Język rosyjski: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m Aktualizacja linku |
Wycofano ostatnią zmianę treści (wprowadzoną przez UkraineNAFO) i przywrócono wersję 73113926 autorstwa PawełMM Znacznik: Ręczne wycofanie zmian |
||
(Nie pokazano 149 pośrednich wersji utworzonych przez 100 użytkowników) | |||
Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Język infobox |
{{Nie mylić z|[[język ruski|językiem ruskim]]}}{{Język infobox |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
|liczba mówiących = 160 mln (jako [[język ojczysty]])<ref>{{Encyklopedia Britannica |id = topic/Slavic-languages/Linguistic-characteristics |tytuł = Slavic languages – Linguistic characteristics |data dostępu = 2021-03-29}}</ref>, uczących się 104 mln<ref>{{Cytuj |url = https://blog.lingoda.com/en/how-many-people-really-speak-russian |tytuł = Russian: How Many People Speak it and Where is it Spoken? | Lingoda |opublikowany = lingoda.com |język = en |data dostępu = 2021-03-29}}</ref>, łącznie około 260 milionów |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
|liczba = 166 167 860<ref>[http://www.ethnologue.com/language/rus Ethnologue]</ref> |
|||
| |
|klasyfikacja = * [[Języki indoeuropejskie]] |
||
* [[Języki bałtosłowiańskie]] |
|||
* [[Języki słowiańskie]] |
* [[Języki słowiańskie]] |
||
* [[Języki wschodniosłowiańskie]] |
|||
* [[Język staroruski]] |
|||
* Język rosyjski |
|||
|język urzędowy = {{państwo|RUS}}, |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
{{państwo|KAZ}},<br /> |
|||
{{państwo| |
{{państwo|KGZ}},<br /> |
||
{{państwo| |
{{państwo|UNO}},<br /> |
||
{{państwo| |
{{państwo|CIS}},<br /> |
||
⚫ | |||
[[Euroazjatycka Unia Gospodarcza]] |
[[Euroazjatycka Unia Gospodarcza]] |
||
---- |
---- |
||
Terytoria autonomiczne:<br /> |
|||
'''Pozostałe miejsca:''' |
|||
{{państwo|MD-GA}}<ref group="uwaga">Rosyjski jako język urzędowy regionu autonomicznego, obok [[język gagauski|gagauskiego]] i [[język rumuński|rumuńskiego]]</ref> |
|||
---- |
|||
'''[[Gagauzja]]''', [[Mołdawia]] <small>(język urzędowy regionu autonomicznego, obok [[język gagauski|gagauskiego]] i [[język mołdawski|mołdawskiego]])</small><br />'''[[Naddniestrze]]''', [[Mołdawia]] <small>(język urzędowy państwa nieuznawanego, będącego według prawa międzynarodowego regionem autonomicznym w składzie Mołdawii, obok [[język mołdawski|mołdawskiego]] ([[język rumuński|rumuńskiego]]) oraz [[język ukraiński|ukraińskiego]])</small><br /> |
|||
Terytoria sporne i państwa nieuznawane:<br /> |
|||
⚫ | |||
{{państwo|Naddniestrze}}<ref group="uwaga">Rosyjski jako język urzędowy państwa nieuznawanego, będącego według prawa międzynarodowego regionem autonomicznym w składzie Mołdawii, obok [[język mołdawski|mołdawskiego]] ([[język rumuński|rumuńskiego]]) i [[język ukraiński|ukraińskiego]]</ref>,<br /> |
|||
⚫ | |||
'''[[Republika Autonomiczna Krymu|Krym]]''', [[Ukraina]] <small>(język urzędowy republiki autonomicznej, obok [[język ukraiński|ukraińskiego]] i [[język krymskotatarski|krymskotatarskiego]])</small> |
|||
{{państwo|Osetia Południowa}}<ref group="uwaga">Rosyjski jako język urzędowy państwa częściowo uznawanego, będącego według prawa międzynarodowego integralną częścią Gruzji (obejmującego swoim obszarem głównie [[Wewnętrzna Kartlia|Wewnętrzną Kartlię]]), obok [[język osetyjski|osetyjskiego]]</ref>,<br /> |
|||
⚫ | |||
{{państwo|Krym}}<ref group="uwaga">Rosyjski jako język urzędowy terytorium będącego według prawa międzynarodowego republiką autonomiczną w składzie Ukrainy, jednostronnie wcielone do Rosji jako [[Krym (jednostka administracyjna Rosji)|Republika Krymu]], obok [[język ukraiński|ukraińskiego]] i [[język krymskotatarski|krymskotatarskiego]]</ref>,<br /> |
|||
|iso1 = ru | iso2 = rus | iso3 = rus | sil = RUS |
|||
{{państwo|Sewastopol}}<ref group="uwaga">Rosyjski jako język urzędowy terytorium będącego według prawa międzynarodowego miastem wydzielonym w składzie Ukrainy, jednostronnie wcielone do Rosji jako [[Miasta wydzielone Federacji Rosyjskiej|miasto wydzielone]], obok [[język ukraiński|ukraińskiego]]</ref> |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
|przymiotnik2 = rosyjskiego | wikisłownik = Język rosyjski | z języka = rosyjsko |
|||
⚫ | |||
|iso2 = rus |
|||
|iso3 = rus |
|||
|sil = RUS |
|||
⚫ | |||
|dialekty = |
|||
|mapka = Russian language status and proficiency in the World.svg |
|||
|opis = |
|||
|wikisłownik = Słownik języka rosyjskiego |
|||
}} |
}} |
||
'''Język rosyjski''' (ros. русский язык, ''russkij jazyk''; dawniej też: język wielkoruski) – język |
'''Język rosyjski''' (ros. {{k|ru|русский язык}}, ''russkij jazyk''; dawniej też: język wielkoruski) – [[Język (mowa)|język]] z grupy [[języki wschodniosłowiańskie|wschodniosłowiańskiej]], będący [[język urzędowy|urzędowym]] w [[Rosja|Rosji]], [[Kirgistan]]ie, [[Kazachstan]]ie<ref>Zgodnie z artykułem 7 cz. 2 „W instytucjach państwowych oraz samorządowych język rosyjski jest używany oficjalnie na równi z kazachskim” [https://web.archive.org/web/20100919224632/http://constcouncil.kz/rus/norpb/constrk/].</ref> i na [[Białoruś|Białorusi]], a także jednym z pięciu języków oficjalnych i jednocześnie jednym z sześciu [[Język roboczy|języków konferencyjnych]] [[Organizacja Narodów Zjednoczonych|Organizacji Narodów Zjednoczonych]]. Posługuje się nim jako pierwszym językiem około 160 mln ludzi, a ogółem (według różnych źródeł) 260 mln. Zapisywany pismem zwanym [[grażdanka|grażdanką]] – graficzną odmianą [[cyrylica|cyrylicy]] powstałą na skutek jej upraszczania. |
||
W czasach [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] język rosyjski był nauczany obowiązkowo we wszystkich krajach [[Układ Warszawski|Układu Warszawskiego]]. Współcześnie stracił tam |
W czasach [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] język rosyjski był nauczany obowiązkowo we wszystkich krajach [[Układ Warszawski|Układu Warszawskiego]]. Współcześnie stracił tam na znaczeniu ze względu na wyparcie go ze szkół przez języki [[Europa Zachodnia|Europy Zachodniej]] (głównie [[język angielski|angielski]] i [[język niemiecki|niemiecki]]), utratę znaczenia obszarów rosyjskojęzycznych pod względem gospodarczym, kulturowym, naukowym i militarnym oraz poprzez rządowe akcje skierowane przeciw używaniu języka rosyjskiego ([[kraje bałtyckie]], [[Ukraina]], [[Gruzja]]). Mimo to według badań [[Europejski Urząd Statystyczny|Eurostatu]] jest to wciąż jeden z najpopularniejszych języków obcych znanych Polakom<ref>{{Cytuj |autor = Renata Czeladko, Wojciech Lorenz |url = http://www.rp.pl/artykul/546367-Rosyjski---jezyk-obcy-doroslych-Polakow.html |tytuł = A Polacy wciąż po rosyjsku |czasopismo = Rzeczpospolita |data = 2010-10-07 |data dostępu = 2011-03-17}}</ref>. |
||
⚫ | Język rosyjski używany jest również w krajach, w których nie ma statusu oficjalnego. Są to: [[Ukraina]], [[Stany Zjednoczone]], [[Łotwa]], [[Izrael]], [[Uzbekistan]], [[Brazylia]], [[Mołdawia]], [[Kanada]], [[Estonia]], [[Litwa]], [[Niemcy]], [[Azerbejdżan]], [[Armenia]], [[Turkmenistan]], [[Tadżykistan]], [[Grecja]], [[Australia]], [[Rumunia]], [[Finlandia]] i [[Polska]]. |
||
⚫ | Język rosyjski używany jest również w krajach, w których nie ma |
||
== Liczba mówiących == |
== Liczba mówiących == |
||
Język rosyjski jako język ojczysty jest rozpowszechniony wśród etnicznych Rosjan oraz licznych narodowości dawnego [[ |
Język rosyjski jako język ojczysty jest rozpowszechniony wśród etnicznych Rosjan oraz licznych narodowości dawnego [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|Związku Radzieckiego]], które zaznały rusyfikacji na poziomie językowym. Jako drugi język rosyjski stosowany jest też głównie na terytorium dawnego ZSRR oraz w licznych skupiskach emigrantów poza jego terytorium. W krajach dawnego [[Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej|RWPG]] język rosyjski był powszechnie nauczany w szkołach w latach 1950–1990, ale obecnie znajomość języka rosyjskiego w tych krajach zanika. |
