Władysław II Jagiełło

Obraz przedstawiający Władysława i Jadwigę pod krzyżem, autor Tomasz Dolabella, I połowa XVII w.

Polska i Litwa w okresie panowania Władysława Jagiełły

Portret Władysława Jagiełły, fragment gotyckiego ołtarza z Katedry Wawelskiej, ok. 1475–1480

Portret Władysława Jagiełły z I połowy XVI w. nieznanego artysty, fragment

Nagrobek Władysława II Jagiełły na Wawelu, lata 20/30.XV w.

Władysław II Jagiełło (ur. zapewne ok. 1362, zm. 1 czerwca 1434 w Gródku) – wielki książę litewski w latach 1377–1381 i 1382–1392, król Polski i najwyższy książę litewski w latach 1386–1434. Syn Olgierda i jego drugiej żony Julianny, córki księcia twerskiego Aleksandra, wnuk Giedymina. Założyciel dynastii Jagiellonów. Poprzez powiązania rodzinne był także potomkiem polskiej dynastii Piastów.

Za jego panowania państwo polsko-litewskie było największym królestwem świata chrześcijańskiego.

Objął tron wielkoksiążęcy w Wilnie po śmierci ojca w 1377. Odsunął od władzy współksięcia Kiejstuta. W 1385 zawarł z Polską unię w Krewie, zobowiązując się do przyjęcia chrztu i chrystianizacji Litwy oraz poślubienia królowej polskiej Jadwigi w zamian za tron polski, który objął rok później. W 1401 oddał władzę na Litwie swojemu stryjecznemu bratu, księciu Witoldowi, zachowując tytuł najwyższego księcia Litwy (supremus dux Lituaniae). Prowadził wielką wojnę z zakonem krzyżackim (1409–1411) i dowodził zwycięskimi wojskami polsko-litewskimi w bitwie pod Grunwaldem. Pokojami toruńskim i melneńskim uregulował stosunki Polski i Litwy z Krzyżakami. Nie przyjął zaproponowanego mu przez husytów tronu czeskiego. Za cenę licznych przywilejów szlacheckich wywalczył sukcesję tronu polskiego dla syna Władysława.

Tytuł królewski

Wladislaus dei gracia Rex Polonie, nec non terrarum Cracovie, Sandomirie, Siradie, Lancicie, Cuyauie, Lituanie princeps supremus, Pomeranie, Russieque dominus et heres, etc.

Tłumaczenie: Władysław z Bożej Łaski król Polski, pan i dziedzic ziemi krakowskiej, sandomierskiej, sieradzkiej, łęczyckiej, Kujaw, Pomorza i Rusi Czerwonej, najwyższy książę Litwy.

Lata panowania

Władysław Jagiełło jako wielki książę litewski

Jeszcze przed śmiercią ojca, Jagiełło został wyraźnie wyznaczony przez niego na następcę tronu litewskiego. Władzę objął w maju 1377. Początek rządów był bardzo niespokojny, ze względu na to, że stryj Kiejstut jak i przyrodni bracia: książę briański i drucki Dymitr Starszy, książę połocki Andrzej, książę czernihowski i czartoryski Konstanty, książę kijowski Włodzimierz czy książę ratneński Fiodor mogli pokusić się o zdobycie władzy na Litwie. Władysław musiał także zmierzyć się z wrogością ze stron Wielkiego Księstwa Moskiewskiego i zakonu krzyżackiego.

W momencie objęcia rządów przez Jagiełłę powierzchnia Wielkiego Księstwa Litewskiego wynosiła około 800 000 km². Jagiełło zdawał sobie sprawę z politycznej wagi przyjęcia chrztu przez Litwę. Chrystianizacja bowiem nie tylko umocniłaby autorytet władcy wobec jego prawosławnych poddanych, ale także odebrałaby moralne prawo do prowadzenia podboju Litwy przez zakon krzyżacki, który stale głosił, iż powodem jego obecności nad Bałtykiem jest konieczność nawracania Litwinów na wiarę chrześcijańską.

