Ścinawa

Szablon:POL miasto infobox Ścinawa (niem. Steinau an der Oder) – miasto leżące na Śląsku (Dolnym Śląsku), w woj. dolnośląskim, w powiecie lubińskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Ścinawa.

Położenie

Ścinawa leży w północnej części województwa dolnośląskiego w powiecie lubińskim nad Odrą i Zimnicą. Miasto liczące niecałe 6 tysięcy mieszkańców leży w dolinie Odry na terenie równinnym na skraju Wysoczyzny Lubińskiej oraz Obniżenia Ścinawskiego. Przez Ścinawę przebiegają:

• droga krajowa nr 36 Lubin – Rawicz – Krotoszyn – Ostrów Wielkopolski
• droga wojewódzka nr 292 Nowe Żabno – Ścinawa – Prochowice
• droga wojewódzka nr 340 Ścinawa – Wołów
• droga wojewódzka nr 372 Ścinawa – Prochowice

W mieście istnieje stacja kolejowa.

Nazwa

Ścinawa wśród innych nazw śląskich miejscowości w urzędowym pruskim dokumencie z 1750 roku wydanym w języku polskim w Berlinie.

Nazwa miasta znana jest z dokumentów historycznych od początku XIII w. (1202 Stinay, 1203 Stinav, 1216 Stinau, 1248 Stinaw, 1260 Sciniauia). W dokumentach łacińskich z II poł. XIII w., m.in. Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) i Vita Sanctae Hedwigis, występuje forma Stinavia i Stynavia. W 1475 roku w łacińskich statutach Statuta synodalia episcoporum Wratislaviensis miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Stynauia.

W pruskim urzędowym dokumencie z 1750 roku wydanym języku polskim w Berlinie przez Fryderyka Wielkiego miasto wymienione jest pośród innych śląskich miejscowości jako Scinawa. Później XIX wieczni historycy niemieccy szukając uzasadnienia dla nazwy niemieckiej wywodzili ją od niemieckiego słowa oznaczającego kamień – „stein”. Niemiecka nazwa „Steinau” została wprowadzona w wyniku stopniowej germanizacji Śląska przez Prusy jaka nastąpiła po trzech wojnach śląskich.

Polską nazwę Ścinawa w książce "Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej" wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa.

Historia

Pierwsza wzmianka o grodzie datowana jest na 1202 rok. Mowa jest tam o wsi będącej we władaniu klasztoru w Trzebnicy. Prawa miejskie Ścinawa otrzymała między rokiem 1248 a 1259 od księcia głogowskiego Konrada I. Ścinawa była w swej historii stolicą odrębnego samodzielnego księstwa piastowskiego. Władał nim Jan ścinawski, który kazał się tytułować „dziedzicem Królestwa Polskiego”. Miasto było wielokrotnie niszczone. W 1343 roku Kazimierz Wielki w bitwie z Luksemburgami o Wschowę zdobył Ścinawę, a następnie nakazał jej spalenie i zburzenie murów. Miasto zmieniało również często właścicieli. Początkowo władali nim książęta oleśniccy, którzy byli właścicielami Ścinawy kilkaset lat aż do wymarcia ostatniego potomka tejże linii. Od roku 1492 miasto przeszło na własność korony czeskiej.

Kres rozwojowi miasta przyniosła wojna trzydziestoletnia, podczas której Ścinawa została niemal doszczętnie zniszczona. 11 października 1633 roku doszło pod Ścinawą do bitwy wojsk cesarskich pod dowództwem księcia Albrechta von Wallensteina z wojskami szwedzkimi dowodzonymi przez von Thurna zakończonej druzgocącą klęską tych ostatnich. Wojska Wallensteina zdobyły m.in. cały obóz oraz 16 dział. Zniszczenia miasta po tej bitwie były tak znaczące, że zahamowały jego rozwój na kilkaset lat. W XVIII wieku miasto splądrowali Szwedzi, a w latach 1740-1742 Ścinawa przeszła pod władanie Prus. Z biegiem lat Ścinawa stała się małym miasteczkiem znanym tylko z organizowanego tutaj jarmarku. Wielki pożar, który nawiedził miasto w 1834 roku, zniszczył liczne budynki w mieście, kolejny raz ograniczając rozwój miasta.