||
W [[Rosja|Rosji]] (według spisu ludności) w 2010 roku było 137,5 mln osób mówiących po rosyjsku (92,2% ludności)<ref> |
W [[Rosja|Rosji]] (według spisu ludności) w 2010 roku było 137,5 mln osób mówiących po rosyjsku (92,2% ludności)<ref>{{Cytuj |tytuł = Nasielenije po nacyonalnosti i władieniju russkim jazykom |data = 2010 |url = http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/Documents/Vol4/pub-04-03.pdf |język = ru}}</ref>. |
||
Na [[Ukraina|Ukrainie]] (według spisu ludności) w 2001 roku dla 14,3 mln osób (29,6%) rosyjski był językiem ojczystym<ref>[http://database.ukrcensus.gov.ua/MULT/Database/Census/databasetree_uk.asp Baza danych spisu ludności Ukrainy]</ref>, a dla 17,2 mln osób stanowił drugi język<ref>[http://2001.ukrcensus.gov.ua/results/nationality_population/nationality_popul5/select_56?box=5.6W&rz=1_1&k_t=00&botton=cens_db2 Розподіл населення окремих національностей за іншими мовами, крім рідної, якими володіють]</ref>, co daje łącznie 31,5 mln osób (65,3% ludności) mówiących po rosyjsku. |
Na [[Ukraina|Ukrainie]] (według spisu ludności) w 2001 roku dla 14,3 mln osób (29,6%) rosyjski był językiem ojczystym<ref>[http://database.ukrcensus.gov.ua/MULT/Database/Census/databasetree_uk.asp Baza danych spisu ludności Ukrainy].</ref>, a dla 17,2 mln osób stanowił drugi język<ref>[http://2001.ukrcensus.gov.ua/results/nationality_population/nationality_popul5/select_56?box=5.6W&rz=1_1&k_t=00&botton=cens_db2 Розподіл населення окремих національностей за іншими мовами, крім рідної, якими володіють].</ref>, co daje łącznie 31,5 mln osób (65,3% ludności) mówiących po rosyjsku. |
||
W [[Kazachstan]]ie (według spisu ludności) w 2009 roku było 11,4 mln osób mówiących po rosyjsku (71,2% ludności)<ref> |
W [[Kazachstan]]ie (według spisu ludności) w 2009 roku było 11,4 mln osób mówiących po rosyjsku (71,2% ludności)<ref>{{Cytuj |tytuł = Pieriepiś nasielenija Riespubliki Kazachstan 2009 goda. Kratkije itogi |data dostępu = 2022-02-27 |url = https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032701 |język = ru}}</ref>. |
||
Na [[Białoruś|Białorusi]] (według spisu ludności) w 2009 roku dla 3,9 mln rosyjski był językiem ojczystym, 6,7 mln osób (70,5% ludności) posługiwała się rosyjskim w domu<ref> |
Na [[Białoruś|Białorusi]] (według spisu ludności) w 2009 roku dla 3,9 mln rosyjski był językiem ojczystym, 6,7 mln osób (70,5% ludności) posługiwała się rosyjskim w domu<ref>{{Cytuj |tytuł = Itogi pieriepisi nasielenija 2009 |opublikowany = Białoruski Urząd Statystyczny |url = http://web.archive.org/web/20150402160729/http://belstat.gov.by/uploads/bgd_files/1411719483122232.zip |język = ru}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Belarus |data dostępu = 2022-02-27 |opublikowany = Ethnologue |url = https://www.ethnologue.com/country/by/languages |język = en}}</ref>. |
||
Ponadto kilka milionów osób posługujących się językiem rosyjskim mieszka w [[Kraje bałtyckie|krajach bałtyckich]], [[Mołdawia|Mołdawii]], [[Kaukaz Południowy|krajach zakaukaskich]], [[Kirgistan]]ie i innych krajach [[Azja Środkowa|Azji Środkowej]]. |
Ponadto kilka milionów osób posługujących się językiem rosyjskim mieszka w [[Kraje bałtyckie|krajach bałtyckich]], [[Mołdawia|Mołdawii]], [[Kaukaz Południowy|krajach zakaukaskich]], [[Kirgistan]]ie i innych krajach [[Azja Środkowa|Azji Środkowej]]. |
||
== Gramatyka == |
|||
{{Osobny artykuł|Gramatyka języka rosyjskiego}} |
|||
== Alfabet == |
== Alfabet == |
||
{{Osobny artykuł|Alfabet rosyjski}} |
{{Osobny artykuł|Alfabet rosyjski}} |
||
Język rosyjski zapisywany jest [[grażdanka|grażdanką]], wprowadzoną przez [[Piotr I Wielki|Piotra Wielkiego]] uproszczoną wersją [[cyrylica|cyrylicy]], następnie nieco |
Język rosyjski zapisywany jest [[grażdanka|grażdanką]], wprowadzoną przez [[Piotr I Wielki|Piotra Wielkiego]] uproszczoną wersją [[cyrylica|cyrylicy]], następnie nieco uproszczoną w 1918. Od tego czasu składa się z 33 liter (jednak patrz niżej nt. litery [[ё]]). |
||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
Linia 115: | Linia 128: | ||
|- |
|- |
||
|Л л |
|Л л |
||
|эль |
|||
|эл |
|||
|ł/l* |
|ł/l* |
||
|''el/eł'' |
|''el/eł'' |
||
Linia 167: | Linia 180: | ||
|ха |
|ха |
||
|ch |
|ch |
||
|''cha |
|''cha'' |
||
|- |
|- |
||
|Ц ц |
|Ц ц |
||
Linia 187: | Linia 200: | ||
|ща |
|ща |
||
|szcz |
|szcz |
||
|'' |
|''śa'' |
||
|- |
|- |
||
|Ъ ъ |
|Ъ ъ |
||
Linia 205: | Linia 218: | ||
|- |
|- |
||
|Э э |
|Э э |
||
|э lub<br />э оборотное |
|||
|э |
|||
|e |
|e |
||
|''e'' lub<br />''e oborotnoje'' |
|||
|''e'' |
|||
|- |
|- |
||
|Ю ю |
|Ю ю |
||
Linia 220: | Linia 233: | ||
|} |
|} |
||
Litery '''э''' i '''я''' zostały wprowadzone w |
Litery '''э''' i '''я''' zostały wprowadzone w 1710, '''й''' w 1735, a '''ё''' w 1797. Oficjalny kształt liter został zatwierdzony w 1708. Modyfikacje alfabetu objęły też wykreślenie niektórych liter. Były to: [[І|i (Ii)]], [[Ѵ|iżyca (Ѵѵ)]], [[Ѳ|fita (Ѳѳ)]], [[Ѡ|omega (Ѡѡ)]], [[Ѕ|zieło (Ѕѕ)]], [[Ѯ|ksi (Ѯѯ)]], [[Ѱ|psi (Ѱѱ)]], [[Jus|jusy (Ѧѧ, Ѩѩ, Ѫѫ, Ѭѭ)]] i [[Ѣ|jać (Ѣѣ)]]. |
||
Litera '''ё''' jest używana |
Litera '''ё''' jest używana w ograniczonym stopniu, występuje w słownikach, książkach dla dzieci, podręcznikach dla uczących się rosyjskiego oraz niekiedy w nazwach towarowych albo kiedy trzeba rozróżnić sens: ''все – всё'' (wszyscy – wszystko), ''небо – нёбо'' (niebo – podniebienie). Zazwyczaj zapisywana jest jako '''е''' (np. [[Ałła Pugaczowa|Алла Пугач'''ё'''ва]] jest zapisywana jako [[Ałła Pugaczowa|Алла Пугач'''е'''ва]]). W treści artykułów rosyjskiej Wikipedii litera '''ё''' jest zawsze używana. |
||
Litera '''ъ''' w latach 20. i 30. była |
Litera '''ъ''' w latach 20. i 30. była zastępowana apostrofem. Obecnie taki sposób oddawania litery '''ъ''' można spotkać w rękopisach osób starszych. |
||
Znak akcentu rzadko jest stosowany w piśmie: w słownikach |
Znak akcentu rzadko jest stosowany w piśmie: występuje w słownikach i niektórych podręcznikach języka rosyjskiego. Stosunkowo rzadkie są przykłady słów nieróżniących się pisownią, lecz posiadających różne znaczenie i akcent: słowo „временная” w zależności od akcentu znaczy „tymczasowa” („вре́менная”) lub „czasowa” („временна́я”); „самой красивой” będzie tłumaczone jako „samej pięknej” („само́й красивой”) lub „najpiękniejszej” („са́мой красивой”). |
||
== Transkrypcja alfabetu rosyjskiego na alfabet polski == |
== Transkrypcja alfabetu rosyjskiego na alfabet polski == |
||
Transkrypcja – sposób konwersji pisma – polega na przybliżonym, możliwie wiernym zastąpieniu dźwięków mowy oznaczanych za pomocą jednego alfabetu znakami innego alfabetu<ref name="so">{{Cytuj stronę |url = https://sjp.pwn.pl/zasady/308-76-B-Transkrypcja-wspolczesnego-alfabetu-rosyjskiego;629697.html |tytuł = Zasady pisowni i interpunkcji |nazwisko = |imię = |opublikowany = |data = |data dostępu = 2009-11-27}}</ref>. |
|||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
! |
!colspan="5"| Transkrypcja alfabetu rosyjskiego na alfabet polski<ref name="so" /> |
||
|- align="center" |
|- align="center" |
||
! |
!rowspan="2"| Litera rosyjska |
||
! |
!rowspan="2"| Uwagi |
||
! |
!rowspan="2"| Transkrypcja na alfabet polski |
||
! |
!colspan="2"| Przykłady |
||
|- |
|- |
||
! zapis wyrazu w alfabecie rosyjskim |
! zapis wyrazu w alfabecie rosyjskim |
||
Linia 260: | Linia 273: | ||
| wino, Wiera, wy |
| wino, Wiera, wy |
||
|- align="center" |
|- align="center" |
||
| |
|rowspan="3"| г |
||
|- align="center" |
|- align="center" |
||
| |
| |
||
Linia 267: | Linia 280: | ||
| gitara, sdwig |
| gitara, sdwig |
||
|- align="center" |
