Męczennicy wczesnochrześcijańscy

Obraz T.E. Breitenbacha przedstawiający – od lewej – św. Szczepana, Bartłomieja Apostoła i Pawła z Tarsu.

Męczennicy chrześcijańscy – święci i błogosławieni Kościoła katolickiego i prawosławnego, którzy ponieśli męczeńską śmierć ze względu na bycie chrześcijanami. Wykaz zawiera informacje o męczennikach zabitych do podziału chrześcijaństwa w 1054 roku. Dokładna ich liczba nie jest znana, dlatego poniższa lista jest niepełna.

Okres prześladowań

"Śmierć Cranmera ”, z kopii Foxe's Book of Martyrs z 1887 r.

W czasach cesarzy rzymskich chrześcijaństwo było religią rozwijającą się. Ze względu jednak na monoteistyczny charakter religii i jej dynamiczną ekspansję niektórzy z cesarzy, zwłaszcza upatrujący w mitologicznych wierzeniach uniwersalny rdzeń jedności państwa, wydawali edykty godzące w wolność chrześcijan. Tak ustanowione prawo spowodowało powstanie okresów prześladowań nazywanych od imion cesarzy nakazujących piętnowania. Między właściwymi okresami prześladowań chrześcijanie ponosili śmierć zazwyczaj na podstawie praw ustanowionych wcześniej.

Męczennicy opisani w Biblii

• Św. Szczepan (Stefan) – ukamienowany ok. roku 35
• Św. Jakub Większy Apostoł – ścięty w roku 44

Prześladowania za Nerona (54–68)

• Św. Nikodem – poniósł śmierć męczeńska z rąk Żydów (nieznana jest data śmierci)
• Św. Tekla – dwukrotnie skazana na śmierć i męczona, ocalała (nieznana jest data śmierci)
• Św. Karp z Berei – poniósł śmierć męczeńska z rąk Żydów (nieznana jest data śmierci)

Henryk Siemiradzki – Pochodnie Nerona (1882)

• Św. Filip Apostoł – ukrzyżowany w roku 54
• Św. Mateusz Ewangelista – został zabity halabardą w roku 60
• Św. Jakub Mniejszy Apostoł – ukamienowany ok. 62
• Św. Jakub Sprawiedliwy – zginął w roku 62
• Św. Piotr Apostoł – ukrzyżowany głową w dół w roku ok. 64
• Św. Paweł – ścięty w roku 66 lub 67
• Święte Anastazja i Bazylisa – ścięte w 67 lub 68
• Św. Paulin z Lukki – zginął ok. 67
• Św. Marek Ewangelista – pobity na śmierć ok. roku 68
• Św. Antypas z Pergamonu – spalony w kotle za czasów Nerona lub Domicjana (ok. 92)
• Święci Akwila i Pryska – według tradycji ponieśli śmierć męczeńską w I wieku z rąk pogan (nieznana jest data śmierci)
• św. Waleria – zginęła z rąk pogan (mogła zginąć za Nerona, Marka Aureliusza albo Dioklecjana)
• Św. Gerwazy – zatłuczony ołowianymi prętami (zginął za Nerona lub Dioklecjana)
• Św. Protazy – ścięty mieczem (zginął za Nerona lub Dioklecjana)
• Św. Perpetua (żona św. Piotra, apostoła) – zginęła za wiarę w I w. (nieznana data śmierci)
• św. Torpes – ścięty w roku 68 w Pizie

Prześladowania w latach 68–80

• Św. Andrzej Apostoł – ukrzyżowany na krzyżu w kształcie litery X w roku 70
• Św. Bartłomiej Natanael – obdarty ze skóry, ukrzyżowany i ścięty ok. roku 70

Jean Léon Gérôme – Ostatnia modlitwa męczenników (1883)

• Święci: Filemon i Appia – ukamienowani ok. 70
• Św. Archip Apostoł – zabity nożami ok. 70
• Św. Tomasz Apostoł – zabity włócznią ok. roku 72
• św. Apolinary z Rawenny – zginął ok. 76 lub w 2. połowie II wieku
• Św. Maciej Apostoł – ukamienowany i ścięty w roku 80
• Św. Juda Tadeusz Apostoł – zabity pałkami lub włócznią ok. 80
• Św. Szymon Apostoł – zginął prawdopodobnie ok. 80 razem ze św. Judą, według tradycji przepiłowany
• Św. Perpetua, matka św. Nazariusza – zm. ok. 80

