Iława

Iława

miasto i gmina
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	iławski
Data założenia	1305
Prawa miejskie	1305
Burmistrz	Dawid Kopaczewski
Powierzchnia	21,88 km²
Wysokość	100–150 m n.p.m.
Populacja (30.06.2024) • liczba ludności • gęstość	32 106 1467,4 os./km²
Strefa numeracyjna	89
Kod pocztowy	14-200, 14-201, 14-202
Tablice rejestracyjne	NIL
Położenie na mapie Polski Iława
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Iława
Położenie na mapie powiatu iławskiego Iława
53°35′47″N 19°33′56″E
TERC (TERYT)	2807011
SIMC	0964650
Urząd miejski ul. Niepodległości 13 14-200 Iława
Strona internetowa
BIP

Iława (niem. Deutsch Eylau^ⓘDeutsch Eylau, prus. Īlawa) – miasto w województwie warmińsko-mazurskim, siedziba powiatu iławskiego. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego.

Iława jest ośrodkiem wypoczynkowym, paraolimpijskim i turystycznym. W lesie pod Iławą znajdują się dwa ośrodki wczasowe Telewizji Polskiej (Sarnówek i Tłokowisko). Z Iławy można dopłynąć do Morza Bałtyckiego poprzez jezioro Jeziorak i unikatowy w skali światowej Kanał Elbląski. Nad jeziorem Silm znajduje się jeden z kilku na świecie ośrodków szkolenia kapitanów żeglugi morskiej i pilotów portowych.

Przed II wojną światową miejscowość nazywana była „Perłą Oberlandu”. Miasto nazywane jest letnią stolicą jazzu tradycyjnego ze względu na najstarszy festiwal tego gatunku muzyki w Europie – Old Jazz Meeting „Złota Tarka”.

Położenie

Pod względem historycznym Iława położona jest w Prusach Górnych, na obszarze dawnej Pomezanii. Etnograficznie stanowi także część Powiśla.

Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski miasto leży na Równinie Iławskiej, stanowiącej część Pojezierza Iławskiego.

Miasto znajduje się nad Jeziorakiem – najdłuższym jeziorem w Polsce. Przez Iławę przepływają rzeki Iławka i Tynwałd. W obrębie administracyjnym miasta znajduje się największa wyspa śródlądowa w Polsce – Wielka Żuława posiadająca stałe połączenie promowe z miastem.

Iława leży na terenie Zielonych Płuc Polski – obszaru charakteryzującego się czystym powietrzem i różnorodnością systemu przyrodniczego. Od zachodu i północy miasto otacza Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego.

Warunki naturalne

Rozmieszczenie terenów zielonych na terenie Iławy

Iława i okolice leżą na pofałdowanych terenach morenowych i sandrowych, wyróżniających się urozmaiconymi formami rzeźby. W obrębie miasta, na jeziorze Jeziorak (najdłuższe jezioro w Polsce oraz szóste co do wielkości) znajduje się wyspa Wielka Żuława z reliktami staropruskiego grodu. W okolicach miasta, na terenach sandrowych, znajdują się jeziora, głównie rynnowe, otoczone znacznymi kompleksami leśnymi. W samej Iławie oprócz wspomnianego Jezioraka jest jeszcze kilkanaście mniejszych jezior (m.in. Mały Jeziorak, Iławskie, Dół). Jeziora i rzeki Pojezierza Iławskiego tworzą wraz z Kanałem Elbląskim szeroki system żeglugi śródlądowej, łączący okoliczne zbiorniki wodne. Kanał ten umożliwia dopłynięcie z Iławy aż do Morza Bałtyckiego.

W okolicy Iławy znajdują się m.in.:

• Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego, posiadający status „Zielonych Płuc Polski”
  • rezerwat przyrody Czerwica
  • rezerwat przyrody Jezioro Gaudy
  • rezerwat przyrody Jezioro Jasne (przejrzystość wody do 15 m)
• rezerwat przyrody Jezioro Karaś, rezerwat przyrody chroniony konwencją ramsarską
• rezerwat przyrody Jezioro Iłgi

Toponimia

Najstarsza forma nazwy Iławy to łacińskie Ylavia. Ta właśnie forma pojawiła się na dokumencie lokacyjnym z 1317 roku. W późniejszych dokumentach z 1333 oraz 1334 r. widnieje Ylav, natomiast w dokumencie z 1338 r. odmiana Ylau. W XV w. pojawiły się formy Ylow oraz Ylow Thethonicalis. W latach 1430 i 1438 dokumenty, które wystawił komtur dzierzgoński mówiły o Deutschen Ylaw. W latach 1443, 1457 oraz 1458 miasto nazwano Ylaw, a w 1456 r. przyjęła się forma Ilau, następnie w 1459 r. zmieniono ją na Eylaw. W 1457 r. używa się nazwy Deutze Eylau, a w 1468 r. jej innej formy Dwetsch Eylau. Między XVI a XVII w. występują nazwy Teutschen Eylau, Deutscheneylau oraz Theuto Ilavia. W XVIII w. przyjęto obowiązującą aż do 1933 r. formę Deutsch Eylau. 1 stycznia 1934 r. zmieniono nazwę na Stadt Deutsch Eylau (Stadt – pol. miasto), a od 1945 r. polska nazwa miasta to Iława, którą urzędowo zatwierdzono 19 maja 1946.

