Etnolekt wilamowski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
wymysiöeryś
Obszar Polska (Wilamowice)
Liczba mówiących ok. 70 (2006)
Pismo/alfabet łacińskie zmodyfikowane
Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
UNESCO 4 poważnie zagrożony↗
Ethnologue 8a umierający↗
Kody języka
Kod ISO 639-3↗ wym
IETF wym
Glottolog wymy1235
Ethnologue wym
GOST 7.75–97 иди 202
SIL WYM
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Słownik języka wilamowskiego
w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Etnolekt wilamowski[1][2] (nazwa własna wymysiöeryś) [vɘ̟mɘ̟sʲʏ̯øœrɪɕ] – etnolekt z grupy zachodniej języków germańskich, którym posługują się mieszkańcy Wilamowic koło Bielska-Białej. Na początku XXI wieku niemal wymarły.

Biblioteka Kongresu USA, nadająca językom skróty literowe, 18 lipca 2007 roku nadała językowi wilamowskiemu skrót wym. Pod tym samym skrótem został zarejestrowany w ISO[3].

Status etnolektu wilamowskiego jest kontrowersyjny, gdyż zgodnie z tradycyjną klasyfikacją wszystkich dialektów szeroko pojętego języka wysokoniemieckiego powinien być on uznany za dialekt języka niemieckiego. Niemniej samookreślenie użytkowników jako grupy odrębnej od Niemców i istnienie języka literackiego (a ściślej mówiąc – mikrojęzyka) pozwala na założenie, że etnolekt ten jest odrębnym językiem wysokoniemieckim, czasem uznawanym za anglo-fryzyjski, miały nań bowiem wpływ między innymi dialekty fryzyjskie – nie jest to jednak częsty pogląd.

Należy do zespołu gwar dawnej bielsko-bialskiej wyspy językowej.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Plakat z odmianą słowa kochać po wilamowsku na Marszu Równości w Bielsku-Białej (2021)
Witamy w Wilamowicach po wilamowsku

Mieszkańcy Wilamowic są prawdopodobnie potomkami osadników holenderskich, niemieckich i szkockich, którzy przybyli do Polski w XIII wieku[4]. Stąd też język wilamowski pochodzi prawdopodobnie od XII-wiecznej wersji języka średnio-wysoko-niemieckiego[5]. Wielowiekowy rozwój w izolacji oraz kontakty między osadnikami z różnych krajów sprawiły, że język wilamowski oddalił się od niemieckiego. Zaobserwować można silne wpływy innych języków: dolnosaksońskiego, niderlandzkiego, fryzyjskiego, polskiego, angielskiego oraz szkockiego[6].

Wilamowski był w powszechnym użytku w Wilamowicach do 1945 r., kiedy władze komunistyczne zabroniły jego używania[7]. Mimo zniesienia tego zakazu w 1956 r. wilamowski był stopniowo zastępowany przez polski, zwłaszcza wśród młodszego pokolenia. Liczbę rodzimych użytkowników tego języka oceniano w 2006 r. na około 70 osób[8], głównie starszych. Większość mieszkańców ma te same nazwiska (Mozler, Rozner, Figwer, Biba, Foks, Sznajder), przez co zaczęto używać przydomków (Fliöera-Fliöera, Hȧla-Mockja, czyli Florian, Syn Floriana czy Maciej, syn Elżbiety).

W XIX wieku wilamowską poezję pisał Florian Biesik, w XX wieku Józef Kuczmierczyk, a w XXI wieku Józef Gara.

Współcześnie w ramach ratowania kultury wilamowskiej pisane są nowe utwory i piosenki w tym języku. Ostatnio także powstała pierwsza wilamowskojęzyczna strona, założona przez młodych członków zespołu „Wilamowice”. W języku wilamowskim powstała sztuka teatralna Hobbit. Hejn ȧn cyryk, oparta na prozie J.R.R. Tolkiena, którą wystawiono między innymi w Teatrze Polskim w Warszawie w lutym 2016 roku[9].

Propagatorem rewitalizacji mowy wilamowskiej jest Tymoteusz Król (ur. 1993), autor setek godzin nagrań rodzimych użytkowników języka, współtwórca słowników i gramatyki, inicjator wniosku do Biblioteki Kongresu o wpisanie wilamowskiego w rejestr języków świata i przydzielenie kodu ISO, co nastąpiło w lipcu 2007[10].

