Etnolekt wilamowski

	wymysiöeryś
	wymysiöeryś
Obszar	Polska (Wilamowice)
Liczba mówiących	ok. 70
Pismo/alfabet	łacińskie zmodyfikowane
Klasyfikacja genetyczna
	Języki indoeuropejskie; Języki germańskie; Języki zachodniogermańskie; Etnolekt wilamowski;
Status oficjalny
UNESCO	4 poważnie zagrożony↗
Ethnologue	8a umierający↗
Kody języka
Kod ISO 639-3↗	wym
IETF	wym
Glottolog	wymy1235
Ethnologue	wym
GOST 7.75–97	иди 202
SIL	WYM
W Wikipedii
	Zobacz też: język, języki świata
	Słownik języka wilamowskiego; w Wikisłowniku
	Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Etnolekt wilamowski^[1]^[2] (nazwa własna wymysiöeryś) – etnolekt z grupy zachodniej języków germańskich, którym posługują się mieszkańcy Wilamowic koło Bielska-Białej. Na początku XXI wieku niemal wymarły, obecnie^[kiedy?] jako językiem ojczystym posługuje się nim prawdopodobnie około 25 osób^[3]^[4]. Języka tego uczy się ok. 60 osób młodych, głównie uczniów tamtejszej szkoły; prowadzi się również intensywnie akcje rewitalizacyjne.

Biblioteka Kongresu USA, nadająca językom skróty literowe, 18 lipca 2007 roku nadała językowi wilamowskiemu skrót wym. Pod tym samym skrótem został zarejestrowany w ISO^[5].

Status etnolektu wilamowskiego jest kontrowersyjny, gdyż zgodnie z tradycyjną klasyfikacją wszystkich dialektów szeroko pojętego języka wysokoniemieckiego powinien być on uznany za dialekt języka niemieckiego. Niemniej samookreślenie użytkowników jako grupy odrębnej od Niemców i istnienie języka literackiego (a ściślej mówiąc – mikrojęzyka) pozwala na założenie, że etnolekt ten jest odrębnym językiem wysokoniemieckim, czasem uznawanym za anglo-fryzyjski, miały nań bowiem wpływ między innymi dialekty fryzyjskie – nie jest to jednak częsty pogląd.

Należy do zespołu gwar dawnej bielsko-bialskiej wyspy językowej.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Mieszkańcy Wilamowic są prawdopodobnie potomkami osadników holenderskich, niemieckich i szkockich, którzy przybyli do Polski w XIII wieku^[6]. Stąd też język wilamowski pochodzi prawdopodobnie od XII-wiecznej wersji języka średnio-wysoko-niemieckiego^[7]. Wielowiekowy rozwój w izolacji oraz kontakty między osadnikami z różnych krajów sprawiły, że język wilamowski oddalił się od niemieckiego. Zaobserwować można silne wpływy innych języków: dolnosaksońskiego, niderlandzkiego, fryzyjskiego, polskiego, angielskiego oraz szkockiego^[8].

Wilamowski był w powszechnym użytku w Wilamowicach do 1945 r., kiedy władze komunistyczne zabroniły jego używania^[9]. Mimo zniesienia tego zakazu w 1956 r. wilamowski był stopniowo zastępowany przez polski, zwłaszcza wśród młodszego pokolenia. Liczbę rodzimych użytkowników tego języka oceniano w 2006 r. na około 70 osób^[10], głównie starszych. Większość mieszkańców ma te same nazwiska (Mozler, Rozner, Figwer, Biba, Foks, Sznajder), przez co zaczęto używać przydomków (Flora-Flora, Hala-Mockja, czyli Florian, Syn Floriana czy Maciej, syn Elżbiety).

W XIX wieku wilamowską poezję pisał Florian Biesik, w XX wieku Józef Kuczmierczyk, a w XXI wieku Józef Gara.