Ścinawa podniosła się gospodarczo dopiero pod koniec XIX wieku. Znaczenie miasta podkreślał fakt, że do roku 1932 Ścinawa była stolicą odrębnego powiatu, w składzie którego znajdowały się miejscowości posiadające wówczas prawa miejskie, jak Rudna czy Chobienia. Przeprowadzenie linii kolejowej w 1874 roku na trasie Wrocław – Głogów, a następnie w 1898 roku na trasie Rawicz – Legnica znacząco ożywiło gospodarkę miasta. Do roku 1919 Ścinawa była połączona bezpośrednią linią kolejową przez Krzelów oraz Górę Śląską z Lesznem, po tym okresie w związku ze zniszczeniem w czasie powstania wielkopolskiego mostu pod Lesznem na Kopanicy oraz wytyczeniem granicy państwowej kolej docierała do Góry Śląskiej. Większego znaczenia nabrał także port na Odrze. Na terenie miasta funkcjonowała m.in. cukrownia, cegielnia, odlewnia żelaza, fabryka mydła, browar.

Upadek miasta spowodowała II wojna światowa, konkretnie zaś przejście frontu zimą 1945 r. Ścinawa została bowiem zamieniona w twierdzę stanowiącą silny punkt oporu niemieckich wojsk na Dolnym Śląsku. Na przedmieściach wybudowano wiele budowli obronnych, w tym ponad 60 schronów betonowych. Miasto broniła liczna armia złożona m.in. z adeptów Szkoły Podoficerskiej z Jaworowa, którzy dysponowali ponad 30 czołgami oraz znaczną ilością artylerii. Po ciężkich walkach 31 stycznia 1945 roku Ścinawa została zdobyta przez wojska radzieckie. Walki upamiętnia czołg T-34, który znajduje się na cokole przed ścinawskim ratuszem. To on jako pierwszy sforsował Odrę w 1945 roku. W wyniku działań wojennych miasto Ścinawa zostało zniszczone w 75%. Większość zabytkowych budynków w mieście legła w gruzach, m.in. ratusz, klasztor ojców bonifratrów, zamek, zabytkowe kamieniczki, pomniki czy budynki użyteczności publicznej.

W 1946 miejscowość została włączona do nowo powstałego województwa wrocławskiego na terenie powojennej Polski, a jego niemieckojęzyczni mieszkańcy wysiedleni do Niemiec. W następnych dziesięcioleciach ciężko zniszczoną Ścinawę częściowo odbudowano i rozbudowano. W latach 60. XX w. wybudowano nowy ratusz oraz nową pierzeję rynkową w stylu socjalistycznym. Mimo tego do dziś pozostały w centrum puste place po niegdyś istniejących budowlach. Po wojnie powstały nowe osiedla mieszkaniowe, ośrodek zdrowia, liczne firmy. W latach 1945-1975 miasto należało do województwa wrocławskiego, w latach 1975-1998 należało do województwa legnickiego, a od 1998 roku należy do powiatu lubińskiego województwa dolnośląskiego.

Podczas powodzi 21 maja 2010 zalane zostały liczne domy w Ścinawie.

Panorama Ścinawy

Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Ścinawie

Fragment ścinawskiej starówki – w tle budynek przetwórni owocowo-warzywnej

Czołg-pomnik T-34 na rynku w Ścinawie

Mosty na Odrze w Ścinawie – na pierwszym planie drogowy, dalej kolejowy

Zabytki

Podczas II wojny światowej wiele ważnych budowli miasta uległo zniszczeniu, m.in. ratusz, zabytkowe kamieniczki, kościoły, klasztor oraz zamek. Mimo to na terenie Ścinawy zachowało się kilka zabytków.

