PWS-20

PWS-20
	; Prototyp PWS-20
	Dane podstawowe
Państwo	Polska
Producent	Podlaska Wytwórnia Samolotów
Konstruktor	Zbysław Ciołkosz
Typ	samolot pasażerski
Konstrukcja	górnopłat o konstrukcji mieszanej
Załoga	2
	Historia
Data oblotu	12 marca 1929
Wycofanie ze służby	1933
Liczba egz.	2
	Dane techniczne
Napęd	1 silnik widlasty Lorraine-Dietrich 12 Eb
Moc	336 kW (450 KM)
	Wymiary
Rozpiętość	17,6 m
Długość	12,67 m
Wysokość	3,71 m
Powierzchnia nośna	52,9 m²
Profil skrzydła	Bobek B4
	Masa
Własna	1850 kg
Użyteczna	1350 kg
Startowa	3200 kg
Zapas paliwa	600 l
	Osiągi
Prędkość maks.	178 km/h
Prędkość przelotowa	160 km/h
Prędkość minimalna	93 km/h
Prędkość wznoszenia	3,4 m/s
Pułap	3800 m
Zasięg	800 km
Rozbieg	150 m
Współczynnik obciążenia konstrukcji	7
	Dane operacyjne
	Liczba miejsc
	6
	Użytkownicy
	PLL LOT
	Multimedia w Wikimedia Commons

PWS-20 – polski ośmiomiejscowy samolot pasażerski w układzie górnopłata z końca lat 20. XX wieku konstrukcji inż. Zbysława Ciołkosza, zbudowany w Podlaskiej Wytwórni Samolotów w Białej Podlaskiej. Oblatana w marcu 1929 roku maszyna była pierwszym samolotem pasażerskim polskiej konstrukcji. Zbudowano dwa egzemplarze PWS-20, które były testowane w PLL LOT, jednak okazały się droższe w eksploatacji od Fokkerów F.VII/1m i model nie został skierowany do produkcji seryjnej. Powstał też projekt wersji wojskowej – wodnosamolotu pływakowego PWS-20ter/hydro, jednak nie został zrealizowany.

Historia

W drugiej połowie 1927 roku Ministerstwo Komunikacji ogłosiło konkurs na projekt ośmiomiejscowego samolotu pasażerskiego dla sześciu pasażerów i dwóch członków załogi, przeznaczonego do przewozu osób i towarów w krajowej komunikacji lotniczej^[1]^[2]. Najlepsze miejsce w rozstrzygniętym 10 grudnia 1928 roku konkursie – II – przypadło konstrukcji inż. Zbysława Ciołkosza z Podlaskiej Wytwórni Samolotów oznaczonej PWS-20^[1]^[3]. Samolot PWS pokonał w rywalizacji sześciu rywali, wśród których znajdowały się cztery projekty PZL (T.200, T.400, T.600 i Y), jeden zakładów Plage i Laśkiewicz (Lublin R.IX) i jeden z WWS Samolot (MN-2)^[2]. Dzięki subwencji w wysokości 75 000 złotych pochodzącej z Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej w 1928 roku rozpoczęła się budowa prototypu samolotu zgodnie z dokumentacją opracowaną przez inż. Ciołkosza wspólnie z inż. Antonim Uszackim^[1]. Płatowiec, nazwany PWS-20T (litera „T” oznaczała „transportowy”) oblatany został 12 marca 1929 roku na lotnisku w Białej Podlaskiej przez pilota fabrycznego Franciszka Rutkowskiego, w pierwszym locie zamiast kół zamontowane były narty^[1]^[3]. 16 marca dokonano pierwszego startu na podwoziu kołowym, podczas którego w pełni obciążony samolot uzyskał pułap 3850 metrów^[4].