Historia

Historia miasta Iława (niem. Deutsch Eylau) sięga roku 1305. W roku tym komtur krzyżacki z Dzierzgonia, Sieghond von Schwarzburg założył na półwyspie jeziora Jeziorak, w miejscu staropruskiej osady, nową osadę i nadał jej prawa miejskie. W 1317 przywilej miejski został odnowiony. W najstarszych dokumentach miasto występuje pod nazwami Ylawia (1317 r.), Ilow themptonikalis (1421 r.), Deutsch Ilow (1404 r.), Deutsch Ylaw (1421 r.), Ylow (1437).

Miasto było siedzibą urzędnika krzyżackiego podlegającego komturowi w Dzierzgoniu. W latach 1362–1363 miasto nawiedziła zaraza hamująca jego rozwój. W powstaniu 1454 r. Iławianie stanęli po stronie Związku Pruskiego dążącego do przejścia Prus spod rządów krzyżackich do polskich. Po przegranej bitwie pod Chojnicami Iława znalazła się w granicach Państwa Krzyżackiego. W wyniku wojny 13-letniej 1454–1466, Iława przez pewien czas znajdowała się w granicach lenna polskiego. W 1513 r. miasto stało się lennem biskupa pomezańskiego, a po jego śmierci w 1522 r. zastawione.

Plan Iławy z 1810 roku

Widokówka z 1905 roku. „Pozdrowienia z Iławy!” – panorama miasta z widokiem na Kościół, jezioro Jeziorak, dworzec Iława Miasto, koszary, przystań

W 1520 r. miasto złożyło hołd królowi polskiemu Zygmuntowi Staremu, wkrótce później w 1525 roku Iława znalazła się w rękach Prus Książęcych. Po trwającym ponad wiek spokoju w mieście, podczas wojny polsko-szwedzkiej o ujście Wisły, mimo obrony przez kompanię kapitana Jakoba Morssa, miasto w 1628 roku zostało opanowane przez wojska szwedzkie. Podczas kolejnych wojen, działania wojenne szczęśliwie omijały Iławę. Została ona jedynie zajęta przez wojska brandenburskie. Po traktacie pokojowym w Oliwie w 1660 roku do miasta znów zagościł spokój. W 1706 r. praktycznie większość miasta została strawiona przez pożar. Ocalały jedynie kościół Przemienienia Pańskiego i kilka domów. W 1758 miasto zajmują Rosjanie. W wieku XVIII i XIX miasto stale się rozwijało. W 1860 r. Iława zyskała drogę wodną do Elbląga i Ostródy, a w 1876 roku również linie do Malborka i Gdańska. Wtedy również w Iławie umiejscowiono sąd obwodowy i urząd celny. Początek XX wieku oznaczał dalszy rozwój miasta, wybudowano ratusz (1912 r.), gazownię rozbudowaną w 1901 r. oraz wodociągi miejskie ukończone w 1903 r. W 1920 r. odbył się tu plebiscyt mający zadecydować o przynależności Iławy. Za jej przynależnością do Prus opowiedziało się 95% głosujących. W latach trzydziestych, w wyniku likwidacji bezrobocia poprzez roboty publiczne, w Iławie popularność zyskała partia nazistowska NSDAP. Podczas II wojny światowej w Iławie mieściły się obóz pracy oraz obóz karny dla więźniów ze Sztumu. W 1944 r. zaczęto przygotowania do ewakuacji ludności. 22 stycznia 1945 r. do Iławy wkroczyły II oddziały Frontu Białoruskiego. W wyniku działań wojennych miasto zostało w znacznym stopniu zniszczone. Po wejściu do miasta Sowietów Iława była niszczona, a pozostałe maszyny i inne mienie wywożone do Związku Radzieckiego. W dawnym obozie pracy powstał obóz jeniecki, więźniów wykorzystywano do prac lokalnych, a także wywożono na roboty do Związku Radzieckiego.

Po wojnie Iława w 1945 r. została włączona do Polski, na te tereny zaczęli przybywać urzędnicy i osadnicy polscy. W 1948 r. wywieziono z Iławy większość ludności pochodzenia niemieckiego, pozostałych na tych terenach. Iława była i jest jednym z najbardziej rozwijających się miast w województwie warmińsko-mazurskim. W czasach Polski Ludowej w mieście powstały zakłady przemysłu ziemniaczanego, fabryka podzespołów samochodowych, tartak, zakłady prefabrykatów trzcinowych, betoniarnia, wytwórnia cegły silikatowej i zakłady młynarskie.