Walki z Krzyżakami

W latach 1377-1379 ziemie litewskie pod Wilnem oraz Podlasie, należące do Kiejstuta, były zajadle atakowane przez Krzyżaków. Na pustoszenie terytoriów litewskich Giedyminowic odpowiadał pustoszeniem krajów zakonnych. 29 września 1379 zawarł z zakonem krzyżackim układ w Trokach, na mocy którego Krzyżacy zobowiązali się nie najeżdżać na ziemie Kiejstuta, za to mieli wolną rękę w najazdach na ziemie Jagiełły. W konsekwencji 27 lutego 1380 w Rydze a następnie 31 maja 1380 w lasach dawidowych Jagiełło zawarł z Krzyżakami kilkumiesięczne układy, mówiące o swobodzie w atakowaniu ziem Kiejstuta. Umowy te były rewanżem Jagiełły za traktat Kiejstuta, pozwalające mu skupić się na polityce wschodniej.

Sojusz z Tatarami

W polityce zagranicznej Jagiełło utrzymywał bardzo dobre stosunki z władcą Tatarów Mamajem, który w 1378 poniósł klęskę od wojsk moskiewskich w bitwie nad Wożą. Pogromca Mamaja, wielki książę moskiewski Dymitr Doński, czynnie popierał opozycję książąt litewskich wobec Jagiełły. W związku z tym spodziewano się, że w wojnie rusko-tatarskiej Jagiełło poprze Tatarów. Ustalono, że 1 września 1380 wojska wielkiego księcia litewskiego i Mamaja połączą się nad Donem, skąd wspólnie ruszą na Moskwę. Wódz tatarski przybył na umówione miejsce i cały tydzień oczekiwał na wojska litewskie, lecz do spotkania nie doszło. 8 września 1380 stoczono bitwę na Kulikowym Polu, w której Tatarzy ponieśli dotkliwą klęskę. Różnie można tłumaczyć absencję Litwinów na polu walki. Latopisy ruskie podają, że Jagiełło był o 3-4 godziny od pola bitwy. Można jednak mniemać, że w interesach Litwy było, aby Tatarzy nie uzyskali zupełnej przewagi nad Rusią, ponieważ wówczas staliby się groźni dla Litwy.

Walka z Kiejstutem

1 listopada 1381 Kiejstut niespodziewanie uderzył na Wilno i wziął do niewoli Jagiełłę wraz z jego matką i młodszymi braćmi. Jagiełło został zmuszony do pisemnego zrzeczenia się władzy wielkoksiążęcej na rzecz stryja. Kiejstut ofiarował zdetronizowanemu zamek w Krewie i Księstwo witebskie. Tam miał mieć go na oku z pobliskiego Połocka przywrócony do władzy przez Kiejstuta Andrzej Olgierdowic. Zamach stanu był odwetem za traktaty Jagiełły z Krzyżakami podpisanymi w 1380. Gdy w 1382 Kiejstut udał się z wyprawą wojenną do zakonu krzyżackiego, Jagiełło ułożył plan powrotu na tron. Namówił księcia siewierskiego Korybuta, aby ten odmówił wielkiemu księciu udzielenia pomocy wojskowej przeciw Krzyżakom i płacenia rocznej daniny. Kiejstut, niepodejrzewający Olgierdowiców o zmowę, prowadził dalej oblężenie Jurborka. W tym samym czasie Jagiełło zorganizował wojsko i ruszył na Wilno. Tam przy pomocy mieszczan pod wodzą Hanulona 12 czerwca 1382 pokonał Witolda, który pod nieobecność ojca zastępował go. Gdy o tych wydarzeniach dowiedział się Kiejstut, wyruszył do Wilna, lecz w drugiej dekadzie czerwca 1382 został pokonany przez Korybuta.

