Kałuszyn

Kałuszyn
	; Kałuszyn – zdjęcie lotnicze znad wschodniej części miasta w kierunku zachodnim
	Herb
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	miński
Gmina	Kałuszyn
Aglomeracja	warszawska
Prawa miejskie	przed 1662
Burmistrz	Arkadiusz Czyżewski
Powierzchnia	12,3 km²
Populacja (30.06.2016); • liczba ludności; • gęstość	; 2916; 237,1 os./km²
Strefa numeracyjna	25
Kod pocztowy	05-310
Tablice rejestracyjne	WM
	Położenie na mapie gminy Kałuszyn Kałuszyn
	Położenie na mapie Polski Kałuszyn
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Kałuszyn
	Położenie na mapie powiatu mińskiego Kałuszyn
	52°12′30″N 21°48′42″E/52,208333 21,811667
TERC (TERYT)	1412094
SIMC	0975380
	Urząd miejskiul. Pocztowa 1; 05-310 Kałuszyn
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa

Kałuszyn – miasto w województwie mazowieckim, w powiecie mińskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Kałuszyn.

Leży w dawnej ziemi liwskiej historycznego Mazowsza^[3]. Kałuszyn uzyskał lokację miejską przed 1662 rokiem^[4]. Do 1954 siedziba wiejskiej gminy Chrościce. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa siedleckiego.

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Kałuszyn na tle gminy i powiatu

Widok centrum miasta z zabytkowym kościołem

Miasto położone jest na Wysoczyźnie Kałuszyńskiej, w odległości 35 km na zachód od Siedlec i 50 km od Warszawy. Przez Kałuszyn przebiega droga krajowa nr 2.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Złoty Ułan

Kałuszyn dzięki staraniom możnego rodu Opackich, otrzymał w 1718 prawa miejskie, nadane przez króla Augusta II Mocnego. W czasie kampanii napoleońskiej miasto zostało zniszczone. Podczas powstania listopadowego, trzykrotnie doszło do walk w mieście.

I bitwa pod Kałuszynem odbyła się 17 lutego 1831 podczas powstania listopadowego w okolicach Kałuszyna dywizja generała Franciszka Żymirskiego, licząca 7 baonów, 8 szwadronów i 14 dział, toczyła opóźniające walki odwrotowe z przeważającymi siłami rosyjskimi tworzącymi przednią straż armii rosyjskiej Iwana Dybicza. 2 kwietnia tego roku stoczono II bitwę pod Kałuszynem. III bitwa miała miejsce 10 lipca 1831 – kilka dni przed bojem spotkaniowym pod Mińskiem Mazowieckim przednia straż polskiego korpusu generała Wojciecha Chrzanowskiego stoczyła bój z tylną strażą rosyjskiego korpusu Jewgienija Aleksandrowicza Gołowina. Siłami polskimi liczącymi 5 baonów, 13 szwadronów i 8 dział dowodził generał Bonifacy Jagmin. Wojska polskie odniosły zdecydowane zwycięstwo biorąc do niewoli 1200 żołnierzy rosyjskich.

Kałuszynianie brali też czynny udział w powstaniu styczniowym.

W czasie kampanii wrześniowej w 1939, I Dywizja Piechoty Legionów im. Józefa Piłsudskiego podczas bitwy pod Kałuszynem stoczyła bój z 44. Infanterie-Regiment przyporządkowanym do SS-Regiment „Deutschland”, który należał organizacyjnie do dywizji „Kempf”.

W 1991 Kałuszyn przystąpił do Stowarzyszenia Miast Pokoju.

Żydzi kałuszyńscy[edytuj | edytuj kod]

Kałuszyn był ważnym obszarem osadnictwa żydowskiego. W XVII w. powstała samodzielna gmina żydowska, a pod koniec XVIII w. wzniesiono nową synagogę. W 1827 w mieście było 145 domów i 1826 mieszkańców^[5]. Żydzi stanowili 80% ogółu mieszkańców. Trudnili się oni głównie rzemiosłem, wielu pracowało przy produkcji tałesów – żydowskich szali religijnych. Miasto było prężnym ośrodkiem ruchu chasydzkiego.

Tuż przed I wojną światową (1913) w Kałuszynie żyło 8257 Żydów oraz 1413 chrześcijan. Żydzi prowadzili w tym czasie 105 sklepów, a ich średnie miesięczne zarobki wynosiły 150 rubli^[6]. 50% Żydów było wówczas analfabetami. W okresie międzywojennym (1921) w Kałuszynie mieszkało 5033 Żydów, co stanowiło 82% ludności miasteczka.

