Jaworzyna Śląska

Jaworzyna Śląska
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Muzeum Kolejnictwa na Śląsku w Jaworzynie Śląskiej (2017)
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	świdnicki
Gmina	Jaworzyna Śląska
Aglomeracja	wałbrzyska
Prawa miejskie	1954
Burmistrz	Grzegorz Grzegorzewicz
Powierzchnia	4,34 km²
Wysokość	220–238 m n.p.m.
Populacja (01.01.2023); • liczba ludności; • gęstość	; 5046; 1162,7 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 74
Kod pocztowy	58-140
Tablice rejestracyjne	DSW
	Położenie na mapie gminy Jaworzyna Śląska Jaworzyna Śląska
	Położenie na mapie Polski Jaworzyna Śląska
	Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Jaworzyna Śląska
	Położenie na mapie powiatu świdnickiego Jaworzyna Śląska
	50°54′46″N 16°25′55″E/50,912778 16,431944
TERC (TERYT)	0219044
SIMC	0984019
	Urząd miejskiul. Wolności 9; 58-140 Jaworzyna Śląska
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa
	BIP

Jaworzyna Śląska (niem. Königszelt^[2]) – miasto w Polsce, położone w województwie dolnośląskim, w powiecie świdnickim, w gminie miejsko-wiejskiej Jaworzyna Śląska, której jest siedzibą. Miasto należy do aglomeracji wałbrzyskiej^[3].

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa wałbrzyskiego. Według danych GUS z 1 stycznia 2023 r. miejscowość liczyła 5046 mieszkańców^[1] (565. miejsce w kraju). Gęstość zaludnienia wynosi 1162,7 osób/1 km² (17. miejsce w województwie).

W Jaworzynie Śląskiej działa m.in. Miejski Klub Sportowy „Karolina”, mający 4 sekcje: kolarstwa, judo, piłki nożnej i piłki siatkowej^[4].

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Jaworzyna Śląska leży w południowo-zachodniej części Równiny Świdnickiej w obrębie Przedgórza Sudeckiego^[5]^[6].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Przez miasto przechodziła budowana przez Towarzystwo Kolei Wrocławsko-Świdnicko-Świebodzickiej linia kolejowa z Wrocławia do Świebodzic, dziś stanowiąca część linii kolejowej nr 274. W miejscu rozgałęzienia trasy na linię do Świdnicy i Świebodzic powstał najpierw przystanek kolejowy, później natomiast stacja węzłowa wraz z zapleczem i osiedlem kolejarskim^[7]^[8].

Niemiecka nazwa osady, Königszelt (w tłumaczeniu „królewski namiot”) nawiązuje do czasów wojny siedmioletniej oraz stacjonowania na tych ziemiach w 1761 r. wojsk pruskich i ich dowódcy – Fryderyka II Wielkiego, króla Prus^[6]. Polska nazwa, bez oparcia w tradycji, nawiązuje do nazwy miejscowości Stary Jaworów, której częścią były początkowo ziemie, na których dziś leży miasto^[9].

Początkowo Jaworzyna Śląska stanowiła osadę kolejowo-przemysłową przy rozwijającym się węźle kolejowym z parowozownią^[10]. Na początku lat 60. XIX wieku w okolicy Jaworzyny odkryto żwiry budowlane, dość rzadkie w tych rejonach, oraz glinki kaolinowe^[7]. Odkrycie surowców, a także dostatek drewna, węgla kamiennego (z pobliskiego Zagłębia Wałbrzyskiego), gazu i dobra komunikacja kolejowa zadecydowały, że w 1863 Traugott Silber wzniósł w Jaworzynie fabrykę porcelany^[9], po wojnie upaństwowioną, a 1993 sprywatyzowaną na rzecz pracowników jako Zakłady Porcelany Stołowej „Karolina”^[11]. Obok fabryki porcelany z czasem istniały w mieście również inne zakłady: fabryka melasy, gorzelnia, mleczarnia, które obecnie nie istnieją^[9].

W 1945 r. miejscowość została włączona do Polski^[6]. Ówczesna ludność Jaworzyny Śląskiej została wysiedlona do Niemiec. Miejscowość uzyskała prawa miejskie w 1954 roku^[9].