Początek panowania w Polsce

Po śmierci króla Ludwika Węgierskiego na tronie Polski została osadzona w 1384 jego najmłodsza, jedenastoletnia córka, Jadwiga Andegaweńska. Panowie krakowscy postanowili wydać ją za Jagiełłę. 14 sierpnia 1385 została zawarta unia w Krewie. 11 stycznia 1386 w Wołkowysku panowie małopolscy formalnie dokonali wyboru Jagiełły na tron polski. 15 lutego 1386 władca przyjął chrzest i imię Władysław, po swoim ojcu chrzestnym Władysławie Opolczyku. Na matkę chrzestną poproszono Jadwigę Pilecką z Melsztyna h. Leliwa, wdowę po wojewodzie sandomierskim Ottonie z Pilczy. Po zawarciu unii z Polską przyjął chrzest ponownie, tym razem w obrządku łacińskim i przeszedł na katolicyzm. Trzy dni po chrzcie Jagiełło poślubił Jadwigę, zaś 4 marca 1386 w katedrze wawelskiej został koronowany na króla Polski przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Bodzantę. Opierając się na duchowieństwie polskim, w 1387 przeprowadził chrystianizację Wielkiego Księstwa Litewskiego. Sam przetłumaczył wówczas dla swojego ludu Modlitwę Pańską i Skład Apostolski.

W 1406 król-neofita ufundował kościół Bożego Ciała w Poznaniu, wzniesiony na miejscu domniemanej profanacji hostii, dokonanej przez Żydów. Władca odwiedzał to sanktuarium przed każdą wyprawą wojenną.

Spowiednikiem i doradcą króla był biskup chełmski Jan Biskupiec. W Chełmie, mieście jego siedziby biskupiej, za wyróżniający się udział w bitwie grunwaldzkiej Chorągwi Chełmskiej Białego Niedźwiedzia król ufundował kościół pw. Rozesłania Apostołów.

Związkowi Litwy z Polską próbował przeciwdziałać brat stryjeczny Jagiełły, Witold, który w Wielkim Księstwie Litewskim prowadził samodzielną politykę. Jednakże niepowodzenia w wojnie z Tatarami i Krzyżakami zmusiły go do współpracy z Koroną.

W 1387 we Lwowie złożył Jagielle hołd lenny hospodar mołdawski Piotr I, a w 1389 w Sandomierzu król Polski przyjął hołd lenny z ziem Nowogrodu Wielkiego od swojego brata Lingwena. 10 września 1395 w Sandomierzu, Władysław Jagiełło zawarł polsko-pomorski traktat sojuszniczy z książętami pomorskimi Świętoborem III i Bogusławem VIII. 1 sierpnia 1404 w Kamieńcu Podolskim hołd Jagielle złożył hospodar Mołdawii Aleksander Dobry, który w 1410 wziął udział w bitwie pod Grunwaldem.

Wielka wojna

Powstałe z ziem Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego państwo stało się największym w ówczesnej Europie. Jagiełło zaczął przygotowywać się do rozprawy z zakonem krzyżackim, zajmującym nad Bałtykiem zdobyte ziemie pruskie, polskie i litewską Żmudź. Wojna z nim rozpoczęła się w 1409. Pierwsi uderzyli Krzyżacy, zajmując szereg polskich miast przygranicznych, w tym Bydgoszcz.

15 lipca 1410 roku na polach pod Grunwaldem doszło do wielkiej bitwy pomiędzy wojskami zakonu, wspomaganymi przez Marchię Brandenburską, króla węgierskiego Zygmunta Luksemburskiego i rycerstwo zachodniej Europy, a połączonymi siłami polsko-litewskimi, wspartymi oddziałami ruskimi, tatarskimi i zaciężnymi oddziałami czeskimi. W wojnie aktywnie uczestniczył również Związek Jaszczurczy zawiązany w 1397 w Prusach. Była to tajna organizacja Polaków, która zajmowała się obroną mieszkańców przed uciskiem krzyżackim. Starcie zakończyło się rozbiciem wojsk krzyżackich. Na placu boju padł kwiat rycerstwa krzyżackiego wraz z wielkim mistrzem zakonu Ulrichem von Jungingenem. Wojnę zakończył 1 lutego 1411 pokój w Toruniu, zobowiązujący Krzyżaków do zwrotu ziemi dobrzyńskiej, Żmudzi i zapłacenia kontrybucji w wysokości 100 tys. kop groszy praskich za wykup jeńców.