W czasie okupacji niemieckiej większość kałuszyńskich Żydów została zamordowana. We wrześniu 1941 utworzono getto w Kałuszynie. Zlikwidowano je w grudniu 1942. Jego mieszkańców wywieziono w celu zamordowania w obozie zagłady w Treblince. W toku akcji deportacyjnych na miejscowym cmentarzu żydowskim Niemcy zabili około 1000 Żydów^[7].

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Kościół pw. Wniebowzięcia NMP

Istniejące[edytuj | edytuj kod]

klasycystyczny ratusz i poczta z pierwszej połowy XIX w.,
neogotycki kościół pw. Wniebowzięcia NMP z końca XIX w., zbudowany według projektu Józefa Piusa Dziekońskiego,
dawne koszary królewskie zwane oberżą, które gościły Napoleona Bonaparte,
nowy cmentarz żydowski w Kałuszynie z XIX/XX w.

Nieistniejące[edytuj | edytuj kod]

stary cmentarz żydowski w Kałuszynie

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Piramida wieku mieszkańców Kałuszyna w 2014 roku^[2].

Sport[edytuj | edytuj kod]

W mieście, od 1947 roku, działa klub piłki nożnej, Victoria Kałuszyn, grający w klasie okręgowej.

Burmistrzowie Kałuszyna[edytuj | edytuj kod]

Marian Soszyński (2002-2018)
Arkadiusz Czyżewski (od 2018)

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kałuszynie

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2015 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, s. 101, 2015-07-22. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507. [dostęp 2015-10-13].
↑ ^a ^b Kałuszyn w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑ Elżbieta Kowalczyk-Heyman: „Disce aut discede”, czyli o tym, po co archeologowi potrzebna jest wiedza toponomastyczna i geografia historyczna w: „Światowit”, t. XLVII, fasc. B. Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2006, s. 148. ISSN 0082-044X
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 38–39.
↑ Kałuszyn (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 728 .
↑ „Izraelita” nr 35, 28.08.1913, s. 2.
↑ Getto w Kałuszynie. sztetl.org.pl. [dostęp 2022-01-24].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Strona Urzędu Miasta Kałuszyn
Ochotnicza Straż Pożarna w Kałuszynie
Gmina Kałuszyn
o Kałuszynie na portalu wirtualny sztetl
Kałuszyn (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 728 .

[gus-1] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2015 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, s. 101, 2015-07-22. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507. [dostęp 2015-10-13].

[populacja2016-2] Kałuszyn w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.

[3] Elżbieta Kowalczyk-Heyman: „Disce aut discede”, czyli o tym, po co archeologowi potrzebna jest wiedza toponomastyczna i geografia historyczna w: „Światowit”, t. XLVII, fasc. B. Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2006, s. 148. ISSN 0082-044X

[4] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 38–39.

[5] Kałuszyn (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 728 .

[6] „Izraelita” nr 35, 28.08.1913, s. 2.

[7] Getto w Kałuszynie. sztetl.org.pl. [dostęp 2022-01-24].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

Na prawach powiatu	Ostrołęka Płock Radom Siedlce Warszawa
Powiatowe	Białobrzegi Ciechanów Garwolin Gostynin Grodzisk Mazowiecki Grójec Kozienice Legionowo Lipsko Łosice Maków Mazowiecki Mińsk Mazowiecki Mława Nowy Dwór Mazowiecki Ostrów Mazowiecka Ożarów Mazowiecki Otwock Piaseczno Płońsk Pruszków Przasnysz Przysucha Pułtusk Sierpc Sochaczew Sokołów Podlaski Szydłowiec Węgrów Wołomin Wyszków Zwoleń Żuromin Żyrardów
Gminne	Bieżuń Błonie Brok Brwinów Cegłów Chorzele Czerwińsk nad Wisłą Drobin Gąbin Glinojeck Góra Kalwaria Halinów Iłża Jedlnia-Letnisko Józefów Kałuszyn Karczew Kobyłka Konstancin-Jeziorna Kosów Lacki Lubowidz Łaskarzew Łochów Łomianki Marki Milanówek Mogielnica Mordy Mrozy Mszczonów Myszyniec Nowe Miasto Nowe Miasto nad Pilicą Piastów Pilawa Pionki Podkowa Leśna Raciąż Radzymin Różan Sanniki Serock Skaryszew Sochocin Solec nad Wisłą Sulejówek Tarczyn Tłuszcz Warka Wiskitki Wyszogród Wyśmierzyce Zakroczym Ząbki Zielonka Żelechów

