Lądek-Zdrój
50°20′35″N 16°52′46″E/50,343056 16,879444
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Ratusz w Lądku-Zdroju | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Data założenia |
1 poł. XIII wieku | ||||
| Prawa miejskie | |||||
| Burmistrz |
Roman Kaczmarczyk | ||||
| Powierzchnia |
20,32[1] km² | ||||
| Wysokość |
440–480 m n.p.m. | ||||
| Populacja (01.01.2023) • liczba ludności • gęstość |
|||||
| Strefa numeracyjna |
74 | ||||
| Kod pocztowy |
57-540 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
DKL | ||||
Położenie na mapie gminy Lądek-Zdrój  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu kłodzkiego  | |||||
| 50°20′35″N 16°52′46″E/50,343056 16,879444
| |||||
| TERC (TERYT) |
0208084 | ||||
| SIMC |
0984203 | ||||
Urząd miejski Rynek 3157-540 Lądek-Zdrój | |||||
| Strona internetowa | |||||
Lądek-Zdrój (niem. Landeck, od 1935 r. Bad Landeck[3], cz. Landek) – miasto w Polsce położone w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Lądek-Zdrój. Położone w Sudetach Wschodnich, w dolinie rzeki Białej Lądeckiej.
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego z 1 stycznia 2023 r. miasto miało 5043 mieszkańców[2] (566. miejsce w Polsce).
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Lądek-Zdrój położony jest na wysokości od 440 do 500 m n.p.m.[4] Teren miasta jest zaliczany do mezoregionu Góry Złote[5]. Położone jest pomiędzy pasmem Gór Złotych a Krowiarek w dolinie rzeki Białej Lądeckiej, 25 km na południowy wschód od Kłodzka. Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 20,32 km²[6] (292. miejsce w kraju).
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa wałbrzyskiego.
Symbole miasta[edytuj | edytuj kod]
Herb Lądka-Zdroju[edytuj | edytuj kod]
Głównym symbolem gminy jest jej herb. Obecny został ustanowiony 27 lipca 2015 roku[7]. Zastąpił on herb obowiązujący od 1989 roku, który przedstawiał kłody z dawnego herbu Hrabstwa Kłodzkiego oraz inicjał „L”. Herb przyjęty w 2015 przedstawia czeskiego lwa, motyw ten zaczerpnięty został z najstarszych pieczęci miejskich Lądka-Zdroju. Godło z kłodami i „L” było miastu przypisane błędnie, należało w rzeczywistości do sądu w Lądku-Zdroju.
Flaga Lądka-Zdroju[edytuj | edytuj kod]
Flaga miejska Lądka-Zdroju została ustanowiona 27 lipca 2015 roku i przedstawia na czerwonym płacie godło herbowe miasta oraz wąski żółty pas u dołu[7]. Flaga zastąpiła wcześniej używaną, która przedstawiała stylizowane bijące źródło na tle kłodzkich skosów.
Hejnał Lądka-Zdroju[edytuj | edytuj kod]
Hejnałem Lądka-Zdroju jest utwór zatytułowany Hejnał Lądka-Zdroju, autorstwa Grzegorza Helcyka. Powstał on w 2004 roku i został ustanowiony przez Radę Miejską w wyniku konkursu. Został wybrany spośród czterech propozycji[8].
Patron Lądka-Zdroju[edytuj | edytuj kod]
Patronem Lądka-Zdroju w drodze konkursu z 2004 roku został wybrany św. Jerzy. Propozycja ta została zgłoszona poza trybem konkursowym przez radnego Lechosława Siarkiewicza, miłośnika historii regionalnej. Wybór św. Jerzego wiązał się z tym, iż jest on patronem najstarszego zdroju w mieście[8][9].