W latach 80. XX w. w iławskim zakładzie karnym byli internowani działacze Solidarności, m.in.: Antoni Macierewicz, Bronisław Geremek, Ryszard Kalinowski, Jan Samsonowicz, Tadeusz Syryjczyk, Tadeusz Witkowski.

W Iławie znajduje się Papieska Kalwaria Pojezierza Iławskiego, której stacje Drogi Krzyżowej w kształcie kajaków upamiętniają dwukrotny pobyt Karola Wojtyły nad Jeziorakiem, po którym przyszły Papież pływał kajakiem z młodzieżą. Iława leży na Drodze św. Jakuba (jednego z najważniejszych chrześcijańskich szlaków pielgrzymkowych na świecie) prowadzącym do Santiago de Compostella w Hiszpanii. W Iławie zaczyna się 17. etap Camino Polaco, jednego ze szlaków Drogi św. Jakuba.

Architektura

Kościół Przemienienia Pańskiego

Zabytki

Ratusz miejski

Jezioro Jeziorak i zabytkowy młyn elektryczny

Podczas ostatniej wojny (a raczej tuż po niej, po wkroczeniu Armii Czerwonej) została zniszczona większa część zabudowy ówczesnej Iławy.

Lista zabytków wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych:

• układ urbanistyczny, nr rej.: 516 (I/8) z 30.12.1957,
• Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP z 1933 r. przebudowany po 1945, nr rej.: A-4475 z 28.06.2007,
• Kościół Przemienienia Pańskiego, z 1 poł. XIV w., nr rej.: 134 z 16.09.1949,
• pozostałości murów obronnych z 1 poł. XV w., nr rej.: 590 z 7.03.1961,
• ratusz z końca XIX w., nr rej.: 1534 z 9.11.1994,
• budynek administracyjny d. rzeźni, ul. Dąbrowskiego 11, z 1905 r., nr rej.: A-4500 z 22.02.2008,
• budynek dworca kolejowego z 1905 r., nr rej.: A-2282 z 16.08.2006,
• zespół peronów z wiatami i tunelami, nr rej.: A-4578 z 31.08.2011,
• stajnia-wozownia, ul. Jana III Sobieskiego, z końca XIX w., nr rej.: 4281 z 11.10.1993,
• dawny budynek produkcyjny gazowni (obecnie cerkiew św. Jana Teologa), ul. Jagiellończyka, z 1899 r., przebudowany w 1910 r., nr rej.: 4299 z 2.11.1993,
• plebania, ul. Kościelna 1, z lat 1902–1903, nr rej.: A-4497,
• budynek szkoły (obecnie Szkoła Podstawowa nr 1), ul. Kościuszki 2, z 1899 r., nr rej.: 1538 z 18.03.1987,

Zabytkowy młyn wodny na rzece Iławce

• dom, ul. Kościuszki 6, z 1910 r., nr rej.: 1540 z 18.03.1987,
• kamienica, ul. Kościuszki 14, z przełomu XIX/XX w., nr rej.: A-4358 z 17.11.2006,
• dom, ul. Kościuszki 15, z 3 ćw. XIX w., nr rej.: 1543 z 18.03.1987,
• kamienica z oficyną, ul. Kościuszki 27, z pocz. XX w., nr rej.: A-4356 z 17.11.2006,
• kamienica z oficynami, ul. Niepodległości 4, z ok. 1900 r., nr rej.: A-4502 z 22.02.2008,
• kamienica, ul. Niepodległości 4b, z 4 ćw. XIX w., nr rej.: 1547 z 18.03.1987,
• hala miejska (obecnie Kino Pasja), ul. Niepodległości 13b, z końca XIX w., przebudowany w 1920 r., nr rej.: A-1989 z 30.12.2002,
• willa, ul. Ostródzka 2, z końca XIX w., nr rej.: A-4501 z 22.02.2008,
• willa, ul. Sienkiewicza 10, z 4 ćw. XIX w., nr rej.: 1548 z 18.03.1987,
• budynek administracyjny Stacji Uzdatniania Wody, ul. Wodna 2, z 1903 r., nr rej.: A-4498 z 4.2.2008
• budynek dawnego magazynu Urzędu Prowiantowego, ul. Wyszyńskiego 31, wybudowany po 1880 r., nr rej.: A-4581 z 418.10.2011,
• wodociągowa wieża ciśnień, ul. 1 Maja, nr rej.: 1539 z 18.03.1987,
• wodociągowa wieża ciśnień, przed dworcem PKP, nr rej.: 1618 z 28.12.1998,
• wodociągowa wieża ciśnień, na terenie ZNTK, nr rej.: 1619 z 28.12.1998,
• dawny młyn wodny z budynkiem gospodarczo-mieszkalnym, ul. Kościuszki 24, z 1912 r., nr rej.: A-4596 z 17.07.2012. W 2020 roku młyn uległ częściowemu spaleniu,
• młyn (obecnie budynek usługowo-magazynowy), ul. Sobieskiego 12, z końca XIX w., nr rej.: A-4499 z 18.02.2008.

