Henryk Gulbinowicz

Henryk Gulbinowicz

Kardynał prezbiter
Patientia et caritas Cierpliwość i miłość
Kraj działania	Polska
Data i miejsce urodzenia	17 października 1923 Wilno
Data i miejsce śmierci	16 listopada 2020 Wrocław
Miejsce pochówku	cmentarz komunalny w Olsztynie
Arcybiskup metropolita wrocławski
Okres sprawowania	1976–2004
Administrator apostolski w Białymstoku
Okres sprawowania	1970–1976
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	rzymskokatolicki
Prezbiterat	18 czerwca 1950
Nominacja biskupia	12 stycznia 1970
Sakra biskupia	8 lutego 1970
Kreacja kardynalska	25 maja 1985 Jan Paweł II
Kościół tytularny	Niepokalanego Poczęcia Maryi w Grottarossie
Odznaczenia

Sukcesja apostolska

Data konsekracji	8 lutego 1970
Miejscowość	Białystok
Miejsce	prokatedra Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
Konsekrator	Stefan Wyszyński
Współkonsekratorzy	Józef Drzazga Kazimierz Majdański
Konsekrowani biskupi Tadeusz Rybak 24 czerwca 1977 Adam Dyczkowski 26 listopada 1978 Edward Ozorowski 29 kwietnia 1979 Józef Pazdur 12 stycznia 1985 Jan Tyrawa 5 listopada 1988 Edward Janiak 30 listopada 1996 Ignacy Dec 25 marca 2004
Współkonsekrowani biskupi Theodor Hubrich 7 stycznia 1976 Edward Kisiel 27 czerwca 1976 Alfons Nossol 17 sierpnia 1977 Wojciech Ziemba 4 lipca 1982 Marian Jaworski 23 czerwca 1984 Jan Bagiński 15 sierpnia 1985 Gerard Kusz 15 sierpnia 1985 Józef Michalik 16 października 1986 Sławoj Leszek Głódź 23 lutego 1991 Andrzej Siemieniewski 11 lutego 2006 Jacek Kiciński 19 marca 2016

Henryk Roman Gulbinowicz (ur. 17 października 1923 w Wilnie, zm. 16 listopada 2020 we Wrocławiu) – polski duchowny rzymskokatolicki, doktor teologii, rektor Wyższego Seminarium Duchownego „Hosianum” w Olsztynie w latach 1968–1970, administrator apostolski w Białymstoku w latach 1970–1976, arcybiskup metropolita wrocławski w latach 1976–2004, kardynał prezbiter od 1985, od 2004 arcybiskup senior archidiecezji wrocławskiej. Kawaler Orderu Orła Białego.

Święcenia prezbiteratu otrzymał w 1950. Na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim uzyskał doktorat z teologii. Był duszpasterzem akademickim w Białymstoku. Delegowany do pracy w diecezji warmińskiej, administrował tamtejszymi parafiami, pracował w kurii diecezjalnej, a także prowadził wykłady w Wyższym Seminarium Duchownym „Hosianum” w Olsztynie, którym w latach 1968–1970 zarządzał jako rektor. W 1970 otrzymał nominację na administratora apostolskiego części archidiecezji wileńskiej leżącej w granicach Polski z siedzibą w Białymstoku, a w 1976 na arcybiskupa metropolitę wrocławskiego. W latach 80. był zaangażowany w antykomunistyczną działalność NSZZ „Solidarność”. W 1985 został kreowany kardynałem. Pod koniec życia zarzucono mu, że w przeszłości napastował małoletniego, a także że utrzymywał kontakty ze Służbą Bezpieczeństwa. W wyniku dochodzenia kanonicznego Stolica Apostolska podjęła wobec niego decyzje dyscyplinarne.

Życiorys

Młodość i wykształcenie

Urodził się 17 października 1923 w szpitalu św. Rafała w – polskim wówczas – Wilnie. Młodość spędził w majątku ojca w Szukiszkach. Kształcił się w gimnazjum oo. jezuitów w Wilnie.