Zamknięta w 1991 roku, wraz ze spadkiem przewozów kolejowych i zastąpieniem ostatnich parowozów trakcją spalinową parowozownia, funkcjonuje od tego czasu jako skansen kolejnictwa, natomiast od 2004 roku jako prywatne Muzeum Kolejnictwa na Śląsku^[12].

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Piramida wieku mieszkańców Jaworzyny Śląskiej w 2014 roku^[13].

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisana jest^[14]:

Willa, obecnie komisariat kolejowy, z 1880 r., ul. Wolności 2.
Muzeum Przemysłu i Kolejnictwa na Śląsku
Zakład produkcji porcelany stołowej "Karolina"
Stadion Miejski
Stawy "Żwirownia"
Kościół pw. św. Józefa

Atrakcje turystyczne[edytuj | edytuj kod]

Do atrakcji turystycznych miasta zaliczają się Muzeum Kolejnictwa na Śląsku z kolekcją m.in. parowozów oraz karczma położona nad brzegiem starej żwirowni^[15].

Współpraca zagraniczna[edytuj | edytuj kod]

Miasta partnerskie^[16]^[17]^[18]:

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Parafia św. Józefa Oblubieńca w Jaworzynie Śląskiej

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku, stat.gov.pl [dostęp 2023-07-23] (pol.).
↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
↑ Strona Główna - walbrzych24.com, walbrzych24.com [dostęp 2018-03-21] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-11] (pol.).
↑ Bezpłatna gazeta samorządowa nr 37. jaworzyna.net. [dostęp 2014]. (pol.).
↑ Jaworzyna Śląska: Położenie geograficzne, www.jaworzyna.net [dostęp 2020-04-10] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-03] .
↑ ^a ^b ^c Załącznik do uchwały nr XXIII/47/08 Rady Miejskiej w Jaworzynie Śląskiej z dnia 12 listopada 2008. bip.jaworzyna.net. [dostęp 2008]. [zarchiwizowane z tego adresu (10 kwietnia 2020)]. (pol.).
↑ ^a ^b Jaworzyna Śląska: Historia Jaworzyny Śląskiej, www.jaworzyna.net [dostęp 2020-04-10] .
↑ Krzysztof Jaworski. Pociągiem do gór. „Pielgrzymy '88: informator krajoznawczy XXXIII Ogólnopolskiego Rajdu Sudeckiego”, 1988. Wrocław: Sudeckie Koło Przewodników Sudeckich. Oddział Wrocławski PTTK.
↑ ^a ^b ^c ^d Urząd Miejski Jaworzyna Śląska: Historia Jaworzyny Śląskiej. [dostęp 2014-07-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-08)].
↑ Justyna Cieplik, Mariusz Sołtysik: Uczestnictwo w imprezach kolejowych w Polsce w 2015 roku. wzieu.pl. [dostęp 2016]. (pol.).
↑ Zakład Porcelany Stołowej "Karolina" - historia zakładu
↑ Historia. muzeumtechniki.pl. (pol.).
↑ Jaworzyna Śląska w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-06] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 160. [dostęp 2012-10-08].
↑ StanisławS. Bronisz StanisławS., Polska na lato - weekend w górach, Wydawnictwo Pascal, 2006, ISBN 83-7304-695-X, OCLC 749168204 [dostęp 2020-04-10] .
↑ Nowe gminy partnerskie, jaworzyna.net, 29 sierpnia 2006 [dostęp 2020-04-10] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-29] .
↑ Jaworzyna Śląska: Wizyta uczniów w partnerskiej gminie Pfeffenhausen, www.jaworzyna.net [dostęp 2020-04-10] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-29] .
↑ Poszerzamy współpracę zagraniczną, jaworzyna.net, 24 maja 2005 [dostęp 2020-04-10] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-29] .

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Strona Urzędu Miejskiego
Koenigszelt (niem.), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 244 .
Jaworów, pow. świdnicki, ze stacją Koenigszelt, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 527 .
Jaworzyna Śląska - Königszelt na str. polska-org.pl

[populacja-1] GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku, stat.gov.pl [dostęp 2023-07-23] (pol.).