Obiekty historyczne

Neoklasycystyczno-secesyjny pałacyk w Iławie

• fosa miejska
• młyn wodny (ul. Tadeusza Kościuszki)
• dworzec Iława Miasto z 1876 roku, przebudowany
• wille i kamienice eklektyczne, secesyjne
  • ul. Tadeusza Kościuszki
  • ul. Niepodległości
  • ul. Henryka Sienkiewicza
  • ul. Królowej Jadwigi
• willa Waldrausch (ul. Henryka Sienkiewicza 28) zbudowana w 1898 roku; obecnie siedziba Państwowego Gospodarstwa Rybackiego
• neogotyckie budynki Iławskich Wodociągów
• wieża ciśnień z 1871 r.
• młyn elektryczny (ul. Jana III Sobieskiego) z XIX w.
• relikty staropruskiego grodu z ok. X–XIII w. na wyspie Wielka Żuława
• pałacyk neoklasycystyczno-secesyjny (ul. Tadeusza Kościuszki 27)
• jaz piętrzący
• 4 barokowe rzeźby: Jowisz, Junona, Meduza i Herkules z 1. połowy XVIII wieku, przywiezione z pałacu w Kamieńcu w 1976 roku, ul. Niepodległości
• brama prabucka

Demografia

Według danych z 1 stycznia 2009 r. powierzchnia miasta wynosi 21,88 km², lokując miasto na trzeciej pozycji w woj. warmińsko-mazurskim. Jest także piątym pod względem liczby mieszkańców miastem w województwie.

Dane z 30 czerwca 2009:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	32 349	100	16 975	52,2	15 516	47,8
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²]	1485		775,8		709,1

Według danych z 30 czerwca 2008 miasto miało 33 775 mieszkańców.

• Piramida wieku mieszkańców Iławy w 2016 roku

  

  Piramida wieku Iława 2016

Gospodarka

W powiecie iławskim jest drugie co do wielkości, najniższe bezrobocie w województwie warmińsko-mazurskim (5,8%) zaraz po powiecie grodzkim Olsztyn (5,1%) – dane na koniec sierpnia 2016 roku. W Iławie znajduje się podstrefa Warmińsko-Mazurskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej.

Najwięcej jednostek działało w sekcji „handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych włączając motocykle”, a następnie w sekcjach: „budownictwo”, „rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo” (108), „przetwórstwo przemysłowe” (104), „transport i gospodarka magazynowa”.

Wśród przetwórstwa przemysłowego na pierwszej pozycji są podmioty zajmujące się produkcją wyrobów z drewna oraz produkcją mebli, a następnie produkcją metalowych wyrobów gotowych.

Podstawowe gałęzie gospodarki w gminie Iława

• Rolnictwo (szczególnie chów i hodowla zwierząt, przede wszystkim drobiu),
• Przetwórstwo przemysłowe (szczególnie produkcja wyrobów z drewna i produkcja mebli, produkcja artykułów spożywczych, produkcja wyrobów perfumeryjno-kosmetycznych),
• Turystyka.

Sektory wysokiej szansy

• Meblarstwo
• Turystyka
• Przetwórstwo rolno-spożywcze
• Drobiarstwo
• Centra logistyczne

Najważniejsze firmy zlokalizowane na terenie gminy (i w bezpośrednim sąsiedztwie)

• URODA Polska Sp. z o.o. (dawniej Bi-es) w Kamieniu Dużym – producent kosmetyków;
• Warmińsko-Mazurski Klaster Meblowy w Smolnikach – podstrefa Warmińsko-Mazurskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej;
• „DREW-GÓR” Sp. z o.o. w Karasiu – producent drzwi drewnianych;
• Barton w Karasiu – producent surowców do przemysłu spożywczego;
• Ośrodek Hodowli Indyków we Frednowach, filia INDYKPOL S.A.;
• Wylęgarnia Indyków Nord-Pol Hatchery „GERCZAK”;
• INDOOR Group Ltd Sp. z.o.o. w Kamieniu Dużym – wyposażenie ferm drobiarskich;
• Mazurskie Centrum Aktywnego Wypoczynku Gerczak w Jażdżówkach;
• DWS Stradomno – serwis turbin wiatrowych;
• Mlekovita S.A. w Lubawie – hodowcy bydła mlecznego Gminy Iława należą do głównych dostawców surowca;
• Animex S.A. w Iławie – mięso indycze;
• Szynaka – Meble Iława – firmy kooperujące z terenu Gminy Iława.