Współcześnie w ramach ratowania kultury wilamowskiej pisane są nowe utwory i piosenki w tym języku. Ostatnio także powstała pierwsza wilamowskojęzyczna strona, założona przez młodych członków zespołu „Wilamowice”. W języku wilamowskim powstała sztuka teatralna Hobbit. Hejn an cyryk, oparta na prozie J.R.R. Tolkiena, którą wystawiono między innymi w Teatrze Polskim w Warszawie w lutym 2016 roku^[11].

Propagatorem rewitalizacji mowy wilamowskiej jest Tymoteusz Król (ur. 1993), autor setek godzin nagrań rodzimych użytkowników języka, współtwórca słowników i gramatyki, inicjator wniosku do Biblioteki Kongresu o wpisanie wilamowskiego w rejestr języków świata i przydzielenie kodu ISO, co nastąpiło w lipcu 2007^[4]^[12].

Członkowie stowarzyszenia Wikimedia Polska również zaangażowali się w ratowanie tego wymierającego etnolektu. W ramach projektu „Wilamowice”^[13] nagrywano słowa wilamowskie czytane przez Józefa Garę, uzupełniano także słownik wilamowskiego w Wikisłowniku (w 2018 roku słownik liczył ponad 7 tys. słów)^[14]^[15].

Alfabet[edytuj | edytuj kod]

Osobny artykuł: Alfabet wilamowski.

Alfabet wilamowski*¹
a	ao	b	c	ć	d	e	f	g	h	i	j	k	ł	l	m	n	ń	o	ö	p	q	r	s	ś	t	u	ü	v	w	y	z	ź	ż
A	AO	B	C	Ć	D	E	F	G	H	I	J	K	Ł	L	M	N	Ń	O	Ö	P	Q	R	S	Ś	T	U	Ü	V	W	Y	Z	Ź	Ż

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Wilamowianie

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Hermann Mojmir: Wörterbuch der deutschen Mundart von Wilamowice,. cz. S-Z, s. 532, Kraków, Polska Akademja Umiejętności, 1930.
↑ wilamowicki czy wilamowski? - Poradnia językowa PWN, sjp.pwn.pl [dostęp 2020-04-30] (pol.).
↑ Andrzej Żak: Wpływ języka polskiego na zagrożony wymarciem wilamowski etnolekt wymysiöeryś. s. 1.
↑ ^a ^b Paweł Pawlik: Wymysiöeryś. Świat już uznał, teraz czas na Polskę (pol.). Grupa Onet.pl SA, 2010-10-02. [dostęp 2015-10-03].
↑ SIL International.
↑ Język wilamowski pomoże zachować mowę Azteków. Polskie Radio.
↑ Wymysorys.
↑ A.A. Andrason A.A., Zarys gramatyczny współczesnego języka wilamowskiego, 2014 .
↑ Andrzej Żak: Wpływ języka polskiego na zagrożony wymarciem wilamowski etnolekt wymysiöeryś. s. 3.
↑ Wymysorys 70 (2006).
↑ Cykle i wydarzenia – Wydarzenia – Teatr Polski im. Arnolda Szyfmana w Warszawie. [dostęp 2016-02-23].
↑ Tymoteusz Król: How I started to revitalize my language. W: Revitalizing Endangered Languages [on-line]. 27 stycznia 2014. [dostęp 2016-08-14].
↑ Wilamowice – Wikimedia Polska, pl.wikimedia.org [dostęp 2018-11-03] (pol.).
↑ MonikaM. Jarosz MonikaM., Świąteczne kolędowanie, Strona Miejsko-Gminnego Ośrodka Kultury w Wilamowicach, 4 stycznia 2013 [dostęp 2018-11-03] (pol.).
↑ Józef Gara nagrodzony przez Wikimedia Polska - Blog Stowarzyszenia Wikimedia Polska, „Blog Stowarzyszenia Wikimedia Polska”, 27 grudnia 2012 [dostęp 2018-11-03] (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Ludwik Młynek: Narzecze wilamowickie. J.Pisz, Tarnów 1907
Józef Latosiński: Monografia miasteczka Wilamowic: na podstawie źródeł autentycznych: z ilustracyami i mapką, Drukarnia Literacka pod zarządem L. K. Górskiego, Kraków 1909
Herman Mojmir: Wörterbuch der deutschen Mundart von Wilamowice (Słownik niemieckiej gwary Wilamowic), Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1930-1936.
Adam Kleczkowski: Dialekt Wilamowic w zachodniej Galicji. Fonetyka i fleksja, Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1920
Adam Kleczkowski: Dialekt Wilamowic w zachodniej Galicji. Składnia, Uniwersytet Poznański, Poznań 1921
Maria Katarzyna Lasatowicz: Die deutsche Mundart von Wilamowice zwischen 1920 und 1987, Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Opole 1992
TomaszT. Wicherkiewicz TomaszT., The Making of a Language: The Case of the Idiom of Wilamowice, Berlin: Mouton de Gruyter, 2003, ISBN 3-11-017099-X, OCLC 811407652 .
Antoni Barciak (red.): Wilamowice przyroda, historia, język, kultura, oraz społeczeństwo miasta i gminy

