Męczennicy wczesnochrześcijańscy
Ten artykuł od 2025-06 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.
Męczennicy wczesnochrześcijańscy – święci i błogosławieni Kościoła katolickiego i prawosławnego, którzy ponieśli męczeńską śmierć jako wyznawcy chrześcijaństwa.
Poniższy wykaz obejmuje postacie męczenników do czasu schizmy w 1054 roku. Dokładna ich liczba nie jest znana[1][2], stąd spis ten może być niekompletny, tym bardziej, iż obecnie wiarygodność wielu przekazów hagiograficznych wzbudza wątpliwości[3].
Kontekst historyczny
[edytuj | edytuj kod]W czasach cesarzy rzymskich chrześcijaństwo było religią rozwijającą się. Ze względu jednak na monoteistyczny charakter tej religii, jej dynamiczną ekspansję oraz odcinanie się od oficjalnych obrzędów[1], niektórzy z cesarzy, zwłaszcza ci upatrujący w rzymskiej mitologii uniwersalny rdzeń jedności państwa, wydawali edykty uderzające w chrześcijan. Tak stanowione prawo spowodowało powstanie kilku okresów prześladowań, nazywanych zwyczajowo od imion cesarzy wówczas panujących. Między głównymi okresami prześladowań chrześcijanie sporadycznie ponosili śmierć na podstawie praw ustanowionych wcześniej[1]. W czasach prześladowań rzymskich niektórzy wcześni chrześcijanie uważali za niewłaściwe ukrywanie się przed zagrożeniem; uważali, że właśnie należy ujawnić się prześladowcom[4].
Henryk Pietras wymienia następujące powody prześladowań chrześcijan w pierwszych wiekach:
- nieskładanie ofiar bogom Cesarstwa – anarchiczna postawa chrześcijan
- chrześcijanie zmieniali obyczaje, co było niezrozumiałe dla pogan
- podejrzenia o kazirodztwo, dzieciobójstwo, itp.
- język Ewangelii wydawał się być prymitywny i obcy
- zdaniem Rzymian można się modlić jedynie wyuczonymi formułami, gdyż improwizacja ściągała gniew bogów
- idea Boga, który daje się zabić nie mieściła się w klasycznym kanonie nieśmiertelności bogów
- chrześcijanie uchodzili za żydowską sektę[5]
W 313 wydany został Edykt mediolański, który gwarantował w Cesarstwie tolerancję religijną, w tym dla chrześcijan. Od tej pory, z wyjątkiem czasów panowania Licyniusza (od czasu konfliktu z Konstantynem w latach 320–324) i Juliana Apostaty (361–363), męczeństwa zdarzały się przede wszystkim w działalności misyjnej.
Męczennicy czasów apostolskich
[edytuj | edytuj kod]
Wg chrześcijańskiej tradycji wszyscy apostołowie (oprócz Jana Ewangelisty) i niektórzy ich bezpośredni uczniowie zginęli śmiercią męczeńską.