Prześladowania za Domicjana (81–96)

• Święci: Inna, Pinna i Rimma – utopieni w rzece w Nowym Dunajcu w I wieku
• Św. Zenaida z Tarsu – ukamienowana w I wieku
• Św. Dionizy Areopagita – ścięty ok. 96
• Św. Eugeniusz (biskup Toledo) – poniósł śmierć ok. 96 nieznany sposób śmierci
• Św. Sebastiana – ścięta mieczem w Heraklei

Prześladowania za Trajana (98–117)

• Św. Donat z Bad Münstereifel – zginął w I, II lub III wieku
• Św. Ewaryst (papież) – zginął ok. 105
• Św. Ignacy Antiocheński – pożarty przez dzikie zwierzęta ok. 107
• Święci Flor i Laur – zostali wrzuceni do studni i zasypani piaskiem w II w.

Prześladowania za Hadriana (117–138)

• św. Marcjan z Tortony – zm. ok. 117-120 i uznawany za męczennika w Tortonie
• Święci Faustyn i Jowita – straceni przez ścięcie mieczem za czasów Hadriana (nieznana jest data śmierci)
• Św. Balbina Rzymska i Kwiryn z Neuss – ojciec z córką straceni w Rzymie ok. 117
• Św. Oliwia (Oliwa) – stracona ok. 119 w Brescii
• Święte: Sabina i Serapia – ścięte mieczem ok. 120 lub 126 roku w Rzymie
• Św. Sykstus I (papież) – zginął ok. 125
• Święte: Wiara, Nadzieja i Miłość – ścięte mieczem (według tradycji ok. 137 lub w III w.)
• Św. Zofia Rzymska, matka Wiary, Nadziei i Miłości – ścięta mieczem w II lub III w. w Rzymie lub Mediolanie (niektóre źródła podają, że zmarła śmiercią naturalną z rozpaczy po śmierci męczeńskiej córek)
• Św. Ariadna – poniosła śmierć za czasów Hadriana (ok. 130) lub Antonina Piusa (ok. 140)

Prześladowania za Antonina Piusa (138–161)

• Św. Hygin (papież) – zmarł w więzieniu ok. 140
• Św. Felicyta z Rzymu – ścięta ok. 160 lub 165

Prześladowania za Marka Aureliusza (161–180)

• Św. Anicet, papież – ok. 166 (najprawdopodobniej zginął śmiercią męczeńską)
• Św. Wiktor z Damaszku – ścięty mieczem pomiędzy 161–180
• Św. Justyn Męczennik – ścięty mieczem pomiędzy 163–167
• Św. Karp z Tiatyry – ścięty mieczem w 165 (lub 251)
• Św. Symforian – ścięty mieczem w II lub III wieku w Autun
• Męczennicy z Lyonu (m.in. św. Potyn z Lyonu, św. Blandyna z Lyonu) – zginęli ok. 177

Prześladowania za Septymiusza Sewera (193–211)

• Św. Ireneusz z Lyonu – poniósł śmierć męczeńską ok. 202
• Święte: Felicyta i Perpetua – ścięte mieczem w 203

Prześladowania za Aleksandra Sewera (222–235)

• Św. Kalikst I – zginął w 222 najprawdopodobniej zginął w zamieszkach, a nie śmiercią męczeńską
• Św. Tacjana (Tatiana) – ścięta mieczem ok. 225–228 w Rzymie
• Św. Martyna – ścięta mieczem 226–230 w Rzymie
• Św. Cecylia – zmarła przez wykrwawienie się, przy próbie ścięcia mieczem ok. 230
• Św. Walerian – ścięty mieczem ok. 230 (mąż św. Cecylii)

Prześladowania za Decjusza (249–251)

• Św. Reparata z Cezarei Palestyńskiej – zginęła w połowie III wieku

Męczennicy w katakumbach (mal. J.E. Lenepveu, 1855)