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

O języku wilamowickim na stronach „Zakorzenienia”
Film dokumentalny nt. języka wilamowickiego – produkcji agencji FotoRzepa.
O języku wilamowickim w magazynie telewizyjnym Schlesien Journal
Revitalizing Endangered Languages – Rewitalizacji języków zagrożonych – Portal także w języku wilamowskim.
Maciej Mętrak. Wilamowice – przywracanie języka, przywracanie pamięci. Uniwersytet Warszawski. Warszawa
Narzecze wilamowickie. (Wilhelmsauer Dialekt. Dy wymmysauschy Gmoansproch). w redakcji Ludwika Młynka w Wikiźródłach
Porada językowa dra Adama Wolańskiego dotycząca motywacji słowotwórczej w tworzeniu przymiotników

[1] Hermann Mojmir: Wörterbuch der deutschen Mundart von Wilamowice,. cz. S-Z, s. 532, Kraków, Polska Akademja Umiejętności, 1930.

[2] wilamowicki czy wilamowski? - Poradnia językowa PWN, sjp.pwn.pl [dostęp 2020-04-30] (pol.).

[3] Andrzej Żak: Wpływ języka polskiego na zagrożony wymarciem wilamowski etnolekt wymysiöeryś. s. 1.

[onet-4] Paweł Pawlik: Wymysiöeryś. Świat już uznał, teraz czas na Polskę (pol.). Grupa Onet.pl SA, 2010-10-02. [dostęp 2015-10-03].

[5] SIL International.

[6] Język wilamowski pomoże zachować mowę Azteków. Polskie Radio.

[7] Wymysorys.

[8] A.A. Andrason A.A., Zarys gramatyczny współczesnego języka wilamowskiego, 2014 .

[9] Andrzej Żak: Wpływ języka polskiego na zagrożony wymarciem wilamowski etnolekt wymysiöeryś. s. 3.

[10] Wymysorys 70 (2006).

[11] Cykle i wydarzenia – Wydarzenia – Teatr Polski im. Arnolda Szyfmana w Warszawie. [dostęp 2016-02-23].

[12] Tymoteusz Król: How I started to revitalize my language. W: Revitalizing Endangered Languages [on-line]. 27 stycznia 2014. [dostęp 2016-08-14].

[13] Wilamowice – Wikimedia Polska, pl.wikimedia.org [dostęp 2018-11-03] (pol.).

[14] MonikaM. Jarosz MonikaM., Świąteczne kolędowanie, Strona Miejsko-Gminnego Ośrodka Kultury w Wilamowicach, 4 stycznia 2013 [dostęp 2018-11-03] (pol.).

[15] Józef Gara nagrodzony przez Wikimedia Polska - Blog Stowarzyszenia Wikimedia Polska, „Blog Stowarzyszenia Wikimedia Polska”, 27 grudnia 2012 [dostęp 2018-11-03] (pol.).

[:3-16] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s Kod ISO 639-3

[:1-17] Uznawany za osobny język z kodem ISO 639-1

[:4-18] Nie mylić z językiem lotaryńskim (oïl)

[:2-19] Kod ISO 639-2

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[A]

[B]

[C]

[D]