| Osoba(y) | Data śmierci | Miejsce | Sposób śmierci |
|---|---|---|---|
| Szczepan | 34 | Jerozolima | ukamienowanie |
| Jakub Większy Apostoł | ok. 44 | Jerozolima | ścięcie mieczem |
| Mateusz Ewangelista | ok. 69 | Etiopia | ścięcie Halabarda |
| Jakub Mniejszy Apostoł | ok. 62 | Egypt | ukrzyżowanie |
| Jakub, brat Pański | ok. 62 | ukamienowanie | |
| Andrzej Apostoł | ok. 62-70 | Grecja | ukrzyżowanie na krzyżu w kształcie litery X |
| Tomasz Apostoł | ok. 67-72 | Indie | przebicie włócznią |
| Marek Ewangelista | ok. 68 | Egypt Aleksandria | pobicie |
| Archip Apostoł | ok. 70 | zabicie nożami | |
| Bartłomiej Apostoł | ok. 70 | Armenia | obdarcie ze skóry, ukrzyżowanie lub ścięcie |
| Filemon i Appia | ok. 70 | ||
| Juda Tadeusz Apostoł | ok. 80 | Iran Persja | pobicie pałkami |
| Maciej Apostoł | ok. 80 | Jerozolima | ukamienowanie i ścięcie |
| Szymon Apostoł | ok. 80 | Persja | ukrzyżowanie lub rozcięcie piłą |
| Filip Apostoł | ok. 81 | Hierapolis | ukrzyżowanie |
| Karp z Berei | I w. | ||
| Nikodem | I w. |
Okres prześladowań rzymskich
[edytuj | edytuj kod]
Za panowania Nerona (54–68)
[edytuj | edytuj kod]| Osoba(y) | Data śmierci | Miejsce | Sposób śmierci |
|---|---|---|---|
| Piotr Apostoł | 64 lub 67 | Rzym | ukrzyżowany głową w dół |
| Paweł z Tarsu | 29 czerwca 67 | Rzym | ścięcie mieczem |
| Paulin z Lukki | ok. 67 | Lukka | |
| Torpes z Pizy | 68 | Piza | ścięcie |
| Antypas z Pergamonu | za Nerona lub Domicjana (81–96) | Pergamon | spalony w kotle |
| Gerwazy i Protazy | za Nerona lub Dioklecjana (284–305) | Mediolan | |
| Perpetua, żona św. Piotra | |||
| Waleria z Mediolanu | za Nerona lub Dioklecjana | Mediolan |
Za panowania Domicjana (81–96)
[edytuj | edytuj kod]
| Osoba | Data śmierci | Miejsce | Sposób śmierci |
|---|---|---|---|
| Dionizy Areopagita | 96 | Ateny | ścięcie |
| Eugeniusz | 96 | Toledo? | |
| Sebastiana z Heraklei | Heraklea Pontyjska | ||
| Zenaida z Tarsu | Tars | ukamienowanie, wg innej wersji zmarła śmiercią naturalną |
Za panowania Trajana (98–117)
[edytuj | edytuj kod]
| Osoba | Data śmierci | Miejsce | Sposób śmierci |
|---|---|---|---|
| Ignacy Antiocheński | 107 | Rzym | pożarcie przez dzikie zwierzęta |
| Ewaryst, papież | 109 | Rzym | nieznany, wg jednej z wersji ścięty |
Za panowania Hadriana (117–138)
[edytuj | edytuj kod]| Osoba(y) | Data śmierci | Miejsce | Sposób śmierci |
|---|---|---|---|
| Marcjan z Tortony | 117–120 | Tortona | |
| Faustyn i Jowita | 118–134 | Brescia | ścięcie |
| Oliwia z Brescii | 119 | Brescia | |
| Serapia | 126 | Rzym | ścięcie lub zachłostanie |
| Sabina | 126 | Rzym | |
| Kwiryn z Neuss | ≈130 | Rzym | ścięcie |
| Balbina Rzymska | ≈130 | Rzym | wg innej wersji zmarła śmiercią naturalną |
| Zofia z córkami | Rzym |
Za panowania Antonina Piusa (138–161)
[edytuj | edytuj kod]| Osoba | Data śmierci | Miejsce | Sposób śmierci |