Po zwycięstwie grunwaldzkim

Po zwycięstwie grunwaldzkim Jagiełło odbył dwuletnią triumfalną podróż po rozległych terytoriach Litwy, od Żmudzi po Czerkasy nad dolnym Dnieprem. W 1412 roku Wenecja zaproponowała Jagielle sojusz przeciwko wrogiemu Polsce Zygmuntowi Luksemburczykowi, który poczuł się zagrożony dodatkowo tym, że Jagiełło zawarł sojusz z Habsburgami. W związku z tym zaproponował Jagielle rozejm, w którego efekcie podpisany został Pokój w Lubowli, który zerwał sojusz Zygmunta z Krzyżakami i utrwalił władze Polską na Rusi Czerwonej, Podolu i w Mołdawii. W efekcie traktatu zawarto też pokój wieczysty i zawarto układ z Zygmuntem Luksemburskim (tzw. zastaw spiski), na mocy którego w zamian za pożyczkę pieniężną (z części kwoty uzyskanej od Krzyżaków) król Polski otrzymał w zastaw 13 miast na Spiszu, które pozostały pod kontrolą Polski do XVIII w. Traktat ten spowodował też, że Jagiełło został uznany za równorzędnego władcę chrześcijańskiego, co próbowała wcześniej podważać propaganda Krzyżaków.

W 1413 między Litwą i Polską została zawarta unia horodelska, potwierdzająca i uściślająca wspólnotę obu państw. Za udział w walkach z zakonem i za uznanie królewskich męskich potomków następcami tronu Jagiełło przyznał szlachcie szereg przywilejów (m.in. przywilej czerwiński i statut warcki). Znacznie wzrósł też autorytet państwa polsko-litewskiego w całej Europie. Na wielkim soborze biskupów i uczonych świeckich w Konstancji, odbytym w latach 1414-1418, odrzucono oskarżenia Krzyżaków wobec pogańskiej Litwy i odmówiono im prawa do nawracania tego kraju.

Wojna głodowa i wojna golubska

Pomimo zwycięstwa pod Grunwaldem Krzyżacy nadal stanowili istotne zagrożenie, zwłaszcza dla Litwy, co jednak cementowało też związek obu państw. W 1414 roku wybuchła tzw. Wojna głodowa na skutek ataku wojsk Jagiełły wspieranych przez książąt śląskich i mazowieckich oraz księcia Witolda, które w przeciągu kilku tygodni zajęły całą Warmię po Elbląg i Braniewo niszcząc poważnie najbogatsze południowo-zachodnie terytoria zakonne. W wyniku wojny zawarto Rozejm pod Brodnicą. W 1418 roku przedłużono rozejm brodnicki. W 1419 roku wojska polskie zajęły Santok i zawarty został sojusz Polski z Erykiem pomorskim.

W 1420 roku posłowie przybyli z Czech zaproponowali Jagielle przyjęcie korony czeskiej, której Jagiełło nie przyjął.

W kwietniu 1421 roku Jagiełło zawarł z margrabią Brandenburgii Fryderykiem I Hohenzollernem sojusz zaczepno-odporny skierowany przeciwko zakonowi krzyżackiemu. Obawiając się interwencji Jagiełły w Czechach, Zygmunt Luksemburski wydał niekorzystny dla Polski wyrok w sporze polsko-krzyżackim, co spowodowało odnowienie konfliktu. W 1422 roku Zakon krzyżacki wypowiedział Polsce wojnę (wojna golubska), w których wojska polskie zdobyły Bratian, Zabrzeźno i Golub i spustoszyły Prusy Zakonne, natomiast siły Zakonu unikały bezpośrednich starć zamykając się w zamkach. W wyniku wojny Krzyżacy zrzekli się ostatecznie swych roszczeń do litewskiej Żmudzi w pokoju melneńskim oraz zwrócili Polsce Nieszawę, Orłowo i Murzynowo.

W styczniu 1429 roku na zamku w Łucku odbył się trwający 13 tygodni zjazd monarchów europejskich. Przedmiotem obrad był projekt obrony przeciwko Turcji oraz koronacji Witolda, która wzbudziła tak duże kontrowersje, że możni polscy zagrozili Jagielle detronizacją.