W 1944 został przyjęty do Arcybiskupiego Wyższego Seminarium Duchownego w Wilnie i jednocześnie rozpoczął studia filozoficzno-teologiczne na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. W 1945 jako kleryk uzyskał maturę i wstąpił do Franciszkańskiego Zakonu Świeckich, przyjmując imię zakonne Alojzy. Od tego samego roku odbywał studia w Białymstoku, dokąd przymusowo zostały przeniesione obydwie uczelnie, których był studentem. Święceń prezbiteratu udzielił mu 18 czerwca 1950 w prokatedrze Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Białymstoku arcybiskup metropolita wileński Romuald Jałbrzykowski.

W latach 1951–1955 odbył studia w zakresie teologii moralnej na Wydziale Teologicznym Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. W 1953 uzyskał na tej uczelni licencjat na podstawie pracy Problem niewolnictwa u św. Ambrożego, a studia ukończył z doktoratem na podstawie dysertacji Zagadnienie niewolnictwa, własności i pracy w pismach św. Ambrożego.

Prezbiter

W latach 1950–1951 pracował jako wikariusz w parafii św. Wincentego Ferrariusza i św. Bartłomieja w Szudziałowie. Jednocześnie był prefektem tamtejszych szkół podstawowych. Po studiach w Lublinie, w latach 1956–1959 był wikariuszem parafii prokatedralnej Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Białymstoku. W tym czasie przy kościele św. Rocha zorganizował duszpasterstwo akademickie dla studentów Akademii Medycznej.

W 1959 został delegowany do pracy w diecezji warmińskiej. W 1960 pełnił funkcję administratora parafii św. Wojciecha w Nidzicy, a w 1962 objął tę samą funkcję w parafii św. Marii Magdaleny w Leginach. W latach 1961–1962 pracował na stanowisku sędziego prosynodalnego w Sądzie Biskupim w Olsztynie. W 1966 został członkiem Diecezjalnej Komisji Artystycznej, a w 1968 wiceprzewodniczącym Diecezjalnej Rady Wydawniczej. W 1967 objął funkcję diecezjalnego duszpasterza pracowników nauki i lecznictwa. W 1963 otrzymał godność kanonika honorowego warmińskiej kapituły katedralnej.

Działalność naukowo-dydaktyczna

Od 1959 do 1970 był pracownikiem Wyższego Seminarium Duchownego „Hosianum” w Olsztynie. Prowadził tam wykłady z teologii moralnej i etyki. Ponadto w latach 1960–1962 był prefektem ds. wychowania, w latach 1962–1968 wicerektorem, zaś w latach 1968–1970 piastował urząd rektora tego seminarium.

W latach 1977–1987 był wykładowcą teologii moralnej na Papieskim Wydziale Teologicznym we Wrocławiu. Wszedł w skład Rady Pedagogicznej wrocławskiego wyższego seminarium duchownego.

Biskup

12 stycznia 1970 papież Paweł VI mianował go administratorem apostolskim części archidiecezji wileńskiej w granicach Polski z siedzibą w Białymstoku i biskupem tytularnym Acci. Urząd objął kanonicznie 17 stycznia 1970, zaś 8 lutego 1970 otrzymał święcenia biskupie i odbył ingres do prokatedry Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Białymstoku. Konsekracji dokonał kardynał Stefan Wyszyński, prymas Polski, któremu asystowali Józef Drzazga, administrator apostolski diecezji warmińskiej, i Kazimierz Majdański, biskup pomocniczy włocławski. Jako zawołanie biskupie przyjął słowa „Patientia et caritas” (Cierpliwość i miłość). Sprawując urząd administratora apostolskiego w Białymstoku, utworzył Diecezjalny Ośrodek Kształcenia Soborowego Księży i Ośrodek Duszpastersko-Katechetyczny, a także dokonał reorganizacji podziału administracyjnego.