Po pomyślnym zakończeniu prób fabrycznych samolot został zakupiony przez Ministerstwo Komunikacji, a 9 kwietnia 1929 roku nadano mu imię „Gniezno”. W czerwcu tego roku samolot przeszedł próby statyczne, po czym został zaprezentowany publiczności na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu^[1]^[5]. Jesienią PWS-20 testowany był zarówno w IBTL, jak też w PLL LOT. Po przeprowadzeniu prób użytkowych LOT zwrócił samolot do wytwórni w celu dokonania modyfikacji: poszerzenia podwozia, poprawy chłodzenia silnika i rozmieszczenia rur wydechowych oraz przebudowy kabiny pasażerskiej. Po dokonaniu przeróbek w 1930 roku prototyp otrzymał oznaczenie PWS-20bis i znaki rejestracyjne SP-AAZ, po czym powrócił do PLL LOT, gdzie otrzymał imię „Zula”. W tym samym czasie powstał drugi egzemplarz PWS-20 (numer fabryczny 1), który otrzymał znaki rejestracyjne SP-AAY i także trafił do LOT, nazwany „Yaga”^[1]^[3]. W lipcu i sierpniu 1930 roku PWS-20bis eksponowano na Międzynarodowej Wystawie Komunikacji i Turystyki w Poznaniu (m.in. wraz z Lublinem R.IX, Lublinem R.XI i Fokkerem F.VIIb/3m)^[6]. Do 1931 roku obie maszyny wykonały loty o łącznym czasie 130 godzin, początkowo obsługując trasę Warszawa – Bukareszt, a następnie przewożąc m.in. na trasie ze Lwowa do Warszawy ciastka z cukierni Ludwika Zalewskiego czy wyroby czekoladowe Wedla^[3]^[5]. Samoloty oceniono pozytywnie pod względem własności pilotażowych i osiągów, jednak miały dużo wyższe koszty eksploatacji w stosunku do używanych przez LOT Fokkerów F.VII/1m^[3]^[7]. Z tego względu maszyny nie weszły do eksploatacji i skasowano je w 1933 roku – jeden w Poznaniu, a drugi w Warszawie^[5]^[8].

W budowie znajdował się też trzeci egzemplarz PWS-20, dla którego zarezerwowano znaki rejestracyjne SP-AAX. Po wycofaniu się Ministerstwa Komunikacji z finansowania jego budowy, próbowano ukończyć go jako samolot długodystansowy, przeznaczony do lotów rekordowych (przelot przez Atlantyk czy lot dookoła świata). W tym celu miał on mieć pływaki oraz zbiorniki paliwa powiększone do 1500 litrów, co zapewniałoby zasięg wynoszący 6450 km^[8]^[9]. Planowano też wykorzystanie go do obsługi połączeń lotniczych z Danią i Szwecją, jednak z powodów finansowych budowy samolotu nie dokończono^[3]^[8].

PWS-20 był pierwszym skonstruowanym i wykonanym w Polsce samolotem pasażerskim^[8].

Wersja wojskowa (PWS-20ter/hydro)

PWS-20 oferowany był także lotnictwu wojskowemu w wersji torpedowo-bombowej. Wodnosamolot miał mieć szeroko rozstawione drewniane pływaki konstrukcji PWS i załogę składającą się z trzech osób (pilota, obserwatora i strzelca pokładowego). W założeniu mógł przenosić torpedę lotniczą lub bomby głębinowe o masie 700 kg^[10]. Uzbrojenie obronne miało się składać z dwóch ruchomych karabinów maszynowych: jeden umieszczony na obrotnicy na grzbiecie kadłuba oraz drugi do osłony tylnej dolnej półsfery. Projekt miał być konkurencyjny wobec pomysłu adaptacji samolotów bombowych Farman F-68 Goliath na morskie, jednak żadnego z tych przedsięwzięć nie zrealizowano^[10].

Opis konstrukcji i dane techniczne

PWS-20 był jednosilnikowym, ośmiomiejscowym górnopłatem pasażerskim o konstrukcji mieszanej. Kadłub tworzyła kratownica z prostokątnych rur duralowych (przód) oraz spawanych rur stalowych (część tylna), wykrzyżowana cięgnami stalowymi, pokryta sklejką. Kabina załogi dwumiejscowa, umieszczona powyżej kabiny pasażerskiej i oddzielona od przedziału silnikowego ścianą ogniową z otwieranym włazem. Miejsce pilota znajdowało się z prawej strony, wyposażone w wolant i orczyk. Samolot miał zdublowane sterowanie (drążek sterowy przed fotelem mechanika wyjmowany)^[8]^[9]. Osłona kabiny stała, z możliwością awaryjnego zrzutu do wykonania skoku ze spadochronem^[11].

Kabina pasażerska wyposażona była w sześć foteli z możliwością zamontowania dwóch siedzeń składanych, kryta od wewnątrz sklejką oklejoną dermą, o wymiarach 1,54 × 1,80 × 3,15 metra; za kabiną znajdowała się toaleta^[8]^[12]. Drzwi do kabiny usytuowane z lewej strony kadłuba; w suficie znajdował się oszklony właz awaryjny^[8]. Bagażnik główny znajdował się pod kabiną załogi i mieścił bagaż o masie do 170 kg, bagażnik dodatkowy na 50 kg umieszczony był za toaletą^[8]^[12].