• Św. Apolonia z Aleksandrii – spalona na stosie w 249
• Św. Saturnin – zamęczony w Tuluzie w czasach Decjusza
• Św. Konon (ogrodnik) – stracony ok. 250
• Św. Miron z Kizyku – ścięty ok. 250
• Św. Tryfon z Kampsady – ścięty mieczem w 250
• Św. Krzysztof – ścięty lub spalony na stosie ok. roku 250
• Św. Tarsycjusz – stracony przez ukamienowanie ok. 250 lub 257
• Święci: Lucjan i Marcjan – spaleni ok. 250/251 w Nikomedii
• Św. Agata – zmarła na rozżarzonym węglu w 251
• Św. Kalinik z Gangry – spalony na stosie. ok. 251
• Św. Wiktoria z Sabiny – ścięta ze św. Anatolią pomiędzy 250 a 303
• Święci: Donacjan i Rogacjan (dzieci nantejskie) – straceni ok. 249-251
• Święci Kwadrat, Dionizy, Cyprian, Anekt, Paweł i Krescencjusz – ścięci za panowania Decjusza i Waleriana

Prześladowania za Waleriana (253–260) i Galiena (253–268)

• Św. Wawrzyniec – zmarł przypiekany na rozżarzonym ruszcie 10 sierpnia 256
• Święte Rufina i Sekunda – stracone w 257 w Rzymie
• Św. Sykstus II (papież) – ścięty 6 sierpnia 258
• Św. Halina – stracona w Koryncie w 258
• Św. Poncjusz z Cimiez – ścięty mieczem ok. 258
• Św. Kwadrat (biskup Utyki) – poniósł śmierć ok. 259
• Św. Eugenia Rzymska – ścięta mieczem ok. 262
• Święci Prot i Hiacynt – ścięci mieczem lub spaleni ok. 262

Prześladowania za Klaudiusza II Gockiego (268–270)

• Święci: Ptolomeusz i Roman – ścięci za Klaudiusza Gockiego w Nepi nieznana dokładna data śmierci
• Św. Pryska – ścięta w Rzymie za Klaudiusza II nieznana dokładna data śmierci
• Św. Walenty – stracony 14 lutego 269 w Rzymie

Prześladowania za Aureliana (270–275)

• Św. Benigny z Dijon – poniósł śmierć w czasach Aureliana (nieznana data śmierci)
• Św. Beata z Sens – poniosła śmierć za wiarę w 273 lub 277

Prześladowania za Probusa (276–282)

• Święci: Trofim, Dorymedon i Sabacjusz – śmierć ponieśli w Antiochii Pizydyjskiej

Prześladowania za Dioklecjana (284–305) i Maksymiana (286–305)

