Bory Dolnośląskie

Bory Dolnośląskie

Zasięg regionu w obrębie Polski
Prowincja	Niż Środkowoeuropejski
Podprowincja	Niziny Sasko-Łużyckie
Makroregion	Nizina Śląsko-Łużycka
Mezoregion	Bory Dolnośląskie
Mikroregion(y)	Równina Gozdnicka (317.741), Równina Węgliniecka (317.742), Kotlina Żagańska (317.743), Równina Nadbobrzańska (317.744), Równina Wizowska (317.745)

Bór świeży – dominujący typ siedliskowy Borów Dolnośląskich

Bóbr w Żaganiu

Pałac w Iłowej nad Czerną Małą

Zamek w Kliczkowie nad Kwisą

Jeden z poniemieckich bunkrów na terenie poligonu wojskowego w Borach Dolnośląskich

Poniemiecka strzelnica w północnej części Borów Dolnośląskich (Nadleśnictwo Szprotawa)

Wały Śląskie w Borach Dolnośląskich

Pustynia Kozłowska w Borach Dolnośląskich

Bory Dolnośląskie dawniej Puszcza Dolna (niem. Niederschlesische Heide) – mezoregion fizycznogeograficzny (317.74) utworzony przez największy w Polsce zwarty kompleks leśny o powierzchni ok. 1650 km²; jest częścią Niziny Śląsko-Łużyckiej oraz Krainy Śląskiej.

Położenie

Administracyjnie leżą na terenie dwóch województw – lubuskiego i dolnośląskiego.

Stanowią część Niziny Śląsko-Łużyckiej. Rozciągają się pomiędzy Pogórzem Izerskim i Pogórzem Kaczawskim na południu a morenowymi Wzniesieniami Żarskimi i Wzgórzami Dalkowskimi na północy. Na wschodzie sąsiadują z Wysoczyzną Lubińską, Równiną Legnicką i Równiną Chojnowską. Zachodnią granicę Borów stanowi Nysa Łużycka, za którą, w Niemczech, leżą Bory Mużakowskie (niem. Muskauer Heide).

Najwyższym wzniesieniem jest wzgórze Dębniak 238 m n.p.m. – na północ od linii kolejowej nr 282 Węgliniec – Zebrzydowa.

Podział

Na obszarze Borów Dolnośląskich wyróżnia się mikroregiony:

• Równina Gozdnicka (317.741)
• Równina Węgliniecka (317.742)
• Kotlina Żagańska (317.743)
• Równina Nadbobrzańska (317.744)
• Równina Wizowska (317.745)

Puszcze i lasy

Na obszarze Borów Dolnośląskich wyróżnia się kompleksy leśne:

• Puszczę Żagańską
• Bory Szprotawskie
• Puszczę Przemkowską
• Las Chocianowski
• Puszczę Zgorzelecką (niem. Görlitzer Heide)
• Puszczę Osiecznicką
• Puszczę Kliczkowską
• Puszczę Bolesławiecką
• Puszczę Wiechlicką

Pustynie

Na terenie Borów Dolnośląskich znajdują się obszary pustynne:

• Pustynia Kozłowska
• obszary pustynne na terenie Ośrodka Szkolenia Poligonowego Wojsk Lądowych Żagań
• niewielkie obszary pustynne na terenie Przemkowskiego Parku Krajobrazowego

Rzeki

Główne rzeki Borów Dolnośląskich (od zachodu):

• Nysa Łużycka
• Czerna Mała
• Czerna Wielka
• Kwisa
• Bóbr
• Szprotawa
• Czarna Woda

Podział administracyjny

Bory Dolnośląskie leżą na pograniczu krain historycznych: Łużyc i Dolnego Śląska. Naturalną ich granicą jest rzeka Kwisa. Według współczesnego podziału administracyjnego wchodzą w skład województw:

• dolnośląskiego:
  • powiat bolesławiecki
  • powiat legnicki
  • powiat lubiński
  • powiat polkowicki
  • powiat zgorzelecki
• lubuskiego:
  • powiat żagański
  • powiat żarski

Większe miejscowości leżące w Borach Dolnośląskich (alfabetycznie):

Bolesławiec Chocianów Chojnów Gozdnica Gromadka Iłowa Małomice

Osiecznica Pieńsk Przemków Przewóz Ruszów Szprotawa Świętoszów

Trzebień Węgliniec Wierzbowa Wymiarki Zgorzelec Żagań Żary

Borami Dolnośląskimi z ramienia Lasów Państwowych zarządzają:

• Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych we Wrocławiu
• Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Zielonej Górze.