Płaty prostokątne z zaokrąglonymi końcówkami, dwudźwigarowe, dwudzielne, konstrukcji drewnianej; do pierwszego dźwigara kryte sklejką, dalej płótnem^[13]. Skrzydła o rozpiętości 17,6 metra podparte były dwiema parami zastrzałów i ważyły 500 kg^[14]. Profil płata Bobek B4^[9]^[13]. Powierzchnia nośna wynosiła 52,9 m²^[3]^[8]. Lotki kryte płótnem, ze skrzydełkami odciążającymi^[13]. Obciążenie powierzchni wynosiło 60,5 kg/m², zaś współczynnik obciążenia niszczącego miał wartość 7^[8].

Długość samolotu wynosiła 12,67 metra, a wysokość 3,71 metra^[3]^[8]. Masa własna płatowca wynosiła 1850 kg, masa użyteczna 1350 kg, zaś masa całkowita (startowa) 3200 kg^[8]^[a]. Usterzenie klasyczne, drewniane, kryte płótnem, ze statecznikiem pionowym usztywnionym cięgnami oraz statecznikami poziomymi podpartymi pojedynczymi zastrzałami. Podwozie główne początkowo osiowe, z rur stalowych i duralowych, o rozstawie 2,5 metra, amortyzowane sznurem gumowym; po przeróbce trójgoleniowe wsparte o kadłub i zastrzały, amortyzowane sznurem gumowym, z rozstawem kół powiększonym do 3,54 metra^[12]^[13]. Z tyłu płoza ogonowa, wykonana ze blachy duralowej, także amortyzowana sznurem gumowym^[13].

Napęd stanowił chłodzony cieczą 12-cylindrowy silnik widlasty w układzie W Lorraine-Dietrich 12 Eb produkcji Polskich Zakładów Škody o mocy nominalnej 336 kW (450 KM) przy 1850 obr./min, mocy startowej 478 KM i masie 400 kg, napędzający stałe, metalowe, dwułopatowe śmigło ciągnące firmy HKW o średnicy 3,3 metra^[12]^[13]. Łoże silnika spawane z rur, belek i wręg stalowych, osłony z blachy duralowej^[13]. Pod silnikiem znajdowała się chłodnica Lamblin^[12]^[13]. Obciążenie mocy wynosiło 7,1 kg/KM^[8]. Umieszczone w skrzydłach zbiorniki paliwa miały pojemność 600 litrów; w tyle kadłuba znajdował się dodatkowy zbiornik mieszczący 80 litrów, napełniany w celu wyważenia samolotu^[3]^[13]. Prędkość maksymalna wynosiła 178 km/h, prędkość przelotowa 160 km/h, zaś prędkość minimalna 93 km/h^[3]^[8]^[b]. Przelotowe zużycie paliwa wynosiło 100-110 litrów/h. Maszyna osiągała pułap 3800 metrów z prędkością wznoszenia wynoszącą 3,4 m/s^[3]^[13]. Samolot charakteryzował się rozbiegiem wynoszącym 150 metrów, zaś zasięg wynosił 800 km^[3]^[8].

Malowanie

Samoloty PWS-20 malowane były na kolor srebrny, z ciemnoniebieskimi krawędziami płatów, usterzenia oraz przodem i spodem kadłuba^[3]^[15]. Znaki rejestracyjne w kolorze czarnym malowane były na płacie oraz kadłubie^[16]^[17].

Uwagi

↑ Po przebudowie masa własna wynosiła 1940 kg, masa użyteczna 1260 kg, zaś masa startowa nie zmieniła się^[3]^[8].
↑ Według danych fabrycznych prędkość maksymalna na poziomie morza wynosiła 200 km/h^[12].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Glass 2004 ↓, s. 315.
↑ ^a ^b Cynk 1971 ↓, s. 436.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ Chwałczyk i Glass 1990 ↓, s. 168.
↑ Cynk 1971 ↓, s. 437.
↑ ^a ^b ^c Cynk 1971 ↓, s. 438.
↑ NAC ↓.
↑ Glass 2004 ↓, s. 315-316.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p Glass 2004 ↓, s. 316.
↑ ^a ^b ^c Cynk 1971 ↓, s. 439.
↑ ^a ^b Morgała 2003 ↓, s. 373.
↑ Pilot 1929 ↓, s. 118.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Cynk 1971 ↓, s. 440.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Glass 2004 ↓, s. 317.
↑ Glass 2004 ↓, s. 316-317.
↑ Glass 2004 ↓, s. 317-318.
↑ Glass 2004 ↓, s. 318.
↑ Jońca 1986 ↓, s. 25.