Historia[edytuj | edytuj kod]
_b_401.jpg)
Prawa miejskie uzyskał w 1282 roku z nadania księcia wrocławskiego Henryka IV Probusa. Jest jednym z najbardziej znanych oraz najstarszych uzdrowisk polskich – jako uzdrowisko był znany już pod koniec XV w. Uważany jest za najstarsze uzdrowisko w Polsce, gdyż według źródeł historycznych już w 1241 roku istniały tu urządzenia kąpielowe zniszczone przez Mongołów wracających z pola bitwy pod Legnicą. Najstarszy zakład przyrodoleczniczy „Jerzy” z basenem zbudowanym na źródle o tej samej nazwie został wzniesiony w 1498 r[10]. W 1678 rozpoczęto budowę tzw. Nowego Zakładu, który był wzorowany na łaźniach tureckich (po licznych przebudowach m.in. w latach 1878–1880, 1936 i po 1945 powstał obecny zdrój Wojciech)[11].
W połowie XIX wieku na terenie wschodniej części ziemi kłodzkiej (klucz stroński) działała księżna Marianna Orańska. Także Lądek wiele jej zawdzięcza, dzięki jej inicjatywie wybudowano drogę łączącą miasto z Kamieńcem i Ziębicami, Bolesławowem oraz morawskim Starym Mĕstem[10]. Jej imieniem nazwano jeden ze zdrojów, obecna Dąbrówka. W 1829 odkryto nowe źródło, obecny Chrobry. W 1838 powstało inhalatorium, bardzo nowoczesne jak na ówczesne czasy.
Od 1871 miasto leżało w granicach Niemiec. Na fali przydawania uzdrowiskom predykatu Bad, 15 lutego 1935 r. zmieniono również i nazwę Landeck na Bad Landeck. Zmiana ta wynikała z promocji miasta i nie miała związku z germanizacją nazw przeprowadzoną również na ziemi kłodzkiej[12].
W czasie II wojny miasto nie odniosło żadnych strat. 9 maja 1945 r. zostało zajęte bez walk przez oddział zwiadowców Armii Czerwonej. Niemiecka administracja działała do 15 czerwca 1945 roku; ostatnim urzędującym niemieckim burmistrzem był dr Hänsch. Natomiast pierwszym polskim był Stanisław Latos, który rozpoczął urzędowanie 15 czerwca 1945 r. W budynku przy ulicy Orlej 4 umieściła się radziecka komendantura miasta. Polscy osadnicy zaczęli napływać od sierpnia 1945 roku. Początkowo mieszkali razem z Niemcami. W kwietniu oraz wrześniu 1946 roku przeprowadzono akcję wysiedlenia niemieckich mieszkańców miasta. W latach 1945–1953 oraz 1956–1991 działało sanatorium Armii Radzieckiej. W 1950 roku liczba mieszkańców zrównała się z przedwojenną liczbą mieszkańców miasta. Wśród mieszkańców przeważali przesiedleńcy zza nowo utworzonej granicy wschodniej (około 52%)[13]. W 1948 r. pisarz śląski Zbyszko Bednorz został uhonorowany nagrodą „Tygodnika Powszechnego” za nowelę Decyzja, czyli rzecz o człowieku odzyskanym, której akcja dzieje się w pierwszych powojennych latach w Lądku-Zdroju.
W 1946 roku wprowadzono urzędowo nazwę Lądek Zdrój, zastępując poprzednią niemiecką nazwę Bad Landeck[14].
W okresie Polski Ludowej w Lądku odbywały się cykliczne Dni Muzyki Rosyjskiej i Radzieckiej[15].
Szybownictwo w Lądku-Zdroju[edytuj | edytuj kod]
W okresie po I wojnie światowej w Niemczech, w tym na ziemi kłodzkiej, rozwijano szybownictwo. Powodem były ograniczenia rozwoju lotnictwa wojskowego narzucone Niemcom przez traktat wersalski oraz kryzys ekonomiczny. Szybownictwo pozwalało tanio i bez konfliktu z postanowieniami traktatowymi szkolić pilotów. Rozwijało się ono także spontanicznie, gdyż po wojnie do rezerwy trafiło wielu zdemobilizowanych pilotów oraz żołnierzy z personelu obsługi naziemnej lotnisk[16].
