Jan Lipski

Jan Lipski

Prymas Polski i Litwy
Kraj działania	I Rzeczpospolita
Data i miejsce urodzenia	1589 Lipie
Data i miejsce śmierci	13 maja 1641 Łyszkowice
Miejsce pochówku	bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Mikołaja w Łowiczu
Arcybiskup gnieźnieński, Prymas Polski
Okres sprawowania	1638–1641
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	rzymskokatolicki
Nominacja biskupia	1 października 1635
Sakra biskupia	14 września 1636

Sukcesja apostolska

Data konsekracji	14 września 1636
Konsekrator	Jan Wężyk
Współkonsekratorzy	Stanisław Łubieński Andrzej Gembicki Jan Baykowski

Jan Lipski (Jan hrabia Lipski) herbu Łada (ur. 1589 w Lipiu – zm. 1641 w Łyszkowicach) – arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski w 1638 roku, biskup chełmiński w 1636 roku, referendarz wielki koronny i sekretarz królewski w 1627 roku, opat komendatoryjny wąchocki w 1630 roku, kanonik sandomierski około 1630 roku, prepozyt krakowski w latach 1627-1635, kantor krakowski w 1624 roku, kanonik gnieźnieński w 1624 roku, kantor łęczycki p. 1624, kanonik łęczycki p. 1623, kanonik kruszwicki w 1620 roku, kantor włocławski w 1618 roku (zrezygnował w 1625 roku), prepozyt krzemieniecki i proboszcz w Mirachowie, prepozyt płockiej kapituły katedralnej w latach 1635–1641.

Młodość

Był synem Wawrzyńca Lipskiego, sędziego ziemi rawskiej i Anny z d. Plichta. Był trzecim z 14 dzieci. Jego wychowaniem zajął się stryj Franciszek, kanonik gnieźnieński.

Kształcił się w kolegium jezuitów w Kaliszu oraz we Włoszech, gdzie studiował teologię i prawo. Prawdopodobnie odbył też podróż edukacyjną do Niemiec; znał biegle niemiecki. Słynął z nauki, ogłady, erudycji. Do Polski wrócił w 1616 r. i wkrótce przyjął święcenia kapłańskie.

Początki kariery politycznej i duchownej

Dzięki poparciu stryja, kanclerza Feliksa Kryskiego, został jednym z sekretarzy w kancelarii koronnej, potem jej regensem i kanclerzem królowej Konstancji Habsburżanki, żony Zygmunta III Wazy, a w 1632 referendarzem koronnym. Kanclerz królowej Cecylii Renaty. Jego uposażeniem były liczne beneficja kościelne. Był kantorem włocławskim, kanonikiem: łęczyckim i krakowskim, proboszczem krzemienieckim i płockim, a w 1630 otrzymał opactwo komendatoryjne wąchockie. Podpisał pacta conventa Władysława IV Wazy w 1632 roku.

Szybko zdobył zaufanie królów Zygmunta III i Władysława IV, których sławił panegirykami. Jeden z ważniejszych, pokazujących oddanie Lipskiego wobec domu Wazów, został napisany na pogrzeb króla Zygmunta III i królowej Konstancji: Iuncus regius philyrina cinctus fascia seu oratio funebris DD. Sigismundo III ... et Constantiae reginae scripta. Pełnił w tym już w tym czasie szereg ważnych misji dotyczących spraw państwowych. W 1633 wchodził w skład poselstwa obediencyjnego Jerzego Ossolińskiego do Urbana VIII. W 1635 r. brał udział w rokowaniach z posłami moskiewskimi.

Biskup chełmiński i pomezański

24 maja 1636 r. nominowany przez króla biskupem chełmińskim i pomezańskim, w czerwcu kapituła dokonała kanonicznego wyboru, 1 października Urban VIII udzielił mu kanonicznej prowizji, a 20 listopada 1635 objął przez pełnomocnika rządy w diecezji. Sakrę przyjął 14 września 1636 w Łowiczu z rąk prymasa Jana Wężyka. Osobisty ingres do katedry w Chełmży odbył w październiku 1636 r. Już w grudniu 1636 r. przewodniczył obradom sejmiku generalnego ziem pruskich. W 1637 roku został wyznaczony senatorem rezydentem.