|---|---|---|---|
| Hygin, papież | 142 | Rzym | nieznany, wg tradycji zmarł w więzieniu |
| Felicyta z Rzymu | 160–165? | Rzym | ścięta, legenda wzorowana na śmierci braci machabejskich |
Za panowania Marka Aureliusza (161–180)
[edytuj | edytuj kod]| Osoba | Data śmierci | Miejsce | Sposób śmierci |
|---|---|---|---|
| Wiktor z Damaszku | 161–180? | Damaszek | ścięcie mieczem |
| Justyn Męczennik | 165 | Rzym | ścięcie mieczem |
| Karp z Tiatyry | 165 lub 251 | ścięcie | |
| Męczennicy z Lyonu | 177 | Lugdunum | zgładzeni na arenie (część), część zmarła w więzieniu |
| Symforian z Autun | 178/180 | Augustodunum | ścięcie |
Za panowania Septymiusza Sewera (193–211)
[edytuj | edytuj kod]
| Osoba | Data śmierci | Miejsce | Sposób śmierci |
|---|---|---|---|
| Ireneusz z Lyonu | 202 | Lugdunum | nieznany, męczennik wg tradycji |
| Felicyta z Kartaginy | 7 marca 203 | Tunis | zabita na arenie |
| Perpetua z Kartaginy | 7 marca 203 | Tunis | zabita na arenie |
Za panowania Aleksandra Sewera (222–235)
[edytuj | edytuj kod]| Osoba | Data śmierci | Miejsce | Sposób śmierci |
|---|---|---|---|
| Kalikst I, papież | 222 | Rzym | najprawdopodobniej zginął w zamieszkach, a nie śmiercią męczeńską |
| Tacjana z Rzymu | 30 stycznia 226? | Rzym | ścięcie |
| Martyna z Rzymu | 30 stycznia 226? | Rzym | ścięcie; autentyczność postaci wątpliwa[3] |
| Cecylia z Rzymu | 230? | Rzym | ścięcie |
| Walerian | 230? | Rzym | ścięcie |
Za panowania Decjusza (249–251)
[edytuj | edytuj kod]
| Osoba(y) | Data śmierci | Miejsce | Sposób śmierci |
|---|---|---|---|
| Apolonia z Aleksandrii | 249 | Aleksandria | zabita przez pogański tłum |
| Saturnin z Tuluzy | 249–251 | Tuluza | |
| Lucjan i Marcjan | 250–251 | Nikomedia | spalenie na stosie |
| Donacjan i Rogacjan | 250 | Nantes | |
| Konon z Magydas | 250 | ||
| Merkury z Cezarei | 250 | Cezarea Kapadocka | ścięcie |
| Miron z Kizyku | 250 | ||
| Pioniusz | 250 | Smyrna | |
| Tryfon z Kampsady | 250 | Nicea | ścięcie |
| Wiktoria z Sabiny | 250 lub ≈303 | Trebula w Italii | |
| Agata Sycylijska | 5 lutego 251(dts) | Katania | rzucona na rozżarzone węgle |
| Krzysztof | nieznany; autentyczność postaci wątpliwa[3] |
Za panowania Waleriana (253–260)
[edytuj | edytuj kod]| Osoba(y) | Data śmierci | Miejsce | Sposób śmierci |
|---|---|---|---|
| Rufina i Sekunda | 257 | Rzym | |
| Poncjusz z Cimiez | 14 maja 258(dts) | Cimiez | ścięcie |
| Sykstus II, papież | 6 sierpnia 258(dts) | Rzym | ścięcie |
| Wawrzyniec z Rzymu | 10 sierpnia 258(dts) | Rzym | spalony na żelaznym ruszcie |
| Cyprian z Kartaginy | 14 września 258(dts) | Kartagina | ścięcie mieczem |
| Halina z Koryntu | 258 | Korynt | |
| Kwadrat, Dionizy, Cyprian, Anekt, Paweł i Krescencjusz | 258 | Korynt | |
| Polieukt | 10 stycznia 259(dts) | Melitene | ścięcie |