|- align="center" |
||
| w |
| w końcówkach -ого, -его wymawia się jak „w” |
||
| g |
| g |
||
| ничего, его |
| ничего, его |
||
Linia 278: | Linia 291: | ||
| dar, pod |
| dar, pod |
||
|- align="center" |
|- align="center" |
||
| |
|rowspan="4"| е |
||
|- align="center" |
|- align="center" |
||
| na początku wyrazu, po samogłoskach i po ъ, ь |
| na początku wyrazu, po samogłoskach i po ъ, ь |
||
Linia 285: | Linia 298: | ||
| jel, Jelena, zatiszje |
| jel, Jelena, zatiszje |
||
|- align="center" |
|- align="center" |
||
| po ж, л, ш, ч, щ, ц i po innych spółgłoskach w |
| po й, ж, л, ш, ч, щ, ц i po innych spółgłoskach w niektórych wyrazach obcego pochodzenia |
||
| e |
| e |
||
| шершень, цель |
| Фойе, шершень, цель |
||
| szerszeń, cel |
| Foje, szerszeń, cel |
||
|- align="center" |
|- align="center" |
||
| po wszystkich innych spółgłoskach |
| po wszystkich innych spółgłoskach |
||
Linia 295: | Linia 308: | ||
| biełyj, sieno, wiesna |
| biełyj, sieno, wiesna |
||
|- align="center" |
|- align="center" |
||
| |
|rowspan="4"| ё |
||
|- align="center" |
|- align="center" |
||
| na początku wyrazu, po samogłoskach i po ъ, ь |
| na początku wyrazu, po samogłoskach i po ъ, ь |
||
Linia 324: | Linia 337: | ||
| zub, Zinaida |
| zub, Zinaida |
||
|- align="center" |
|- align="center" |
||
| |
|rowspan="4"| и |
||
|- align="center" |
|- align="center" |
||
| na początku wyrazu, po spółgłoskach (z wyjątkiem ж, ш, ц) |
| na początku wyrazu, po spółgłoskach (z wyjątkiem ж, ш, ц) |
||
Linia 353: | Linia 366: | ||
| kurica, Kursk |
| kurica, Kursk |
||
|- align="center" |
|- align="center" |
||
| |
|rowspan="3"| л |
||
|- align="center" |
|- align="center" |
||
| przed е, ё, я, ю, и, ь |
| przed е, ё, я, ю, и, ь |
||
Linia 378: | Linia 391: | ||
|- align="center" |
|- align="center" |
||
| о |
| о |
||
| zarówno akcentowane |
| zarówno akcentowane „o”, które wymawia się jak „o”, tak i nieakcentowane, wymawiane jak „a” |
||
| o |
| o |
||
| молоко, она |
| молоко, она |
||
Linia 461: | Linia 474: | ||
| byt, sytyj |
| byt, sytyj |
||
|- align="center" |
|- align="center" |
||
| |
|rowspan="3"| ь |
||
|- align="center" |
|- align="center" |
||
| oddaje się przez znak zmiękczenia ´ (nie |
| oddaje się przez znak zmiękczenia ´ (nie apostrof’) |
||
| ´ |
| ´ |
||
| быть, тетрадь, тень |
| быть, тетрадь, тень |
||
Linia 479: | Linia 492: | ||
| etałon, echo |
| etałon, echo |
||
|- align="center" |
|- align="center" |
||
| |
|rowspan="4"| ю |
||
|- align="center" |
|- align="center" |
||
| na początku wyrazu, po samogłoskach i po ъ, ь |
| na początku wyrazu, po samogłoskach i po ъ, ь |
||
Linia 496: | Linia 509: | ||
| siuda, tiulpan |
| siuda, tiulpan |
||
|- align="center" |
|- align="center" |
||
| |
|rowspan="4"| я |
||
|- align="center" |
|- align="center" |
||
| na początku wyrazu oraz po samogłoskach i po ь, ъ |
| na początku wyrazu oraz po samogłoskach i po ь, ъ |
||
Linia 515: | Linia 528: | ||
== Wymowa == |
== Wymowa == |
||
Pewne cechy wymowy rosyjskiej nie są |
Pewne cechy wymowy rosyjskiej nie są uwzględniane w transkrypcji: |
||
* О nieakcentowane wymawia się jak /a/, np.: вода́ (woda) – /wa|da/, коро́ва (korowa) – /ka|rowə, пу́сто (pusto) – /|pustə/. |
* О nieakcentowane wymawia się niemal jak /a/, np.: вода́ (woda) – /wa|da/, коро́ва (korowa) – /ka|rowə/, пу́сто (pusto) – /|pustə/. |
||
* Nieakcentowane е i я (oraz а po ч, щ) wymawia się pośrednio między /e/ i /i/ (/{{IPA|ɪ}}/), np. весна́ (wiesna) – /w''i''|sna/, пятно́ (piatno) – /p''i''|tno/, часы́ (czasy) – /cz''i''sy/. |
* Nieakcentowane е i я (oraz а po ч, щ) wymawia się pośrednio między /e/ i /i/ (/{{IPA|ɪ}}/), np. весна́ (wiesna) – /w''i''|sna/, пятно́ (piatno) – /p''i''|tno/, часы́ (czasy) – /cz''i''sy/. |
||
* Rosyjskie miękkie s´, z´ są mniej miękkie od polskich ś, ź, brzmią trochę jak sj, zj w jednej głosce. Połączenia си, зи należy więc wymawiać możliwie twardo, jak w ''sinus, rozindyczyć''. |
* Rosyjskie miękkie s´, z´ są mniej miękkie od polskich ś, ź, brzmią trochę jak sj, zj w jednej głosce. Połączenia си, зи należy więc wymawiać możliwie twardo, jak w ''sinus, rozindyczyć''. |
||
* Ч, щ są zawsze miękkie. (Ж, ш, ц są zawsze twarde.) Brzmią jak polskie ć i ś. Щ można też wymawiać jako podwójne miękkie sz. |
* Ч, щ są zawsze miękkie. (Ж, ш, ц są zawsze twarde.) Brzmią jak polskie ć i ś. Щ można też wymawiać jako podwójne miękkie sz. |
||
* Rosyjskie l jest zawsze miękkie. Brzmi pośrednio między l i j. Przy jego wymowie należy przybliżyć całą przednią i środkową część języka do podniebienia. Rosyjskie ли wymawiamy jak polskie li. |
* Rosyjskie l jest zawsze miękkie. Brzmi pośrednio między l i j. Przy jego wymowie należy przybliżyć całą przednią i środkową część języka do podniebienia. Rosyjskie ли wymawiamy jak polskie li. |
||
* Natomiast rosyjskie ł odpowiada polskiemu [[Spółgłoska półotwarta boczna dziąsłowa welaryzowana|ł scenicznemu]] ( |
* Natomiast rosyjskie ł odpowiada polskiemu [[Spółgłoska półotwarta boczna dziąsłowa welaryzowana|ł scenicznemu]] (czyli jest bardziej podobne do l od polskiego potocznego ł, tzn. u niezgłoskotwórczego). Przy jego wymowie należy trzymać prawie cały język nisko i tylko jego czubkiem dotykać do zębów. Zmiękczanie л jest więc w zasadzie regularne. |
||
* W rosyjskim в po bezdźwięcznych wymawiamy jak polskie w (a nie f). Твой należy więc wymawiać wyraźnie /t'''w'''oj/. |
* W rosyjskim в po bezdźwięcznych wymawiamy jak polskie w (a nie f). Твой należy więc wymawiać wyraźnie /t'''w'''oj/. |
||
* Połączenia -тся, -ться w zakończeniach czasowników zwrotnych wymawia się jak /- |
* Połączenia -тся, -ться w zakończeniach czasowników zwrotnych wymawia się jak /-csa/. |
||
* Г w końcówkach dopełniacza -ого, -его wymawia się jak polskie w, np. до́брого (dobrogo) – /|dobrawa/, дре́внего (driewniego) – /|dr´ewn''i''wə/ |
* Г w końcówkach dopełniacza -ого, -его wymawia się jak polskie w, np. до́брого (dobrogo) – /|dobrawa/, дре́внего (driewniego) – /|dr´ewn''i''wə/ |
||
* Wyrazy что, что́бы (czto, cztoby) wymawia się jak /szto/, /|sztoby/. |
* Wyrazy что, что́бы (czto, cztoby) wymawia się jak /szto/, /|sztoby/. |
||
Linia 530: | Linia 543: | ||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
|+ Podstawowe allofony samogłosek |
|+ Podstawowe allofony samogłosek |
||
! |
!rowspan="2"| litery ||rowspan="2"| [[morfonem]]y|| rowspan="2" | fonemy ||colspan="2"| Pod akcentem ||rowspan="2"| w nagłosie słowa<br />bez akcentu ||colspan="3"| W pierwszej sylabie przed akcentem ||colspan="2"| W pozostałych nieakcentowanych sylabach |
||
|- |
|- |
||
! po twardej<br />spółgłosce || po miękkiej<br />spółgłosce || po podwójnych<br />twardych<br />spółgłoskach i /ц/ || po<br />/ж/, /ш/ || po miękkich<br />spółgłoskach || po twardych<br />spółgłoskach || po miękkich<br />spółgłoskach |
! po twardej<br />spółgłosce || po miękkiej<br />spółgłosce || po podwójnych<br />twardych<br />spółgłoskach i /ц/ || po<br />/ж/, /ш/ || po miękkich<br />spółgłoskach || po twardych<br />spółgłoskach || po miękkich<br />spółgłoskach |
||
Linia 544: | Linia 557: | ||
| у, ю || |{{IPA|u}}| || /{{IPA|u}}/ || [{{IPA|u}}] || [{{IPA|ʉ}}] || [{{IPA|u}}] || [{{IPA|ʊ}}] || [{{IPA|ʊ}}] || [{{IPA|ʉ̞}}] || [{{IPA|ʊ}}] || [{{IPA|ʉ̞}}] |
| у, ю || |{{IPA|u}}| || /{{IPA|u}}/ || [{{IPA|u}}] || [{{IPA|ʉ}}] || [{{IPA|u}}] || [{{IPA|ʊ}}] || [{{IPA|ʊ}}] || [{{IPA|ʉ̞}}] || [{{IPA|ʊ}}] || [{{IPA|ʉ̞}}] |
||
|} |
|} |
||
[[Plik:RussianLanguageMap.png|thumb|center|600px|<center>Zasięg występowania języka rosyjskiego. {{legenda|#00006A|Język urzędowy}}{{legenda|#006A6A|Język używany}}]] |
|||
== Klasyfikacja == |
== Klasyfikacja == |
||
Rosyjski jest [[języki słowiańskie|językiem słowiańskim]] należącym do [[rodzina językowa|rodziny]] [[języki indoeuropejskie| |
