5 Batalion Pancerny
 Odznaka pamiątkowa 5 bpanc | |
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie | |
| Rozformowanie | |
| Tradycje | |
| Święto |
15 sierpnia[a] |
| Nadanie sztandaru |
26 maja 1938 |
| Rodowód |
5 kompania 1 pułku czołgów[b] |
| Dowódcy | |
| Ostatni |
ppłk Janusz Górecki |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Rodzaj sił zbrojnych | |
| Rodzaj wojsk | |
| Podległość | |
5 Batalion Pancerny (5 bpanc) – oddział broni pancernych Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.
Batalion był jednostką wojskową istniejącą w okresie pokoju i spełniająca zadania mobilizacyjne wobec oddziałów i pododdziałów broni pancernej. Spełniał również zadania organizacyjne i szkoleniowe. Stacjonował w Krakowie. W 1939, po zmobilizowaniu jednostek przewidzianych planem mobilizacyjnym, został rozwiązany.
Formowanie i zmiany organizacyjne[edytuj | edytuj kod]
W 1934, w garnizonie Kraków, został sformowany 5 batalion czołgów i samochodów pancernych. Nowa jednostka powstała w wyniku połączenia 5 dywizjonu samochodowego stacjonującego w Krakowie z trzema pododdziałami wyłączonymi ze składu 2 pułku pancernego w Żurawicy (dwie kompanie czołgów i kompania szkolna).
Na podstawie rozkazu L.dz. 2244/Tj. Dowództwa Broni Pancernych z 26 lutego 1935 jednostka została przeformowana w 5 batalion pancerny. Batalion należał do typu I[1].
W 1939 w skład batalionu wchodziło dowództwo, trzy kompanie czołgów rozpoznawczych i szwadron samochodów pancernych. Na swoim wyposażeniu posiadał 46 czołgów TK, 9 wozów pancernych wz.34 oraz 254 inne pojazdy. Stacjonował w Krakowie[2]
Mobilizacja 1939[edytuj | edytuj kod]
Dywizjon był jednostką mobilizującą. Zgodnie z planem mobilizacyjnym "W" sformował pododdziały broni pancernych dla Armii "Kraków":
w dniach 24-26 sierpnia 1939, w mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem żółtym[3]:
- 51 dywizjon pancerny
- 51 samodzielna kompania czołgów rozpoznawczych
- 52 samodzielna kompania czołgów rozpoznawczych
- kolumna samochodów osobowych nr 51
- kolumna samochodów ciężarowych typ I nr 551 (SPA) – por. rez. Roman Aprill
- kolumna samochodów sanitarnych PCK typ I nr 501 (Fiat 621) – ppor. rez. Krzyszkowski
w dniach 31 sierpnia - 6 września 1939, w I rzucie mobilizacji powszechnej:
- kolumna samochodów sanitarnych PCK typ I nr 502 (Fiat 614)
- kolumna samochodów ciężarowych typ I nr 552 (Fiat 621) – por. Michał Ornatkiewicz
- kolumna samochodów ciężarowych typ II nr 553 - ppor. rez. Jan Bieniek
- kolumna samochodów ciężarowych typ II nr 554 (dla Odwodu NW)
- kolumna samochodów ciężarowych typ II nr 555[e]
- kolumna samochodów osobowych i sanitarnych w Kraju nr 5 dla dowódcy OK V
- kolumna samochodów ciężarowych w Kraju nr 51 dla dowódcy OK V
- park ruchomy broni pancernych nr 5 (dla Odwodu NW) – kpt. Stefan Lutomirski
- czołówka reperacyjna nr 51
w II mobilizacji powszechnej:
- Park Stały Broni Pancernych nr 51
Żołnierze batalionu[edytuj | edytuj kod]
Dowódcy batalionu:
- ppłk dypl. Stanisław Habowski (1934-1936 → dowódca 75 pp)
- mjr sap. Adam Jerzy Golcz (p.o. 1936)
- mjr / ppłk br. panc. Janusz Górecki[3] (1936-1939 → dowódca broni pancernych Armii „Kraków”)
Zastępcy dowódcy batalionu (od 1938 - I zastępcy):
- ppłk piech. Henryk Kazimierz Świetlicki (1 XI 1938 - 24 VIII 1939 → dowódca 51 dpanc)
Kwatermistrzowie (od 1938 II zastępcy dowódcy batalionu):
- mjr sap. Adam Jerzy Golcz (od 1 VI 1935[4])
- mjr inż. Tadeusz Florczak (1935-1939)
- Organizacja i obsada personalna w 1939
Obsada personalna batalionu w marcu 1939[5][f]:
| Stanowisko | Stopień, imię i nazwisko |
|---|---|