| Marian i Jakub z Numidii | 6 maja 259(dts) | Lambæsis | ścięcie |
| Kwadrat z Utyki | 21 sierpnia 259(dts) | Utyka | |
| Eugenia Rzymska | ok. 262 | Rzym | ścięcie |
| Agrypina |
Za panowania Klaudiusza II Gockiego (268–270)
[edytuj | edytuj kod]| Osoba | Data śmierci | Miejsce | Sposób śmierci |
|---|---|---|---|
| Ptolomeusz z Nepi | Nepi | ścięcie | |
| Roman z Nepi | Nepi | ścięcie | |
| Walenty z Terni | 14 lutego 269 | Rzym | ścięcie |
Za panowania Aureliana (270–275)
[edytuj | edytuj kod]| Osoba | Data śmierci | Miejsce | Sposób śmierci |
|---|---|---|---|
| Beata z Sens | 273 lub 277 | Sens | |
| Agapit z Palestriny | 18 sierpnia 274 | Praeneste | ścięcie |
| Benigny z Dijon | Dijon |
Za panowania Probusa (276–282)
[edytuj | edytuj kod]| Osoba(y) | Data śmierci | Miejsce | Sposób śmierci |
|---|---|---|---|
| Trofim, Dorymedon i Sabacjusz | 276–282 | Antiochia Pizydyjska |
Za panowania Dioklecjana (284–305) i Maksymiana (286–305)
[edytuj | edytuj kod]| Osoba(y) | Data śmierci | Miejsce | Sposób śmierci |
|---|---|---|---|
| Maksymilian z Celei | 284 | Celje | |
| Maurycy i Legia Tebańska | ok. 286 lub 290-304 | Agaunum | ścięcie |
| Kryspin i Kryspinian | ok. 286 | ||
| Teofryd z Saluzzo | ok. 286 | Crissolo | |
| Defendente z Teb | ok. 286 | Agaunum lub Marsylia | ścięcie |
| Kasjusz i Florencjusz oraz towarzysze | po 286 | ścięcie mieczem | |
| Konstancjusz i towarzysze | po 286 | ||
| Sawin z Hermopolis | 287 | Nil | utopienie |
| Wiktor z Agaunum | ok. 287 | ścięcie | |
| Sebastian | ok. 288 | Rzym | Przeszyty strzałami |
| Rufina i Justa | ok. 287 lub 305 | Sewilla | ścięcie |
| Krystyna z Bolseny | ok. 287–303 | Bolsena | przeszyta strzałami |
| Wiktor z Marsylii | 21 lipca 287, 288 lub 290 | Marsylia | |
| Adaukt i Feliks | 287 lub 303 | ||
| Dorota z Cezarei | ok. 288–300 | Cezarea | ścięcie mieczem; autentyczność postaci wątpliwa[3] |
| Krystyna i Kalista | ok. 288–300 | Cezarea Kapadocka | spalenie w beczce ze smołą |
| Sergiusz | ok. 290–303 | Syria | ścięcie |
| Bakchus | ok. 290–303 | Barbalissus nad Eufratem | |
| Bonifacy z Tarsu | 14 maja 290 | ścięcie mieczem | |
| Tyrsus, Palmacjusz i Bonifacy | ok. 291 | koło Trewiru | ścięcie |
| Zuzanna Rzymska | ok. 295 | Rzym | ścięcie; autentyczność postaci wątpliwa[3] |
| Oktawiusz i Adwentor | ok. 297 | Turyn | ścięcie |
| Salwator | ok. 297 | Ivrei | ścięcie |
| Marceli z Tangeru | 298 | Tanger | ścięcie |
| Marcelin i Piotr | ok. 299 | Rzym | ścięcie |
| Katarzyna Aleksandryjska | ok. 300 | ścięcie mieczem | |
| Fakund i Prymityw | ok. 300–304 | ścięcie mieczem | |
| Feliks i Regula | ok. 300 | Zurych | ścięcie |
| Witalis i Agrykola | ok. 300 | Bolonia | |
| Aleksandra z Galacji | ok. 300 lub 310 | koło Ankyry | utopienie w grzęzawiskach |
| Antonina z Nicei | 302 | spalenie lub utopienie | |
| Julian i Bazylissa | ok. 302 lub 313 | ścięcie mieczem | |