Członkowie stowarzyszenia Wikimedia Polska również zaangażowali się w ratowanie tego wymierającego etnolektu. W ramach projektu „Wilamowice”[11] nagrywano słowa wilamowskie czytane przez Józefa Garę, uzupełniano także słownik wilamowskiego w Wikisłowniku (w 2018 roku słownik liczył ponad 7 tys. słów)[12][13].

Alfabet[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Alfabet wilamowski.
Alfabet wilamowski[14]
a ȧ b c ć d e f g h i j k ł l m n ń o ö p r s ś t u ü w x[15] y z ź ż
A Ȧ B C Ć D E F G H I J K Ł L M N Ń O Ö P R S Ś T U Ü W X[15] Y Z Ź Ż

Przykład (Ojcze Nasz)[edytuj | edytuj kod]

Tekst w etnolekcie wilamowskim

Ynzer Foter, dü byst ym hymuł,
Daj noma zuł zajn gywajt;
Daj Kyngrajch zuł dö kuma;
Daj wyła zuł zajn ym hymuł an uf der aot;
dos ynzer gywynłichys brut go yns hojt;
an fercaj yns ynzer siułda,
wi wir oj fercajn y ynzyn siułdigia;
ny łat yns cyn zynda;
zunder konst yns reta fum nistgüta.
[Do Dajs ej z Kyngrajch an dy mocht, ans łowa uf inda.]
Amen

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Hermann Mojmir: Wörterbuch der deutschen Mundart von Wilamowice,. cz. S-Z, s. 532, Kraków, Polska Akademja Umiejętności, 1930.
  2. ↑ wilamowicki czy wilamowski? – Poradnia językowa PWN, sjp.pwn.pl [dostęp 2020-04-30] (pol.).
  3. ↑ SIL International.
  4. ↑ Język wilamowski pomoże zachować mowę Azteków. Polskie Radio.
  5. ↑ Wymysorys.
  6. ↑ A. Andrason, Zarys gramatyczny współczesnego języka wilamowskiego, 2014.
  7. ↑ Andrzej Żak: Wpływ języka polskiego na zagrożony wymarciem wilamowski etnolekt wymysiöeryś. s. 3.
  8. ↑ Wymysorys 70 (2006).
  9. ↑ Cykle i wydarzenia – Wydarzenia – Teatr Polski im. Arnolda Szyfmana w Warszawie. [dostęp 2016-02-23].
  10. ↑ Tymoteusz Król: How I started to revitalize my language. W: Revitalizing Endangered Languages [on-line]. 27 stycznia 2014. [dostęp 2016-08-14].
  11. ↑ Wilamowice – Wikimedia Polska, pl.wikimedia.org [dostęp 2018-11-03] (pol.).
  12. ↑ Monika Jarosz, Świąteczne kolędowanie, Strona Miejsko-Gminnego Ośrodka Kultury w Wilamowicach, 4 stycznia 2013 [dostęp 2018-11-03] (pol.).
  13. ↑ Józef Gara nagrodzony przez Wikimedia Polska – Blog Stowarzyszenia Wikimedia Polska, „Blog Stowarzyszenia Wikimedia Polska”, 27 grudnia 2012 [dostęp 2018-11-03] (pol.).
  14. ↑ Alexander Andrason, A GRAMMAR OF WYMYSORYS, Tymoteusz Król, 2016.
  15. ↑ a b Litera używana jedynie w nazwach własnych, nawet rodzimych – np. nazwisko Fox. Niezamieszczone w alfabecie są litery Q i V, ponieważ nie pojawiają się w nazwach rodzimych.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Języki germańskie
wschodniogermańskie †
zachodniogermańskie
północnogermańskie
  • Język pragermański nie jest językiem germańskim, ale przodkiem wszystkich języków germańskich
Język niemiecki
Rozwój
W krajach niemieckojęzycznych
W innych krajach
Język dolnoniemiecki[D]
Dialekty zachodniodolnoniemieckie
Dialekty wschodniodolnoniemieckie
Język wysokoniemiecki
D. środkowoniemieckie
D. zachodniośrodkowoniemieckie
Dialekt środkowofrankoński
Dialekt reńsko-frankoński
D. wschodniośrodkowoniemieckie
D. górnoniemieckie
Dialekt wysokofrankoński
Dialekt bawarski[A]
Dialekt alemański
  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Kod ISO 639-3
  2. ↑ a b Uznawany za osobny język z kodem ISO 639-1
  3. ↑ Nie mylić z językiem lotaryńskim (oïl)
  4. ↑ Kod ISO 639-2
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Etnolekt_wilamowski&oldid=64667758”