Bibliografia

Tadeusz Chwałczyk, Andrzej Glass: Samoloty PWS. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1990, seria: Biblioteczka Skrzydlatej Polski. ISBN 83-206-0899-6.
Jerzy B. Cynk: Polish aircraft 1893-1939. London: Putman & Company Limited, 1971. ISBN 0-370-00085-4.
Andrzej Glass: Polskie konstrukcje lotnicze do 1939 r. T. 1. Sandomierz: Stratus, 2004. ISBN 83-916327-8-4.
Adam Jońca: Samoloty linii lotniczych 1919-1930. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1986, seria: Barwa w lotnictwie polskim. Tom 2. ISBN 83-206-0485-0.
Andrzej Morgała: Samoloty wojskowe w Polsce 1924-1939. Warszawa: Bellona, 2003. ISBN 83-11-09319-9.
Międzynarodowa Wystawa Komunikacji i Turystyki w Poznaniu. Narodowe Archiwum Cyfrowe. [dostęp 2020-04-25].
PWS 20. „Pilot: organ Klubu Pilotów Województwa Śląskiego”. 7-8/1929, lipiec-sierpień 1929. Katowice: Klub Pilotów Województwa Śląskiego. OCLC 750925353.

Linki zewnętrzne

Sylwetka samolotu PWS-20 w serwisie samolotypolskie.pl. samolotypolskie.pl. [dostęp 2023-06-26]. (pol.).
Sylwetka samolotu PWS-20 w serwisie «Уголок неба». airwar.ru. [dostęp 2023-06-26]. (ros.).

[15] Po przebudowie masa własna wynosiła 1940 kg, masa użyteczna 1260 kg, zaś masa startowa nie zmieniła się^[3]^[8].

[16] Według danych fabrycznych prędkość maksymalna na poziomie morza wynosiła 200 km/h^[12].

[CITEREFGlass2004315-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Glass 2004 ↓, s. 315.

[CITEREFCynk1971436-2] Cynk 1971 ↓, s. 436.

[CITEREFChwałczykGlass1990168-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ Chwałczyk i Glass 1990 ↓, s. 168.

[CITEREFCynk1971437-4] Cynk 1971 ↓, s. 437.

[CITEREFCynk1971438-5] Cynk 1971 ↓, s. 438.

[CITEREFNAC-6] NAC ↓.

[CITEREFGlass2004315-316-7] Glass 2004 ↓, s. 315-316.

[CITEREFGlass2004316-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p Glass 2004 ↓, s. 316.

[CITEREFCynk1971439-9] Cynk 1971 ↓, s. 439.

[CITEREFMorgała2003373-10] Morgała 2003 ↓, s. 373.

[CITEREFPilot1929118-11] Pilot 1929 ↓, s. 118.

[CITEREFCynk1971440-12] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Cynk 1971 ↓, s. 440.

[CITEREFGlass2004317-13] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Glass 2004 ↓, s. 317.

[CITEREFGlass2004316-317-14] Glass 2004 ↓, s. 316-317.

[CITEREFGlass2004317-318-17] Glass 2004 ↓, s. 317-318.

[CITEREFGlass2004318-18] Glass 2004 ↓, s. 318.

[CITEREFJońca198625-19] Jońca 1986 ↓, s. 25.

[:1-20] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab ^ac ^ad ^ae ^af ^ag ^ah ^ai ^aj ^ak ^al ^am ^an ^ao ^ap ^aq ^ar ^as ^at ^au ^av ^aw ^ax ^ay ^az ^ba ^bb ^bc ^bd ^be ^bf ^bg ^bh ^bi ^bj ^bk ^bl ^bm ^bn ^bo ^bp ^bq ^br ^bs ^bt ^bu ^bv ^bw ^bx ^by ^bz ^ca ^cb ^cc ^cd ^ce ^cf ^cg ^ch ^ci ^cj ^ck ^cl ^cm ^cn ^co ^cp ^cq ^cr ^cs ^ct ^cu obcej produkcji lub konstrukcji, używane przez Wojsko Polskie

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[a]

[b]

[15]

[16]

[17]

[A]