| dowódca batalionu | ppłk Janusz Górecki |
| I zastępca dowódcy | mjr piech. Henryk Kazimierz Świetlicki |
| II zastępca dowódcy | mjr inż. Tadeusz Władysław Florczak |
| adiutant | kpt. Konstanty Józef Mróz |
| lekarz medycyny | kpt. lek. Bolesław Gwizda |
| w dyspozycji dowódcy | mjr kaw. Tadeusz Kuźmiński |
| kwatermistrz | kpt. Folda Jan |
| oficer mobilizacyjny | kpt. Stanisław Różycki |
| I zastępca oficera mobilizacyjnego | vacat |
| II zastępca oficera mobilizacyjnego | kpt. Józef Weczera |
| oficer administracyjno-materiałowy | kpt. Władysław Marciszewski |
| zastępca oficera administracyjno-materiałowego | chor. Władysław Sierant |
| oficer gospodarczy | kpt. int. Bronisław Tomala |
| dowódca kompanii gospodarczej | p.o. chor. Bronisław Janiszewski |
| dowódca plutonu przewozowego OK V | vacat |
| dowódca plutonu łączności | por. Jan Piotr Wyczółkowski |
| dowódca kompanii szkolnej | kpt. Edward Franciszek Stanisław Herbert |
| instruktor | por. Aleksander Edmund Klerykowski |
| instruktor | por. Wojciech Znamirowski |
| instruktor | chor. Marian Perschke |
| instruktor | chor. Karol Wiczkowski |
| dowódca 1 kompanii czołgów TK | kpt. Kazimierz Poletyłło |
| dowódca plutonu | por. Jerzy Stanisław Smoleński |
| dowódca 2 kompanii czołgów TK | kpt. Paweł Cyprian Dubicki |
| instruktor | por. Marian Józef Rudnicki |
| dowódca szwadronu pancernego | kpt. Jan Rustnowski |
| dowódca plutonu | por. Jerzy Maria Ostrowski |
| dowódca plutonu | por. Roman Proszek |
| dowódca kompanii motorowej | por. Jerzy Kołokowski |
| instruktor | por. Ludomir Stefan Śląski |
| instruktor | por. Leopold Schreiner |
| dowódca kolumny samochodowej | por. Antoni Czerniakowski |
| komendant parku | kpt. Stanisław Skóra |
| kierownik warsztatów | por. Ireneusz Eugeniusz Kuczyński |
| kierownik składnicy | chor. Kazimierz Bleider |
| w sanatorium | mjr Tadeusz Sączewski |
| na kursie | kpt. Leon II Dębski |
| na kursie | por. piech. Kazimierz Władysław Wenda |
| na kursie | por. piech. Władysław Marian Rappe |
Żołnierze 5 batalionu pancernego – ofiary zbrodni katyńskiej[edytuj | edytuj kod]
Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego[7]
| Nazwisko i imię | stopień | zawód | miejsce pracy przed mobilizacją | zamordowany |
|---|---|---|---|---|
| Florczak Tadeusz | major | żołnierz zawodowy | II zastępca (kwatermistrz) | Katyń |
| Mróz Konstanty[8] | kapitan | żołnierz zawodowy | adiutant batalionu | Katyń |
| Sołtykiewicz Włodzimierz | podporucznik rezerwy | Katyń | ||
| Szenkler Walter | podporucznik rezerwy | inżynier metalurg | Huta „Stalowa Wola” | Katyń |
| Dyba Roman | podporucznik rezerwy | właściciel przedsiębiorstwa w Cieszynie | Katyń | |
| Znamirowski Wojciech[9] | porucznik | żołnierz zawodowy | instruktor kompanii szkolnej | Charków |
| Lutomirski Tadeusz | kapitan | ? | ULK |
Symbole batalionu[edytuj | edytuj kod]
- Sztandar
Zarządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 25 marca 1938 nadano batalionowi sztandar. Jak wszystkie sztandary broni pancernych, posiadał on ujednoliconą prawą stronę płatu. Zamiast numeru oddziału, na białych tarczach między ramionami krzyża kawaleryjskiego występował Znak Pancerny[10]. Znak ten był umieszczony również na przedniej ściance podstawy orła.
Na lewej stronie płatu sztandaru umieszczono[11]:
- w prawym górnym rogu — wizerunek Matki Boskiej Piekarskiej
- w lewym górnym rogu — wizerunek św. Michała
- w prawym dolnym rogu — godła Śląska i Krakowa
- w lewym dolnym rogu — odznaka honorowa 5 batalionu pancernego
Na dolnym ramieniu krzyża kawalerskiego - napis: „Radzymin l5.VIII. 1920".