Wsie	Abramy Budy Przytockie Chrościce Falbogi Garczyn Duży Garczyn Mały Gołębiówka Kazimierzów Kluki Leonów Marianka Marysin Milew Mroczki Nowe Groszki Olszewice Patok Piotrowina Przytoka Ryczołek Sinołęka Stare Groszki Szembory Szymony Wąsy Wity Wólka Kałuska Zimnowoda Żebrówka
Kolonie	Górki
Integralne części wsi	Nowa Przytoka Ogrodziarze Piaski

Miasta	Cegłów Halinów Kałuszyn Mińsk Mazowiecki Mrozy Sulejówek
Gminy miejskie	Mińsk Mazowiecki Sulejówek
Gminy miejsko-wiejskie	Cegłów Halinów Kałuszyn Mrozy
Gminy wiejskie	Dębe Wielkie Dobre Jakubów Latowicz Mińsk Mazowiecki Siennica Stanisławów

Przynależność wojewódzka	gubernia warszawska (1867–1915) woj. warszawskie (II RP) (1919–39) woj. warszawskie (1945–75)
Miasta	Cegłów (do 1870) Dobre (do 1852) Kałuszyn Kamieńczyk (1915–19) Karczew (do 1870) Kołbiel (do 1870) Latowicz (do 1870 i 1915–19) Mińsk Mazowiecki (Otwock (1916–24 →)) Siennica (do 1870) Stanisławów (do 1870 i 1915–19)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Barcząca (1867–18??) Cegłów (1870–1954 i 1973–75) Chrościce (1867–1954) Czarnogłów (← 1927–39) Dębe Małe (1867–70) Dębe Wielkie (1867–1954 i 1973–75) Dobre (1973–75) Duchnów (1867–70) Glinianka (1867–1954) Halinów (1973–75) Iwowe (1867–1954) Jakubów (1867–1954 i 1973–75) Jeruzal (1923–54) Kałuszyn (1867–70) Kałuszyn (1973–75) (Karczew (1916–24→)) Kołbiel (1870–1954) Kuflew (1867–1954) Latowicz (1870–1915 i 1919–54) Latowicz (1973–75) Ładzyń (1867–1939) Łaziska (1867–70) Łukowiec (1867–1923) Mienia (1867–70) Mińsk (Mazowiecki) (1867–1954 i 1973–75) Mrozy (1973–75) Otwock (1867–1916 →) Ruda (1867–70) Rudno (1867–70) Rudzienko (← 1916–54) Siennica (1867–1954 i 1973–75) Stanisławów (1870–1915 i 1919–54) Stanisławów (1973–75) Stara Wieś (1867–68) Wiązowna (1867–1916/1924→) Wielgolas (1867–70 i 1923–54)
Gromady (1954–72)	Barcząca (1954–61) Brzóze (1954–61) Budy Janowskie (1954–61) Cegłów (1954–72) Chrośla (1954–59) Cielechowizna (1954–68) Czarnogłów (1954–57) Dębe Małe (1954–61) Dębe Wielkie (1954–72) Dobre (1954–72) Glinianka (1954–57 →) Grodzisk (1954–68) Groszki Nowe (← 1958–68) Grzebowilk (1954–59) Iwowe (1954–72) Jakubów (1954–72) Jeruzal (1954–72) Jędrzejów Nowy (1954–59) Kałuszyn (1954–72) Kąty (1954–57 →) Kiczki (1954–61) Kluki (1954–59) Kołbiel (1954–57 →) Kuflew (1954–72) Latowicz (1954–72) Lipiny (1954–61) Ładzyń (1954–72) Łaziska (1954–59) Mińsk Mazowiecki (1961–72) Mrozy (1954–72) Niedziałka Stara (1954–61) Nowy Zglechów (1954–61) Pogorzel (1954–61) Posiadały (1954–57) Pustelnik (1954–72) Rudno (1954–58) Rudzienko k/Dobrego (1954–72) Rudzienko k/Kołbieli (1954–72) Rynia (1954–59) Rządza (1954–59) Siennica (1954–72) Sołki (1954–68) Stanisławów (1954–72) Starogród (1954–59) Stojadła (1954–72) Sufczyn (1954–57 →) Wielgolas (1954–72) Wiśniew (1954–72) Wola Rafałowska (1954–61) Zamienie (1954–61) Żaków (1954–59)

Kałuszyn

Spis treści

Położenie[edytuj | edytuj kod]