15 grudnia 1975 został mianowany, a 3 stycznia 1976 prekonizowany arcybiskupem metropolitą wrocławskim. Archidiecezję objął kanonicznie 12 stycznia 1976, natomiast ingres do archikatedry św. Jana Chrzciciela we Wrocławiu odbył 2 lutego 1976. W archidiecezji wrocławskiej w latach 1985–1991 przeprowadził synod, a w 1991 kongres pracy. Dwukrotnie podejmował we Wrocławiu papieża Jana Pawła II w trakcie jego podróży apostolskich do Polski – w 1983 oraz w 1997 na zakończenie 46. Międzynarodowego Kongresu Eucharystycznego. W 1989 i 1995 patronował Europejskim Spotkaniom Młodych we Wrocławiu. W 1989 ustanowił archidiecezjalny oddział Caritas, a w 1990 Komitet ds. Pomocy Parafianom z terenu Związku Radzieckiego. W archidiecezji powołał schroniska św. Brata Alberta, Hospicjum i Dom dla Narkomanów we Wrocławiu, Zakład Opiekuńczo-Leczniczy św. Jadwigi w Trzebnicy, Wrocławskie Towarzystwo Opieki nad Więźniami, Dom dla Emerytowanych Rolników w Henrykowie oraz Dom Samotnej Matki im. św. Faustyny Kowalskiej we Wrocławiu. Doprowadził do ukończenia budowy Domu Księży Emerytów we Wrocławiu. Powołał dolnośląskie pismo katolickie „Nowe Życie” oraz Katolickie Radio Rodzina. W latach 1976–2004 sprawował urząd wielkiego kanclerza Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu. 3 kwietnia 2004 papież Jan Paweł II przyjął jego rezygnację z urzędu arcybiskupa metropolity wrocławskiego i jednocześnie mianował jego następcą Mariana Gołębiewskiego, dotychczasowego biskupa diecezjalnego koszalińsko-kołobrzeskiego.

W sierpniu 1980 udzielił wsparcia robotnikom strajkujących na Dolnym Śląsku, wyrażając zgodę na obecność kapłanów w zakładach pracy i odprawianie tam mszy. Wspierał struktury „Solidarności”, biorąc udział w święceniach lokali i sztandarów, uroczystościach narodowo-religijnych i obchodach zakazanych rocznic. Na początku grudnia 1981 ukrył w swojej rezydencji 80 mln zł wypłaconych z konta bankowego przez działaczy dolnośląskiej „Solidarności”, z których następnie była finansowana działalność organizacji, co przedstawiono w filmie 80 milionów w reżyserii Waldemara Krzystka. Po wprowadzeniu stanu wojennego udzielał schronienia (m.in. w swojej siedzibie) ukrywającym się działaczom opozycji antykomunistycznej. Publicznie potępiał postępowanie rządzących, apelował o respektowanie praw obywateli, interweniował u władz w sprawie internowanych, a także odwiedzał ośrodki odosobnienia. W marcu 1982 powołał Arcybiskupi Komitet Charytatywny we Wrocławiu z zadaniem opieki nad internowanymi, więźniami i biednymi. W związku ze wspieraniem podziemnej „Solidarności” funkcjonariusze Służby Bezpieczeństwa zintensyfikowali działania operacyjne prowadzone wobec niego. Próbowano go zastraszyć, podpalając jego samochód w trakcie wizytacji w Złotoryi w maju 1984. We wrześniu 1984 przyjął zwolnionych z więzienia dolnośląskich przywódców opozycyjnych, udzielając im błogosławieństwa.

W Episkopacie Polski był członkiem Rady Głównej. Pełnił funkcję przewodniczącego Komisji ds. Duszpasterstwa Ludzi Pracy. Wszedł także w skład Komisji ds. Duszpasterstwa Ogólnego, Komisji ds. Duchowieństwa i Komisji ds. Duszpasterstwa Emigracyjnego.

25 maja 1985 papież Jan Paweł II kreował go kardynałem prezbiterem. Jako kościół tytularny został mu przydzielony kościół Niepokalanego Poczęcia Maryi w Grottarossie. 1 czerwca 1985 odbył ingres kardynalski do archikatedry wrocławskiej. Został członkiem trzech watykańskich dykasterii: Kongregacji ds. Kościołów Wschodnich, Kongregacji ds. Ewangelizacji Narodów i Kongregacji ds. Duchowieństwa. W 1990 uczestniczył w VIII Zwyczajnym Zgromadzeniu Synodu Biskupów w Watykanie. W dniu ukończenia 80 roku życia, 17 października 2003, utracił prawo do uczestniczenia w konklawe. W związku z tym nie brał udziału ani w konklawe w 2005, ani w 2013 roku.