| Kelsos i Marcjanilla | ok. 302 lub 311 | ścięcie mieczem | |
| Anastazy i Antoni | ok. 302 lub 313 | ścięcie mieczem | |
| Filomena | ok. 302 | ścięcie toporem | |
| Męczennicy z Nikomedii | ok. 302 | ||
| Antym z Nikomedii | 3 czerwca 302(dts) lub 3 września 303(dts) |
Nikomedia | ścięcie |
| Achacy z Kapadocji | 303 | ścięcie | |
| Jerzy | 23 kwietnia 303(dts) | Lidda | ścięcie |
| Antym | 303 | ścięcie | |
| Aleksander | 26 sierpnia 303(dts) | Bergamo | ścięcie |
| Zofia i towarzysze | ok. 303 | Rzym | |
| Nabor i Feliks | ok. 303 | Laus Pompeia (Lodi Vecchio) | ścięcie |
| Wiktor (Afrykańczyk) | ok. 303 | Mediolan | ścięcie |
| Erazm z Formii (Elmo) | ok. 303 | ||
| Fortunata | ok. 303 | ||
| Antonin z Piacenzy | ok. 303 | Travo | ścięcie |
| Małgorzata Antiocheńska | ok. 303–305 | Antiochia | ścięcie |
| Chryzogon | ok. 303 | Akwileja | ścięcie |
| Sabin | ok. 303 | Spoleto | |
| Cyrus i Jan | 303 lub 311 | Kanopos | ścięcie |
| Afra z Augsburga | ok. 304 | spalenie | |
| Kosma i Damian | ok. 304 | ścięcie | |
| Kwadrat z Anatolii | ok. 304 | ||
| Kryspina z Numidii | 5 grudnia 304(dts) | ścięcie | |
| Eufemia z Chalcedonu | 16 września 304(dts) | Chalcedon | pożarcie przez dzikie zwierzęta |
| Wincenty z Saragossy | ok. 304 | ukrzyżowanie i pieczenie na ruszcie | |
| Anastazja z Dalmacji | ok. 304 | Sirmium | spalenie |
| Florian | 4 maja 304(dts) | Enns | utopienie |
| Justyna z Padwy | ok. 304 | Padwa | ścięcie |
| Eulalia z Méridy | ok. 304 | Mérida | spalenie w piecu |
| Gereon z Kolonii | ok. 304 lub II poł. IV w. | Kolonia | |
| Alban | 22 czerwca ok. 304 | Verulamium | ścięcie |
| Pankracy | ok. 304 | ścięcie mieczem | |
| Agnieszka Rzymianka | ok. 304 | Rzym | ścięcie mieczem |
| Feliks z Sewilli | ok. 304 | ||
| Prokop | 8 lipca 303(dts) | ścięcie | |
| Wiktoryn z Patawii | 304 | ||
| Kasjan | 304 | Imola | zamordowanie rylcem przez uczniów |
| Męczennicy z Abiteny | 304 | Karthago | zmarli z powodu odniesionych ran i głodu |
| Ulpian z Tyru | 304 lub 306 | utopienie | |
| Eupliusz | 12 sierpnia 304(dts) | ścięcie | |
| Łucja z Syrakuz | 13 grudnia 304(dts) | ścięcie mieczem | |
| January, Faust i Marcjalis | 304 | ||
| Urszula z Kolonii i towarzyszki | ok. 304 lub 451 | Kolonia | przeszyte strzalami |
| Barbara | ok. 305 | Nikomedia | ścięcie mieczem |
| Cyriak Rzymianin | ok. 305 | ścięcie | |
| Julian z Tarsu | ok. 305 | utopienie | |
| Arkadiusz z Mauretanii | 12 stycznia ok. 305 | ukrzyżowanie | |
| January z Benewentu | 19 września 305(dts) | Benewent | |
| Trofim i Talus | przed 308 | Laodycea | ukrzyżowanie |
| Trofim i Teofil | |||
| Klaudiusz, Nikostrat, Kastor i Symforian | IV w. | Panonia | |
| Tyburcjusz | IV w. | Rzym | |
| Kukufas | Barcelona | ścięcie | |
| Adrian i towarzysze | III lub IV w. | spalenie |
Za panowania Galeriusza (305–311) i Maksymina Dai (305–313)
