Rzym: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
lit. |
→Historia: drobne merytoryczne |
||
| Linia 75: | Linia 75: | ||
W [[44 p.n.e.]] [[Gajusz Juliusz Cezar]], obaliwszy rządy Senatu proklamował się dyktatorem permanentnym i miesiąc później zapłacił za to życiem. Przez 17 lat trwała wojna domowa, a w r. [[27 p.n.e.]] August został pierwszym cesarzem. |
W [[44 p.n.e.]] [[Gajusz Juliusz Cezar]], obaliwszy rządy Senatu proklamował się dyktatorem permanentnym i miesiąc później zapłacił za to życiem. Przez 17 lat trwała wojna domowa, a w r. [[27 p.n.e.]] August został pierwszym cesarzem. |
||
[[Plik:Colosseum exterior.jpg|thumb|right|200px|[[Koloseum]]]] |
[[Plik:Colosseum exterior.jpg|thumb|right|200px|[[Koloseum]]]] |
||
=== [[Cesarstwo rzymskie]] === |
|||
W [[59]] roku n.e. cesarz [[Neron]] zorganizował igrzyska wzorowane na greckich. W [[64]] wybucha w Rzymie wielki pożar. Rozpoczyna się odbudowa miasta, jeszcze piękniejszego niż wcześniej. W [[72]] rozpoczęto budowę [[Koloseum]], w [[125]] [[Panteon w Rzymie|Panteon]], a w [[216]] zostają ukończone Termy Karakalli. Imperium do tego czasu rozrosło się do gigantycznych rozmiarów. W [[212]] otrzymują obywatelstwo rzymskie wszyscy jego mieszkańcy. W [[247]] celebrowano pierwsze tysiąclecie Rzymu. W latach 70. III w n.e. zbudowano nowe mury miasta zwane Murami [[Lucjusz Domicjusz Aurelian|Aureliana]]. |
W [[59]] roku n.e. cesarz [[Neron]] zorganizował igrzyska wzorowane na greckich. W [[64]] wybucha w Rzymie wielki pożar. Rozpoczyna się odbudowa miasta, jeszcze piękniejszego niż wcześniej. W [[72]] rozpoczęto budowę [[Koloseum]], w [[125]] [[Panteon w Rzymie|Panteon]], a w [[216]] zostają ukończone Termy Karakalli. Imperium do tego czasu rozrosło się do gigantycznych rozmiarów. W [[212]] otrzymują obywatelstwo rzymskie wszyscy jego mieszkańcy. W [[247]] celebrowano pierwsze tysiąclecie Rzymu. W latach 70. III w n.e. zbudowano nowe mury miasta zwane Murami [[Lucjusz Domicjusz Aurelian|Aureliana]]. |
||
| Linia 84: | Linia 86: | ||
* [[Via Appia]] |
* [[Via Appia]] |
||
W roku [[330]] cesarz [[Konstantyn I Wielki|Konstantyn Wielki]], przeniósł stolicę Cesarstwa rzymskiego do [[Konstantynopol]]a. Następnie w [[395]] roku nastąpił podział na Cesarstwo Wschodniorzymskie ze stolicą w Konstantynopolu i Cesarstwo |
W roku [[330]] cesarz [[Konstantyn I Wielki|Konstantyn Wielki]], przeniósł stolicę Cesarstwa rzymskiego do [[Konstantynopol]]a. Następnie w [[395]] roku nastąpił podział na Cesarstwo Wschodniorzymskie ze stolicą w Konstantynopolu i [[Cesarstwo zachodniorzymskie]] ze stolicą w Mediolanie a potem w [[Rawenna|Rawennie]]<ref>Praca zbiorowa, 2005, ''Wielka Historia Świata'', t.9, Polskie Media Amer. Com, str. 271, ISBN 83-7425-034-8</ref>. Od tego czasu rola Rzymu ulegała dalszej marginalizacji. Miasto zostało zdobyte przez Wizygotów pod wodzą [[Alaryk]]a w [[410]] r. i przez północnoafrykańskich Wandalów w [[455]] roku. Samo cesarstwo upadło w [[476]]. Po upadku zbudowanego przez Rzymian imperium, miasto, razem z resztą Italii, przechodziło z rąk do rąk. |
||
W 500 roku dla upamiętnienia wizyty [[Todoryk Wielki|Teodoryka Wielkiego]] zorganizowano ostatni adventus, czyli uroczysty ceremoniał rzymski, realizowany z okazji przybycia cesarza do miasta. W 546 roku Rzym zdobył król Ostrogotów [[Totila]]. W 846 roku Bazylika św. Piotra została ograbiona przez arabskich piratów, w związku z czym papież Leon IV kazał zbudować wokół niej mury obronne. |