Udzielił sakry biskupom pomocniczym wrocławskim: Tadeuszowi Rybakowi (1977), Adamowi Dyczkowskiemu (1978), Józefowi Pazdurowi (1985), Janowi Tyrawie (1988) i Edwardowi Janiakowi (1996), biskupowi pomocniczemu w Białymstoku Edwardowi Ozorowskiemu (1979) i biskupowi diecezjalnemu świdnickiemu Ignacemu Decowi (2004). Był także współkonsekratorem podczas święceń 11 biskupów.

Dochodzenie kanoniczne i następstwa

W maju 2019, po emisji filmu dokumentalnego Tylko nie mów nikomu Marka i Tomasza Sekielskich, został publicznie oskarżony o to, że w 1990 napastował seksualnie 16-letniego ucznia Niższego Seminarium Duchownego Franciszkanów w Legnicy. Wszczęte zostało kościelne postępowanie wyjaśniające, a następnie dochodzenie kanoniczne, prowadzone przez kardynała Kazimierza Nycza, arcybiskupa metropolitę warszawskiego. Złożone zostało również zawiadomienie do prokuratury we Wrocławiu, jednakże postępowanie umorzono z powodu przedawnienia karalności czynu. 6 listopada 2020 Nuncjatura Apostolska w Polsce w zdawkowym komunikacie poinformowała, że w wyniku dochodzenia w sprawie oskarżeń wysuwanych wobec hierarchy i innych zarzutów dotyczących jego przeszłości Stolica Apostolska zarządziła wobec niego: zakaz uczestnictwa w celebracjach i spotkaniach publicznych, zakaz używania insygniów biskupich, pozbawienie prawa do nabożeństwa pogrzebowego i pochówku w katedrze, a także wpłacenie darowizny na rzecz Fundacji św. Józefa, powołanej przez Konferencję Episkopatu Polski w celu przeciwdziałania nadużyciom seksualnym w Kościele katolickim. W artykułach opublikowanych w mediach watykańskich doprecyzowano, że zarzuty sformułowane wobec kardynała dotyczyły molestowania, stosunków homoseksualnych i współpracy ze Służbą Bezpieczeństwa.

Kontakty ze Służbą Bezpieczeństwa utrzymywał w latach 1969–1985. Rozmowy prowadził z wysokimi rangą funkcjonariuszami Departamentu IV MSW z zachowaniem pełnej dyskrecji, również w tajemnicy przed prymasem Stefanem Wyszyńskim i członkami Episkopatu Polski. Podjęcie przez niego tych kontaktów miało wynikać z chęci ułożenia bezkonfliktowych relacji z władzami wojewódzkimi w związku z objęciem rządów w diecezji w Białymstoku, a także istnienia podejrzeń o utrzymywaniu przez niego kontaktów homoseksualnych z pełnoletnimi osobami w młodym wieku. Dalsze rozmowy odbywał z zamiarem uzyskania korzyści dla zarządzanych diecezji, szczególnie w zakresie otrzymania zgód na budowę budynków sakralnych i kurialnych. Spotkania były prowadzone w miłej i serdecznej atmosferze, w ich trakcie hierarcha kilkukrotnie niechętnie przyjmował drobne upominki. Funkcjonariusze aparatu bezpieczeństwa uzyskiwali od niego wartościowe informacje. Rozmowy miały formę dialogu operacyjnego, duchowny był traktowany jako kandydat na tajnego współpracownika, a przez pewien czas także kontakt operacyjny.

Zmarł 16 listopada 2020 w Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym we Wrocławiu z powodu niewydolności krążeniowo-oddechowej, wynikającej z ostrego zapalenia płuc. 20 listopada 2020 w kościele Najświętszego Imienia Jezus we Wrocławiu została odprawiona msza żałobna pod przewodnictwem arcybiskupa metropolity wrocławskiego Józefa Kupnego. 23 listopada 2020 został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu komunalnym w Olsztynie. Do wiadomości publicznej nie podano z wyprzedzeniem informacji o czasie i miejscu pogrzebu.