[MP-2] Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)

[3] Strona Główna - walbrzych24.com, walbrzych24.com [dostęp 2018-03-21] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-11] (pol.).

[4] Bezpłatna gazeta samorządowa nr 37. jaworzyna.net. [dostęp 2014]. (pol.).

[5] Jaworzyna Śląska: Położenie geograficzne, www.jaworzyna.net [dostęp 2020-04-10] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-03] .

[:0-6] Załącznik do uchwały nr XXIII/47/08 Rady Miejskiej w Jaworzynie Śląskiej z dnia 12 listopada 2008. bip.jaworzyna.net. [dostęp 2008]. [zarchiwizowane z tego adresu (10 kwietnia 2020)]. (pol.).

[:1-7] Jaworzyna Śląska: Historia Jaworzyny Śląskiej, www.jaworzyna.net [dostęp 2020-04-10] .

[jaworski-8] Krzysztof Jaworski. Pociągiem do gór. „Pielgrzymy '88: informator krajoznawczy XXXIII Ogólnopolskiego Rajdu Sudeckiego”, 1988. Wrocław: Sudeckie Koło Przewodników Sudeckich. Oddział Wrocławski PTTK.

[jaworzyna-9] Urząd Miejski Jaworzyna Śląska: Historia Jaworzyny Śląskiej. [dostęp 2014-07-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-08)].

[10] Justyna Cieplik, Mariusz Sołtysik: Uczestnictwo w imprezach kolejowych w Polsce w 2015 roku. wzieu.pl. [dostęp 2016]. (pol.).

[11] Zakład Porcelany Stołowej "Karolina" - historia zakładu

[skansen-12] Historia. muzeumtechniki.pl. (pol.).

[populacja2016-13] Jaworzyna Śląska w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-06] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.

[14] Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 160. [dostęp 2012-10-08].

[15] StanisławS. Bronisz StanisławS., Polska na lato - weekend w górach, Wydawnictwo Pascal, 2006, ISBN 83-7304-695-X, OCLC 749168204 [dostęp 2020-04-10] .

[16] Nowe gminy partnerskie, jaworzyna.net, 29 sierpnia 2006 [dostęp 2020-04-10] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-29] .

[17] Jaworzyna Śląska: Wizyta uczniów w partnerskiej gminie Pfeffenhausen, www.jaworzyna.net [dostęp 2020-04-10] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-29] .

[18] Poszerzamy współpracę zagraniczną, jaworzyna.net, 24 maja 2005 [dostęp 2020-04-10] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-29] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

Miasta	Jaworzyna Śląska Strzegom Świdnica Świebodzice Żarów
Gminy miejskie	Świdnica Świebodzice
Gminy miejsko-wiejskie	Jaworzyna Śląska Strzegom Żarów
Gminy wiejskie	Dobromierz Marcinowice Świdnica

Przynależność wojewódzka	woj. wrocławskie
Miasta (1945–75)	Jaworzyna Śląska (od 1954) Strzegom Świdnica (do 1948 →) Świebodzice Żarów (od 1954)
Gminy wiejskie (1945–54 i 1973–75)	Bojanice (do 1954) Domanice (do 1954) Goczałków (do 1954) Jaworzyna Śląska Lutomia (od 1973) Marcinowice Pszenno (do 1954) Słotwina (do 1954) Stanowice (do 1954) Strzegom (od 1973) Świdnica (od 1973) Żarów
Gromady (1954–72)	Bolesławice (1954–61) Bystrzyca Górna (1954–68) Ciernie (1954–68) Domanice (1954–72) Goczałków (1954–68) Granica (1954–59) Grodziszcze (1954–68) Jaroszów (1954–72) Jaworzyna Śląska (1954) Jaworzyna Śląska (1961–72) Lutomia (1954–72) Marcinowice (1954–72) Pastuchów (1954–61) Pszenno (1954–68) Słotwina (1961–62) Stanowice (1954–68) Strzegom (1960–72) Strzelce (1954–61) Świdnica (1968–72) Świebodzice (1968–72) Wiry (1954–72) Witków (1954–61) Witoszów Dolny (1954–61) Witoszów Dolny (1962–72) Żarów (1954) Żarów (1954–72) Żółkiewka (1954–59)