Transport

Mapa obrazująca sieć dróg, linii kolejowych oraz szlaków wodnych w Iławie

Dworzec Iława Główna

Transport drogowy

Miasto stanowi węzeł drogowy województwa warmińsko-mazurskiego. Krzyżują się w nim następujące drogi krajowe i wojewódzkie:

• droga krajowa nr 16 relacji Dolna Grupa – Grudziądz – Iława – Olsztyn – Augustów
• droga wojewódzka nr 521 relacji Iława – Prabuty – Kwidzyn
• droga wojewódzka nr 536 relacji Iława – Lubawa

Iławscy przewoźnicy

• PKS Iława – przedsiębiorstwo obsługujące komunikację regionalną i dalekobieżną
• ZKM Iława – zakład obsługujący komunikację miejską

Transport kolejowy

Iława jest ważnym węzłem kolejowym w Polsce, tylko tu na terenie województwa warmińsko-mazurskiego zatrzymuje się pociąg Pendolino. Miasto posiada połączenia kolejowe z wieloma miastami:

• Iława – Warszawa – Kraków – Przemyśl (najdłuższe połączenie bezpośrednie)
• Iława – Gdańsk – Słupsk – Koszalin – Szczecin
• Iława – Toruń – Poznań – Wrocław
• Iława – Olsztyn – Ełk – Białystok
• Iława – Brodnica (linia nieczynna)
• Iława – Zajączkowo Lubawskie – Lubawa (linia nieczynna)

W mieście istnieją dwa dworce kolejowe:

• Iława Główna – pociągi Regio (R), Twoje Linie Kolejowe (TLK), Intercity (IC), Express Intercity (EIC), Express InterCity Premium (EIP)
• Iława Miasto – pociągi Regio (R)

Transport śródlądowy

• Miejski tramwaj wodny „Ilavia” – rejsy spacerowe i czarterowe po Jezioraku
• Żegluga Ostródzko-Elbląska – rejsy spacerowe statkiem „Bocian po Jezioraku (Port Iława – Sarnówek – Port Iława)
• Prom międzybrzegowy – przeprawa na Wielką Żuławę

Oświata

Szkoły podstawowe

• Szkoła Podstawowa nr 1 im. Mikołaja Kopernika
• Szkoła Podstawowa Nr 2 z Oddziałami Integracyjnymi im. Marii Konopnickiej
• Szkoła Podstawowa Nr 3 z Oddziałami Integracyjnymi im. Polskich Olimpijczyków
• Szkoła Podstawowa Nr 4 im. Polskich Podróżników
• Szkoła Podstawowa Nr 5 z Oddziałami Integracyjnymi im. Polskich Noblistów
• ZPS-W Szkoła Podstawowa Specjalna
• Szkoła Podstawowa w CKU nr 1

Szkoły ponadpodstawowe i ponadgimnazjalne

Zespół Szkół im. Konstytucji 3 Maja

• Zespół Szkół Ogólnokształcących im. Stefana Żeromskiego
• Zespół Szkół im. Bohaterów Września 1939 Roku
• Zespół Szkół im. Konstytucji 3 Maja
• Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy
• Centrum Edukacji
• Centrum Edukacji Dorosłych „Alfa”
• Centrum Edukacji Zawodowej
• CKU nr 1 (w Zakładzie Karnym)
• Liceum dla dorosłych „Eduma”

Uczelnie

• filia Szkoły Wyższej im. Pawła Włodkowica w Płocku
• Politechnika Gdańska – Ośrodek Doświadczalny Wydziału Oceanotechniki i Okrętownictwa w Iławie
• Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu – Zakład Hydrobiologii (Stacja Limnologiczna) w Iławie
• Akademia Morska w Gdyni – Badawczo-Szkoleniowy Ośrodek Manewrowania Statkami (Szkoła Kapitanów) w Iławie
• Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy – Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych w Iławie

Szkoły artystyczne

• Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia im. Tadeusza Bairda

Kultura

Życie kulturalne

Kino-Teatr Pasja

Świętem Miasta jest 11 czerwca, upamiętniający lokację Iławy w 1305 roku.

Większości imprez kulturalnych w mieście patronuje Iławskie Centrum Kultury. Przy ICK działa kinoteatr „Pasja”, w ramach którego działa DKF „Kadr”.

W Iławie działają Miejska Biblioteka Publiczna, a także Powiatowa Biblioteka Pedagogiczna wchodząca w skład Powiatowego Centrum Rozwoju Edukacji w Iławie oraz filia Warmińsko-Mazurskiej Biblioteki Pedagogicznej im. Karola Wojtyły w Elblągu. W mieście znajduje się kilka galerii sztuki.