W diecezji zniszczonej wojnami szwedzkimi przystąpił do energicznych działań tak na polu duchowym jak i gospodarczym, zwłaszcza w diecezji pomezańskiej. Rewindykował kilka świątyń pozostających w rękach protestantów, a w 1636 r. nakazał przeprowadzić wizytację generalną diecezji (akta nie zachowały się). Popierał jezuitów toruńskich i malborskich, widząc w nich główną siłę dla odnowy religijnej diecezji.

Zabiegał o wznowienie kultu patronów ziem pruskich: Juty z Chełmży, Jana Łobdowczyka i Doroty z Mątowów; z jego polecenia jezuita Fryderyk Szembek napisał ich żywoty, posiadające znaczą wartość historyczną. Zatwierdził fundację klasztoru reformatów w Łąkach Bratiańskich, przeprowadził wizytację katedry.

Zreorganizował gospodarkę w dobrach biskupich wydając nowe ordynacje dla poddanych, odrestaurował zamek biskupi w Lubawie. Zamierzał zwołać synod diecezjalny, otworzyć seminarium duchowne i powołać dla diecezji biskupa pomocniczego, ale krótki czas rządów w diecezji i prowadzenie równolegle działalności politycznej i dyplomatycznej, uniemożliwił realizację tych planów. Swojemu następcy pozostawił memoriał o diecezji będący cennym źródłem do poznania stanu biskupstwa w tym czasie. Mimo krótkich rządów był jednym z bardziej zasłużonych biskupów chełmińskich w XVII w.

Prymas Polski

Po śmierci prymasa Jana Wężyka, Lipski obrany został arcybiskupem gnieźnieńskim i prymasem Polski. Nominację królewską otrzymał 26 czerwca 1638 r., prekonizację papieską 23 grudnia 1638, rządy w diecezji objął przez pełnomocnika 23 marca 1639 r., a osobiście odbył ingres do katedry w Gnieźnie 22 sierpnia 1639 r.

Zreformował zarząd dobrami stołowymi arcybiskupstwa, odnowił zamek prymasowski w Łowiczu i rezydencję w Warszawie, zbudował pałac w Łyszkowicach czyniąc z nich letnią rezydencję prymasów.

W 1640 r. w Warcie przeprowadził translatio relikwii świątobliwego Rafała z Proszowic i zezwolił na kult publiczny.

Na maj 1641 zwołał synod prowincjalny oraz wcześniej synod archidiecezji, zapowiedział też wizytację katedry i kapituły, jednak z racji na śmierć planów tych nie zdążył zrealizować.

Polityk i dyplomata

W swojej działalności politycznej popierał inicjatywy monarchy; należał do grona jego najbliższych i zaufanych doradców. Opowiadał się za zwiększeniem prerogatyw senatu w stosunku do sejmu. Uczestniczył w sejmikach województw wielkopolskich pilnując na nich interesów dworu. W 1637 r. został wysłany przez króla Władysława Wazę do Wiednia po jego przyszłą małżonkę Cecylię Renatę. 31 lipca pobłogosławił zaręczyny, a 9 sierpnia pobłogosławił ślub cesarzówny zawarty per procuram (małżonka reprezentował królewicz Jan Kazimierz). Podczas tej misji otrzymał od Cesarza Ferdynanda dla siebie i całej rodziny tytuł Hrabiów Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Prowadził też, w imieniu króla, zabiegi dyplomatyczne o uwolnienie internowanego we Francji Jana Kazimierza.

Regularnie brał udział w sejmikach w Środzie oraz dwóch sejmach walnych w 1639 i 1640 r. Zabiegał na forum sejmowym o zaopatrzeni siostry królewskiej Anny i zapłacenie długów królewskich.

Zmarł w 1641 r. w swoim pałacu w Łyszkowicach, z powodu choroby żołądka, która trwała kilka tygodni. Spotykane oskarżenie, że został otruty przez własnego lekarza z podszeptu protestantów nie ma podstaw faktograficznych. Poczynił liczne legata na kościoły i pobożne dzieła.

Pochowany w kolegiacie Wniebowzięcia NMP i św. Mikołaja w Łowiczu.

Bibliografia

• Marceli Kosman, Między tronem a ołtarzem, Poznań, 2000, ISBN 83-7272-017-7

Linki zewnętrzne

• Catholic-hierarchy
• Dzieła Jana Lipskiego w bibliotece Polona