Jedlina-Zdrój
50°43′16″N 16°20′20″E/50,721111 16,338889
| miasto i gmina | |||||
 Zimowa panorama uzdrowiska | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Aglomeracja | |||||
| Prawa miejskie |
1967 | ||||
| Burmistrz |
Ilona Angelika Bujalska | ||||
| Powierzchnia |
17,44 km² | ||||
| Populacja (01.01.2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 74 | ||||
| Kod pocztowy |
58-330 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
DBA | ||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu wałbrzyskiego  | |||||
| 50°43′16″N 16°20′20″E/50,721111 16,338889
| |||||
| TERC (TERYT) |
0221021 | ||||
| SIMC |
0984025 | ||||
Urząd miejski ul. Poznańska 258-330 Jedlina-Zdrój | |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Jedlina-Zdrój (niem. Bad Charlottenbrunn) – miasto uzdrowiskowe w województwie dolnośląskim, w powiecie wałbrzyskim, historycznie na Dolnym Śląsku. W latach 1945–1954 siedziba wiejskiej gminy Jedlina Zdrój.
Według danych GUS z 1 stycznia 2023 r. miasto miało 4682 mieszkańców[1] (583. miejsce w kraju).
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Położone pomiędzy pasmem Gór Wałbrzyskich i Gór Sowich. Z trzech stron otaczają miejscowość zalesione stoki Rzepiska, Mniszego Lasu, Kobieli Leśniaka i najwyższej góry Borowej (854 m n.p.m.). Dolina otwarta jest od południa i południowego wschodu, dzięki czemu osłonięta jest od ostrych wiatrów, ma łagodniejszy klimat i większe nasłonecznienie niż okoliczne miejscowości.
Według danych z 1 stycznia 2023 r. powierzchnia miasta wynosiła 17,44 km²[1] (347. miejsce w kraju). Miasto stanowi 3,4% powierzchni powiatu.
Według danych z roku 2002 Jedlina-Zdrój miała obszar 17,47 km², w tym: użytki rolne 37%, użytki leśne 43%[2].
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa wałbrzyskiego.
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Najstarsze wzmianki o mieście pochodzą z XIII wieku, a nazwa wywodzi się od rosnących tu wówczas wspaniałych lasów jodłowych. Była to wtedy osada drwali należąca do Bolka I – księcia świdnicko-jaworskiego. W XVI wieku odkryto pierwsze źródła wody mineralnej, a w XVIII w. uznano je za lecznicze i zaczęto korzystać na większą skalę.
W 1723 roku osada stała się uzdrowiskiem. Źródło, od imienia Charlotty, żony Hansa Christophera barona von Seher-Thoss – właściciela Jedlinki, nazwano Charlottenbrunn. Nazwę tę przyjęła cała Jedlina i nosiła ją do 1945 roku. Miejscowość zaczęła się rozrastać. Rozwijało się tkactwo i sukiennictwo, od XVII wyrabiano płótno lniane. Powstał kurort znany na całym Śląsku. W 1740 roku Jedlina otrzymała przywilej targowy. Od 1813 nastąpił rozwój działalności leczniczej, wprowadzono kurację owczym i kozim mlekiem. W 1846 powstał park zdrojowy, mały ogród botaniczny i muzeum mineralogiczne. W 1884 uzdrowisko nabyła gmina i od tego czasu rozwój i działalność podporządkowano wspólnej gospodarce lokalnej.
W 1900 roku Jedlina-Zdrój miała pocztę z telegrafem, która do dnia dzisiejszego mieści się w tym samym budynku przy ulicy Warszawskiej 6. Domy posiadały instalację wodociągową, niektóre z naturalnie gazowaną wodą mineralną. W latach 1902–1903 położono nawierzchnie kamienne, zamontowano oświetlenie gazowe, a w uzdrowisku elektryczne. Miejscowość przeżywała swój okres świetności. Znana była na Śląsku jako uzdrowisko z szeroką działalnością kulturalną i rozrywkową. Funkcjonowały liczne hotele, pensjonaty i domy gościnne. Z najbardziej znanych należy wymienić „Szwajcarkę” z XIX w., która oferowała kurację mleczną, kasztany jadalne i odpoczynek wśród przepięknych drzew. Niestety w wyniku prac górniczych i intensywnego użytkowania źródła szczawy alkalicznej zanikły i wodę zaczęto dowozić ze Szczawna.