Festiwale

• Open Air MayDay Lead Festiwal
• Międzynarodowy Festiwal Jazzu Tradycyjnego „Złota Tarka” (najstarszy festiwal jazzu tradycyjnego w Europie)
• Letnie Impresje Teatralne
• Jeziorak Szanty
• Międzynarodowy Festiwal Muzyki Klasycznej „Viva Musica”
• Fama Rock Festiwal
• Festiwal muzyki hip-hop i rap – Park Jam
• Soundlake Festival

Muzea

• Żeglarska Izba Pamięci
• Muzeum Motoryzacji i Wojskowości
• Muzeum Grafiki „Mon petit Louvre”

Media lokalne

Prasa lokalna

• Kurier Iławski (tygodnik)
• Gazeta Iławska, dodatek tygodniowy do Gazety Olsztyńskiej (tygodnik)
• Życie Regionu (tygodnik)
• Panorama Regionu (miesięcznik)
• Powiat Iławski – Miesięcznik Regionalny
• Uroczysko – gazeta dla dzieci i młodzieży wydawana przez Zespół Parków Krajobrazowych Pojezierza Iławskiego i Wzgórz Dylewskich, ukazująca się trzy razy w roku

Telewizja

• Iławska Telewizja Internetowa ilawatv.pl

Radio

• Radio Eska Iława
• Meloradio

Lokalne serwisy internetowe

• miastoilawa.pl
• ilawa.wm.pl
• powiatilawski.pl
• ilawa.naszemiasto.pl
• infoilawa.pl
• ilawa.dlawas.info
• eska.pl/ilawa

Iława w kulturze

W 1974 r. na wyspie Wielka Żuława nagrywano film Gniazdo w reżyserii Jana Rybkowskiego, opowiadający o pierwszych latach państwa polskiego. W Iławie i nad Jeziorakiem rozgrywała się akcja dwóch przygód „Pana Samochodzika” – Nowe przygody Pana Samochodzika oraz Pan Samochodzik i złota rękawica autorstwa Zbigniewa Nienackiego. W listopadzie 1995 r. Volker Schlöndorff (twórca m.in. „Blaszanego bębenka”) nakręcił sceny do swojego filmu Król Olch z Johnem Malkovichem w ruinach zamku w Szymbarku (8 km od Iławy). W 1989 roku został nagrany przez TVP film dokumentalny Krwawa Iława o iławskim zakładzie karnym słynącym z buntów, pacyfikacji i samookaleczeń, a także z pobicia internowanych wiosną 1982 roku.

Administracja i polityka

Samorząd

Iława ma status gminy miejskiej. Mieszkańcy Iławy wybierają do swojej Rady Miejskiej 21 radnych. Organem wykonawczym władz jest burmistrz. Siedzibą władz miasta jest Urząd Miasta mieszczący się w miejskim ratuszu przy ul. Niepodległości.

W 2018 burmistrzem miasta został Dawid Kopaczewski.

Miasto jest siedzibą Starostwa powiatu iławskiego. W mieście znajduje się także siedziba wiejskiej gminy Iława.

Mieszkańcy Iławy wybierają posłów na Sejm RP z okręgu wyborczego nr 34 (Elbląg).

Osiedla w Iławie

Podział administracyjny Iławy

• Stare Miasto
• Centrum
• Ostródzkie
• Piastowskie
• Młodych
• Kormoran
• Lipowy Dwór
• Gajerek
• Podleśne
• XXX-lecia
• Dzielnica Przemysłowa
• Lubawskie
• Kopernika
• Nowy Świat
• Słoneczne
• Marina Iława
• Wojska Polskiego
• Sobieskiego
• Dąbrowskiego

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP

Cerkiew św. Jana Teologa

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia Chrystusa Króla Wszechświata
  • parafia Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny
  • parafia Przemienienia Pańskiego
  • parafia św. Andrzeja Boboli
  • parafia św. Brata Alberta
• Kościół greckokatolicki:
  • parafia św. Jana Apostoła
• Protestantyzm:
  • placówka Kościoła Chrześcijan Baptystów
  • parafia Ewangelicko-Metodystyczna Miłości Bożej
  • filiał Iława Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Ostródzie
  • Zbór „Betezda” Kościoła Zielonoświątkowego
  • Zbór Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego
• Świadkowie Jehowy:
  • Sala Królestwa
  • zbór Iława-Wschód
  • zbór Iława-Zachód

Sport i rekreacja

Memoriał Huberta Wagnera 18 sierpnia 2005 r. w hali sportowo-widowiskowej

Iława jest ośrodkiem sportów wodnych. W mieście działa wiele przystani jachtowych, wypożyczalni sprzętu wodnego i rowerów. Miasto posiada stadion sportowy, halę widowiskowo-sportową, basen sportowy (Centrum Rekreacyjno-Sportowe), kręgielnię, tor do ekstremalnej jazdy rowerowej Pumptrack, skatepark, kryte lodowisko, miasteczko ruchu drogowego, 2 plaże strzeżone, 3 boiska Orlik, tor motocrossowo-rowerowo-przeprawowy, strzelnicę leśną, tor wioślarski, pole do mini-golfa, a także kilka siłowni. 18 listopada 1992 roku na Stadionie Miejskim w Iławie odbył się towarzyski mecz piłkarski Polska–Łotwa. W Iławie działa Iławskie Centrum Sportu Turystyki i Rekreacji, które wspiera działalność różnych sekcji sportowych.