Na obszarze Borów działają:

• Nadleśnictwo Bolesławiec
• Nadleśnictwo Chocianów
• Nadleśnictwo Lipinki
• Nadleśnictwo Przemków
• Nadleśnictwo Ruszów
• Nadleśnictwo Szprotawa
• Nadleśnictwo Świętoszów
• Nadleśnictwo Węgliniec
• Nadleśnictwo Wymiarki
• Nadleśnictwo Żagań
• Nadleśnictwo Pieńsk

Geologia

Budowa geologiczna oraz rzeźba terenu są efektem zlodowacenia środkowopolskiego, które pozostawiło obszary sandrowe, na których występują głównie jałowe piaski bielicowe. Cechami charakterystycznymi regionu są; znaczna liczba śródleśnych stawów, torfowiska, bagna i wydmy śródlądowe. Pod osadami zlodowacenia środkowopolskiego zalegają gliny zlodowacenia południowopolskiego, a pod nimi z kolei utwory trzeciorzędowe – piaski i żwiry oraz iły z pokładami węgla brunatnego.

Na obszarze Borów występują złoża torfu, rudy darniowej i piasku szklarskiego; na obrzeżach regionu – także węgla brunatnego (największe w rejonie Bogatyni Turoszowa, także na południe od Żar oraz złoża perspektywiczne: Legnica–Prochowice–Ścinawa a także Gubin–Mosty–Brody).

Flora

Żywicowanie sosny

Dominującym typem siedliskowym Borów Dolnośląskich jest bór świeży. Mniejszy udział mają bory mieszane, bory wilgotne i bory suche. Dąbrowy i buczyny zajmują jedynie najżyźniejsze fragmenty Borów, w których bory bagienne i olsy zachowały się na skromnej powierzchni.

Podstawowym i zdecydowanie dominującym gatunkiem w drzewostanie Borów Dolnośląskich jest sosna. Stale zwiększane są udziały świerka, a w wielu rewirach leśnych dokonuje się również reintrodukcji jodły pospolitej.

W lasach Borów Dolnośląskich gatunki liściaste, takie jak dąb bezszypułkowy, dąb szypułkowy, brzoza, buk, olcha czarna czy osika stanowią jedynie marginalną domieszkę. Spotyka się także gatunki drzew i krzewów pochodzenia obcego, głównie amerykańskiego: dąb czerwony, czeremcha późna i tawuła kutnerowata. Obszar ten znany jest z obfitości grzybów i jagód.

Niespotykane w skali kraju (poza obszarami leśnymi Pomorza Zachodniego) jest nagromadzenie gatunków roślin atlantyckich. Występują tu m.in.:

• długosz królewski
• gałuszka kulecznica
• nadwodnik sześciopręcikowy
• ponikło wielołodygowe
• przygiełka brunatna
• rosiczka pośrednia
• wrzosiec bagienny

Miejscową florę reprezentują również rzadkie i chronione gatunki roślin, jak:

arnika górska centuria pospolita goździk pyszny gnidosz rozesłany gnieźnik leśny grzybienie północne kosaciec syberyjski mącznica lekarska paprotka zwyczajna

pióropusznik strusi podrzeń żebrowiec pokrzyk wilcza jagoda rosiczka długolistna storczyk Fuchsa wawrzynek wilczełyko widłaczek torfowy widłak cyprysowaty wroniec widlasty

• 
  Długosz królewski
• 
  Centuria pospolita
• 
  Kosaciec syberyjski
• 
  Rosiczka długolistna

Pomniki przyrody

• Dąb Chrobry koło Piotrowic (uległ pożarowi w dn. 18.11.2014)
• Dąb Wernyhora w Wierzbowej

Regionalne produkty rolne

Miód wrzosowy z Borów Dolnośląskich jest polskim produktem regionalnym chronionym przez prawo unijne – uzyskał status Chronionego Oznaczenia Geograficznego.

Fauna

Wilk szary

Wydra europejska

Bóbr

Żmija zygzakowata

Bocian czarny

Żuraw

Sarny

Autostrada A18 i ruiny budowy niemieckiej autostrady Wrocław-Drezno (A4) przez Bory Dolnośląskie w okolicach Bolesławca – zdjęcie satelitarne Landsat, ok. 2000

Bory Dolnośląskie od dawna cieszą się uznaniem myśliwych w kraju i za granicą, ze względu na dużą liczebność jeleni, saren, dzików, lisów i zajęcy. Coraz częściej pojawiają się wilki.

Lasy te stanowią ponadto ostoję wydry, popielicy, gniewosza plamistego, żmii zygzakowatej, żółwia błotnego, ropuchy paskówki, bociana czarnego, dudka, lelka, puchacza, siniaka, sóweczki, włochatki a także kuraków leśnych – głuszca i cietrzewia.

Stawy śródleśne i mokradła są środowiskiem licznych gatunków ptaków wodno-błotnych, jak bąk, bekas, brzęczka, cyraneczka, gągoł, gęgawa, kropiatka, kulik wielki, łabędź krzykliwy, mewa śmieszka, podgorzałka, słonka, samotnik, tracz nurogęś, zielonka czy żuraw. Znaczące są również populacje miejscowych ptaków drapieżnych – bielika, błotniaka stawowego, jastrzębia, kani czarnej, kani rdzawej, kobuza, krogulca i trzmielojada.

W rzekach płynących przez Bory żyją pstrągi potokowe, trocie wędrowne, lipienie i głowacice. W Kwisie koło Osiecznicy i Kliczkowa miała swoje stanowisko skójka perłorodna – małż wytwarzający szlachetne perły. Na skutek reintrodukcji zwiększyła się populacja bobra.