Z 1910 roku pochodzi stojąca do dziś drewniana remiza strażacka z dzwonnicą (przy ulicy Warszawskiej 9). Do dziś można podziwiać piękną Willę Sans-Souci (Chojnowska 3) należącą dawniej do lekarza uzdrowiska. Trudno nie wspomnieć o okazałym, choć zniszczonym Zespole Pałacowym, którego wejścia strzegą kamienne lwy. W dzielnicy Kamieńsk na wzgórzu stoi kościółek wybudowany w stylu budownictwa alpejskiego. W Jedlinie-Zdroju zachowały się także budowle w stylu neoklasycyzmu berlińskiego z misternymi ażurowymi balkonami.
W 1946 roku wprowadzono urzędowo nazwę Jedlina Zdrój, zastępując poprzednią niemiecką nazwę Bad Charlottenbrunn[3]. Początkowo po II wojnie światowej był to ośrodek lecznictwa wojskowego, od 1961 letnisko, od 1962 ponownie uzdrowisko[4]. W latach 1954–66 osiedle[5], które 1 stycznia 1967 otrzymało prawa miejskie[6].
Miasto rozwijało się jako niewielki, spokojny ośrodek wczasowo-uzdrowiskowy. Pod koniec lat 60. w oparciu o przedwojenne wille i pensjonaty FWP posiadał tu dwa ośrodki („Podgórze” i „Słowik”), które w 8 budynkach dysponowały ok. 290 miejscami noclegowymi. Prowadziły one 21-dniowe wczasy lecznicze dla osób z lekkimi nieżytami dróg oddechowych, lekkimi postaciami niedokrwistości i stanami wyczerpania. Obiekty dysponowały świetlicami z telewizorami i bibliotekami. W mieście funkcjonowały: restauracja, 4 kawiarnie, klub kuracjusza, lokal taneczny i kino. Latem działał basen kąpielowy[7].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[8]:
- założenie uzdrowiskowo-parkowe, po 1820 r.
- kościół ewangelicki, obecnie nieużytkowany, ul. Jana Pawła II, z l. 1855-60
- dworzec kolejowy „Jedlina Dolna”, ul. Dworcowa, z 1902 r.
- dworzec kolejowy „Jedlina Górna”, ul. Kłodzka 59 a, murowano-szachulcowy, z 1878 r.
- dom, ul. Chojnowska 12, z pierwszej ćw. XX w.
- willa, ul. Cmentarna 1, z XIX w./XX w.
- dom, ul. Hoża 6 (d. Noworudzka 3), szachulcowy, z XVII w.
- dom, ul. Jasna 4, z pierwszej poł. XIX w.
- dom, ul. Jasna 8, z końca XVIII w.
- pałac, ul. Noworudzka 15, z XVIII w.
- willa, ul. Piastowska 7, z XIX w./XX w.
- dom, ul. Piękna 7, z XIX w./XX w.
- dom, ul. Wałbrzyska 1, z końca XIX w.
- dom, ul. Warszawska 2, z końca XIX w.
- dom, ul. Warszawska 6, z pocz. XX w.
- dom zdrojowy, pl. Zdrojowy (d. Armii Czerwonej) 1, z trzeciej ćw. XIX w. w.
- dom, pl. Zdrojowy (d.Armii Czerwonej) 8, z poł. XVIII w.
Jedlina-Zdrój – Jedlinka
- zespół pałacowy, z drugiej połowy XVIII w.:
- pałac
- dwie oficyny
- park.
-
-
-
Dom zdrojowy -
Charlotta -
Pijalnia wód "Charlotta" -
Jedlina-Zdrój (1908)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Uzdrowisko
[edytuj | edytuj kod]W Jedlinie-Zdroju leczy się: dychawicę oskrzelową, przewlekłe nieżyty dróg oddechowych, przewlekłe zapalenia zatok, pylica płuc, choroby stawów i stany wyczerpania[9]. W zakładzie przyrodoleczniczym wyposażonym w aparaturę zabiegową prowadzi się kąpiele mineralne i inhalacje dróg oddechowych[10]. Występują szczawy wodorowęglanowe, wapniowe, magnezowe, sodowe, w większości nie eksploatowane[11].
Kultura
[edytuj | edytuj kod]W Jedlinie-Zdroju od 2006 roku odbywają się Letnie Warsztaty Gitarowe[12], a od 2014 roku Letni Festiwal Gitarowy[13]. Odbywa się tu też Dolnośląski Festiwal Zupy[14]i Międzynarodowy Festiwal Teatrów Ulicznych[15].
Sport
[edytuj | edytuj kod]W Jedlinie-Zdroju zarejestrowany jest aktywny klub sportowy pétanque – KSP Jedlina-Zdrój[16].
Miasto jest miejscem ogólnopolskich turniejów pétanque pod auspicjami Polskiej Federacji Pétanque[17].