Wojna nieszawska i wojna ze Świdrygiełłą

Po śmierci Witolda w 1430 roku Jagiełło mianował bez zgody polskich możnowładców, jego następcą Świdrygiełłę. W 1431 roku Świdrygiełło zawarł sojusz z Krzyżakami i skutecznie podniósł na Litwie bunt przeciwko Jagielle, co doprowadza do polskiej wyprawy na Wołyń (Wojna łucka) i nieudanego oblężenia przez wojska królewskie zamku w Łucku, co mimo rozejmu było porażką króla. Jednocześnie Zakon krzyżacki wspierając Świdrygiełłę najechał Ziemię Dobrzyńską, Kujawy i Krajnę, w efekcie czego wybuchła Wojna polsko-krzyżacka w latach 1431-1435. Podczas walk ze Świdrygiełłą na Wołyniu, na Podole najechał hospodar mołdawski. Podczas trwającego konfliktu z Krzyżakami, w 1432 roku Jagiełło zagwarantował na Zjeździe w Sieradzu uznanie przez rycerstwo praw do tronu Polski swoich synów, zawarto sojusz z księciem słupskim Bogusławem IX oraz wsparto Zygmunta Kiejstutowicza, który odebrał tron litewski Świdrygielle i pokonał go w bitwie pod Oszmianą. Pomimo tego do 1439 roku na Litwie trwa wojna domowa pomiędzy Świdrygiełłą i Zygmuntem Kiejstutowiczem. W 1432 roku w Pabianicach doszło do zawarcia sojuszu polsko-husyckiego, który zaowocował wspólną wyprawą na Nową Marchię i Pomorze Gdańskie w roku 1433, przerwaną przez zawarty w tym samym roku Rozejm w Łęczycy.

Śmierć króla

Jak odnotował Jan Długosz, w drodze na Ruś król zatrzymał się w Medyce, gdzie przeziębił się, słuchając śpiewu słowików i wkrótce zmarł w Gródku. Po Władysławie II Jagielle królem Polski został jego syn Władysław III Warneńczyk.

Władysław II Jagiełło był najdłużej panującym królem Polski, zasiadał na polskim tronie przez 48 lat, 2 miesiące i 27 dni.

Życie prywatne

Historycy wielokrotnie spekulowali na temat relacji pomiędzy Władysławem Jagiełłą i jego pierwszą żoną, Jadwigą. Dominuje przekonanie, iż Jadwiga była w tym politycznym związku nieszczęśliwa, ze względu na różnicę wieku, wychowania, kultury itd. Według odmiennej koncepcji zaprezentowanej ostatnio, Jagiełło był dla Jadwigi raczej postacią ojcowską, a ich współżycie mogło mieć stosunkowo harmonijny charakter. Stałym motywem w literaturze jest także rzekomy prymitywizm i nieokrzesanie Jagiełły. Tego rodzaju zarzuty nie znajdują potwierdzenia w źródłach historycznych - przykładowo rachunki królewskie zaświadczają, że król ubierał się zgodnie z ówczesną modą. Tak też jadał.

Władysław Jagiełło był zapalonym myśliwym i każdej zimy odbywał łowy w rozległych puszczach litewskich. Co najmiej dwukrotnie polował w Puszczy Białowieskiej, pierwszy raz w grudniu 1409 roku gromadząc dla wojsk zapasy solonej dziczyzny przed planowaną wojną z zakonem krzyżackim, drugi raz w 1426 roku ukrywając sie w puszczy przed epidemią dżumy. Wtedy siedemdziesięcioletni król złamał nogę podczas polowania na niedźwiedzia.

Żony

Obraz	Imię	Data urodzenia	Data śmierci	Data zawarcia małżeństwa	Dzieci z związku
	Jadwiga Andegaweńska	1373/1374	1399	1386	Elżbieta Bonifacja
	Anna Cylejska	1380/1381	1416	1402	Jadwiga Jagiellonka
	Elżbieta Granowska	ok.1372	1420	1417	brak
	Zofia Holszańska	ok.1405	1461	1422	Władysław III Warneńczyk Kazimierz Kazimierz IV Jagiellończyk

