości w formie „Psov”, 20 stycznia Pszów uzyskuje lokację jako wieś książęca na prawie niemieckim, pierwszym wolnym sołtysem został Richulf;
• 1293 r. – został wybudowany pierwszy drewniany kościółek pod wezwaniem Świętego Krzyża, którego pierwszym kapłanem był notowany po łacinie Jasco;
• ok. 1350 r. – wybudowano murowany kościół pod wezwaniem Wszystkich Świętych;
• ok. 1380 r. – rycerz Czetrycz dzierżawił dobra pszowskie;
• 1506 r. – Pszów przeszedł na własność dzierżawcy Bartłomieja Zdara z Chobolic;
• ok. 1544 r. – właścicielem Pszowa został Wacław Siedlicki z Choltic, właściciel ten starał się wprowadzić luteranizm;
• 1628 r. – umowny koniec reformacji w Pszowie – powrót katolicyzmu;
• 1667 r. – Anna Wilkowa, mieszkanka Pszowa, została skazana na śmierć przez spalenie na stosie w Raciborzu jako czarownica;
• 1682 r. – dziedzicem Pszowa został baron Krzysztof Welczek;
• 1692 r. – pierwsza wzmianka potwierdzająca istnienie szkoły w Pszowie;
• 1696 r. – najstarsza wiadomość o karczmie w Pszowie;
• 1719 r. – właścicielem Pszowa został Jan Bernard Welczek z Wielkiego Dębieńska;
• 1722 r. – sprowadzono kopię obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej;
• 1743–1746 r. – budowa późnobarokowego kościoła pod wezwaniem Narodzenia Matki Boskiej, rozwój ruchu pielgrzymkowego;
• ok. 1769 r. – wieś stała się własnością Jana Karola Lichnowskiego;
• 1788 r. – Pszów został sprzedany hr. Wilhelmowi Adolfowi Lichnowskiemu;
• 1802–1803 r. – eksploatacja gipsu szklanego, produkcja wapna oraz potażu;
• 1803 r. – dziedzicem Pszowa został Gustaw de Wrochem;
• 1805–1807 r. – wybudowano pierwsze murowane probostwo;
• 1806 r. – w Zawadzie odkryto źródła siarczane;
• 1810 r. – został założony folwark „Wrzosy”;
• 1811 r. – wybuch powstania chłopskiego w Pszowie, rozebrano drewniany kościółek Świętego Krzyża oraz zlikwidowano przyległy cmentarz;
• 1812–1815 r. – w wojnie prusko-francuskiej z Pszowa zginęło 10 osób;
• 1830 r. – wybudowano drogę prowadzącą z Wodzisławia przez Pszów, Krzyżkowice, Rzuchów do Raciborza;
• 1832 r. – na rynku pszowskim postawiono figurę św. Jana Chrzciciela, wybudowano piec wapienniczy oraz parowy młyn do mielenia wapna, wydano pierwsze zezwolenie na eksploatację węgla dla Augustyna Ferdynanda Fritza;
• 1843 r. – rozpoczęto eksploatację węgla pod nazwą „kopalni »Anna«”;
• 1847 r. – rozpoczęto budowę pierwszej wieży na kościele;
• 1848 r. – powstała samodzielna gmina Pszowskie Doły;
• 1850 r. – zakończono budowę drugiej wieży na kościele;
• 1855 r. – rozwój kopalni Anna – drążenie szybu „Jan”;
• 1856 r. – wielki pożar strawił 21 domów i 22 stodoły;
• 1858 r. – rozpoczęto budowę Drogi Krzyżowej oraz kaplicy pod wezwaniem Świętego Krzyża w obrębie kościelnego placu;
• 1860 r. – właścicielem Pszowa został Ferdynand Jan Wit zwany Von Doeringiem, poświęcono miejsce pod nowy cmentarz (obecnie ulica Paderewskiego);
• 1861 r. – wybudowano nową szkołę w Pszowie, ukazała się pierwsza monografia wsi w opracowaniu ks. Pawła Skwary i Augusta Wolczyka;
• 1865 r. – wybudowano Zakład zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia Św. Karola Boromeusza;
• 1867 r. – wieś została zakupiona przez Fryderyka Węgierskiego;
• 1872 r. – powstał pierwszy Urząd Pocztowy;
• 1882 r. – wybudowano napowietrzną kolejkę linową łączącą kopalnię „Anna” ze stacją kolejową w Rydułtowach
• 1885 r. – wybudowano drogę prowadzącą z Czernicy przez Rydułtowy, Łapacz, Pszów do Wodzisławia;
• 1901 r. – rozpoczęto budowę drogi łączącej Pszowskie Doły z Syrynią;
• 1904 r. – hr. Jan Węgierski sprzedał majątek Pszów i Kokoszyce Bankowi Polskiemu w Poznaniu;
• 1905 r. – rozpoczęto budowę osiedla patronackiego kopalni „Anna” tzw. „Familoki”;
• 1907 r. – powstała Ochotnicza Straż Pożarna w Pszowie;
• 1910 r. – został wybudowany Dom Gminny (obecny Urząd Miasta);
• 1911 r. – rozpoczęto budowę kanalizacji w Pszowie (deszczówka);
• 1914 r. – została wybudowana linia kolejowa z kopalni „Anna” do Olzy;
• 1915 r. – poświęcono nowe miejsce na cmentarz na tzw. „Przymiarkach”;
• 1922 r. – wraz z częścią Górnego Śląska, Pszów został włączony do Polski;
• 1923 r. – zniesiono obszar dworski w Pszowie;
• 1924 r. – została założona pierwsza apteka, powstał Klub Sportowy „Unia”;
• 1927 r. – gmina Pszowskie Doły z powrotem została przyłączona do Pszowa;
• 1929 r. – ukończono budowę i poświęcono Wielką Kalwarię Pszowską, oddano do użytku nową szkołę podstawową (obecnie Szkoła Podstawowa nr 1);
• 1929 r. – powstała Ochotnicza Straż Pożarna w Krzyżkowicach;
• 1932 r. – wybudowano obecne probostwo;
• 1934 r. – poświęcono nowo wybudowany kościół pod wezwaniem Serca Jezusowego w Krzyżkowicach;
• 1935 r. – został wybudowany obecny stadion sportowy;
• 1939 r. – ukazała się kronika Konstantego Kowola;
• 1945 r. – odbudowano budynki zniszczone podczas działań drugiej wojny światowej, przystąpiono do regulacji ulic i placów;
• 1950 r. – została oddana do użytku nowo wybudowana szkoła zawodowa pod nazwą Szkoła Przemysłowa Górnicza;
• 1954 r. – Pszów otrzymał prawa miejskie;
• 1967 r. – rozpoczął działalność Dom Kultury;
• 1975 r. – Pszów włączono do Wodzisławia Śląskiego;
• 1994 r. – Pszów uzyskał ponownie prawa miejskie (30 grudnia);
• 1997 r. – kościół NNMP został odznaczony tytułem i godnością Bazyliki Mniejszej;
• 2001 r. – otwarcie sztucznego lodowiska;
• 2003 r. – oddano do użytku miejską oczyszczalnię ścieków;
• 2004 r. – połączenie KWK Anna z KWK Rydułtowy, powstaje Kopalnia Węgla Kamiennego Rydułtowy-Anna;
• 2007 r. – obchody 100-lecia istnienia Ochotniczej Straży Pożarnej w Pszowie;
• 2012 r. – wygaszenie Ruchu „Anna” kopalni Rydułtowy-Anna.