|||
Po upadku zbudowanego przez Rzymian imperium miasto, razem z resztą Italii, przechodziło z rąk do rąk. |
|||
=== |
=== Średniowiecze === |
||
W [[VIII wiek|VIII]] w. stał się stolicą [[Państwo Kościelne|Państwa Kościelnego]] i siedzibą [[papież]]y. W średniowieczu zależność od papiestwa była silniejsza bądź słabsza, siedziba papiestwa była też wielokrotnie przenoszona, m.in. do [[niewola awiniońska|Awinionu]]. |
W [[VIII wiek|VIII]] w. stał się stolicą [[Państwo Kościelne|Państwa Kościelnego]] i siedzibą [[papież]]y. W średniowieczu zależność od papiestwa była silniejsza bądź słabsza, siedziba papiestwa była też wielokrotnie przenoszona, m.in. do [[niewola awiniońska|Awinionu]]. |
||
Wersja z 21:18, 6 paź 2010
Szablon:Miasto zagranica infobox
Rzym (wł., łac. Roma) – stolica Włoch, miasto w środkowej części kraju w otoczeniu wzgórz, nad Tybrem, ośrodek administracyjny i polityczny (siedziba prezydenta, ministerstw i urzędów); stolica i główne miasto regionu administracyjno-historycznego Lacjum. Obszar administracyjny 1523 km², liczba ludności 2 544 000 (zespół miejski 3 869 000).
Miasto położone w środkowych Włoszech, nad rzeką Tyber, w jej dolnym biegu, na wyżynnym, wapiennym obszarze niedaleko wybrzeża morskiego. Stolica kraju i siedziba najważniejszych instytucji życia politycznego i gospodarczego; drugi po Mediolanie ośrodek finansowy i gospodarczy państwa (ważny ośrodek przemysłu samochodowego, elektrotechnicznego, włókienniczego, spożywczego i innych). Wielki węzeł komunikacji lotniczej (2 porty lotnicze: Fiumicino oraz Ciampino), kolejowej (dworzec Termini) i drogowej. Rzym posiada także metro (obecnie 2 linie, trzecia aktualnie w budowie). Światowy ośrodek turystyczny z bardzo bogatymi zabytkami starożytności i średniowiecza (kościoły, bazyliki, Koloseum, pałace, akwedukty, fontanny i wiele innych budowli), niezwykle bogate muzea, nowoczesne osiedla mieszkaniowe na przedmieściach.
Siedziba licznych banków, tereny wystawowe (dzielnica EUR); domy generalne zakonów i zgromadzeń zakonnych. W 1960 roku organizował Letnie Igrzyska Olimpijskie. Częścią miasta jest Watykan – siedziba papieży (najmniejsze państwo świata). Corocznie odwiedzany przez kilkanaście milionów turystów.
Historia
Historia miasta w starożytności
Rzym powstał w epoce żelaza, jako osada Latynów, usytuowana na szczycie Palatynu. Jego mieszkańcy byli prostymi pasterzami owiec (około 800-750 p.n.e.). Z czasem zajęli się rzemiosłem i handlem z sąsiadami (bogactwo Rzymu pochodziło ze sprzedaży soli wydobywanej w solankach u ujścia Tybru). Ludności zaczęło przybywać i zasiedlono Eskwilin i Kapitol. Według tradycji, przekazanej nam przez Liwiusza, Rzym założył Romulus 21 kwietnia 753 p.n.e. i został jego pierwszym królem. Od tej daty liczona była historia miasta – "Ab urbe cóndita" lub A.U.C. (od założenia miasta, zobacz też kalendarz rzymski).
Wedle legendy wkrótce po założeniu miasta Rzymianie z powodu braku kobiet w mieście postanowili je zdobyć, napadając osadę sąsiednich Sabinów, położoną na wzgórzu Kwiryniale. Zuchwały plan porwania Sabinek powiódł się. Gdy Sabinowie próbowali odbić kobiety, te namówiły ich do zawarcia rozejmu, a potem sojuszu z Rzymianami (zobacz: porwanie Sabinek). W rzeczywistości między Rzymianami i Sabinami faktycznie musiało, około połowy VIII w. p.n.e., dojść do unii.