Uroczyste wręczenie sztandaru odbyło się 26 maja 1938 na Polu Mokotowskim w Warszawie. Sztandar wręczył reprezentujący Prezydenta RP i Naczelnego Wodza — minister Spraw Wojskowych gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki.
We wrześniu 1939 sztandar ewakuowano do Ośrodka Zapasowego w Żurawicy, potem przewieziono go do Podkamienia za Lwowem. Stamtąd dotarł wraz z kolumną ewakuacyjną nad granicę węgierską w rejonie Jabłonicy. 18 września około 14:00 spalono sztandar[12].
- Odznaka
Wzór odznaki zatwierdzony został Dz.Rozk.MSWoj. nr 2 poz. 15 z 4 marca 1938. Była to srebrna, ośmioramienna promienista gwiazda z nałożonym na środku czarnym, emaliowanym medalionem z pomarańczową obwódką. W centrum medalionu umieszczony jest srebrny husarski szyszak[13].
Brak jest danych o autorze projektu odznaki. Odznaki wykonywane były w wersjach: oficerskiej – emaliowanej, podoficerskiej – malowanej farbą i żołnierskiej – srebrzonej, bez emalii.
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rocznica bitwy 5 kompanii 1 pcz pod Radzyminem
- ↑ Uzupełnienie jakie otrzymał 5 bcz z 2 pułku czołgów z Żurawicy wywodziło się właśnie z tej kompanii
- ↑ 1 – czołg dowódcy kompanii; 2 – czołg dowódcy 1 plutonu; 3 – czołg dowódcy 2 plutonu; 4 – czołg dowódcy 3 plutonu; 5 – czołgi z 1 plutonu; 6 – czołgi z 2 plutonu; 7 – czołgi z 3 plutonu
- ↑ 1 – wóz dowódcy szwadronu; 2 – wóz dowódcy 1 plutonu; 3 – wóz dowódcy 2 plutonu; 4 – wóz z 1 plutonu; 5 – wóz z 2 plutonu.
- ↑ Piotr Zarzycki, Plan mobilizacyjny "W" ... s. 99, Ryszard Rybka, Kamil Stepan, Najlepsza broń ... s. 390, 1123 oraz Rajmund Szubański, Polska broń pancerna 1939 s. 61 nie wymieniają Kolumny Samochodów Ciężarowych typ II nr 555.
- ↑ Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[6].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Gaj 2014 ↓, s. 31.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 795.
- ↑ a b Szubański 2011 ↓, s. 57.
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 8 z 1 czerwca 1935, s. 52.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 792-793.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
- ↑ Księgi Cmentarne – biogramy oficerów.
- ↑ Księgi Cmentarne – wpis 2461.
- ↑ Księgi Cmentarne – wpis 14463.
- ↑ Satora 1990 ↓, s. 369.
- ↑ Żebrowski 1971 ↓, s. 258-271.
- ↑ Satora 1990 ↓, s. 378.
- ↑ Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 315.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Krzysztof M. Gaj: Polska broń pancerna w 1939 roku – organizacja wojenna i pokojowa jednostek. Oświęcim: NapoleonV, 2014. ISBN 978-83-7889-122-2.
- Adam Jońca: Wrzesień 1939: pojazdy Wojska Polskiego: barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1990.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
- Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
- Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.
- Rajmund Szubański: Polska broń pancerna 1939. Warszawa: Bellona, 2011. ISBN 978-83-11-12106-5.
- Jan Tarczyński, Krzysztof Barbarski, Adam Jońca: Pojazdy w Wojsku Polskim = Polish Army vehicles: 1918-1939. Pruszków: Oficyna Wydawnicza "Ajaks"; Londyn: Komisja Historyczna b. Sztabu Głównego PSZ, 1995. ISBN 83-85621-57-1.
- Marian Żebrowski: Zarys historii polskiej broni pancernej 1918 - 1947. Londyn: Zarząd Zrzeszenia Kół Oddziałowych Broni Pancernych, 1971.
- Antoni Nawrocki, Ryszard Jakubowski: 5 Batalion Pancerny 1939. Pruszków: Oficyna Wydawnicza "Ajaks", 2003. ISBN 83-88773-38-0.
- Piotr Zarzycki, Plan mobilizacyjny "W", Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny, Oficyna Wydawnicza "Ajaks" i Zarząd XII Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Pruszków 1995, ISBN 83-85621-87-3
- Ryszard Rybka, Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny "W" i jego ewolucja, Kamil Stepan, Warszawa: Oficyna Wydawnicza "Adiutor", 2010, ISBN 978-83-86100-83-5, OCLC 674626774.