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są:

• ośrodek starego miasta, z 1215 r.
• kościół par. pw. Podwyższenia Krzyża; jest to najcenniejszy zabytek Ścinawy. Pierwsza notka o tym kościele pochodzi z 1209 roku. Poważnej przebudowie uległ w XV wieku. Kościół jest murowany z cegły gotyckiej, trzynawowy, typu halowego, z wydłużonym prezbiterium. Do wykonania dekoracji użyto piaskowca. W zachodniej części budowli dominuje potężna, czworoboczna wieża, w górnej części przechodzi ona w ośmiobok. Góra nakryta ośmiobocznym hełmem zakończonym figurą krzyża. Wewnątrz zachowały się dwa nagrobki kobiet pochodzące z 1595 i 1605 roku. Nagrobki te posiadają bogate zdobienia
• cmentarz żydowski, z poł. XIX w., ul. Młynarska
• mury miejskie, fragmenty pochodzą z XIV-XV wieku. Dawniej posiadały one dwie bramy: Bramę Odrzańską i Bramę Głogowską. W XV wieku bramy te zostały powiększone o dwie furty: Starą i Łazienną. Mury, które od XIX wieku były sukcesywnie rozbierane i przeznaczane na materiał budulcowy, obecnie zachowały się w niewielkim fragmencie w zachodniej części miasta. Zbudowane są one z cegły typu gotyckiego. W niektórych miejscach są widoczne ślady dawnej fosy
• wieża ratusza, z XV w.; ostatni ścinawski ratusz został znacznie przebudowany w XIX wieku. Podczas II wojny światowej został poważnie zniszczony i do naszych czasów zachowała się tylko monumentalna, czworoboczna wieża, która w górnych partiach staje się ośmioboczną. Wieża ta nakryta jest stożkowatym hełmem. Do wieży ratuszowej dobudowany jest nowy budynek, w którym mieści się obecnie Urząd Miasta i Gminy Ścinawa
• zespół dworca i stacji kolejowej, z lat 1874-1900 – z drugiej połowy XIX wieku wraz całym zespołem urządzeń i budynków:
  • dworzec
  • wieża ciśnień
  • budka dróżnika
  • nastawnia
  • parterowe rampy kolejowe
  • dwa budynki mieszkalno-biurowe
  • magazyn i WC
• dom, ul. Głogowska 8/10, z początku XX w.
• szkoła, ul. Kościuszki 1, z 1903 r.
• budynek sanitariatów
• domy, ul. Szeroka 14, 26, z XIX/XX w.
• domy, ul. Świerczewskiego 8, 17, z XIX/XX w.

inne zabytki:

• zabytkowe kamieniczki; część ścinawskiej starówki przetrwała wojnę, jednak jest to niewielki fragment dawnego zespołu staromiejskiego. Większość zachowanych kamienic w centrum miasta pochodzi z końca XIX i początku XX wieku.
• mosty na Odrze – drogowy i kolejowy.

Gospodarka

Ścinawa jest lokalnym ośrodkiem handlowym, przemysłowym i usługowym. Do większych przedsiębiorstw należą: Zakład Gospodarki Komunalnej, Total Polska, Incana S.A., zakłady usługowe, punkty handlowe, serwisowe, hurtownie, stacje benzynowe. W gminie Ścinawa zarejestrowanych jest ponad 500 podmiotów gospodarczych. Znaczna część ścinawian dojeżdża do pracy poza teren miasta i gminy. Pracują oni w LGOM-ie oraz w Prochowicach, Lubinie, Wołowie, Brzegu Dolnym, kopalniach Rudna, Polkowice i Lubin.