Od 2005 roku na przełomie kwietnia i maja[18] w mieście organizowany jest Międzynarodowy Festiwal Pétanque[19]. Od 2009 roku jest miejscem rozgrywek polskiej edycji cyklu środkowo-europejskich turniejów Centrope Cup[20][21]. Od 2010 organizowane jest w Jedlinie-Zdroju jedyne w Polsce zimowe grand prix w petanque[22].
W maju organizowany jest „Półmaraton Górski Jedlina-Zdrój”, który od początku spotkał się z dużym zainteresowaniem wśród biegaczy z całej Polski oraz Czech. Warto dodać, że trasa biegu poprowadzona została przez najdłuższy w Polsce tunel kolejowy (Tunel pod Małym Wołowcem) mierzący 1601 m. Strona biegu: www.biegajwjedlinie.pl
W mieście działa również klub piłkarski – KS Zdrój Jedlina-Zdrój. Więcej o drużynie piłkarskiej: www.zdroj.futbolowo.pl
Obiekty sportowe na terenie miasta:
- Całoroczny tor saneczkowy
- Całoroczne boisko do gry w pétanque
- Wyciąg narciarski „Karolinka”
- 3 boiska sportowe[23]
- Kort tenisowy
Atrakcje
[edytuj | edytuj kod]- Park linowy „Czarodziejskie Liny”
- Letni tor saneczkowy w Centrum Sportów Górskich
- Fontanna
- sztuczny Zalew na potoku Jedlina[23]
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Dane z 30 czerwca 2004[24]:
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| Populacja | 5155 | 100 | 2711 | 52,6 | 2444 | 47,4 |
| Gęstość zaludnienia [mieszk./km²] |
295,1 | 155,2 | 139,9 | |||
Piramida wieku mieszkańców Jedliny-Zdroju w 2014 roku[25].
Administracja, instytucje
[edytuj | edytuj kod]Jedlina-Zdrój ma status gminy miejskiej. Mieszkańcy wybierają do Rady Miasta Jedlina-Zdrój 15 radnych[26]. Organem wykonawczym samorządu jest burmistrz miasta.
W mieście znajdują się instytucje Centrum Obsługi Placówek Opiekuńczo-Wychowawczych Nowe Siodło:
- Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza Jedlina 1, ul.Chojnowska 13, 58-330 Jedlina Zdrój
- Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza Jedlina 2, ul. Kłodzka 28, 58-330 Jedlina Zdrój[27][28]
Transport
[edytuj | edytuj kod]
Po Jedlinie kursują autobusy komunikacji miejskiej z Wałbrzycha, łączące miasto z Wałbrzychem, Jedlinką i Głuszycą[29][30]. Przez miasto biegnie również czynna w ruchu pasażerskim linia kolejowa Kłodzko – Wałbrzych, obsługiwana autobusami szynowymi przez samorządowe Koleje Dolnośląskie. W Jedlinie-Zdrój bierze początek linia kolejowa nr 266/285 do Świdnicy Miasto; na której znajduje się przystanek Jedlina-Zdrój Centrum[31].
Współpraca międzynarodowa
[edytuj | edytuj kod]Lista miast i gmin z którymi władze Jedliny-Zdroju podjęły współpracę:
Saint-Étienne-de-Crossey – od 2006 r.[32]
Strehla[33]
Velichovky – od 2004 r.[34]
Władze Jedliny-Zdroju od 2004 r. prowadzą także współpracę ze Stowarzyszeniem Gmin Mikroregionu Hustirzanka z Czech[35].
Ludzie związani z Jedliną-Zdrojem
[edytuj | edytuj kod]Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Pałac Jedlinka
- KSP Jedlina-Zdrój – klub pétanque
- nazwy z łącznikiem miejscowości i ich części w Polsce
- nazwy miejscowości z członem Zdrój
_-_fotopolska.eu_(321541).jpg)
-
Miejscowość po 1857 -
Spa -
Letni tor saneczkowy w CSG -
Park -
Wiadukt kolejowy w Jedlinie -
Ławeczka Charlotty von Seher-Thoss -
Ławeczka Józefa Piłsudskiego -
Pomnik aptekarza Carla Christiana Beinerta -
Pomnik: Konstytucji 1791, Niepodległości 1918, Wyborów 1989 -
![Browar Jedlinka[36]](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/2017_Hotel_Jedlinka_w_Jedlinie-Zdroju_3.jpg/120px-2017_Hotel_Jedlinka_w_Jedlinie-Zdroju_3.jpg)
Browar Jedlinka[36]
_(cropped).jpg)
.jpg)
![Browar Jedlinka[36]](/wiki/Plik:2017_Hotel_Jedlinka_w_Jedlinie-Zdroju_3.jpg)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku [online], stat.gov.pl [dostęp 2023-07-24] (pol.).
- ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
- ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
- ↑ Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas, Dolny Śląsk – przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1977, s. 279–280.
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 253
- ↑ Dz.U. z 1966 r. nr 52, poz. 318
- ↑ Krystyna Chylińska (oprac.): Informator FWP. Warszawa: Wydawnictwo Związkowe CRZZ, 1968, s. 126-127.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 187,188. [dostęp 2012-10-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
- ↑ Jedlina Zdrój [online], Uzdrowiska w Polsce [dostęp 2020-05-13] (pol.).
- ↑ Lokalna Organizacja Turystyczna „Aglomeracja Wałbrzyska” [online], lotaw.pl [dostęp 2020-05-13].
- ↑ Atlas uzdrowisk polskich. Warszawa – Wrocław: PPWK, 1990, s. 174. ISBN 83-7000-070-3.
- ↑ XII Letnie Warsztaty Gitarowe [online], www.jedlinazdroj.eu [dostęp 2020-05-13].
- ↑ XII Letnie Warsztaty Gitarowe [online], doba.pl [dostęp 2020-05-13].
- ↑ XVII Dolnośląski Festiwal Zupy [online], jedlinazdroj.eu [dostęp 2020-05-13].
- ↑ Międzynarodowy Festiwal Teatrów ulicznych [online], www.jedlinazdroj.com.pl [dostęp 2020-05-13].
- ↑ – historia klubu [online], www.petanque.net.pl [dostęp 2020-05-13].
- ↑ Kalendarz rozgrywek Polskiej Federacji Pétanque. [dostęp 2011-08-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (31 grudnia 2014)].
- ↑ Międzynarodowy Festiwal Petanque [online], www.jedlinazdroj.nazwa.pl [dostęp 2020-05-13].
- ↑ Informacje o petanque na stronie Urzędu Miasta Jedlina-Zdrój. [dostęp 2011-08-10].
- ↑ Centrope Cup 2010 Polska – relacja. Polska Federacja Petanque – Związek Sportowy z siedzibą we Wrocławiu, 2010-05-24. [dostęp 2011-08-11].
- ↑ Centrope cup. Kamil Orpel. [dostęp 2011-08-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-06-27)].
- ↑ Informacja o Pierwszym Zimowym Grand Prix w Jedlinie-Zdroju (2010). [dostęp 2011-08-10].
- ↑ a b Jedlina Zdrój, Kompleks ACTIV Jedlina [online], Jedlina Zdrój [dostęp 2020-05-13] (pol.).
- ↑ Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
- ↑ Jedlina-Zdrój w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-06], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Zarządzenie Nr 78 Wojewody Dolnośląskiego z dnia 29 marca 2010 r. ws. ustalenia liczby radnych (Dz. Urz. Woj. Dolnośląskiego z 2010 r., Nr 63, poz. 966, s. 6648).
- ↑ Centrum Obsługi Placówek Opiekuńczo-Wychowawczych Nowe Siodło. [dostęp 2024-03-04].
- ↑ Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza "Jedlina 2". [dostęp 2024-03-04].
- ↑ Jedlinazdroj.eu: Inauguracja linii autobusowej nr 5 w Jedlinie-Zdroju, dostęp: 2014-09-29.
- ↑ ZDKiUM Wałbrzych: Rozkład jazdy i mapa komunikacyjna ZDKiUM Wałbrzych, dostęp: 2014-09-29.
- ↑ PLK zachwala podróże po górskiej linii ze Świdnicy do Jedliny-Zdrój. Rynek Kolejowy. [dostęp 2024-09-08].
- ↑ Uchwała Nr XXXVI/196/06 Rady Miasta Jedlina-Zdrój z dnia 26 stycznia 2006 r. ws. podjęcia współpracy partnerskiej.
- ↑ Współpraca z niemieckim miastem Strehla. Urząd Miasta Jedlina-Zdrój. [dostęp 2011-08-10].
- ↑ Uchwała Nr XX/104/04 Rady Miasta Jedlina-Zdrój z dnia 30 czerwca 2004 r. ws. podjęcia współpracy ze społecznością lokalną miasta Velichovky.
- ↑ Uchwała Nr XX/105/04 Rady Miasta Jedlina-Zdrój z dnia 30 czerwca 2004 r. ws. podjęcia współpracy ze Stowarzyszeniem Gmin Mikroregionu Hustirzanka.
- ↑ Browar obok pałacu Jedlinka
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Góry Wałbrzyskie, Podgórze Wałbrzyskie, Pogórze Bolkowskie, Słownik geografii turystycznej Sudetów, tom 10, pod red. M. Staffy, Wrocław 2005
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]