Stadion Miejski w Iławie

W mieście istnieje klub sportowy Jeziorak Iława, składający się z kilku sekcji, m.in. piłki nożnej, piłki ręcznej, tenisa stołowego i taekwondo. Ponadto w Iławie istnieją lokalne kluby, instytucje i stowarzyszenia skupiające osoby uprawiające m.in. sztuki walki, wioślarstwo, siatkówkę, tenis ziemny, lekkoatletykę, pływanie, strzelectwo i kolarstwo.

W Iławie działa hufiec Związku Harcerstwa Polskiego. W ramach hufca działają dwie drużyny wielopoziomowe, trzy drużyny wędrowników (16–21 lat), jedna drużyna harcerzy starszych (13–16 lat), cztery drużyny harcerzy (19–13 lat) i cztery drużyny zuchów.

Szlaki turystyczne

Szlaki piesze

• Szlak żółty (28,3 km): z Iławy do Samborowa wzdłuż jeziora Jeziorak
• Szlak niebieski (26 km): z Iławy przez Sarnówek do Siemian wzdłuż jeziora Jeziorak
• Szlak zielony (41,3 km): z Iławy do Kamieńca
• Leśna ścieżka dydaktyczna „Jasne”
• Leśna ścieżka dydaktyczna „Silm”

Szlaki rowerowe

• Szlak czerwony (ok. 60 km): z Iławy na północny wschód do Jezierzyc oraz na zachód do Kisielic
• Szlak niebieski (ok. 60 km): z Iławy do Zalewa wzdłuż jezior Gil Mały, Gil Wielki i Jeziorak
• Szlak zielony (ok. 137 km): z Iławy do Elbląga wzdłuż Kanału Elbląskiego
• Szlak żółty (dł. 131 km): z Gorynia do Elbląga wzdłuż Kanału Elbląskiego

Szlaki kajakowe

• Szlak kajakowy im. Jana Pawła II – Ostróda – Miłomłyn – Siemiany – Gizerek – IŁAWA[218]
• Szlak kajakowy Stare Jabłonki – Miłomłyn – IŁAWA (dł. 63,4 km) – Stare Jabłonki – J. Szeląg M. – J. Szeląg W. – J. Pauzeńskie – Ostróda – J. Drwęckie – K. Elbląski – Miłomłyn – K. Iławski – J. Jeziorak – Chmielówka – Makowo – Szałkowo – IŁAWA
• Szlak kajakowy IŁAWA – Stare Jabłonki (dł. 73,3 km) – IŁAWA – Iławka – Drwęca – J. Drwęckie – Ostróda – J. Pauzeńskie – J. Szeląg W.i M. – S. Jabłonki
• Szlak kajakowy IŁAWA – IŁAWA (dł. 136,7 km) – Rz. Iławka – Rz. Drwęca – J. Drwęckie – Ostróda – J. Szeląg Wielki – J. Szeląg M.- Stare

Jabłonki – K. Elbląski – Miłomłyn – K. Iławski – J. Dauby – J. Jeziorak – IŁAWA

• Szlak kajakowy tzw. pętla toruńska (dł. 483 km) – IŁAWA – Iławka – Drwęca – Toruń – Bratian – NML – Kurzętnik – Brodnica – Golub -Dobrzyń – Lubicz – Toruń – Wisła – Elbląg – Chełmno – Świecie – Grudziądz – Gniew – Biała Góra – Rz. Nogat – Malbork – K. Jagielloński – Elbląg – K. Elbląski – Jeziorak – IŁAWA

Szlaki żeglarskie

• Szlak Kanału Iławskiego i Elbląskiego – IŁAWA – Makowo – Zatoka Kraga – Jezioro Dauby – Jezioro Karnickie – Miłomłyn – K. Elbląski – J. Drwęckie[219]
• Szlak Jeziora Jeziorak i Płaskiego – IŁAWA – Siemiany – Jerzwałd
• Szlak Jeziora Jeziorak i Ewingi – IŁAWA – Siemiany – Matyty – Dobrzyki – Zalewo
• Szlak Kanału Iławskiego i Kanału Elbląskiego – IŁAWA – Makowo – Zat. Kraga – K. Iławski – Miłomłyn – K. Elbląski

Miasta partnerskie

Mapa Europy z zaznaczonymi miastami partnerskimi Iławy

Miasto	Państwo	Data podpisania umowy
Gargždai	Litwa	30.05.1998
Herborn	Niemcy	21.11.1998
Tholen	Holandia	1.06.1994

Honorowi obywatele Iławy

• Andrzej Drzycimski
• Ralph Demuth
• Henk van der Munnik
• Roman Młyniec
• Mieczysław Hoffman
• Jan Kozłowski
• Henryk Majewski
• Stanisław Achremczyk
• Jacek Protas
• Hans Benner
• Willem Nuis
• Lech Kobyliński
• Bronisław Jastrzębski