Po śmierci Romulusa panowało kolejno sześciu królów. Tradycja podaje że byli to: Numa Pompiliusz, Tuliusz Hostiliusz, Ankus Marcjusz, Tarkwiniusz Stary, Serwiusz Tuliusz i Tarkwiniusz Pyszny.
Numa Pompiliusz (około 715-673 p.n.e.) w czasie swego panowania miał wprowadzić m.in. kult Westy, a Ankus Marcjusz (642-617 p.n.e.) rozszerzył terytorium Rzymu aż do wybrzeży Morza Tyrreńskiego. Tradycja wydaje się jednak nieprawdziwa, gdyż siedmiu królów stanowiących w rzeczywistości sześć pokoleń (Tarkwiniusz Pyszny był synem Tarkwiniusza Starego) panowało przez ok. 225 lat. Społeczeństwo w tym czasie dzieliło się na dwie podstawowe grupy: patrycjuszy należących do arystokracji i plebejuszy, którzy byli wolnymi obywatelami, ale nie mieli prawa do współudziału w administrowaniu miastem.
Patrycjusze byli prawdopodobnie potomkami Latynów, nazywano ich (łac.) patres. Tworzyli wspólnotę etniczną i religijną, to znaczy byli zorganizowani w szczepy (łac. gentes), które brały udział w tych samych kultach, a ich dzieci żeniły się i handlowały między sobą. Plebejusze natomiast pochodzili prawdopodobnie od Sabinów lub też był to element napływowy. Między patrycjuszami i plebejuszami mogły zachodzić relacje tylko jednego typu – klientelistycznego – co znaczyło, że plebejusz zostawał klientem, podporządkowując się którejś z rodzin patrycjuszowskich i w zamian otrzymywał protekcję (prawną i ekonomiczną).
W takim układzie przywódcy klanów, łac. patres gentium, byli wielkimi właścicielami ziemskimi, tworzącymi potężną oligarchię, podczas gdy plebejusze składali się z robotników najemnych, drobnych handlarzy, rzemieślników i właścicieli niewielkich poletek. Patrycjusze byli podzieleni na tak zwane kurie, a jednostką podziału administracyjnego była tribus. Początkowo w Rzymie było ich trzy (Ramnes, Tities i Luceres). Rzymianie byli podzieleni także na 30 kurii. Tylko patrycjusze mieli obowiązek służby wojskowej. Każda kuria wystawiała 100 ludzi zbrojnych, a każda tribus 100 konnych.
W pewnym momencie władzę w mieście zdobyli Etruskowie, prawdopodobnie około 616 p.n.e. Najprawdopodobniej trzech ostatnich rzymskich królów było etruskiego pochodzenia. Około 565 p.n.e. zostały zbudowane pierwsze mury dookoła miasta.
Ostatni z dynastii Tarkwiniuszy – z przydomkiem Pyszny (łac. Superbus) – został wygnany przez mieszkańców w 508 p.n.e. za okrucieństwo, tyranię i despotyzm. Rozczarowani władzą królów Rzymianie wprowadzili ustrój republikański (zobacz: Republika rzymska) Około roku 450 p.n.e. ogłoszono "Prawa XII tablic". W 390 p.n.e. Rzym przeżył najazd Galów, czyli Celtów. Po tym wypadku zdecydowano się wybudować nowe mury obronne, które zaczęto wznosić w 378 p.n.e. (Mury Serwiańskie). W 312 p.n.e. rozpoczęto budowę pierwszej drogi rzymskiej via Appia i pierwszego akweduktu. W 293 p.n.e. zostaje wprowadzony w Rzymie kult Eskulapa. W 289 p.n.e. założona zostaje mennica w mieście w pobliżu świątyni Junony Moneta (Pamiętającej) – stąd nazwa pieniądza metalowego. W 264 p.n.e. odbywają się pierwsze igrzyska gladiatorów. W 220 p.n.e. zostaje zbudowana via Flaminia, która łączyła Rzym z Adriatykiem.