Jednym z pierwszych miejsc był ośrodek budowy szybowców i szybownictwa w Lądku-Zdroju w budynku Związku Strzeleckiego (Schützenhaus) przy ul. Widok (wówczas Reichensteinerstrasse, pol. Złotostocka). Działali tu m.in. stolarz Sterz, Oswald Rösner, Hans Wagner, Walter Gottschalk. Naciągi wykonywano własnoręcznie, później stosowano stalowe druty i liny. Pierwsze loty miały miejsce na wiosnę 1928 r. w pobliżu stacji kolejowej Stójków. W latach 1930–1933 zbudowano dwa szybowce: Der Alte Fritz i Bad Landeck[17].
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Piramida wieku mieszkańców Lądka-Zdroju w 2014 roku[18].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
W wojewódzkim rejestrze zabytków na liście zabytków wpisane są obiekty:[19]:
- ośrodek historyczny miasta
- kościół parafialny Narodzenia NMP, barokowy z l. 1688–92 z rzeźbami Michaela Klahra
- kościół cmentarny pw. św. Rocha, ul. Śnieżna 10, z drugiej poł. XVII w.
- kaplica zdrojowa NMP „Na Pustkowiu”, ul. Lipowa 2, z 1679
- park centralny, z k. XVIII w.-XIX w.
- park Moniuszki, z pocz. XIX w.
- kaplica św. Jerzego z dzwonnicą, z 1658 r., pocz. XIX w.
- park 1000-lecia, z drugiej poł. XIX w.
- ratusz, neorenesansowy z l. 1537, 1739, 1872
- zespół budynków zdrojowych w parku zdrojowym:
- pijalnia wód mineralnych, z 1842 r., 1905 r.
- sala do spotkań towarzyskich (kawiarnia), ul. Orla, z l. 1782, 1852, 1900
- muszla koncertowa, z 1905 r.
- wieża zegarowa, z XIX w.
- zakład przyrodoleczniczy „Jerzy”, ul. Ostrowicza 1/2, z XVIII w.-XX w.
- zakład przyrodoleczniczy „Wojciech”, z 1678
- dom, ul. Kłodzka 3, 4, 6, 8, 10 z XVIII w.
- dom, ul. Kłodzka 8, z XIX w.
- dom, ul. Kościelna 16, z 1739 r., pocz. XX w.
- dom, ul. Kościelna 18, z 1800 r.
- pensjonat „Villa Barbara” obecnie Rezydencja Wellness „Proharmonia”, ul. Leśna 4, z 1906 r.
- willa, ul. Miła 3, z 1910 r.
- dom, ul. Pstrowskiego 1, z 1739 r., drugiej poł. XIX w.
- barokowe i renesansowe kamienice w Rynku:
- domy, Rynek 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 13 z XVIII w.
- domy, Rynek 10, 14, 17, z XIX w.
- domy, jedenaście budynków: Rynek 18–24, 26–29, z XVIII w., XIX w., XX w.
- dom, Rynek 25, z XVII w., XIX w.
- dawna słodownia, ul. Słodowa 41 (d. Nowotki 1), z 1567 r., po 1920 r.
- willa, ul. Spacerowa 10, z 1860 r.
- Katolickie Seminarium Nauczycielskie, ob. centrum kultury, pl. Staromłyński 5, z 1886 r.
- dom, ul. Zamenhofa 5, z XIX w./XX w.
- dom, ul. Zdrojowa (d.1 Maja) 11, z poł. XVI w., XVIII w., pocz. XX w.
- most św. Jana na rz. Białej Lądeckiej, gotycki z figurą św. Jana Nepomucena z XVI w., XVIII w.