Zasłużeni obywatele Iławy

• Bernard Czarnecki – uchwała MRN nr XV/51/80 z dnia 30.05.1980 r.
• Stanisław Hertel – uchwała MRN nr XV/51/80 z dnia 30.05.1980 r.
• Dzierżawski Józef – uchwała MRN nr XV/51/80 z dnia 30.05.1980 r.
• Erwin Jan Vetter – uchwała MRN nr XV/51/80 z dnia 30.05.1980 r.
• Marian Szczypiński – uchwała MRN nr XXI/103/88 z dnia 22.01.1988 r.
• Franciszek Stanibuła – uchwała MRN nr XXI/103/88 z dnia 22.01.1988 r.
• Helena Czapik – uchwała MRN nr XXI/103/88 z dnia 22.01.1988 r.
• Jan Kowalski – uchwała MRN nr XXI/103/88 z dnia 22.01.1988 r.
• Franciszek Radzanowski – uchwała MRN nr XXI/103/88 z dnia 22.01.1988 r.
• Urszula Heród – uchwała MRN nr XXI/103/88 z dnia 22.01.1988 r.
• Sabina Kopczyńska – uchwała MRN nr XXI/103/88 z dnia 22.01.1988 r.
• Józef Świniarski – uchwała MRN nr XXI/103/88 z dnia 22.01.1988 r.
• Jan Rabczyński – uchwała MRN nr XXI/103/88 z dnia 22.01.1988 r.
• Leon Rzeziński – uchwała MRN nr XXI/103/88 z dnia 22.01.1988 r.
• Werbiński Maciej – uchwała MRN nr V/20/89 z dnia 23.02.1989 r.
• Pydyniak Zygmunt – uchwała MRN nr V/20/89 z dnia 23.02.1989 r.
• Podgórski Leonard – uchwała MRN nr V/20/89 z dnia 23.02.1989 r.
• Kędzior Ryszard – uchwała MRN nr V/20/89 z dnia 23.02.1989 r.
• Gerc Jan – uchwała MRN nr V/20/89 z dnia 23.02.1989 r.
• Adamek Dominik – uchwała MRN nr V/20/89 z dnia 23.02.1989 r.
• Borkowski Jan – uchwała MRN nr V/20/89 z dnia 23.02.1989 r.
• Kumórek Stanisław – uchwała MRN nr VIII/42/89 z dnia 28.12.1989 r.
• Krajewski Mieczysław – uchwała MRN nr VIII/42/89 z dnia 28.12.1989 r.
• Głowacki Czesław – uchwała MRN nr VIII/42/89 z dnia 28.12.1989 r.
• Dolewski Bronisław – uchwała MRN nr VIII/42/89 z dnia 28.12.1989 r.
• Czerny Mikołaj – uchwała MRN nr VIII/42/89 z dnia 28.12.1989 r.
• Aleksander Łapuć – uchwała nr XXX/X/372/1/98 z dnia 16.04.1998 r.
• Ryszard Laskowski – uchwała nr XXX/X/372/1/98 z dnia 16.04.1998 r.
• Janusz Lipski – uchwała nr XIII/123/99 z dnia 30.09.1999 r.
• Antoni Gierszewski – uchwała nr XIII/124/99 z dnia 30.09.1999 r. (pośmiertnie)
• ks. Lucjan Antoni Gellert – uchwała nr VIII/81/2003 z dnia 29.04.2003 r.
• Bogdan Olkowski – uchwała nr XXXIII/372/2005 z dnia 25.05.2005 r.
• Mieczysław Smarzyński – uchwała nr XXXIII/372/2005 z dnia 25.05.2005 r.
• Heronim Baczewski – uchwała nr XXXIII/372/2005 z dnia 25.05.2005 r.
• O. Mieczysław Niepiekło – uchwała nr XXXIV/482/09 z dnia 25.03.2009 r.
• Stanisław Siłka – uchwała nr XLIII/557/09 z dnia 12.11.2009 r.
• Witold Krauze – uchwała nr LI/557/10 z dnia 26.05.2010 r.
• Honorata Cybula – uchwała nr X/112/11 z dnia 29.06.2011 r.
• Jan Kamiński – uchwała nr XII/86/15 z dnia 22 czerwca 2015 r.
• Roman Przybyła – uchwała nr XIII/108/15 z dnia 31 sierpnia 2015 r.
• Andrzej Gralak – uchwała nr XIII/110/15 z dnia 31 sierpnia 2015 r.
• Aleksander Mądry – uchwała z XIII/109/15 z dnia 31 sierpnia 2015 r.
• Mieczysław Pietroczuk – uchwała nr XXVIII/252/16 z dnia 29 sierpnia 2016 r.
• Paweł Hofman – uchwała nr XXVII/253/16 z dnia 29 sierpnia 2016 r.
• Stanisław Suchwałko – uchwała nr XLIV/374/17 z dnia 28 sierpnia 2017 r. (pośmiertnie)
• Irena Nowicka – uchwała nr XLIX/422/17 z dnia 29 grudnia 2017 r.
• Stanisław Piasek – uchwała nr LIV/473/18 z dnia 21 maja 2018 r.

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Iławie

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona miasta
• Historia Żydów w Iławie na portalu Wirtualny Sztetl
• Iława, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 263 .