Zabytki

Bazylika Narodzenia Najświętszej Maryi Panny

• Bazylika mniejsza pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, barokowa z XVIII w.;
• ParkAny dawna Kopalnia Anna, z 1842 r. arch. Hans Poelzig. Działała do 2012 r. Obecnie rozbudowywana strefa rekreacyjno-edukacyjna.
• Kalwaria Pszowska
• budynek dawnej dyrekcji KWK „Anna” (ul. P. Skwary 27)

Transport

Transport drogowy

• Droga wojewódzka nr 933 (Wodzisław Śląski – Pszów – Rzuchów).
• Na północ od granicy miejscowości znajduje się droga wojewódzka nr 935, która łączy się na ulicy Pszowskiej w Rzuchowie z drogą wojewódzką nr 933.

Komunikacja miejska

Komunikacja miejska w Pszowie jest mocno rozdrobniona. Miasto należy do Międzygminnego Związku Komunikacyjnego. Ponadto na teren miasta wjeżdżają linie trzech innych organizatorów: Komunikacja Miejska Rybnik (linia 10), Komunikacja Miejska Wodzisław Śląski, a także autobusy PKS Racibórz (dofinansowane przez Starostwo Powiatowe w Wodzisławiu Śląskim). Nie istnieje żadna forma integracji taryfowo-biletowej, ani żadne planowe skomunikowania pomiędzy autobusami różnych organizatorów.

Kolej

W Pszowie do 2012 r. istniała stacja kolejowa Pszów obsługująca do 1974 r. ruch pasażerski oraz do 2012 r. ruch towarowy KWK Anna. Obecnie najbliższą stacją kolejową z ruchem lokalnym i międzynarodowym jest stacja w Wodzisławiu Śląskim oddalona ok. 8 km. od miasta.

