Międzybórz

Szablon:POL miasto infobox Międzybórz (także Międzybórz Sycowski, niem. Neumittelwalde, przed 1886 Medzibor) – miasto w województwie dolnośląskim, w powiecie oleśnickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Międzybórz. Według danych z 31 grudnia 2011 miasto miało 2375 mieszkańców.

Międzybórz leży na historycznym Dolnym Śląsku, na pograniczu z ziemią wieluńską. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa kaliskiego.

Położenie

Międzybórz leży około 60 km od Wrocławia, 35 km od Ostrowa i około 60 km od Kalisza. Położony jest na stokach Wału Trzebnickiego, na obszarze Wzgórz Twardogórskich. Północna granica miasta jest jednocześnie granicą województwa. Przez Międzybórz przebiegają:

• 25 Bobolice – Bydgoszcz – Konin – Kalisz – Ostrów Wielkopolski – Międzybórz – Oleśnica
• linia kolejowa Ostrów Wielkopolski – Odolanów – Międzybórz – Twardogóra – Grabowno Wielkie

Nazwa

Międzybórz wśród innych nazw śląskich miejscowości w urzędowym pruskim dokumencie z 1750 r. wydanym w języku polskim w Berlinie.

Nazwa pochodzi ze staropolszczyzny i oznacza miejscowość leżącą między iglastymi lasami – borami. Niemiecki językoznawca Heinrich Adamy swoim dziele o nazwach miejscowości na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu jako najstarszą zanotowaną nazwę miejscowości podaje Miedzybor notując jej znaczenie „Mittelwalde” czyli „Między lasami”. Nazwa miejscowości została zgermanizowana o czym wspomina w swojej pracy Adamy „Medzibor wurde ubesetz in Mittelwalde” czyli po polsku „Medzibor został przetłumaczony na Mittelwalde”.

W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Meczibor. Kronika ta wymienia również wsie, które w procesach urbanizacyjnych zostały wchłonięte przez miasto i stanowią jego części bądź dzielnice jak n.p. Zielonka w formie Gelona.

Kolejne podają często różne wersje nazwy miasta: w roku 1310 Mechobocz, w 1376 Meczebor, w 1637 Medzibor. W 1886 r., na fali rosnących nastrojów nacjonalistycznych, zastąpiono posiadającą polskie korzenie nazwę Medzibor niemiecką formą Neumittewalde.

Jeszcze w 1750 roku Międzybórz pod nazwą „Międzyborze” wymieniony jest w języku polskim przez Fryderyka II pośród innych miast śląskich w zarządzeniu urzędowym wydanym dla mieszkańców Śląska. Polską nazwę Międzybór w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił także śląski pisarz Józef Lompa.

Historia

Pierwsze wzmianki pochodzą z XII wieku. Nieznana jest dokładna data otrzymania praw miejskich. Przypuszcza się, że został lokowany na początku XIV wieku, a prawdopodobnie od roku 1340 jest siedzibą kasztelanii i posiada prawa targowe. Jako miasto przygraniczne, Międzybórz był miastem obronnym, otoczonym murem. Pomimo to był wielokrotnie niszczony, palony, nie ominęły go pogromy na tle wyznaniowym, pożary i epidemie. W dużej mierze, jako ośrodek w ówczesnym powiecie sycowskim, dzielił losy Śląska. Do XIX wieku centrum wielkich dóbr obejmujących pogranicze Śląska i Wielkopolski. XIX-wieczny kaznodzieja międzyborski – Jerzy Badura – jest określany jako ostatni polski pastor tej krainy historycznej. Z tego też okresu zachowały się zbiory polskich pieśni kościelnych, znanych wśród historyków jako Kancjonały Międzyborskie. Po podziale powiatu sycowskiego w roku 1920, zamieszkany w większości przez Niemców Międzybórz pozostał w Niemczech (Republika Weimarska).

Po II wojnie światowej miasto włączone zostało do Polski i znalazło się w granicach „starego” województwa wrocławskiego. Większość mieszkańców wysiedlono do Niemiec.

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Międzyborza w 2014 roku.

Zabytki

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są:

• układ urbanistyczny miasteczka
• zespół kościoła par. pw. św. Józefa, z XIX/XX w., ul. Kościelna 6
  • kościół
  • plebania z domem parafialnym
  • ogrodzenie (kuta krata)
• kościół ewangelicko-augsburski pw. Świętego Krzyża, z XVIII–XIX w., klasycystyczny, z wieżą barokową, Rynek 8
  • mur z basteją
• zespół folwarczny, ul. Wrocławska 2:
  • Dwór w Międzyborzu, z pierwszej ćw. XX w.
  • spichrz, z trzeciej ćw. XVIII w.

inne zabytki:

• mury miejskie z XIV wieku, zachowane fragmentarycznie
• cmentarz miejski, pomniki pastorów ewangelickich walczących o polskość Międzyborza w okresie germanizacji.

• 
  Kościół ewangelicki
• 
  Kościół ewangelicki
• 
  Kościół ewangelicki
• 
  Plebania
• 
  Dwór

Kościoły

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:

• Kościół Rzymskokatolicki, (parafia św. Józefa Rzemieślnika)
• Kościół Ewangelicko-Augsburski

Gospodarka

Niewielki, lokalny ośrodek kulturalny, usługowy, przemysłowy (głównie przemysł meblarski oraz lekki przemysł przetwórczy – mleczarski i in.) dla gminy Międzybórz i sąsiednich (m.in. gmina Sośnie).

Kultura

W mieście działa Miejsko Gminny Ośrodek Kultury. Placówka organizuje imprezy i kreuje wydarzenia kulturalne. Działalność edukacyjną i kulturalną prowadzi także Biblioteka Publiczna w Międzyborzu.

Przyroda

• las miejski,
• las Moja Wola,
• Obszar Chronionego Krajobrazu Wzgórza Ostrzeszowskie i Kotlina Odolanowska,
• 2 pomniki przyrody.

Linki zewnętrzne

• Międzybórz, niem. Medzibor al. Mittelwalde, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 365 .