• Św. Antonina z Nicei – spalona w IV wieku za czasów Dioklecjana nieznana data śmierci
• Św. Maksymilian z Celei – zginął ok. 284 w Celje
• Męczennicy z Agaunum, św. Maurycy i towarzysze – ścięci 22 września ok. 286 lub ok. 290-304 w Agaunum
• Święci Kryspin i Kryspinian – straceni ok. 286
• Święci Kasjusz i Florencjusz oraz towarzysze – ścięci mieczem po 286
• Św. Teofryd z Saluzzo – stracony ok. 286 w Crissolo
• Św. Defendente z Teb ścięty ok. 286 w Agaunum lub Marsylii
• Święty Konstancjusz i towarzysze – zabici po 286
• Św. Sebastian – stracony ok. 287
• Święte Rufina i Justa – stracone ok. 287 lub 305 w Sewilli
• Św. Krystyna – najpierw topiona i palona, następnie przebita strzałami w Bolsenie ok. 287–303
• Św. Sawin z Hermopolis – utopiony w Nilu w 287
• Św. Wiktor z Agaunum – ścięty ok. 287
• Św. Dorota z Cezarei – ścięta mieczem ok. 288–300 razem ze św. Teofilem
• Święte Krystyna i Kalista – siostry spalone w beczce ze smołą w Cezarei Kapadockiej ok. 288–300 śmierć możliwa również za czasów Maksymina Dai
• Św. Wiktor – ścięty 21 lipca ok. 287–288 lub 290 w Marsylii
• Św. Bonifacy z Tarsu – ścięty mieczem 14 maja 290
• Święci Marcelin i Piotr – ścięci ok. 299 w Rzymie
• Św. Sergiusz – ścięty w Syrii ok. 290–303
• Św. Bakchus – zamęczony na śmierć ok. 290–303 w Barbalissus nad Eufratem
• Święci Tyrsus, Palmacjusz i Bonifacy – ścięci koło Trewiru ok. 291
• Św. Zuzanna Rzymska – ścięta ok. 295
• Święci Oktawiusz i Adwentor – ścięci ok. 297 w Turynie
• Św. Salwator – ścięty ok. 297 w Ivrei
• Św. Marceli z Tangeru – ścięty w 298 w Tangerze
• Św. Katarzyna Aleksandryjska – ścięta mieczem ok. 300 roku
• Święci Fakund i Prymityw – ścięci mieczem ok. 300–304
• Święci Feliks i Regula – ścięci ok. 300 w Zurychu
• Święci Witalis i Agrykola – straceni ok. 300 w Bolonii
• Św. Aleksandra z Galacji – poniosła śmierć ok. 300 lub 310 wraz z sześcioma innymi dziewicami (Klaudią, Eufrazją, Matroną, Julianną, Eufemią i Teodozją), utopiona w grzęzawiskach wokół swego miasta rodzinnego
• Św. Filomena – ścięta katowskim toporem ok. roku 302 (uznawana za świętą męczennicę według Vetus Ordo)
• Święci Męczennicy z Nikomedii – śmierć męczeńską ponieśli ok. 302
• Św. Antym z Nikomedii – ścięty w 302 lub 303
• Św. Achacy z Kapadocji – ścięty w 303 roku
• Św. Aleksander – ścięty 26 sierpnia 303 w Bergamo
• Św. Antym – najpierw topiony w Tybrze, później ścięty w 303 roku
• Św. Zofia – poniosła śmierć w Rzymie ok. 303 w grupie męczenników: Kwarta, Kwinta, Sulpicjusza i Trofima
• Święci Nabor i Feliks – ścięci ok. 303 w Laus Pompeia (Lodi Vecchio)
• Św. Wiktor (Afrykańczyk) – ścięty ok. 303 w Mediolanie
• Św. Erazm z Formii (Elmo) – stracony ok. 303
• Św. Fortunata – stracona ok. 303
• Św. Antonin z Piacenzy – ścięty ok. 303 w Travo
• Święci: Adaukt i Feliks – zginęli ok. 303 (lub 287)
• Św. Małgorzata – ścięta ok. roku 303–305
• Św. Chryzogon – ścięty ok. 303 w Akwilei
• Święci Cyrus i Jan – ścięci w 303 lub 311 w Kanopos
• Św. Afra – spalona ok. 304
• Święci Kosma i Damian – ścięci ok. 304
• Św. Kwadrat z Anatolii – stracony ok. 304
• Św. Kryspina – ścięta w 304 roku
• Św. Eufemia z Chalcedonu – rzucona na pożarcie dzikim zwierzętom 16 września ok. 304 roku
• Św. Wincenty z Saragossy – stracony ok. 304, najpierw ukrzyżowany, potem żywcem upieczony na żelaznym ruszcie
• Św. Anastazja z Dalmacji – spalona na stosie ok. 304
• Św. Florian – utopiony w rz. Enns 4 maja 304
• Św. Justyna z Padwy – ścięta ok. 304
• Św. Eulalia z Méridy – spalona w piecu ok. 304 w dzis. Méridzie
• św. Gereon i towarzysze – straceni ok. 304 lub w 2. połowie IV wieku w Kolonii
• Św. Alban (pierwszy męczennik na Wyspach Brytyjskich) – ścięty 22 czerwca ok. 304 (możliwy również rok 209 lub 254)
• Św. Pankracy – ścięty mieczem ok. 304
• Św. Agnieszka – ścięta mieczem w roku 304
• Św. Kasjan – zamordowany rylcem przez uczniów w 304 w Imoli
• Św. Eupliusz – ścięty 12 sierpnia 304
• Św. Łucja z Syrakuz – ścięta mieczem 13 grudnia 304
• Św. Feliks z Sewilli – poniósł śmierć ok. 304
• Św. Prokop – ścięty w 304
• Św. Wiktoryn z Patawii – stracony w 304
• Święci Męczennicy z Abiteny: Saturnin, Feliks, Datyw i towarzysze – zmarli z powodu ran odniesionych w czasie przesłuchań i z głodu w 304 w Karthago
• Św. Restytuta (męczennica z Bizerty) – prawdopodobnie jedna z grupy męczenników z Abiteny
• Św. Ulpian z Tyru – utopiony w 304 lub 306
• Święci January, Faust i Marcjalis (męczennicy)
• Św. Barbara – ścięta mieczem ok. 305
• Św. Cyriak Rzymianin – ścięty ok. 305
• Św. Julian z Tarsu – utopiony ok. 305
• Św. Arkadiusz z Mauretanii – ukrzyżowany 12 stycznia ok. 305
• Św. January – stracony 19 września 305 w Benewencie
• Święci Julian i Bazylissa, Kelsos i Marcjanilla, Anastazy i Antoni – ścięci mieczem ok. 302 lub 313; Bazylissa uznana za męczennicę zmarła prawdopodobnie śmiercią naturalną
• Święci Klaudiusz, Nikostrat, Kastor i Symforian – straceni w IV wieku w Panonii
• Św. Tyburcjusz – ścięty w III lub IV wieku
• Święci: Trofim i Teofil – straceni za Dioklecjana, chociaż określenie czasu śmierci jest niepewne
• Św. Sabin – biskup zamęczony w Spoleto w czasach Maksymiana
• Święci: Trofim i Talus – ukrzyżowani przed 308 w Laodycei
• Św. Urszula z Kolonii i 10 towarzyszek (m.in. św. Kordula) – zamordowane ok. 304 lub 451
• Św. Kukufas – ścięty za Dioklecjana w Barcelonie
• Święci Adrian i towarzysze – ponieśli śmierć (284-311) przez spalenie za czasów Dioklecjana, Maksymiana lub Maksymina II Dazy; św. Natalia, żona Adriana, mogła umrzeć śmiercią naturalną