Handel

Miasto posiada własne targowisko miejskie, a także kilka supermarketów i dyskontów.

Hotele

• Gościniec Pszowski (dawniej Hotel Miejski), ul. Romualda Traugutta;
• Hotel Sportowy, ul. Ignacego Jana Kraszewskiego 90.

Edukacja

Przedszkola

• Przedszkole Publiczne nr 1 im. Misia Uszatka, os. Grunwaldzkie, ul. Juranda ze Spychowa 1
• Przedszkole Publiczne nr 2, Osiedle Józefa Tytki 1
• Przedszkole Publiczne nr 3, ul. Generała Władysława Andersa 8
• Przedszkole Publiczne nr 4 (do 29 kwietnia 2009 r.: filia Przedszkola Publicznego nr 3), ul. Armii Krajowej 50

Szkoły podstawowe

• Szkoła Podstawowa nr 1 im. kpt. Lucjana Szenwalda ul. Romualda Traugutta 12
• Szkoła Podstawowa nr 2 z Oddziałami Integracyjnymi, ul. Karola Miarki 16
• Szkoła Podstawowa nr 3, ul. Armii Krajowej 56
• Szkoła Podstawowa nr 4, ul. Niepodległości 99 (dawniej gimnazjum)

Szkoły ponadpodstawowe

• Zespół Szkół Ponadpodstawowych (dawniej: Zespół Szkół Zawodowych), ul. Romualda Traugutta 32:
  • Technikum,
  • Branżowa Szkoła I stopnia

Miasto posiada także świetlicę środowiskową.

Kultura

• Miejski Ośrodek Kultury w Pszowie, ul. Romualda Traugutta 1
• Biblioteka Publiczna Miasta Pszowa (siedziba główna i dwie filie):
  • Biblioteka Publiczna, ul. Romualda Traugutta 1
    • filia Biblioteki Publicznej, Osiedle Józefa Tytki 9
    • filia Biblioteki Publicznej, Krzyżkowice, ul. Armii Krajowej 50
• Kino MOK Pszów, ul. Romualda Traugutta 1

Stowarzyszenia działające w mieście

• Stowarzyszenie „Pomóżmy sobie”;
• Ochotnicza Straż Pożarna w Pszowie;
• Ochotnicza Straż Pożarna w Krzyżkowicach;
• Towarzystwo Sportowe „Górnik Pszów”;
• Ludowy Klub Sportowy „Naprzód 37” Krzyżkowice;
• Towarzystwo Przyjaciół Pszowa:
  • Zespół Regionalny „Pszowiki”,
  • Sekcja Turystyki Rowerowej,
  • Konfraternia Rycerska Sua Sponte,
  • Koło Dzieci Niepełnosprawnych,
  • Zespół tańca z ogniem „Feniks”;
• Stowarzyszenie „Praworządność i rozwój”;
• Miejski Uczniowski Klub Sportowy „Jedynka”;
• Koło Gospodyń Wiejskich – Pszów;
• Koło Gospodyń Wiejskich – Krzyżkowice;
• Polski Związek Hodowców Gołębi Pocztowych – Koło Pszów;
• Wojewódzki Związek Pszczelarzy – Koło Pszów;
• Skat Klub Czarni Krzyżkowice;
• Skat Klub OSP Pszów;
• Stowarzyszenie Stanu Średniego;
• Polski Związek Krótkofalowców Sekcja Pszów;
• PCK Klub Honorowych Dawców Krwi przy KWK „Anna”;
• Chór Mieszany „Cecilianum” Krzyżkowice;
• Chór Mieszany „Cecylia” Pszów;
• Zespół Kameralny „Ad libitum”;
• Związek Harcerstwa Polskiego Komenda Hufca Ziemi Wodzisławskiej – Szczep SMOKI;
• Polski Związek Działkowców POD „Jedność”;
• Polski Związek Działkowców POD „Przyszłość”;
• Związek Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych Koło Miejskie;
• Zespół taneczny „Diablo”;
• Zespół taneczny „Tornado”;
• Grupa teatralna „Desire”.