Rosyjski jest [[języki słowiańskie|językiem słowiańskim]] należącym do [[rodzina językowa|rodziny]] [[języki indoeuropejskie|indoeuropejskiej]]. |
||
Jeśli wziąć pod uwagę [[język mówiony]], najbliższymi językami pokrewnymi są [[język białoruski|białoruski]] i [[język ukraiński|ukraiński]], również należące do grupy [[języki wschodniosłowiańskie|języków wschodniosłowiańskich]]. |
Jeśli wziąć pod uwagę [[język mówiony]], najbliższymi językami pokrewnymi są [[język białoruski|białoruski]] i [[język ukraiński|ukraiński]], również należące do grupy [[języki wschodniosłowiańskie|języków wschodniosłowiańskich]]. |
||
Na podstawowe słownictwo, zasady słowotwórstwa oraz – do pewnego stopnia – odmiany i styl literacki rosyjskiego miał wpływ [[język cerkiewnosłowiański]]. Ten ostatni stanowił rozwinięcie i częściowo pokrywał się z [[język staro-cerkiewno-słowiański|językiem staro-cerkiewno-słowiańskim]] używanym w |
Na podstawowe słownictwo, zasady słowotwórstwa oraz – do pewnego stopnia – odmiany i styl literacki rosyjskiego miał wpływ [[język cerkiewnosłowiański]]. Ten ostatni stanowił rozwinięcie i częściowo pokrywał się z [[język staro-cerkiewno-słowiański|językiem staro-cerkiewno-słowiańskim]] używanym w Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej. Wiele słów współczesnego rosyjskiego jest bliższych w formie współczesnemu [[język bułgarski|bułgarskiemu]] niż [[język ukraiński|ukraińskiemu]] czy [[język białoruski|białoruskiemu]]. Jednak w niektórych [[dialekt]]ach zachowały się formy wschodniosłowiańskie. W pewnych przypadkach stosowane są obydwie formy – wschodniosłowiańska i cerkiewnosłowiańska – z niewielkimi różnicami znaczeniowymi. Przykład: глава, głowa – szef; голова, głowa – część ciała. Również końcówki imiesłowów przymiotnikowych czasu teraźniejszego typu ''-ущий'' (''-uszczij'' – polskie ''-ący'') jest śladem wpływów cerkiewnosłowiańskich. Gwarowa końcówka ''-учий'' (''-uczij'') jest wynikiem zwykłego dla języków wschodniosłowiańskich rozwoju grupy ''tj''. |
||
W języku rosyjskim nazwy sportów zaczerpnięte są z [[język angielski|angielskiego]], np. баскетбол (baskietboł) – piłka koszykowa. Piłka po rosyjsku to z kolei мяч (miacz) (porównaj [[język czeski|czeskie]] míč). Nazwy miesięcy pochodzą |
W języku rosyjskim nazwy sportów zaczerpnięte są z [[język angielski|angielskiego]], np. баскетбол (baskietboł) – piłka koszykowa. Piłka po rosyjsku to z kolei мяч (miacz) (porównaj [[język czeski|czeskie]] míč). Nazwy miesięcy pochodzą z [[łacina|łaciny]], a zapożyczone zostały z języka greckiego przez język cerkiewnosłowiański; np. январь (janwar´) – styczeń. |
||
== Powstanie i rozwój == |
== Powstanie i rozwój == |
||
Język rosyjski powstał z [[język prasłowiański|języka prasłowiańskiego]]. Poniżej przedstawiono historię języka rosyjskiego w porównaniu z [[ |
Język rosyjski powstał z [[język prasłowiański|języka prasłowiańskiego]]. Poniżej przedstawiono historię języka rosyjskiego w porównaniu z [[Historia języka polskiego|historią]] [[język polski|języka polskiego]] (zastosowano [[transkrypcja (językoznawstwo)|transkrypcję]]): |
||
Język rosyjski należy do [[języki wschodniosłowiańskie|grupy wschodniej]], z czym wiążą się już pewne różnice: |
Język rosyjski należy do [[języki wschodniosłowiańskie|grupy wschodniej]], z czym wiążą się już pewne różnice: |
||
* grupy typu '''TorT''' (grupy [[spółgłoska|spółgłoskowo]]-[[samogłoska|samogłoskowe]], w których |
* grupy typu '''TorT''' (grupy [[spółgłoska|spółgłoskowo]]-[[samogłoska|samogłoskowe]], w których „T” oznacza dowolną spółgłoskę) przeszły w '''ToroT''', a nie w '''TroT''' |
||
*: k'''or'''va > k'''oro'''va > к'''оро'''ва (k'''oro'''wa – [[język polski|pol.]] k'''ro'''wa < k'''ro'''va) |
*: k'''or'''va > k'''oro'''va > к'''оро'''ва (k'''oro'''wa – [[język polski|pol.]] k'''ro'''wa < k'''ro'''va) |
||
*: m'''el'''ko > m'''olo'''ko > м'''оло'''ко (m'''oło'''ko – [[język polski|pol.]] m'''le'''ko < m'''le'''ko) |
*: m'''el'''ko > m'''olo'''ko > м'''оло'''ко (m'''oło'''ko – [[język polski|pol.]] m'''le'''ko < m'''le'''ko) |
||
Linia 579: | Linia 590: | ||
* ždž > zż |
* ždž > zż |
||
*: vyjě'''ždž'''atь > вые'''зж'''ать (wyje'''zż'''at´ – [[język polski|pol.]] wyje'''żdż'''ać – ždž < zdj) |
*: vyjě'''ždž'''atь > вые'''зж'''ать (wyje'''zż'''at´ – [[język polski|pol.]] wyje'''żdż'''ać – ždž < zdj) |
||
*: mo'''ždž'''ьčьkъ > мо'''зж'''ечок (mo'''zż'''eczok – [[język polski|pol.]] mó'''żdż'''ek ( |
*: mo'''ždž'''ьčьkъ > мо'''зж'''ечок (mo'''zż'''eczok – [[język polski|pol.]] mó'''żdż'''ek („mó'''żdż'''eczek”) – ždž < zg´) |
||
* Brak [[prelabializacja|prelabializacji]] ą. Np.: |
* Brak [[prelabializacja|prelabializacji]] ą. Np.: |
||
*: '''ą'''glь > '''у'''голь ('''u'''gol – [[język polski|pol.]] '''wę'''giel < '''vą'''glь) |
*: '''ą'''glь > '''у'''голь ('''u'''gol – [[język polski|pol.]] '''wę'''giel < '''vą'''glь) |
||
* Zmiękczenie [[spółgłoska|spółgłosek]] przed [[samogłoska]]mi szeregu przedniego: i, ь, e, ę, ě zaszło konsekwentnie, jak w polskim. Np.: |
* Zmiękczenie [[spółgłoska|spółgłosek]] przed [[samogłoska]]mi szeregu przedniego: i, ь, e, ę, ě zaszło konsekwentnie, jak w polskim. Np.: |
||
*: '''sę''' > '''ся''' ('''sia''' – [[język polski|pol.]] się) |
*: '''sę''' > '''ся''' ('''sia''' – [[język polski|pol.]] się) |
||
* [[Przegłos lechicki]] |
* [[Przegłos lechicki]] nie zaszedł. Za to akcentowane ´e przeszło zwykle w ´o (nie dotyczy jaci) Np.: |
||
*: n'''es'''ą > н'''ес'''у́ (ni'''e|s'''u – [[język polski|pol.]] ni'''os'''ę) |
*: n'''es'''ą > н'''ес'''у́ (ni'''e|s'''u – [[język polski|pol.]] ni'''os'''ę) |
||
*: n'''ese'''šь > н'''есё'''шь (ni'''e|sio'''sz – [[język polski|pol.]] ni'''esie'''sz) |
*: n'''ese'''šь > н'''есё'''шь (ni'''e|sio'''sz – [[język polski|pol.]] ni'''esie'''sz) |
||
Linia 595: | Linia 606: | ||
*: d'''ь'''nь > д'''е'''нь (d'''ie'''ń – [[język polski|pol.]] dz'''ie'''ń) |
*: d'''ь'''nь > д'''е'''нь (d'''ie'''ń – [[język polski|pol.]] dz'''ie'''ń) |
||
*: s'''ъ'''n'''ъ''' > с'''о'''н (s'''o'''n – [[język polski|pol.]] s'''e'''n) |
*: s'''ъ'''n'''ъ''' > с'''о'''н (s'''o'''n – [[język polski|pol.]] s'''e'''n) |
||
** Nie pojawiło się e po |
** Nie pojawiło się e po spółgłoskach twardych, więc э to rzadka litera. Nawet w najnowszych zapożyczeniach e zmiękcza. Np.: |
||
**: веб сайт (wieb sajt – [[język angielski|ang]] web site /<sup>u</sup>eb sajt/ – strona WWW) |
**: веб сайт (wieb sajt – [[język angielski|ang]] web site /<sup>u</sup>eb sajt/ – strona WWW) |
||
* Nie ma śladów długich samogłosek: |
* Nie ma śladów długich samogłosek: |
||
Linia 627: | Linia 638: | ||
*: go'''stь''' > го'''сть''' (go'''st´''' – [[język polski|pol.]] go'''ść''') |
*: go'''stь''' > го'''сть''' (go'''st´''' – [[język polski|pol.]] go'''ść''') |
||
* Zanik miękkości |
* Zanik miękkości |
||
** ''š, ž, c´ |
** ''š, ž, c´ (d)z´'' straciły miekkość (proces nieuwzględniony w pisowni, ale w transkrypcji już tak, nie dotyczy č) |
||
**: '''ši'''ti > '''ши'''ть ('''szy'''t´ – [[język polski|pol.]] '''szy'''ć) |
**: '''ši'''ti > '''ши'''ть ('''szy'''t´ – [[język polski|pol.]] '''szy'''ć) |
||
** inne tylko czasem przed spółgłoskami |
** inne tylko czasem przed spółgłoskami |
||
Linia 641: | Linia 652: | ||
== Dialekty == |
== Dialekty == |
||
[[Plik:Dialekty-języka-rosyjskiego.png|thumb|Dialekty języka rosyjskiego]] |
[[Plik:Dialekty-języka-rosyjskiego.png|thumb|upright=1.3|Dialekty języka rosyjskiego]] |
||
Wyróżnia się trzy grupy [[dialekt]]ów rosyjskich (patrz mapa po prawej):<ref name=Kuraszkiewicz>{{Cytuj książkę | nazwisko = Kuraszkiewicz | imię = Władysław | autor link = Władysław Kuraszkiewicz | rok = 1963 | tytuł = Zarys dialektologii wschodniosłowiańskiej z wyborem tekstów gwarowych | strony = 46–64 | miejsce = Warszawa | wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe}}</ref> |