Prześladowania za Galeriusza (305–311) i Maksymina Daji (305–313)

• Św. Edezjusz – zgładzony w 306 przez utopienie
• Św. Apphianos – zgładzony w 306 przez utopienie
• Św. Teodozja (Teodora) z Cezarei – zgładzona przez utopienie ok. 307
• Św. Eutropiusz i św. Kleonik – bracia, straceni przez ukrzyżowanie 3 marca ok. 308
• Św. Bazyliszek – ścięty mieczem 22 maja ok. 308
• Św. Pamfil i towarzysze z Cezarei – ścięci w 310
• Św. Zenobiusz z Sydonu – zamęczony ok. 310
• Św. Metody z Olimpu – ścięty mieczem ok. 311
• Św. Piotr Balsamos-Apselamos – ukrzyżowany ok. 311
• św. Piotr I Aleksandryjski – zabity mieczem 25 listopada 311
• św. Hezychiusz – biskup zabity mieczem w Aleksandrii 25 listopada 311
• św. Pachomiusz – biskup zabity mieczem w Aleksandrii 25 listopada 311
• św. Teodor – biskup zabity mieczem w Aleksandrii 25 listopada 311
• Św. Lucjan z Antiochii – zagłodzony lub ścięty w 312 w Nikomedii
• Św. Klemens, biskup Ankary – ścięty mieczem ok. 312
• Św. Patrycja z Nikomedii – zginęła prawdopodobnie w IV wieku

Wolność religijna – działalność misyjna

W 313 wydany został Edykt mediolański, który gwarantował wolność religijną, w tym wolność dla chrześcijan. Od tej pory, z wyjątkiem czasów panowania Licyniusza (od czasu konfliktu ze św. Konstantynem ok. 320 do 325) i Juliana Apostaty (361–363) męczeństwo było przede wszystkim wynikiem działalności misyjnej.