Myśliwskie	Albatros D.II^[A] Albatros D.III^[A] Albatros D.III (Oef)^[A] Albatros D.V^[A] Ansaldo A.1 Balilla^[A] Ansaldo SVA.5^[A] Blériot-SPAD S.51^[A] Blériot-SPAD S.61^[A] Bristol F.2 Fighter^[A] Fokker D.VII^[A] Fokker D.VIII^[A] Halberstadt C.V^[A] Halberstadt CL.II^[A] Halberstadt CL.IV^[A] Hannover CL.II^[A] Hannover CL.V^[A] Martinsyde F.4^[A] Nieuport 16^[A] Nieuport 17^[A] Nieuport 23^[A] Nieuport 24^[A] Nieuport 27^[A] Pfalz D.XII^[A] PWS-A^[A] PWS-10 PZL P.7 PZL P.11 RAF S.E.5^[A] Sopwith Camel^[A] Sopwith Dolphin^[A] SPAD S.VII^[A] SPAD S.XIII^[A] Wibault 70^[A]
Bombowe	Airco DH.9^[A] Albatros C.X^[A] Albatros C.XII^[A] Breguet 14^[A] Breguet 19^[A] Farman F-68 Goliath^[A] Fokker F.VII^[A] Friedrichshafen G.III^[A] Gotha G.IV^[A] PZL.23 Karaś PZL.37 Łoś Rumpler C.I^[A] LWS-6 Żubr
Samoloty rozpoznawcze i łącznikowe (towarzyszące)	AEG C.IV^[A] Albatros B.II^[A] Albatros C.I^[A] Albatros C.III^[A] Albatros C.V^[A] Albatros C.VII^[A] Albatros C.X^[A] Albatros C.XII^[A] Albatros C.XV^[A] Anatra Anasal^[A] Ansaldo A.300^[A] Ansaldo SVA-9^[A] Aviatik C.III^[A] Breguet 14^[A] Breguet 19^[A] De Havilland DH.60 Moth^[A] DFW C.V^[A] Hannover CL.II^[A] Hansa-Brandenburg C.I^[A] Lloyd C.II^[A] Lloyd C.IV^[A] Lloyd C.V^[A] Lublin R.X Lublin R.XIII LWS-3 Mewa LVG B.I^[A] LVG C.II^[A] LVG C.V^[A] LVG C.VI^[A] Oeffag C.I^[A] Oeffag C.II^[A] Potez XV^[A] Potez XXV^[A] Potez XXVII^[A] PWS-5 PZL Ł.2 Rumpler C.I^[A] Rumpler C.VII^[A] Rumpler C.VIII^[A] RWD-14 Czapla Salmson 2^[A]
Szkolne	Albatros B.I^[A] Albatros B.II^[A] LVG B.I^[A] Bartel BM-4 Bartel BM-5 Hansa-Brandenburg B.I^[A] Caudron G.III^[A] Hanriot H.19^[A] Hanriot H.28 Morane-Saulnier MS.35^[A] PWS-12 PWS-16 PWS-18 PWS-26 Rumpler C.VIII^[A] RWD-8 Lublin R.VIII Lublin R-XIV RWD-17
Szturmowe	Albatros J.I^[A]
Transportowe i sanitarne	Lublin R.XVI LWS-2
Wodnosamoloty	CANT Z.506^[A] CAMS-30^[A] Friedrichshafen FF.33^[A] Friedrichshafen FF.49^[A] Latham 43^[A] LeO H.13^[A] LeO H.135B3^[A] Lublin R.VIII Lublin R.XIII Lübeck-Travemünde F4^[A] Macchi M.9^[A] Schreck FBA-17H^[A]
Balony i sterowce	Parseval-Sigsfeld^[A] Caquot typ R^[A] WBS-Caquot DB^[A] WBS-Caquot N-NN^[A] WBS model 39 WBS Jumping WBS E2 Zodiac VZ-11 Lech^[A] Gwiazda Polski
Samoloty prototypowe	Bartel BM-2 Bartel BM-3 Bartel BM-6 CWL WZ-X Lublin R-XX Nikol A-2 PWS-1 PWS-6 PWS-11 PWS-15 PWS-19 PWS-33 Wyżeł PWS-35 Ogar PWS-40 Junak PZL P.1 PZL P.6 PZL P.8 PZL.12 PZL.38 Wilk PZL.42 PZL.46 Sum PZL.50 Jastrząb
Projekty	Bartel BM-1 CWL WZ-VIII CWL WZ-IX Pteranodon PWS-2 PWS-3bis PWS-20ter/hydro PWS-22 PWS-40 PWS-42 PZL.3 PZL.8 PZL.9 PZL.15 PZL.18 PZL P.28 PZL.39 PZL.45 Sokół PZL.48 Lampart PZL.49 Miś PZL.53 Jastrząb II PZL.54 Ryś PZL.55 PZL.56 Kania PZL Łosoś RWD-22 RWD-25 WBS LOPP (sterowiec)
Produkowane na eksport	PZL P.24 PZL.43