[edytuj | edytuj kod]| Osoba(y) | Data śmierci | Miejsce | Sposób śmierci |
|---|---|---|---|
| Edezjusz z Aleksandrii | 306 | utopienie | |
| Apphianos | 306 | utopienie | |
| Teodozja (Teodora) z Cezarei | ok. 307 | utopienie | |
| Eutropiusz i Kleonik | 3 marca ok. 308 | ukrzyżowanie | |
| Bazyliszek | 22 maja ok. 308 | ścięcie mieczem | |
| Pamfil i towarzysze z Cezarei | ok. 310 | ścięcie | |
| Zenobiusz z Sydonu | ok. 310 | ||
| Metody z Olimpu | ok. 311 | ścięcie mieczem | |
| Piotr Balsamos-Apselamos | ok. 311 | ukrzyżowanie | |
| Piotr I Aleksandryjski | 25 listopada 311 | zabicie mieczem | |
| Hezychiusz | 25 listopada 311 | Aleksandria | zabicie mieczem |
| Pachomiusz | 25 listopada 311 | Aleksandria | zabicie mieczem |
| Teodor | 25 listopada 311 | Aleksandria | zabicie mieczem |
| Lucjan z Antiochii | 312 | Nikomedia | zagłodzenie lub ścięcie |
| Klemens, biskup Ankary | ok. 312 | ścięcie mieczem | |
| Patrycja z Nikomedii | IV w. |
Po edykcie mediolańskim
[edytuj | edytuj kod]Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Martyr, [w:] Catholic Encyclopedia [online] [dostęp 2010-10-29] (ang.).
- ↑ Waldemar Kulbat, Pierwsi świadkowie wiary, „Niedziela” (29), 2013, s. 8.
- ↑ a b c d e Mateusz Witczak, Święci, którzy… zostali usunięci z kalendarza liturgicznego [online], TwojaHistoria, 1 listopada 2019.
- ↑ Menologion – Lipiec [online], Mariański Dom Studiów, Cytat: Trzeba pamiętać, że wtedy w czasach prześladowań niektórzy chrześcijanie uważali za zdrożne przewinienie stosowanie wszelkich środków ostrożności, mających zapewnić bezpieczeństwo; uważali, że właśnie należy pragnąć prześladowań. I w świetle tej uwagi należy oceniać tak zdeterminowaną postawę wielu męczenników tamtego okresu.
- ↑ H. Pietras, Początki teologii Kościoła, Kraków 2007, s. 30-31.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Henryk Fros, Franciszek Sowa, Księga imion i świętych, Kraków: WAM.
- Chronologiczny spis informacji o świętych i błogosławionych [online], Brewiarz.
- Żywoty Świętych. [dostęp 2010-08-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-01-12)]. Na podstawie:
- Wiesław Al. Niewęgłowski, Leksykon Świętych, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999.
- Hugo Hoever, Żywoty Świętych Pańskich na każdy dzień według Kalendarza Rzymskiego, Olsztyn: Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 1985.
- Kalendarium oraz święci na cerkiew.pl
- Kalendarz Liturgiczny na Rok Pański 2010 wg kalendarza gregoriańskiego [online].
- Ökumenisches Heiligenlexikon [online] (niem.).
- Kirchenlexikon [online] [zarchiwizowane z adresu 2013-08-02] (niem.).
- Martyr, [w:] Catholic Encyclopedia [online] [dostęp 2010-10-29] (ang.).
- Saints A to Z [online], Catholic Online (ang.).
- Имена святых, упоминаемых в месяцеслове [online], Православный Церковный календарь (ros.).