Wspólnoty wyznaniowe

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia Najświętszego Serca Pana
  • parafia Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
  • parafia Zmartwychwstania Pańskiego
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Pszów

Sport

Sztuczne lodowisko w Pszowie

Na terenie miasta znajdują się następujące obiekty sportowe:

• stadion Sportowy TS „Górnik Pszów” (płyta główna i 2 boiska treningowe);
• boisko LKS „Naprzód 37” Krzyżkowice;
• sztuczne lodowisko wraz z obiektami towarzyszącymi (korty tenisowe, skate park itp.);
• sale sportowe oraz boiska szkolne przy wszystkich szkołach;
• hala sportowa na terenie KWK Rydułtowy-Anna Ruch II;
• korty do tenisa ziemnego;
• oznakowane ścieżki rowerowe.
• "Orlik"

Trasy rowerowe

trasa rowerowa nr 316Y

• Przebieg: Olza – Odra – Rogowiec – Bluszczów – Buków – Lubomia – Światłowiec – Szybik – Zawada – Syrynka – Czyżowice – Gorzyce – Uchylsko – Gorzyczki – Turza Śląska – Turzyczka – Wodzisław Śląski
• Kolor: żółty
• Długość: 52 km

trasa rowerowa nr 317N

• Przebieg: Racibórz – Kornowac – Krzyżkowice – Pszów – Kokoszyce – Wodzisław Śląski – Radlin
• Kolor: niebieski
• Długość: 16,5 km

trasa rowerowa 317S

• Przebieg: Pszów – Zawada
• Kolor: czarny
• Długość: 3,7 km

trasa rowerowa nr 320C

• Przebieg: Rybnik – Orzepowice, Ośrodek „Kotwica” – Zebrzydowice – Blizowiec – Skraj Czernicy – Rydułtowy – Krzyżkowice – Światłowiec
• Kolor: czerwony
• Długość: 22 km

trasa rowerowa nr 321S

• Przebieg: Skraj Rydułtów – Pszowskie Doły
• Kolor: żółty
• Długość: 2 km

trasa rowerowa nr 322Z

• Przebieg: Skraj Rydułtów – Kalwaria – Pszowskie Doły – Skraj Krzyżkowiec
• Kolor: zielony
• Długość: 5 km

trasa rowerowa nr 323Y (Szlak pielgrzymkowy)

• Przebieg: Pszów – Os. Biernackiego – Głożyny – Radlin – Obszary – Jankowice Rybnickie
• Kolor: żółty
• Długość: 17,4km

Szlaki turystyczne

szlak krzyżkowicki (szlak przez Grodzisko Gołężyców)

• Przebieg: Grabówka – Grodzisko Gołężyców – Krzyżkowice
• kolor: niebieski
• Długość: 6 km

Honorowi obywatele oraz zasłużeni dla rozwoju miasta

Miasto Pszów posiada pięcioro honorowych obywateli. Są nimi:

• Henryk Rzodeczko – były długoletni Naczelnik Gminy Pszów (od 30 listopada 1945 r.);
• Jan Paweł II – papież (od 28 lutego 1998 r.);
• ks. Infułat Lucjan Lamża – lekarz (od 26 czerwca 2008 r.);
• ks. Prałat Józef Fronczek;
• Jan Wincenty Hawel – polski kompozytor, dyrygent i pedagog.

Miasto nadaje również odznakę „Zasłużony dla rozwoju miasta Pszów”. Zostali nią dotychczas uhonorowani:

• Kopalnia Węgla Kamiennego „Anna” w Pszowie
• ks. prof. dr hab. Jerzy Szymik
• Ochotnicza Straż Pożarna w Pszowie
• Orkiestra Dęta KWK „Anna” w Pszowie
• Henryk Topisz
• Maksymilian Hojka
• Zespół Muzyczny „Łzy”
• Franciszek Grzegorzek
• członkowie Pracowniczego Ogrodu Działkowego „Jedność”
• Ignacy Basztoń
• Zbigniew Kicka
• Adam Porwoł
• Ochotnicza Straż Pożarna w Krzyżkowicach
• Janina Szkudlińska
• ks. inf. Lucjan Lamża
• Jan Wincenty Hawel
• NSZZ Solidarność przy KWK „Anna”
• Klub Honorowych Dawców Krwi PCK przy KWK „Anna”

Prasa

• Pszowik
• Zeszyty Pszowskie
• Wiadomości Pszowskie

Sąsiednie gminy

Kornowac, Lubomia, Radlin, Rydułtowy, Wodzisław Śląski

Zobacz też

• Pszów (stacja towarowa)
• Dekanat Pszów
• gmina Pszów
• Franciszek Chrószcz

Linki zewnętrzne

• Historia kołem się toczy – Bolesław Mojżesz. rownet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-07-16)].
• Mapa ścieżek rowerowych na terenie miasta Pszów. pszow.enginepro.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-28)].
• Lodowisko w Pszowie - oficjalna witryna
• Pszów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 259 .