Odznaczenia, wyróżnienia, upamiętnienie

Kardynał Gulbinowicz podczas uroczystości odznaczenia go Orderem Orła Białego

Postanowieniem prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego z 17 października 2008 został odznaczony Orderem Orła Białego. Wcześniej prezydent RP Lech Wałęsa postanowieniem z 3 lutego 1995 nadał mu Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.

W 2006 otrzymał Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, a w 2009 Złotą Odznakę „Zasłużony dla Ochrony Przeciwpożarowej”. W 2013 został udekorowany medalem Ministerstwa Kultury Litwy „Nieś swoje światło i wierz”.

Przyznano mu tytuł honorowego obywatela: Wrocławia – „Civitate Wratislaviensi Donatus” (1996, odebrany w 2020), Lądka-Zdroju (1998), Oławy (1999, odebrany w 2020), Barda (2000, odebrany w 2021), Dzierżoniowa (2000), Białegostoku (2000, odebrany w 2020), Trzebnicy (2000), gminy Ziębice (2000, odebrany w 2020), Środy Śląskiej (2003), Sobótki (2003), Strzelina (2003, odebrany w 2020), gminy Pieszyce (2006), Ząbkowic Śląskich (2010, odebrany w 2021), gminy Orneta (2010), miasta i gminy Ścinawa (2011), gminy Szudziałowo, a także rejonu wileńskiego (2015). Został także wyróżniony tytułem „Zasłużony dla Polanicy-Zdroju” (1998), honorową nagrodą Miasta Oleśnicy (2002), tytułem Honorowego Obywatela Dolnego Śląska „Civi Honorario” (2004), Odznaką Honorową za Zasługi dla Województwa Warmińsko-Mazurskiego (2011) i Złotą Odznaką Honorową Wrocławia „Wratislavia Grato Animo” (2016).

Otrzymał tytuł doktora honoris causa: Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu (1996), Akademii Rolniczej we Wrocławiu (2000), Politechniki Wrocławskiej (2003) i Akademii Medycznej we Wrocławiu (2009). W 2007 miało miejsce odnowienie jego doktoratu na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, równoważne z przyznaniem doktoratu honoris causa.

Został uhonorowany Dziecięcą Nagrodą „Serca” (2000), Orderem Uśmiechu (2001), Perłą Honorową Polskiej Gospodarki w kategorii krzewienie wartości patriotycznych przyznaną przez redakcję „Polish Market” (2014), Nagrodą Jana Nowaka-Jeziorańskiego (2017) i Diamentowym Feniksem (2019).

W 2011 jego imię nadano Ośrodkowi Badawczo-Naukowo-Dydaktycznemu Chorób Otępiennych Akademii Medycznej we Wrocławiu Samodzielnemu Publicznemu Zakładowi Opieki Zdrowotnej w Ścinawie, zwanemu Ośrodkiem Alzheimerowskim.

Bohater filmów dokumentalnych: Henryk milczący Teresy Gordon (2006), Opowieść o życiu godziwym Stanisława Chomickiego (2006), Po stronie Boga jest zwycięstwo! Jędrzeja Lipskiego i Piotra Mielecha oraz Gulbinowicz Jolanty Krysowatej i Krzysztofa Kunerta (2014). W 2011 został wyprodukowany film Waldemara Krzystka 80 milionów, opowiadający historię podjęcia przez działaczy dolnośląskiej „Solidarności” związkowych pieniędzy z wrocławskiego banku, które następnie zostały przechowane w siedzibie arcybiskupa Gulbinowicza.

Linki zewnętrzne

• Nota biograficzna Henryka Gulbinowicza na stronie archidiecezji wrocławskiej. [dostęp 2011-05-29].
• Nota biograficzna Henryka Gulbinowicza na stronie Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu. [dostęp 2012-11-25].
• Henryk Gulbinowicz w słowniku biograficznym kardynałów Salvadora Mirandy  [dostęp 2020-06-28] (ang.)
• Henryk Gulbinowicz na stronie Konferencji Episkopatu Polski [dostęp 2016-11-11].
• {{{tytuł}}} [online], catholic-hierarchy.org  (ang.).data dostępu?{{Catholic-hierarchy}} Brakujące pola: id, tytuł oraz data dostępu. Nieznane pola: 1 oraz 2. [dostęp 2010-11-29]