|||
Wyróżnia się 3 grupy [[dialekt]]ów: |
|||
* '''[[Dialekty północnorosyjskie|Północne]]''' – Charakteryzują się [[akanie|okaniem]] (czyli brakiem zlania się nieakcentowanych ''o'' i ''a'' w jedną głoskę) oraz wymową ''g'' jako ''g'', (np. ''nogá''). Na większości ich obszaru występuje również [[cakanie]] (zlanie się [[fonem]]ów ''c'' i ''č'' w jeden, rozmaicie wymawiany: ''c'', ''c´'' lub ''č''). Cechą występującą jedynie szczątkowo w niektórych gwarach, ale ważną z punktu widzienia [[językoznawstwo historyczno-porównawcze|językoznawstwa historyczno-porównawczego]] są ślady przejścia prasłowiańskich zbitek ''tl'', ''dl'' w ''kl'', ''gl''. Cała reszta [[języki wschodniosłowiańskie|wschodniosłowiańszczyzny]] uprościła te grupy do ''l''. |
|||
* '''północne''' (''[[akanie|okająca]]'' i wymawiająca ''g'' jako ''g'', np. ''nogá''), |
|||
* '''[[Dialekty południoworosyjskie|Południowe]]''' – W porównaniu do gwar północnorosyjskich są dużo bardziej różnorodne. Można wśród nich wyróżnić trzy główne podgrupy: zachodnią ([[kursk]]o-[[Orzeł (miasto)|orłowską]]), wschodnią ([[riazań]]sko-[[tambow]]ską) i północną ([[Tuła|tulską]]). Charakteryzują się różnymi postaciami [[akanie|akania]] (zlewania się ''o'' i ''a'' w sylabach nieakcentowanych) i innych rodzajów redukcji samogłosek, oraz [[głoska szczelinowa|frykatywizacją]] ''g'' w ''γ'' (np. ''naγá'') podobnie jak w [[język białoruski|języku białoruskim]], z którym to te gwary [[kontinuum dialektalne|płynnie się łączą]]. Inną ważną cechą jest wymowa [[palatalizacja|zmiękczonego]] ''ḱ'' po spółgłoskach miękkich [[spółgłoska przedniojęzykowa|przedniojęzykowych]] oraz ''j'' (np. ''váńḱa'' zamiast ''vańka''). |
|||
* '''południowe''' (''[[akanie|akająca]]'' i wymawiająca ''g'' jako ''h'', np. ''nahá''), |
|||
* '''[[Gwary środkoworosyjskie|Przejściowe]]''', czyli '''środkoworosyjskie''' – Mieszają się w nich wpływy północne i południowe. Właściwości wspólne z narzeczem północnym są na ich obszarze zwykle starsze, więc przyjmuje się, że gwary te powstały przez rozszerzenie się wpływu dialektów południowych na podłoże dialektów północnych. Występuje tu [[akanie]] tak jak na południu, ale wymowa ''g'' jako ''g'' jak na północy. W pasie gwar przejściowych znajduje się Moskwa, przez co najbliżej im do rosyjskiego [[język literacki|języka literackiego]]. |
|||
* '''przejściowe''' (''[[akanie|akająca]]'' i wymawiająca ''g'' jako ''g'', np. ''nagá'' – oficjalna). |
|||
== Język literacki == |
== Język literacki == |
||
Historię rosyjskiego [[język literacki|języka literackiego]] dzieli się umownie na trzy okresy: |
Historię rosyjskiego [[język literacki|języka literackiego]] dzieli się umownie na trzy okresy: |
||
* okres staroruski ( |
* okres staroruski (XI–XIV / XVI wiek), w którym powstała literatura ruska i następnie rozwijała się odmiennie w różnych częściach Rusi na skutek [[rozdrobnienie feudalne|rozbicia dzielnicowego kraju]]. Największy wpływ na rozwój języka rosyjskiego wywarła północno-wschodnia część kraju (księstwa: Włodzimierskie, Suzdalskie, Rostowskie, Moskiewskie, Białojezierskie, Twerskie, Muromskie i inne). |
||
* okres zjednoczeniowy ( |
* okres zjednoczeniowy (XVI–XVIII wiek), zwany również „okresem moskiewskim”, w którym aspiracje zjednoczeniowe Księstwa Moskiewskiego doprowadziły do odbudowy ponadlokalnej, ogólnoruskiej literatury. W okresie tym zanikła literatura ruska w Wielkim Księstwie Litewskim, ustępując polskiemu językowi literackiemu. |
||
* okres nowożytny (od przełomu |
* okres nowożytny (od przełomu XVIII i XIX wieku), w którym rosyjski język literacki się ostatecznie ukształtował. |
||
Język rosyjski, podobnie jak większość języków europejskich, ulegał silnym wpływom innych języków. Były to kolejno: [[język staronordyjski|staronordyjski]], [[język staro-cerkiewno-słowiański|staro-cerkiewno-słowiański]], [[język grecki klasyczny|greka]], [[język tatarski|tatarski]], [[język polski|polski]], [[język niemiecki|niemiecki]], [[język francuski|francuski]] i |
Język rosyjski, podobnie jak większość języków europejskich, ulegał silnym wpływom innych języków. Były to kolejno: [[język staronordyjski|staronordyjski]], [[język staro-cerkiewno-słowiański|staro-cerkiewno-słowiański]], [[język grecki klasyczny|greka]], [[język tatarski|tatarski]], [[język polski|polski]], [[język niemiecki|niemiecki]], [[język francuski|francuski]] i współcześnie [[język angielski|angielski]]. |
||
== Związki językowe rosyjsko-polskie == |
== Związki językowe rosyjsko-polskie == |
||
Polski wpływ na język rosyjski został wywarty w okresie od |
Polski wpływ na język rosyjski został wywarty w okresie od XV do XVII wieku, kiedy język polski był jednym z głównych źródeł wyrazów europejskich i kiedy był popularny wśród inteligencji rosyjskiej. Poprzez język rosyjski polskie wyrazy weszły również do [[język bułgarski|bułgarskiego]]. Przykładami są wyrazy {{k|bg|Венгрия}} i Турция od polskiego „[[Węgry]]” i „[[Turcja]]”. W okresie tym są również widoczne wpływy rosyjskie na polszczyznę. Stosunkowo silny wpływ na język polski wywarł język rosyjski w okresie od XVIII do XX wieku. W czasach [[Polska Rzeczpospolita Ludowa|PRL]] z języka rosyjskiego została zaczerpnięta np. terminologia z zakresu [[astronautyka|kosmonautyki]]. |
||
== Zobacz też == |
== Zobacz też == |
||
* [[język rosyjski na Ukrainie]] |
* [[język rosyjski na Ukrainie]] |
||
* [[literatura rosyjska]] |
* [[literatura rosyjska]] |
||
* [[Wikipedia rosyjskojęzyczna]] |
|||
== Uwagi == |
|||
{{Uwagi}} |
|||
== Przypisy == |
|||
{{Przypisy}} |
{{Przypisy}} |
||
Linia 676: | Linia 692: | ||
|wikiwerek = |
|wikiwerek = |
||
}} |
}} |
||
* |
* {{Cytuj stronę | url = http://sun.aei.polsl.pl/~ksim/linguae/udarienie.html | tytuł = Akcent rosyjski | opublikowany = sun.aei.polsl.pl | archiwum = https://web.archive.org/web/20100830145711/http://sun.aei.polsl.pl/~ksim/linguae/udarienie.html | zarchiwizowano = 2010-08-30}} |
||
* [http://www.ozali.org/polnisch-russisch ozali.org |
* [http://www.ozali.org/polnisch-russisch ozali.org – słownik rosyjsko-polski i polsko-rosyjski] |
||
* [ |
* [https://sjp.pwn.pl/zasady/308-76-B-Transkrypcja-wspolczesnego-alfabetu-rosyjskiego;629697.html Transkrypcja rosyjsko-polska] – zasady [[Wydawnictwo Naukowe PWN|PWN]] |
||
* [https://russky.info/pl Russky.info] – Wielojęzyczny portal do nauki języka rosyjskiego |
|||
'''Różne narzędzia''' |
'''Różne narzędzia''' |
||
* |
* {{Cytuj stronę | url = http://rosyjski.bukwa.pl/Alfabet_rosyjski.jsp | tytuł = Alfabet rosyjski, drukowany, pisany, wymowa, transliteracja, transkrypcja | opublikowany = rosyjski.bukwa.pl | archiwum = https://web.archive.org/web/20100605093246/http://rosyjski.bukwa.pl/Alfabet_rosyjski.jsp | zarchiwizowano = 2010-06-05}} Alfabet rosyjski, drukowany, pisany, wymowa, transliteracja, transkrypcja |
||
* [http://www.ushuaia.pl/transliterate/ Polska transkrypcja/transliteracja on-line języka rosyjskiego] |
* [http://www.ushuaia.pl/transliterate/ Polska transkrypcja/transliteracja on-line języka rosyjskiego] |
||
* [http://www.rusklaviatura.com Anglosaska transliteracja on-line języka rosyjskiego] |
* [http://www.rusklaviatura.com Anglosaska transliteracja on-line języka rosyjskiego] |
||
* |
* {{Cytuj stronę | url = http://rosyjska-klawiatura.bukwa.pl/ | tytuł = Rosyjska klawiatura fonetyczna | opublikowany = rosyjska-klawiatura.bukwa.pl | archiwum = https://web.archive.org/web/20130508113301/http://rosyjska-klawiatura.bukwa.pl/ | zarchiwizowano = 2013-05-08}} – Darmowy sterownik rosyjskiej klawiatury fonetycznej dla Polaków dla Windows oraz MacOS. Po zainstalowaniu programu i przełączeniu na język rosyjski, w miejscu liter alfabetu łacińskiego pojawią się litery alfabetu rosyjskiego (np. a-''а'', b-''б'', c-''ц''). |