Ciekawostki

Kamienny pielgrzym w Nowej Słupi

Król Władysław Jagiełło był częstym gościem opactwa łysogórskiego. Jak wynika z relacji Jana Długosza, ilekroć król odwiedzał sanktuarium świętokrzyskie, zatrzymywał się w Słupi. Dalszą drogę, już jako pielgrzym, pokonywał pieszo. Stąd trakt ten nazwano Drogą Królewską. Przy drodze tej, u stóp Łysej Góry stoi kamienny posąg zwany Pielgrzymem Świętokrzyskim. Figura przedstawia klęczącego mężczyznę z rękami złożonymi do modlitwy, odzianego w długi, spadający do stóp płaszcz. Posąg ów owiany jest licznymi legendami. Jedno z podań powiada, że król Władysław Jagiełło, jadąc z Litwy do Krakowa, zatrzymał się na Świętym Krzyżu, gdzie ojcowie pokazywali mu różne pamiątki z przeszłości oraz relikwie. Król chciał ich dotknąć i wyciągnął rękę, za co został ukarany – ręka stała się bezwładna. Dopiero po odbyciu pokuty i dłuższej modlitwie król wyzdrowiał. Z wdzięczności za odzyskane zdrowie kazał wykuć w kamieniu siebie jako pokutnika, a figurę ustawić przy Drodze Królewskiej.

Władysław Jagiełło miał bardzo liczne rodzeństwo 11 braci i 9 sióstr, nie umiał czytać ani pisać, był analfabetą. Mimo braku wykształcenia interesował się i angażował w sprawy związane ze sztuką i nauką.

Nazwę "Jagiełło" otrzymał w 1947 roku najmniejszy z dziewięciu polskich transatlantyków - jedyny tego rodzaju statek pod znakiem GAL-u, jaki powstał w hamburskiej stoczni "Blohm und Voss". Był to również jedyny oceaniczny statek pasażerski, jaki trafił (pośrednio) pod polską banderę w ramach niemieckich reparacji po II wojnie światowej. Służył bardzo krótko - już bowiem w 1949 roku trafił pod banderę ówczesnego Związku Radzieckiego, jako "Piotr Wielikij". Z kolei nazwę "Władysław Jagiełło" otrzymał jeden z drobnicowców szczecińskiego typu B-445.

Genealogia

Giedymin ur. ok. 1275 zm. zima 1341

Jewna ur. ok. 1280 zm. 1344

Aleksander twerski ur. 1301 zm. 22 X 1339

Anastazja halicka zm. 20 XI 1365

Olgierd ur. ok. 1296 zm. maj 1377

Julianna twerska ur. ok. 1330 zm. jesień 1392

1 Jadwiga Andegaweńska ur. 1374 zm. 17 VII 1399 OO   18 II 1386		2 Anna Cylejska ur. 1380/1381 zm. 20/21 III 1416 OO   29 I 1402		Władysław II Jagiełło ur. ok. 1362 zm. 1 VI 1434		3 Elżbieta Granowska ur. 1372 zm. 12 V 1420 OO   2 V 1417		4 Zofia Holszańska ur. ok. 1405 zm. 21 IX 1461 OO   7 II 1422
	1		2		4		4		4
Elżbieta Bonifacja  ur. 22 VI 1399  zm. 13 VII 1399		Jadwiga  ur. 8 IV 1408  zm. 8 XII 1431		Władysław III Warneńczyk  ur. 31 X 1424  zm. 10 XI 1444		Kazimierz  ur. 16 V 1426  zm. 2 III 1427		Kazimierz IV Jagiellończyk  ur. 30 XI 1427  zm. 7 VI 1492

Zobacz też

• historia Polski
• neminem captivabimus nisi iure victum
• Dąb Jagiełły
• Pomnik Grunwaldzki w Nowym Jorku
• stosunki polsko-litewskie
• Litewska wojna domowa (1389-1392)
• Władcy Polski
• Jagiellonowie
• Kaplica Trójcy Świętej w Lublinie
• Zakon Smoka
• Lista najdłużej urzędujących przywódców państwowych

Życie prywatne

• Urszula Borkowska, Dynastia Jagiellonów w Polsce, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011.
• Jadwiga Krzyżaniakowa, Jerzy Ochmański, Władysław II Jagiełło, Ossolineum, Wrocław 2006.
• Stefan M. Kuczyński: Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim w latach 1409-1411, Wydawnictwo MON, Warszawa 1960
• Karol Szajnocha: Jadwiga i Jagiełło 1374-1413: Opowiadanie historyczne, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1969

Linki zewnętrzne

• archiwalia związane z panowaniem Władysława II Jagiełły

{{Kontrola autorytatywna}} Nieznane pola: "VIAF" oraz "LCCN".