Kultura

Animatorem życia kulturalnego w Ścinawie jest Centrum Kultury i Turystyki, dawniej Ścinawski Ośrodek Kultury. Organizuje on imprezy stałe i okresowe, a także zajmuje się organizacją imprez w plenerze. Prowadzi także sekcje zainteresowań, kursy językowe, zespół flecistów, kurs nauki gry na instrumentach. Dumą CKiT jest Zespół Folklorystyczny Ziemi Ścinawskiej, który istnieje od ponad 20 lat. 20-osobowa grupa posiada w swoim repertuarze pieśni ludowe, folklorystyczne, obrzędowe, patriotyczne, religijne. W mieście istnieje Zespół Instrumentalny „Campanello”. W repertuarze zespół posiada utwory muzyki poważnej oraz wileńskiej. Zespół niejednokrotnie zdobywał nagrody na zagranicznych i krajowych festiwalach. W 2009 roku ze struktur Centrum Kultury i Turystyki została wyodrębniona Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna, która od 1 stycznia 2009 roku działa jako jednostka organizacyjna Urzędu Miasta i Gminy. Biblioteka prowadzi wypożyczalnię dla dzieci i dorosłych oraz czytelnię. W swej strukturze biblioteka posiada 2 filie w Zaborowie i Tymowej.

Sport

Najstarszym i najbardziej znanym klubem sportowym w mieście jest Klub Piłkarski „Odra”. Jego historia sięga roku 1946, kiedy to został założony Miejski Klub Sportowy. Obecnie w barwach klubu występują zawodnicy w sekcji seniorów (Klasa A, grupa: Legnica II), juniorów młodszych (liga okręgowa juniorów młodszych) oraz trampkarzy (liga okręgowa trampkarzy). Klub posiada własny stadion, przy ulicy Sportowej 16. W mieście działa basen odkryty „Wodnik” z którego można korzystać w okresie letnim. W 2011 roku powstał również Klub Sportowy „Start Ścinawa” zrzeszający biegaczy reprezentujących miasto w całym kraju.

Opieka zdrowotna

Opieką zdrowotną w Ścinawie zajmuje się Miejsko-Gminny Zespół Zakładów Podstawowej Opieki Zdrowotnej. W jego strukturach działają poradnie ogólne, poradnie dla dzieci zdrowych i chorych, gabinety zabiegów, laboratorium analityczne. Istnieje pracownia ultrasonograficzna, pracownia EKG. Zespół prowadzi także szereg specjalistycznych przychodni m.in. poradnię dla kobiet, poradnię okulistyczną. Prowadzi zajęcia rehabilitacyjne, takie jak fizjoterapia, kinezyterapia. Ośrodek prowadzi także badania profilaktyczne i dla kierowców.

Opieka społeczna

Pomocą dla najbardziej potrzebujących osób i rodzin w mieście i gminie zajmuje się Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej. Oferuje on pomoc materialną i rzeczową dla mieszkańców którzy znaleźli się w ciężkiej sytuacji życiowej. Oprócz tego M-GOPS oferuje pomoc w zakresie fachowego poradnictwa psychologicznego i prawnego, a dla osób bezrobotnych oferuje nieodpłatne szkolenia. Dla dzieci, które znalazły się w ciężkiej sytuacji, władze miasta i gminy utworzyły świetlicę terapeutyczną.

Edukacja

W Ścinawie działa szkoła podstawowa, przedszkole samorządowe oraz gimnazjum publiczne. Na terenie gminy łącznie działają 4 szkoły podstawowe (w tym ta ścinawska). Do placówek szkolnych uczęszcza ponad 1300 uczniów. Placówki są nowocześnie wyposażone w pracownie komputerowe, świetlice ze sprzętem audiowizualnym. Przy szkołach funkcjonują sale gimnastyczne.

Zobacz też

• Synagoga w Ścinawie
• Cmentarz żydowski w Ścinawie
• województwo legnickie
• powiat lubiński
• gmina Ścinawa
• KGHM

Linki zewnętrzne

• Serwis Informacyjny Miasta i Gminy Ścinawa
• Historyczny serwis Miasta Ścinawy
• Serwis informacyjny Ścinawy i okolic