||
* [http://www.ras.ru/ Rosyjska Akademia Nauk] {{lang|en|ru}} |
* [http://www.ras.ru/ Rosyjska Akademia Nauk] {{lang|en|ru}} |
||
{{Języki słowiańskie}} |
{{Języki słowiańskie}} |
||
{{Języki w Azerbejdżanie}} |
|||
{{Kontrola autorytatywna}} |
{{Kontrola autorytatywna}} |
||
{{SORTUJ:Rosyjski}} |
{{SORTUJ:Rosyjski}} |
||
⚫ | |||
[[Kategoria:Języki wschodniosłowiańskie]] |
|||
[[Kategoria:Języki Rosji]] |
[[Kategoria:Języki Rosji]] |
||
[[Kategoria:Języki Białorusi]] |
[[Kategoria:Języki Białorusi]] |
||
[[Kategoria: |
[[Kategoria:Języki Estonii]] |
||
[[Kategoria:Języki Łotwy]] |
|||
[[Kategoria:Języki Litwy]] |
|||
[[Kategoria:Języki Mołdawii]] |
|||
[[Kategoria:Języki Armenii]] |
|||
[[Kategoria:Języki Azerbejdżanu]] |
|||
[[Kategoria:Języki Kazachstanu]] |
|||
[[Kategoria:Języki Kirgistanu]] |
|||
[[Kategoria:Języki Uzbekistanu]] |
|||
[[Kategoria:Języki Turkmenistanu]] |
|||
[[Kategoria:Języki Tadżykistanu]] |
|||
[[Kategoria:Języki Mongolii]] |
|||
[[Kategoria:Języki Japonii]] |
|||
[[Kategoria:Języki Finlandii]] |
|||
[[Kategoria:Języki Norwegii]] |
|||
[[Kategoria:Języki Gruzji]] |
|||
[[Kategoria:Języki Turcji]] |
|||
[[Kategoria:Języki Ukrainy]] |
|||
[[Kategoria:Języki Naddniestrza]] |
|||
[[Kategoria:Języki Osetii Południowej]] |
|||
[[Kategoria:Języki Abchazji]] |
Aktualna wersja na dzień 16:16, 19 kwi 2024
Obszar |
Europa Wschodnia i Azja Północna | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Liczba mówiących |
160 mln (jako język ojczysty)[1], uczących się 104 mln[2], łącznie około 260 milionów | ||||||
Pismo/alfabet | |||||||
Klasyfikacja genetyczna | |||||||
Status oficjalny | |||||||
język urzędowy | Rosja,
Białoruś, Terytoria autonomiczne: Terytoria sporne i państwa nieuznawane: | ||||||
Organ regulujący | Instytut Języka Rosyjskiego | ||||||
UNESCO | 1 bezpieczny↗ | ||||||
Ethnologue | 1 narodowy↗ | ||||||
Kody języka | |||||||
ISO 639-1 | ru | ||||||
ISO 639-2 | rus | ||||||
ISO 639-3 | rus | ||||||
IETF | ru | ||||||
Glottolog | russ1263 | ||||||
Ethnologue | rus | ||||||
GOST 7.75–97 | рус 570 | ||||||
WALS | rus | ||||||
SIL | RUS | ||||||
Występowanie | |||||||
W Wikipedii | |||||||
| |||||||
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. |
Język rosyjski (ros. русский язык, russkij jazyk; dawniej też: język wielkoruski) – język z grupy wschodniosłowiańskiej, będący urzędowym w Rosji, Kirgistanie, Kazachstanie[3] i na Białorusi, a także jednym z pięciu języków oficjalnych i jednocześnie jednym z sześciu języków konferencyjnych Organizacji Narodów Zjednoczonych. Posługuje się nim jako pierwszym językiem około 160 mln ludzi, a ogółem (według różnych źródeł) 260 mln. Zapisywany pismem zwanym grażdanką – graficzną odmianą cyrylicy powstałą na skutek jej upraszczania.
W czasach ZSRR język rosyjski był nauczany obowiązkowo we wszystkich krajach Układu Warszawskiego. Współcześnie stracił tam na znaczeniu ze względu na wyparcie go ze szkół przez języki Europy Zachodniej (głównie angielski i niemiecki), utratę znaczenia obszarów rosyjskojęzycznych pod względem gospodarczym, kulturowym, naukowym i militarnym oraz poprzez rządowe akcje skierowane przeciw używaniu języka rosyjskiego (kraje bałtyckie, Ukraina, Gruzja). Mimo to według badań Eurostatu jest to wciąż jeden z najpopularniejszych języków obcych znanych Polakom[4].
Język rosyjski używany jest również w krajach, w których nie ma statusu oficjalnego. Są to: Ukraina, Stany Zjednoczone, Łotwa, Izrael, Uzbekistan, Brazylia, Mołdawia, Kanada, Estonia, Litwa, Niemcy, Azerbejdżan, Armenia, Turkmenistan, Tadżykistan, Grecja, Australia, Rumunia, Finlandia i Polska.
Liczba mówiących[edytuj | edytuj kod]
Język rosyjski jako język ojczysty jest rozpowszechniony wśród etnicznych Rosjan oraz licznych narodowości dawnego Związku Radzieckiego, które zaznały rusyfikacji na poziomie językowym. Jako drugi język rosyjski stosowany jest też głównie na terytorium dawnego ZSRR oraz w licznych skupiskach emigrantów poza jego terytorium. W krajach dawnego RWPG język rosyjski był powszechnie nauczany w szkołach w latach 1950–1990, ale obecnie znajomość języka rosyjskiego w tych krajach zanika.
W Rosji (według spisu ludności) w 2010 roku było 137,5 mln osób mówiących po rosyjsku (92,2% ludności)[5].
Na Ukrainie (według spisu ludności) w 2001 roku dla 14,3 mln osób (29,6%) rosyjski był językiem ojczystym[6], a dla 17,2 mln osób stanowił drugi język[7], co daje łącznie 31,5 mln osób (65,3% ludności) mówiących po rosyjsku.
W Kazachstanie (według spisu ludności) w 2009 roku było 11,4 mln osób mówiących po rosyjsku (71,2% ludności)[8].
Na Białorusi (według spisu ludności) w 2009 roku dla 3,9 mln rosyjski był językiem ojczystym, 6,7 mln osób (70,5% ludności) posługiwała się rosyjskim w domu[9][10].
Ponadto kilka milionów osób posługujących się językiem rosyjskim mieszka w krajach bałtyckich, Mołdawii, krajach zakaukaskich, Kirgistanie i innych krajach Azji Środkowej.
Gramatyka[edytuj | edytuj kod]
- Osobny artykuł:
Alfabet[edytuj | edytuj kod]
- Osobny artykuł:
Język rosyjski zapisywany jest grażdanką, wprowadzoną przez Piotra Wielkiego uproszczoną wersją cyrylicy, następnie nieco uproszczoną w 1918. Od tego czasu składa się z 33 liter (jednak patrz niżej nt. litery ё).
Litery drukowane |
Nazwa litery | Polski odpowiednik etymologiczny i w transkrypcji |
Wymowa (według polskiej fonetyki) |
---|---|---|---|
А а | а | a | a |
Б б | бэ | b | be |
В в | вэ | w | we |
Г г | гэ | g | ge |
Д д | дэ | d | de |
Е е | йэ | je, -ie* | je |
Ё ё | йо | jo, -io* | jo |
Ж ж | жэ | ż | że |
З з | зэ | z | ze |
И и | и | i* | i |
Й й | и краткое | j | i kratkoje |
К к | ка | k | ka |
Л л | эль | ł/l* | el/eł |
М м | эм | m | em |
Н н | эн | n | en |
О о | о | o | o |
П п | пэ | p | pe |
Р р | эр | r | er |
С с | эс | s | es |
Т т | тэ | t | te |
У у | у | u | u |
Ф ф | эф | f | ef |
Х х | ха | ch | cha |
Ц ц | цэ | c | ce |
Ч ч | чe | cz | cie |
Ш ш | ша | sz | sza |
Щ щ | ща | szcz | śa |
Ъ ъ | твёрдый знак | * | twiordyj znak |
Ы ы | ы | y | y |
Ь ь | мя́гкий знак | ´* | miagkij znak |
Э э | э lub э оборотное |
e | e lub e oborotnoje |
Ю ю | йу | ju, -iu* | ju |
Я я | йа | ja, -ia* | ja |
Litery э i я zostały wprowadzone w 1710, й w 1735, a ё w 1797. Oficjalny kształt liter został zatwierdzony w 1708. Modyfikacje alfabetu objęły też wykreślenie niektórych liter. Były to: i (Ii), iżyca (Ѵѵ), fita (Ѳѳ), omega (Ѡѡ), zieło (Ѕѕ), ksi (Ѯѯ), psi (Ѱѱ), jusy (Ѧѧ, Ѩѩ, Ѫѫ, Ѭѭ) i jać (Ѣѣ).
Litera ё jest używana w ograniczonym stopniu, występuje w słownikach, książkach dla dzieci, podręcznikach dla uczących się rosyjskiego oraz niekiedy w nazwach towarowych albo kiedy trzeba rozróżnić sens: все – всё (wszyscy – wszystko), небо – нёбо (niebo – podniebienie). Zazwyczaj zapisywana jest jako е (np. Алла Пугачёва jest zapisywana jako Алла Пугачева). W treści artykułów rosyjskiej Wikipedii litera ё jest zawsze używana.
Litera ъ w latach 20. i 30. była zastępowana apostrofem. Obecnie taki sposób oddawania litery ъ można spotkać w rękopisach osób starszych.
Znak akcentu rzadko jest stosowany w piśmie: występuje w słownikach i niektórych podręcznikach języka rosyjskiego. Stosunkowo rzadkie są przykłady słów nieróżniących się pisownią, lecz posiadających różne znaczenie i akcent: słowo „временная” w zależności od akcentu znaczy „tymczasowa” („вре́менная”) lub „czasowa” („временна́я”); „самой красивой” będzie tłumaczone jako „samej pięknej” („само́й красивой”) lub „najpiękniejszej” („са́мой красивой”).
Transkrypcja alfabetu rosyjskiego na alfabet polski[edytuj | edytuj kod]
Transkrypcja – sposób konwersji pisma – polega na przybliżonym, możliwie wiernym zastąpieniu dźwięków mowy oznaczanych za pomocą jednego alfabetu znakami innego alfabetu[11].