Starożytny Rzym położony był na wzgórzach (collis, mons). Na północy wznosiło się wzgórze Pincius, na którym znajdowały się słynne ogrody Lukullusa (założone ok. 60 p.n.e.) i Salustiusza (powstałe po 45 p.n.e.). W 49 n.e. za panowania Klaudiusza wzgórze zwane Collis Hortulorum zostało włączone w obręb murów Rzymu. Obok położone było wzgórze Kwirynał ze świątynią Kwirynusa, świątynią Słońca wzniesioną przez Aureliana i świątynią Flawiuszów wzniesioną przez Domicjana. Kwirynał był dzielnicą willi i pałaców. Na wzgórzu Wiminał cesarz Dioklecjan zbudował termy. Wzgórze Eskwilin zajmowały min. ogrody Mecenasa, Dom Złoty Nerona, Portyk Liwii (Oktawian August), termy (Tytusa i Trajana), łuk triumfalny (Galienus), akwedukty Klaudiusza. Na wzgórzu Celius w V w.n.e. Petroniusz Maksymus zbudował nowe forum. Palatyn był siedzibą Romulusa (Roma Quadrata), a potem dzielncą najbogatszych rzymian i cesarskich pałacy. Wzgórze Kapitol było centrum religijnym Rzymu. Tu znajdowały się świątynia Jowisza Kapitolińskiego z koniec VI w. p.n.e., gdzie przechowywano księgi sybillińskie, świątynia Junony i świątynia Minerwy. Wzgórze Awentyn zajmowała najbiedniejsza dzielnica Rzymu. Na Awentynie znajdowały się świątynie: Cerery, Libera i Libery, później także świątynia Minerwy, opiekunki rzemieślników, oraz archiwum gminy plebejskiej. Na prawym brzegu Tybru wznosiło się wzgórze Janikulum, które pozostawało poza murami miejskimi, dopiero w III w. n.e. cesarze Aurelian i Probus otoczyli część Janikulum murami.
W I w. p.n.e. armia rzymska, która była bardziej wierna swym dowódcom niż politykom, stworzyła okazję takim ludziom jak Gajusz Mariusz, Sulla, Pompejusz i Cezar, by mogli sięgnąć po władzę. W tym czasie ludność wiejska, której ziemie zdewastował Hannibal w 219 p.n.e. masowo przenosiła się do miasta, za nimi podążyli niewolnicy i wyzwoleńcy. Ludność Rzymu szybko podniosła się do ponad pół miliona. Imigrantom nie brakowało pracy, miasto się rozbudowywało, konstruowano drogi, akwedukty, targowiska i świątynie. A wszystko to z podatków, które napływały z prowincji. W 167 p.n.e. została sprowadzona do Rzymu biblioteka Perseusza króla Macedonii, a w 161 p.n.e. zostali wysiedleni z miasta greccy filozofowie. W 142 p.n.e. powstał pierwszy kamienny most na Tybrze. W okresie cesarstwa brzegi Tybru były połączone mostami: Fabrycjusza, Agryppy, Aureliusza, Cestiusza, Emiliusza i Probusa. W 46 p.n.e. została przeprowadzona (z inicjatywy Cezara) przez Sosigenesa reforma kalendarza rzymskiego. W 44 p.n.e. Gajusz Juliusz Cezar, obaliwszy rządy Senatu proklamował się dyktatorem permanentnym i miesiąc później zapłacił za to życiem. Przez 17 lat trwała wojna domowa, a w r. 27 p.n.e. August został pierwszym cesarzem.
Cesarstwo rzymskie
W 59 roku n.e. cesarz Neron zorganizował igrzyska wzorowane na greckich. W 64 wybucha w Rzymie wielki pożar. Rozpoczyna się odbudowa miasta, jeszcze piękniejszego niż wcześniej. W 72 rozpoczęto budowę Koloseum, w 125 Panteon, a w 216 zostają ukończone Termy Karakalli. Imperium do tego czasu rozrosło się do gigantycznych rozmiarów. W 212 otrzymują obywatelstwo rzymskie wszyscy jego mieszkańcy. W 247 celebrowano pierwsze tysiąclecie Rzymu. W latach 70. III w n.e. zbudowano nowe mury miasta zwane Murami Aureliana.
Do najstarszych części miasta należą:
W roku 330 cesarz Konstantyn Wielki, przeniósł stolicę Cesarstwa rzymskiego do Konstantynopola. Następnie w 395 roku nastąpił podział na Cesarstwo Wschodniorzymskie ze stolicą w Konstantynopolu i Cesarstwo zachodniorzymskie ze stolicą w Mediolanie a potem w Rawennie[1]. Od tego czasu rola Rzymu ulegała dalszej marginalizacji. Miasto zostało zdobyte przez Wizygotów pod wodzą Alaryka w 410 r. i przez północnoafrykańskich Wandalów w 455 roku. Samo cesarstwo upadło w 476. Po upadku zbudowanego przez Rzymian imperium, miasto, razem z resztą Italii, przechodziło z rąk do rąk. W 500 roku dla upamiętnienia wizyty Teodoryka Wielkiego zorganizowano ostatni adventus, czyli uroczysty ceremoniał rzymski, realizowany z okazji przybycia cesarza do miasta. W 546 roku Rzym zdobył król Ostrogotów Totila. W 846 roku Bazylika św. Piotra została ograbiona przez arabskich piratów, w związku z czym papież Leon IV kazał zbudować wokół niej mury obronne.