• Św. Błażej z Sebasty – ścięty mieczem ok. 316
• Świętych Czterdziestu Męczenników z Sebasty – zamrożone ciała spalono 10 marca 320
• Św. Alban – ścięty mieczem 22 czerwca ok. 324
• Św. Hipacy – miał zginąć z rąk nowacjan ok. 325 lub ok. 340-345
• Św. Grzegorz Oświeciciel – ok. 326; uznany za męczennika zmarł śmiercią naturalną
• Św. Usthazades – zginął w 341 w Persji
• Św. Gordian – ścięty mieczem w 362
• Św. Eupsychiusz z Cezarei – stracony w 362
• Święci: Ewazjusz i Projektus – ścięci przez arian ok. 362 w pobliżu Casale Monferrato
• Śwśw. Jan i Paweł – straceni 26 czerwca 362
• Św. Niketas Got (Nikita) – spalony żywcem w 372
• Św. Saba Got – stracony przez utopienie w 372
• Św. Euzebiusz z Samosaty – zginął z rąk arianki ok. 379
• Św. Wigiliusz z Trydentu (biskup) – zm. 405; według tradycji męczennik
• Św. Nikazy z Reims – ścięty w 407
• Św. Justyna z Moguncji wraz z bratem św. Aureusem – zabici podczas mszy ok. 407 lub 451
• Św. Julia z Korsyki (z Kartaginy) – zamordowana przez pogan w 440 lub 618
• Św. Woluzjan z Tours – ścięty ok. 498
• Św. Jan I, papież – zmarł w więzieniu w 526
• Św. Krystyna z Persji – stracona w Persji 13 marca 559
• Św. Abibos z Nekresi – stracony w latach 60. VI wieku przez ukamienowanie
• Św. Hermenegild – ścięty mieczem (lub zabity siekierą) w 586
• Św. Trudpert z Münstertalu – zabity toporem ok. 607
• św. Anastazy Pers – stracony przez powieszenie w 628
• Św. Edwin – król Nortumbrii, zginął za wiarę w bitwie pod Hatfield Chase w 632 lub 633
• Św. Liwin z Gent – ścięty przez pogan w Alost ok. 650
• Św. Kilian z Würzburga i towarzysze (św. Kolonat i św. Totanan) – zamordowani ok. 689 w Würzburgu
• Św. Lambert z Maastricht – zamordowany ok. 700 w Liège
• Św. Bonifacy-Winfrid – zamordowany przez pogan w 754
• Święte: Alodia i Nunilo – ścięte przez muzułmanów w 851
• święte Flora i Maria – ścięte w 851 w Kordobie
• Św. Emil – ścięty przez muzułmanów w 852 w Kordobie
• Św. Eulogiusz z Kordoby – ścięty przez muzułmanów w 859
• Św. Oliwa z Palermo – poniosła śmierć za wiarę w IX lub X wieku
• Św. Ludmiła Czeska – uduszona w 921 na zamku w Tetínie (powiat Beroun)
• Św. Edward Męczennik – zabity 18 marca 978
• Pięciu Braci Męczenników (Pięciu Świętych Braci Międzyrzeckich): Benedykt, Jan, Mateusz, Izaak i Krystyn – zamordowani w napadzie rabunkowym 10/11 listopada 1003
• Św. Gerard Sagredo – zginął przez utopienie w Dunaju w 1046

Zobacz też

• ofiary prześladowań antykatolickich
• polscy męczennicy
• polscy święci i błogosławieni
• święci i błogosławieni Kościoła katolickiego
• święci i błogosławieni rodziny franciszkańskiej
• święci i błogosławieni rodziny dominikańskiej
• święci prawosławni
• kompleks męczennika

Bibliografia

• Henryk Fros, Franciszek Sowa – Księga imion i świętych. Kraków: WAM, Księża Jezuici
• Chronologiczny spis informacji o świętych i błogosławionych. na brewiarz.katolik.pl
• Żywoty Świętych. [dostęp 2010-08-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-01-12)]. na podstawie: „Leksykonu Świętych” (ks. Wiesław Al. Niewęgłowski; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999) i „Żywotów Świętych Pańskich na każdy dzień” według Kalendarza Rzymskiego (oprac. O. Hugo Hoever SOCiest – Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, Olsztyn 1985)
• Kalendarium oraz święci na cerkiew.pl
• Kalendarium na stronie MIC

Źródła w obcych językach

• Kalendarium i święci – Ökumenisches Heiligenlexikon (niem.)
• Biograficzno-bibliograficzny "Kirchenlexikon" (niem.)
• Święci i błogosławieni – Catholic Online (ang.)
• Catholic Encyclopedia (ang.)
• Kalendarium i święci na pravoslavie.ru (ros.)