Transkrypcja alfabetu rosyjskiego na alfabet polski[11] | ||||
---|---|---|---|---|
Litera rosyjska | Uwagi | Transkrypcja na alfabet polski | Przykłady | |
zapis wyrazu w alfabecie rosyjskim | transkrypcja na alfabet polski | |||
а | a | мама, Анна | mama, Anna | |
б | b | бас, дуб | bas, dub | |
в | w | вино, Вера, вы | wino, Wiera, wy | |
г | ||||
g | гитара, сдвиг | gitara, sdwig | ||
w końcówkach -ого, -его wymawia się jak „w” | g | ничего, его | niczego, jego | |
д | d | дар, под | dar, pod | |
е | ||||
na początku wyrazu, po samogłoskach i po ъ, ь | je | ель, Елена, затишье | jel, Jelena, zatiszje | |
po й, ж, л, ш, ч, щ, ц i po innych spółgłoskach w niektórych wyrazach obcego pochodzenia | e | Фойе, шершень, цель | Foje, szerszeń, cel | |
po wszystkich innych spółgłoskach | ie | белый, сено, весна | biełyj, sieno, wiesna | |
ё | ||||
na początku wyrazu, po samogłoskach i po ъ, ь | jo | ёлка, ёрш, ёж | jołka, jorsz, joż | |
po л, ж, ш, ч, щ | o | полёт, жёлтый, шёлк | polot, żołtyj, szołk | |
po wszystkich innych spółgłoskach | io | орёл, Семён | orioł, Siemion | |
ж | ż | жарко, пляж | żarko, plaż | |
з | z | зуб, Зинаида | zub, Zinaida | |
и | ||||
na początku wyrazu, po spółgłoskach (z wyjątkiem ж, ш, ц) | i | лиса, чиж | lisa, cziż | |
po ь | ji | воробьи, соловьи | worobji, sołowji | |
po ж, ш, ц | y | шина, цитата | szyna, cytata | |
й | j | рай, тайга | raj, tajga | |
к | k | курица, Курск | kurica, Kursk | |
л | ||||
przed е, ё, я, ю, и, ь | l | клякса, ключ | klaksa, klucz | |
przed spółgłoskami, przed samogłoskami а, о, у, ы oraz na końcu wyrazu | ł | ладья, плов, залп | ładja, płow, załp | |
м | m | мимо, мама | mimo, mama | |
н | n | нитка, нарзан | nitka, narzan | |
о | zarówno akcentowane „o”, które wymawia się jak „o”, tak i nieakcentowane, wymawiane jak „a” | o | молоко, она | mołoko, ona |
п | p | папа, пёс | papa, pios | |
р | r | рак, лира | rak, lira | |
с | s | сосуд, лес | sosud, les | |
т | t | топот, тесто | topot, tiesto | |
у | u | урна, куда | urna, kuda | |
ф | f | филин, фанфары | filin, fanfary | |
х | ch | худой, хитрый | chudoj, chitryj | |
ц | c | цифра, цыган | cyfra, cygan | |
ч | cz | час, речь | czas, riecz | |
ш | sz | тушёнка, наотмашь, парашют | tuszonka, naotmasz, parasziut | |
щ | szcz | роща, помощь | roszcza, pomoszcz | |
ъ | jest pomijany podczas transkrypcji | подъём, объём | podjom, objom | |
ы | y | быт, сытый | byt, sytyj | |
ь | ||||
oddaje się przez znak zmiękczenia ´ (nie apostrof’) | ´ | быть, тетрадь, тень | byt´, tietrad´, tień | |
pomijany, gdy występuje po л, ж, ш, ч, щ oraz przed samogłoską | боль, мышь, ладья | bol, mysz, ładja | ||
э | e | эталон, эхо | etałon, echo | |
ю | ||||
na początku wyrazu, po samogłoskach i po ъ, ь | ju | юг, пью, адъютант | jug, pju, adjutant | |
po л | u | любовь, лютня | lubow´, lutnia | |
po innych spółgłoskach | iu | сюда, тюльпан | siuda, tiulpan | |
я | ||||
na początku wyrazu oraz po samogłoskach i po ь, ъ | ja | январь, рьяный | janwar´, rjanyj | |
po л | a | пуля, слякоть | pula, slakot´ | |
po innych spółgłoskach | ia | пряжа, пять | priaża, piat´ |
Wymowa[edytuj | edytuj kod]
Pewne cechy wymowy rosyjskiej nie są uwzględniane w transkrypcji:
- О nieakcentowane wymawia się niemal jak /a/, np.: вода́ (woda) – /wa|da/, коро́ва (korowa) – /ka|rowə/, пу́сто (pusto) – /|pustə/.
- Nieakcentowane е i я (oraz а po ч, щ) wymawia się pośrednio między /e/ i /i/ (/ɪ/), np. весна́ (wiesna) – /wi|sna/, пятно́ (piatno) – /pi|tno/, часы́ (czasy) – /czisy/.
- Rosyjskie miękkie s´, z´ są mniej miękkie od polskich ś, ź, brzmią trochę jak sj, zj w jednej głosce. Połączenia си, зи należy więc wymawiać możliwie twardo, jak w sinus, rozindyczyć.
- Ч, щ są zawsze miękkie. (Ж, ш, ц są zawsze twarde.) Brzmią jak polskie ć i ś. Щ można też wymawiać jako podwójne miękkie sz.
- Rosyjskie l jest zawsze miękkie. Brzmi pośrednio między l i j. Przy jego wymowie należy przybliżyć całą przednią i środkową część języka do podniebienia. Rosyjskie ли wymawiamy jak polskie li.
- Natomiast rosyjskie ł odpowiada polskiemu ł scenicznemu (czyli jest bardziej podobne do l od polskiego potocznego ł, tzn. u niezgłoskotwórczego). Przy jego wymowie należy trzymać prawie cały język nisko i tylko jego czubkiem dotykać do zębów. Zmiękczanie л jest więc w zasadzie regularne.
- W rosyjskim в po bezdźwięcznych wymawiamy jak polskie w (a nie f). Твой należy więc wymawiać wyraźnie /twoj/.
- Połączenia -тся, -ться w zakończeniach czasowników zwrotnych wymawia się jak /-csa/.
- Г w końcówkach dopełniacza -ого, -его wymawia się jak polskie w, np. до́брого (dobrogo) – /|dobrawa/, дре́внего (driewniego) – /|dr´ewniwə/
- Wyrazy что, что́бы (czto, cztoby) wymawia się jak /szto/, /|sztoby/.
litery | morfonemy | fonemy | Pod akcentem | w nagłosie słowa bez akcentu |
W pierwszej sylabie przed akcentem | W pozostałych nieakcentowanych sylabach | ||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
po twardej spółgłosce |
po miękkiej spółgłosce |
po podwójnych twardych spółgłoskach i /ц/ |
po /ж/, /ш/ |
po miękkich spółgłoskach |
po twardych spółgłoskach |
po miękkich spółgłoskach | ||||
и, ы | |i| | /i/, /ɨ/ | [ɨ] | [i] | [ɪ], [ɨ̞] | [ɨ̞] | [ɨ̞] | [ɪ] ([ие]) | [ɨ̞] | [ɪ] ([ь]) |
е, э | |e| | /e/, /i/, /ɨ/, /a/ | [ɛ] | [e] | [ɨ̞] | [ɨ̞] ~ [ɘ] | [ɨ̞] | [ɪ] ([ие]) | [ə] | [ɪ] ([ь]) |
а, я | |a| | /a/, /i/ | [a] | [æ] | [ɐ] | [ɐ] | [ɐ] | [ɪ] ([ие]) | [ə] | [ɪ], [ə] |
о, ё | |o| | /a/, /i/, /ɨ/ | [o] | [ɵ] | [ɐ] | [ɐ] | [ɨ̞] | [ɪ] ([ие]) | [ə] | [ɪ] ([ь]) |
у, ю | |u| | /u/ | [u] | [ʉ] | [u] | [ʊ] | [ʊ] | [ʉ̞] | [ʊ] | [ʉ̞] |
Klasyfikacja[edytuj | edytuj kod]
Rosyjski jest językiem słowiańskim należącym do rodziny indoeuropejskiej.
Jeśli wziąć pod uwagę język mówiony, najbliższymi językami pokrewnymi są białoruski i ukraiński, również należące do grupy języków wschodniosłowiańskich.
Na podstawowe słownictwo, zasady słowotwórstwa oraz – do pewnego stopnia – odmiany i styl literacki rosyjskiego miał wpływ język cerkiewnosłowiański. Ten ostatni stanowił rozwinięcie i częściowo pokrywał się z językiem staro-cerkiewno-słowiańskim używanym w Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej. Wiele słów współczesnego rosyjskiego jest bliższych w formie współczesnemu bułgarskiemu niż ukraińskiemu czy białoruskiemu. Jednak w niektórych dialektach zachowały się formy wschodniosłowiańskie. W pewnych przypadkach stosowane są obydwie formy – wschodniosłowiańska i cerkiewnosłowiańska – z niewielkimi różnicami znaczeniowymi. Przykład: глава, głowa – szef; голова, głowa – część ciała. Również końcówki imiesłowów przymiotnikowych czasu teraźniejszego typu -ущий (-uszczij – polskie -ący) jest śladem wpływów cerkiewnosłowiańskich. Gwarowa końcówka -учий (-uczij) jest wynikiem zwykłego dla języków wschodniosłowiańskich rozwoju grupy tj.
W języku rosyjskim nazwy sportów zaczerpnięte są z angielskiego, np. баскетбол (baskietboł) – piłka koszykowa. Piłka po rosyjsku to z kolei мяч (miacz) (porównaj czeskie míč). Nazwy miesięcy pochodzą z łaciny, a zapożyczone zostały z języka greckiego przez język cerkiewnosłowiański; np. январь (janwar´) – styczeń.
Powstanie i rozwój[edytuj | edytuj kod]
Język rosyjski powstał z języka prasłowiańskiego. Poniżej przedstawiono historię języka rosyjskiego w porównaniu z historią języka polskiego (zastosowano transkrypcję):
Język rosyjski należy do grupy wschodniej, z czym wiążą się już pewne różnice:
- grupy typu TorT (grupy spółgłoskowo-samogłoskowe, w których „T” oznacza dowolną spółgłoskę) przeszły w ToroT, a nie w TroT
- druga palatalizacja dotyczyła też grup typu kvě, gvě które dały grupy typu c´vě(цве – cwie), z´vě (зве – zwie)
- połączenia tj, dj dały č, ž (ч, ж – cz, ż) zamiast c, dz
- vidją > vižą > вижу (wiżu – pol. widzę < vidz´ą)
- grupy tl, dl uprościły się do l (ł)
- mydlo > mylo > мыло (myło – pol. mydło)
Ponadto:
- ždž > zż
- Brak prelabializacji ą. Np.:
- ąglь > уголь (ugol – pol. węgiel < vąglь)
- Zmiękczenie spółgłosek przed samogłoskami szeregu przedniego: i, ь, e, ę, ě zaszło konsekwentnie, jak w polskim. Np.:
- sę > ся (sia – pol. się)
- Przegłos lechicki nie zaszedł. Za to akcentowane ´e przeszło zwykle w ´o (nie dotyczy jaci) Np.:
- vr´ba > ве́рба (|wierba – pol. wierzba)
- Zanik jerów słabych i przemiana mocnych (twardy w o, miękki w e). Np.:
- Nie pojawiło się e po spółgłoskach twardych, więc э to rzadka litera. Nawet w najnowszych zapożyczeniach e zmiękcza. Np.:
- веб сайт (wieb sajt – ang web site /ueb sajt/ – strona WWW)
- Nie pojawiło się e po spółgłoskach twardych, więc э to rzadka litera. Nawet w najnowszych zapożyczeniach e zmiękcza. Np.:
- Nie ma śladów długich samogłosek:
- bogъ > бог (bog – pol. bóg)
- Grupy typu ojo ulegały ściąganiu rzadziej niż w polskim:
- dobraja > добрая (dobraja – pol. dobra)
- W szczególności grupy typu oje dały o, a nie e:
- starajego > старого (starogo – pol. starego)
- Zanik nosowości (denazalizacja): ą > u, ę > ä > a
- Rozwój sonantów był raczej prosty.