Średniowiecze
W VIII w. stał się stolicą Państwa Kościelnego i siedzibą papieży. W średniowieczu zależność od papiestwa była silniejsza bądź słabsza, siedziba papiestwa była też wielokrotnie przenoszona, m.in. do Awinionu.
Historia nowożytna Rzymu
W 1527 Rzym zostaje splądrowany przez wojska niemieckie i hiszpańskie pod wodza cesarza Karola V. W latach 1809-1814 wcielony przez Napoleona I do Francji, następnie ponownie pod władzą papieży. Wreszcie w 1871 stał się stolicą zjednoczonych Włoch. W 1929 traktaty laterańskie między papiestwem a rządem Królestwa Włoch ustanowiły odrębność Państwa Watykańskiego, uznając jego niezależność i niepodległość.
Znane miejsca w Rzymie
- Bazylika św. Jana na Lateranie
- Bazylika św. Pawła za Murami
- Bazylika świętej Agnieszki za Murami
- Bazylika Santa Maria Maggiore
- Campo de' Fiori miejsce spalenia na stosie Giordana Bruna
- Circus Maximus
- Cloaca Maxima
- Corso
- Fontanna di Trevi
- Fontana delle Api w Rzymie
- Forum Boarium
- Forum Romanum
- Kapitol
- Koloseum
- Mauzoleum Augusta
- Ołtarz Pokoju
- Palatyn
- Panteon w Rzymie (jedyny całkowicie niezmieniony obiekt starożytny do dzisiaj)
- Plac Navona
- Piazza del Popolo
- Piramida Cestiusza
- Plac Wenecki z Ołtarzem Ojczyzny
- Pole Marsowe
- Schody Hiszpańskie
- Teatro Argentina
- Usta Prawdy
- Via Sacra
- Via Appia
- Watykan
- Wielka Synagoga
- Zamek Świętego Anioła
Sport
W Rzymie swoją siedzibę mają znane kluby sportowe takie jak Lazio, AS Roma czy Lottomatica, odbywały się tu również największe imprezy jak Letnie Igrzyska Olimpijskie 1960 oraz Mistrzostwa Świata w Piłce Nożnej 1990, które swój finał miały na Stadio Olimpico. Rzym gościł uczestników uniwersjady w 1975 roku, a 1987 rozgrywane były tu także lekkoatletyczne mistrzostwa świata.
Transport
Kolej
Głównym dworcem osobowym jest Roma Termini, pozostałe to: Roma Campanelle, Roma Fidene, Roma Monte Mario, Roma Nomentana, Roma Nuovo Salario, Roma Prenestina, Roma San Pietro, Roma Tor Sapienza, Roma Torricola, Roma Trastevere, Roma Valle Aurelia, Roma Villa Bonelli.
Komunikacja miejska
Zobacz też
- Vigili
- miary rzymskie
- religia starożytnego Rzymu
- architektura starożytnego Rzymu
- legenda o powstaniu Rzymu
- ↑ Praca zbiorowa, 2005, Wielka Historia Świata, t.9, Polskie Media Amer. Com, str. 271, ISBN 83-7425-034-8
Literatura
- Pliniusz Starszy – Naturalis Historia, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2004
- Kasjusz Dion – Historia rzymska, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2005
- Tytus Liwiusz – Ab urbe condita libri, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2004
- Ostrowski Janusz – Starożytny Rzym. Polityka i sztuka, PWN
- Ziółkowski Adam – Historia Rzymu, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań 2004
- Sadurska Anna – Archeologia starożytnego Rzymu.
Linki zewnętrzne
- Strona domowa miasta (wł. • ang.)
- Zdjęcia Rzymu (ang.)
- Portal turystyczny Rzym.it (pol.)
- ↑ Wspólnie z Albanią, Austrią, Belgią, Bośnią i Hercegowiną, Bułgarią, Chorwacją, Czechami, Francją, Hiszpanią, Macedonią Północną, Niemcami, Polską, Rumunią, Słowacją, Słowenią, Szwajcarią i Ukrainą
Szablon:Link FA Szablon:Link FA Szablon:Link GA Szablon:Link GA Szablon:Link GA