Inne:
- kościół ewangelicki (St. Salvatorkirche) w ruinie, ul. Zdrojowa
- pręgierz ze wsi Skrzynka, z drugiej poł. XVI w., pl. Rynek
- pomnik Trójcy Świętej w Lądku-Zdroju dłuta Michaela Klahra, barokowy
- marmurowy pomnik księżnej Marianny Orańskiej z 1866 r.[20]
Uzdrowisko[edytuj | edytuj kod]
Występują tu radoczynne (zawierające radon) cieplice siarczkowe i fluorkowe. Przyjeżdżają tu przede wszystkim osoby z chorobami reumatycznymi, chorobami ortopedycznymi i chorobami neurologicznymi. Wody radonowe powodują wzrost poziomu hormonów płciowych. Najbardziej reprezentacyjnym sanatorium jest zakład przyrodoleczniczy „Wojciech” (dawny Marienbad). Wyróżnia się neobarokowymi zdobieniami, marmurowymi misami z ujęciami wód leczniczych. Zakład posiada również okrągły basen z wodą ze źródła termalnego, wokół którego rozmieszczone są marmurowe XIX-wieczne wanny do kąpieli perełkowych[10].
Podczas I wojny światowej lekarzem naczelnym sanatorium gruźliczego był Kazimierz Filip Wize (1873–1953) – lekarz psychiatra, filozof i filozof medycyny, mikrobiolog, lepidopterolog, poeta i tłumacz poezji, działacz społeczny.
W uzdrowisku leczyli się m.in. Goethe, cesarzowa Katarzyna II, cesarz Aleksander I, królowie pruscy, John Quincy Adams – późniejszy prezydent USA[21][10].
Atrakcje turystyczne[edytuj | edytuj kod]
Okolice[edytuj | edytuj kod]
- Ruiny średniowiecznego zamku Karpień oraz położony w lesie kościółek Matki Bożej od zagubionych
- Jaskinia Radochowska i kalwaria na szczycie Cierniaka w pobliżu Radochowa
- Stołowe Skały w pobliżu Stójkowa, atrakcyjne widokowo i dobre do uprawiania wspinaczki skałkowej
- Kilkunastometrowy krzyż na stoku Iglicznej z dobrą panoramą
- Skalna Brama, Skalny Mur, Trzy Baszty, Trojan – skupiska malowniczych skał na szczycie Trojaka z punktem widokowym
- Czarne Urwisko koło Lutyni – obszar Natura 2000 chroniący cenne ekosystemy
Piesze szlaki turystyczne[edytuj | edytuj kod]
(Główny Szlak Sudecki) Świeradów-Zdrój • … • Czarna Góra • Przełęcz Puchaczówka • Pasiecznik • Przełęcz pod Chłopkiem • Kąty Bystrzyckie • Lądek-Zdrój • Przełęcz pod Konikiem • Orłowiec • Przełęcz Jaworowa • Przełęcz pod Trzeboniem • Złoty Stok • … • Prudnik
(Szlak E3) Nowa Morawa • Przełęcz Sucha • Jawornik Kobyliczny • Przełęcz Dział • Stary Gierałtów • ruiny zamku Karpień • Trojak • Lądek-Zdrój • Radochów • Jaskinia Radochowska • Przełęcz Leszczynowa • Ptasznik • Przełęcz Kłodzka
Kultura[edytuj | edytuj kod]
Cykliczne imprezy:
- Diecezjalny Przegląd Piosenki Pielgrzymkowej na początku czerwca
- Lądeckie Lato Baletowe obecnie Międzynarodowy Festiwal Tańca im. Olgi Sawickiej na początku lipca
- Lądeckie Lato Muzyczne w lipcu i sierpniu
- Przegląd Filmów Górskich im. Andrzeja Zawady – najstarszy i największy festiwal filmów górskich w Polsce. Odbywa się co roku we wrześniu.
Wspólnoty wyznaniowe[edytuj | edytuj kod]
- Kościół rzymskokatolicki:
- Świadkowie Jehowy:
- zbór Lądek-Zdrój[22]
Współpraca międzynarodowa[edytuj | edytuj kod]
Miasta partnerskie[23]:
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Cmentarz żydowski w Lądku Zdroju
- Przejście graniczne Lądek-Zdrój-Černý Kout
- Lądek Zdrój (stacja kolejowa)
- Nazwy miejscowości z członem Zdrój
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku, Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08].
- ↑ a b c GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku, stat.gov.pl [dostęp 2023-08-05] (pol.).