- Proces analogiczny do czwartej palatalizacji ky, gy, xy > ki, gi, chi. Np.:
- W deklinacji druga palatalizacja się cofnęła.
- Wzmocnienie i przejście miękkości nie zaszło
- gostь > гость (gost´ – pol. gość)
- Zanik miękkości
- ji > i (przynajmniej w pisowni i wymowie starannej)
- l > ł (przedniojęzykowo-zębowe – w zasadzie wymowa prasłowiańskiego twardego l, brak wałczenia)
- lodъka > лодка (łodka – pol. łódka /uutka/)
Zachował się akcent ruchomy.
Dialekty[edytuj | edytuj kod]
Wyróżnia się trzy grupy dialektów rosyjskich (patrz mapa po prawej):[12]
- Północne – Charakteryzują się okaniem (czyli brakiem zlania się nieakcentowanych o i a w jedną głoskę) oraz wymową g jako g, (np. nogá). Na większości ich obszaru występuje również cakanie (zlanie się fonemów c i č w jeden, rozmaicie wymawiany: c, c´ lub č). Cechą występującą jedynie szczątkowo w niektórych gwarach, ale ważną z punktu widzienia językoznawstwa historyczno-porównawczego są ślady przejścia prasłowiańskich zbitek tl, dl w kl, gl. Cała reszta wschodniosłowiańszczyzny uprościła te grupy do l.
- Południowe – W porównaniu do gwar północnorosyjskich są dużo bardziej różnorodne. Można wśród nich wyróżnić trzy główne podgrupy: zachodnią (kursko-orłowską), wschodnią (riazańsko-tambowską) i północną (tulską). Charakteryzują się różnymi postaciami akania (zlewania się o i a w sylabach nieakcentowanych) i innych rodzajów redukcji samogłosek, oraz frykatywizacją g w γ (np. naγá) podobnie jak w języku białoruskim, z którym to te gwary płynnie się łączą. Inną ważną cechą jest wymowa zmiękczonego ḱ po spółgłoskach miękkich przedniojęzykowych oraz j (np. váńḱa zamiast vańka).
- Przejściowe, czyli środkoworosyjskie – Mieszają się w nich wpływy północne i południowe. Właściwości wspólne z narzeczem północnym są na ich obszarze zwykle starsze, więc przyjmuje się, że gwary te powstały przez rozszerzenie się wpływu dialektów południowych na podłoże dialektów północnych. Występuje tu akanie tak jak na południu, ale wymowa g jako g jak na północy. W pasie gwar przejściowych znajduje się Moskwa, przez co najbliżej im do rosyjskiego języka literackiego.
Język literacki[edytuj | edytuj kod]
Historię rosyjskiego języka literackiego dzieli się umownie na trzy okresy:
- okres staroruski (XI–XIV / XVI wiek), w którym powstała literatura ruska i następnie rozwijała się odmiennie w różnych częściach Rusi na skutek rozbicia dzielnicowego kraju. Największy wpływ na rozwój języka rosyjskiego wywarła północno-wschodnia część kraju (księstwa: Włodzimierskie, Suzdalskie, Rostowskie, Moskiewskie, Białojezierskie, Twerskie, Muromskie i inne).
- okres zjednoczeniowy (XVI–XVIII wiek), zwany również „okresem moskiewskim”, w którym aspiracje zjednoczeniowe Księstwa Moskiewskiego doprowadziły do odbudowy ponadlokalnej, ogólnoruskiej literatury. W okresie tym zanikła literatura ruska w Wielkim Księstwie Litewskim, ustępując polskiemu językowi literackiemu.
- okres nowożytny (od przełomu XVIII i XIX wieku), w którym rosyjski język literacki się ostatecznie ukształtował.
Język rosyjski, podobnie jak większość języków europejskich, ulegał silnym wpływom innych języków. Były to kolejno: staronordyjski, staro-cerkiewno-słowiański, greka, tatarski, polski, niemiecki, francuski i współcześnie angielski.
Związki językowe rosyjsko-polskie[edytuj | edytuj kod]
Polski wpływ na język rosyjski został wywarty w okresie od XV do XVII wieku, kiedy język polski był jednym z głównych źródeł wyrazów europejskich i kiedy był popularny wśród inteligencji rosyjskiej. Poprzez język rosyjski polskie wyrazy weszły również do bułgarskiego. Przykładami są wyrazy Венгрия i Турция od polskiego „Węgry” i „Turcja”. W okresie tym są również widoczne wpływy rosyjskie na polszczyznę. Stosunkowo silny wpływ na język polski wywarł język rosyjski w okresie od XVIII do XX wieku. W czasach PRL z języka rosyjskiego została zaczerpnięta np. terminologia z zakresu kosmonautyki.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rosyjski jako język urzędowy regionu autonomicznego, obok gagauskiego i rumuńskiego
- ↑ Rosyjski jako język urzędowy państwa nieuznawanego, będącego według prawa międzynarodowego regionem autonomicznym w składzie Mołdawii, obok mołdawskiego (rumuńskiego) i ukraińskiego
- ↑ Rosyjski jako język urzędowy państwa częściowo uznawanego, będącego według prawa międzynarodowego republiką autonomiczną w składzie Gruzji, obok abchaskiego
- ↑ Rosyjski jako język urzędowy państwa częściowo uznawanego, będącego według prawa międzynarodowego integralną częścią Gruzji (obejmującego swoim obszarem głównie Wewnętrzną Kartlię), obok osetyjskiego
- ↑ Rosyjski jako język urzędowy terytorium będącego według prawa międzynarodowego republiką autonomiczną w składzie Ukrainy, jednostronnie wcielone do Rosji jako Republika Krymu, obok ukraińskiego i krymskotatarskiego
- ↑ Rosyjski jako język urzędowy terytorium będącego według prawa międzynarodowego miastem wydzielonym w składzie Ukrainy, jednostronnie wcielone do Rosji jako miasto wydzielone, obok ukraińskiego
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Slavic languages – Linguistic characteristics, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2021-03-29] (ang.).
- ↑ Russian: How Many People Speak it and Where is it Spoken? | Lingoda [online], lingoda.com [dostęp 2021-03-29] (ang.).
- ↑ Zgodnie z artykułem 7 cz. 2 „W instytucjach państwowych oraz samorządowych język rosyjski jest używany oficjalnie na równi z kazachskim” [1].
- ↑ Renata Czeladko , Wojciech Lorenz , A Polacy wciąż po rosyjsku, „Rzeczpospolita”, 7 października 2010 [dostęp 2011-03-17] .
- ↑ Nasielenije po nacyonalnosti i władieniju russkim jazykom [online], 2010 (ros.).
- ↑ Baza danych spisu ludności Ukrainy.
- ↑ Розподіл населення окремих національностей за іншими мовами, крім рідної, якими володіють.
- ↑ Pieriepiś nasielenija Riespubliki Kazachstan 2009 goda. Kratkije itogi [online] [dostęp 2022-02-27] (ros.).
- ↑ Itogi pieriepisi nasielenija 2009 [online], Białoruski Urząd Statystyczny [zarchiwizowane z adresu 2015-04-02] (ros.).
- ↑ Belarus [online], Ethnologue [dostęp 2022-02-27] (ang.).
- ↑ a b Zasady pisowni i interpunkcji. [dostęp 2009-11-27].
- ↑ Władysław Kuraszkiewicz: Zarys dialektologii wschodniosłowiańskiej z wyborem tekstów gwarowych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1963, s. 46–64.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Akcent rosyjski. sun.aei.polsl.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-08-30)].
- ozali.org – słownik rosyjsko-polski i polsko-rosyjski
- Transkrypcja rosyjsko-polska – zasady PWN
- Russky.info – Wielojęzyczny portal do nauki języka rosyjskiego
Różne narzędzia
- Alfabet rosyjski, drukowany, pisany, wymowa, transliteracja, transkrypcja. rosyjski.bukwa.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-06-05)]. Alfabet rosyjski, drukowany, pisany, wymowa, transliteracja, transkrypcja
- Polska transkrypcja/transliteracja on-line języka rosyjskiego
- Anglosaska transliteracja on-line języka rosyjskiego
- Rosyjska klawiatura fonetyczna. rosyjska-klawiatura.bukwa.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-08)]. – Darmowy sterownik rosyjskiej klawiatury fonetycznej dla Polaków dla Windows oraz MacOS. Po zainstalowaniu programu i przełączeniu na język rosyjski, w miejscu liter alfabetu łacińskiego pojawią się litery alfabetu rosyjskiego (np. a-а, b-б, c-ц).
- Rosyjska Akademia Nauk (ang. • ros.)
- Język rosyjski
- Języki wschodniosłowiańskie
- Języki Rosji
- Języki Białorusi
- Języki Estonii
- Języki Łotwy
- Języki Litwy
- Języki Mołdawii
- Języki Armenii
- Języki Azerbejdżanu
- Języki Kazachstanu
- Języki Kirgistanu
- Języki Uzbekistanu
- Języki Turkmenistanu
- Języki Tadżykistanu
- Języki Mongolii
- Języki Japonii
- Języki Finlandii
- Języki Norwegii
- Języki Gruzji
- Języki Turcji
- Języki Ukrainy
- Języki Naddniestrza
- Języki Osetii Południowej
- Języki Abchazji