Formy ochrony przyrody

• Rezerwat przyrody Brzeźnik – na południe od Kierżna
• Rezerwat przyrody Buczyna Szprotawska – pomiędzy Lesznem Dolnym a Piotrowicami, na południe od drogi krajowej nr 12
• Rezerwat przyrody Torfowisko Borówki – na północ od Borówek
• Rezerwat przyrody Torfowisko pod Węglińcem – na północ od Węglińca
• Rezerwat przyrody Wrzosiec koło Piasecznej – pomiędzy wsiami Piaseczna i Stary Węgliniec
• obszar chroniony mewy śmieszki – w rozlewiskach Bobru koło Kozłowa
• Obszar Chronionego Krajobrazu Bory Dolnośląskie – w północno-zachodniej części mezoregionu
  • Rezerwat przyrody Przygiełkowe Moczary
  • Rezerwat przyrody Zacisze
  • Rezerwat przyrody Żurawie Bagno – pomiędzy Gozdnicą a Lipną, na północ od drogi wojewódzkiej nr 350
  • Użytek ekologiczny Łąki nad Olszą
• Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Czarnej Wody – na północny wschód od Rokitek:
  • Użytek ekologiczny Torfowisko Kąty
  • Użytek ekologiczny Torfowisko Zamienice
• Obszar Chronionego Krajobrazu Lasy Chocianowskie – na wschód od Chocianowa
• Ostoja przyrody Bunkrowe Wzgórza – na południe od Wiechlic
• Użytek ekologiczny Łabędzi Staw – na Stawach Bobrowickich na zachód od Bobrowic
• Użytek ekologiczny Łąki Ługowiny – na południowy wschód od Leszna Dolnego
• Użytek ekologiczny Sowie Bagno – pomiędzy Małomicami a Szprotawą, nad Bobrem
• Użytek ekologiczny Sucha Sosna – na południowy wschód od żagańskiej dzielnicy Moczyń, nad Bobrem
• projektowany Rezerwat przyrody Stawy Parowskie – pomiędzy Piaseczną a Starym Węglińcem, na wschód od drogi drogi wojewódzkiej nr 296
• Park Krajobrazowy Łuk Mużakowa – na północny wschód od Przewozu
• Przemkowski Park Krajobrazowy:
  • Rezerwat przyrody Buczyna Piotrowicka
  • Rezerwat przyrody Łęgi źródliskowe koło Przemkowa
  • Rezerwat przyrody Stawy Przemkowskie
  • Rezerwat przyrody Torfowisko Borówki
  • Użytek ekologiczny Przemkowskie Bagno
• specjalny obszar ochrony siedlisk Dolina Dolnej Kwisy
• Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Park Słowiański” – Szprotawa, pradolina rzeki Bóbr

Transport

Transport drogowy

Na terenie Borów, w okolicach wsi Krzyżowa, zlokalizowano węzeł dwóch polskich autostrad A4 i A18.

Ponadto przez Bory Dolnośląskie prowadzą drogi:

• krajowe:
  • DK12
  • DK18
  • DK27
  • DK94
• wojewódzkie:
  • DW294
  • DW296
  • DW297
  • DW300
  • DW328
  • DW350
  • DW351
  • DW357

Transport kolejowy

Przez Bory Dolnośląskie przebiega historyczna magistrala kolejowa: Wrocław – Malczyce – Legnica – Miłkowice – Rokitki – Wierzbowa Śląska – Żagań – Guben – Berlin (linia kolejowa nr 275), z odgałęzieniem: Miłkowice – Bolesławiec – Zgorzelec – Drezno.

Naukowcy związani z Borami Dolnośląskimi

• Rudolf Pfitzner
• Heinrich Göppert
• Gerhard Hauschild

Zobacz też

Dawny sowiecki magazyn na broń atomową, tzw. bunkier atomowy pod Szprotawą

Szczeliny przeciwlotnicze z okresu II wojny światowej w Parku Huta w Iławie (ścieżka dydaktyczna)

• Zamek w Kliczkowie
• Wały Śląskie
• gród Iława
• rycerze-rabusie
• Stalag Luft III
• Stalag VIIIC
• Stalag VIIIE
• Lotnisko Wiechlice
• Ośrodek Szkolenia Poligonowego Żagań-Świętoszów
• Towarzystwo Bory Dolnośląskie
• Muzeum Ziemi Szprotawskiej
• Bunkry Koberbrunn
• Pustynie Borów Dolnośląskich
• Bitwa na ziemi Dziadoszan
• Bunkry w Borach Dolnośląskich
• Towarzystwo Bory Dolnośląskie im. Klausa Haenscha
• Stawy Bobrowickie
• Luboszów

Bibliografia

• Jerzy Kondracki: Geografia regionalna Polski. Warszawa: PWN, 2002. ISBN 83-01-13897-1. Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Fundacja Bory Dolnośląskie. borydolnoslaskie.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-09)].
• Ruszów w Borach Dolnośląskich
• Bunkry w Borach Dolnośląskich