- ↑ Zarządzenie ministerstwa spraw wewnętrznych Prus z 15 lutego 1935 r. Zob. Kreisblatt des Kreises Habelschwerdt 1935, nr 14, s. 59.
- ↑ Strona Gminy Lądek-Zdrój – położenie.
- ↑ Jerzy Kondracki, Andrzej Richling: Atlas Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Centralny Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej, 1994.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2013-07-26. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507.
- ↑ a b Uchwała Rady Miejskiej Lądka-Zdroju z dnia 27 lipca 2015 w sprawie przyjęcia projektów: herbu, flagi, baneru, flagi stolikowej, pieczęci, łańcuchów i sztandaru Gminy Lądek-Zdrój. edzienniki.duw.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-01)]..
- ↑ a b Uchwała nr XXIII/275/04 Rady Miejskiej w Lądku-Zdroju z dnia 24 czerwca 2004 r. w sprawie ustanowienia hejnału i patrona Lądka Zdroju.
- ↑ V Obchody Dnia Patrona Miasta św. Jerzego (23 kwietnia 2009 r. i 2 maja 2009 r.). – oficjalny serwis internetowy gm. Lądek-Zdrój [data dostępu: 2010-03-21].
- ↑ a b c d Wojciech Ciężkowski Lądek Zdrój, Dolnośląskie Wydawnictwo Edukacyjne, Wrocław 1998, ISBN 83-7125-044-4.
- ↑ Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas: Dolny Śląsk – przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1977 s. 137.
- ↑ Henryk Grzybowski. Zagadka nazwy Altheide/Polanica. „Ziemia Kłodzka”. 2013 (231), s. 16–17, 2013-10-01. Wydawnictwo Ziemia Kłodzka, OKiS Wrocław. ISSN 1234-9208. OCLC 499751393. (pol.).
- ↑ Historia miasta. ladekzdroj.w.interia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-10-28)]..
- ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
- ↑ Władysław Kurkiewicz „25 lat Polski Ludowej“ Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1971, s. 332
- ↑ Henryk Grzybowski. Tradycje lotnicze ziemi kłodzkiej. Cz. 1. Balony, sterowce i szybowce do 1945 roku. „Rocznik Ziemi Kłodzkiej”. 2021 (t. XXVI), s. 90–91, 2021-12-01. Adam Łącki. Towarzystwo Miłośników Ziemi Kłodzkiej. ISSN 0137-4141. (pol.).
- ↑ Henryk Grzybowski. Tradycje lotnicze ziemi kłodzkiej. Cz. 1. Balony, sterowce i szybowce do 1945 roku. „Rocznik Ziemi Kłodzkiej”. 2021 (t. XXVI), s. 91–92, 2021-12-01. Adam Łącki. Towarzystwo Miłośników Ziemi Kłodzkiej. ISSN 0137-4141. (pol.).
- ↑ Lądek-Zdrój w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-06] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 73–75. [dostęp 2012-09-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-29)].
- ↑ Obelisk Księżnej Marianny Orańskiej.
- ↑ Położenie i klimat. uzdrowisko-ladek.pl [dostęp 2019-06-16].
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2016-11-02].
- ↑ Miasta partnerskie. Urząd Miasta i Gminy Lądek-Zdrój. [dostęp 2015-11-26].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Wojciech Ciężkowski Lądek Zdrój, Dolnośląskie Wydawnictwo Edukacyjne, Wrocław 1998, ISBN 83-7125-044-4.
- Zbigniew Piotrowicz i Jerzy Bielecki Skałki Lądeckie. Przewodnik wspinaczkowy, wydano nakładem własnym autorów, Konradów – Lądek Zdrój 1996, ISBN 83-905765-0-3.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Oficjalny miejski serwis samorządowy
- Lądek Zdrój z lat 60. XX wieku jest pokazany w filmie „Dwa żebra Adama”
- Landeck (niem.) 2, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 72.
- Archiwalne widoki i publikacje związane z miejscowością w bibliotece Polona
- Siedziba gminy: Lądek-Zdrój
| Miasto | |
|---|---|
| Wsie | |
| Osada wsi | |
| Nieoficjalne części wsi |
