Krzepice: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
źródła/przypisy |
→Historia: drobne merytoryczne |
||
| Linia 72: | Linia 72: | ||
[[Plik:Krzepice IX 2005.jpg|thumb|220px|Kościół pw. św. Jakuba]] |
[[Plik:Krzepice IX 2005.jpg|thumb|220px|Kościół pw. św. Jakuba]] |
||
W XII wieku w miejscu obecnego miasta, ze względu na jego pograniczne położenie, założono [[gród|gród warowny]]. |
W XII wieku w miejscu obecnego miasta, ze względu na jego pograniczne położenie, założono [[gród|gród warowny]]. W połowie XIV wieku Kazimierz Wielki polecił zbudować tu murowany zamek ([[Zamek w Krzepicach]]). Dziś z tej budowli pozostał głównie zarys [[fosa|fosy i wałów]]. Tutejszy kościół parafialny pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła wzniesiony został w [[1357]] przez [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza III Wielkiego]], przebudowany w [[XV wiek]]u i w II połowie [[XVII wiek|XVII]]; stanowi obecnie przykład architektury sakralnej [[barok]]u. Nadanie [[prawa miejskie|praw miejskich]] datuje się także na rok [[1357]], choć fakt ten został potwierdzony dopiero w 1527. W [[1370]] nowo koronowany na króla Polski [[Ludwik Węgierski]] nadał miasto w lenno [[Władysław Opolczyk|Władysławowi Opolczykowi]]. W XVI wieku tutejszy zamek przebudowano w stylu renesansowym. W czasie Potopu szwedzkiego w połowie XVII wieku miasto i zamek zajęli na krótko Szwedzi, jednak wyparły ich oddziały miejscowej szlachty i kasztelana Warszyckiego. |
||
W okresie [[powstanie styczniowe|powstania styczniowego]] krzepiczanie aktywnie zaangażowali się w walkę przeciwko zaborcy. Już przed wybuchem powstania założono tu tajną organizację<ref>{{cytuj książkę | autor = Henryk Rola | tytuł = Powstanie styczniowe na ziemi częstochowskiej | wydawca = Śląski Instytut Naukowy w Katowicach | miejsce = Katowice | data = 1965 | strony = 17}}</ref>, a ówczesny proboszcz ks. Wawrzyniec Brzeziński w roku 1861 prowadził procesję manifestacyjną do klasztoru jasnogórskiego, w wyniku czego pozostawał pod tajnym dozorem policji<ref>tamże, s. 21</ref>. W trakcie trwania walk kolejny krzepicki proboszcz ks. Gabriel Krasicki zgłosił się do oddziału powstańczego<ref>tamże, s. 61</ref>. 21 marca 1864 odbyła się tu potyczka, jedna z ostatnich potyczek powstania w tym regionie, w której powstańcy zostali pokonani<ref>{{cytuj książkę | autor = Stanisław Zieliński | tytuł = Bitwy i potyczki 1863-1864 | wydawca = Fundusz Wydawniczy Muzeum Narodowego w Rapperswilu | miejsce = Rapperswil | data = 1913 | strony = 219}}</ref> i przez wiele tygodni musieli ukrywać się w lasach<ref>{{cytuj książkę | autor = Henryk Rola | tytuł = Powstanie styczniowe na ziemi częstochowskiej | wydawca = Śląski Instytut Naukowy w Katowicach | miejsce = Katowice | data = 1965 | strony = 80}}</ref>. W ramach represji popowstaniowych miastu odebrano prawa miejskie w [[1870]]. Krzepice odzyskały prawa miejskie dopiero po [[I wojna światowa|I wojnie światowej]]. |
W okresie [[powstanie styczniowe|powstania styczniowego]] krzepiczanie aktywnie zaangażowali się w walkę przeciwko zaborcy. Już przed wybuchem powstania założono tu tajną organizację<ref>{{cytuj książkę | autor = Henryk Rola | tytuł = Powstanie styczniowe na ziemi częstochowskiej | wydawca = Śląski Instytut Naukowy w Katowicach | miejsce = Katowice | data = 1965 | strony = 17}}</ref>, a ówczesny proboszcz ks. Wawrzyniec Brzeziński w roku 1861 prowadził procesję manifestacyjną do klasztoru jasnogórskiego, w wyniku czego pozostawał pod tajnym dozorem policji<ref>tamże, s. 21</ref>. W trakcie trwania walk kolejny krzepicki proboszcz ks. Gabriel Krasicki zgłosił się do oddziału powstańczego<ref>tamże, s. 61</ref>. 21 marca 1864 odbyła się tu potyczka, jedna z ostatnich potyczek powstania w tym regionie, w której powstańcy zostali pokonani<ref>{{cytuj książkę | autor = Stanisław Zieliński | tytuł = Bitwy i potyczki 1863-1864 | wydawca = Fundusz Wydawniczy Muzeum Narodowego w Rapperswilu | miejsce = Rapperswil | data = 1913 | strony = 219}}</ref> i przez wiele tygodni musieli ukrywać się w lasach<ref>{{cytuj książkę | autor = Henryk Rola | tytuł = Powstanie styczniowe na ziemi częstochowskiej | wydawca = Śląski Instytut Naukowy w Katowicach | miejsce = Katowice | data = 1965 | strony = 80}}</ref>. W ramach represji popowstaniowych miastu odebrano prawa miejskie w [[1870]]. Krzepice odzyskały prawa miejskie dopiero po [[I wojna światowa|I wojnie światowej]]. |
||
Wersja z 12:44, 23 maj 2014
Szablon:POL miasto infobox Krzepice (niem. Kschepitz, hebr. קז'אפיצה, ros. Кшепице[1]) – miasto w województwie śląskim, w powiecie kłobuckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Krzepice. Krzepice leżą na terenie Małopolski, w pobliżu jej historycznej granicy z Wielkopolską i na granicy z Górnym Śląskiem, którą była rzeka Liswarta. Według podziału administracyjnego z lat 1975–1998 miasto należało do województwa częstochowskiego.
Były miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego[2].
W wyniku reformy administracyjnej w 1999 roku włączone zostały do województwa śląskiego, z siedzibą w Katowicach, do którego należały również w latach 1950-1975 (od 1952 pod nazwą województwo katowickie).
Według danych z 31 grudnia 2012 miasto miało 4492 mieszkańców[3].
Geografia
Miasto położone jest w Obniżeniu Krzepickim, stanowiącym środkowo-północną część Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej. Krzepice leżą nad trzema rzekami: Piskarą, Piszczką i najdłuższą z nich Liswartą.
Demografia
- 1812 – 1139
- 1827 – 1315
- 1847 – 2207 (w tym 1054 narodowości żydowskiej)
- 1860 – 2163 (1069)
- 1883 – 2693[4]
- 2000 – 4576
- 2010 – 4520
- 2011 – 4516
- 2012 – 4492[3]
Nazwa
Nazwa Krzepice, zanotowana w 1356 roku jako Crzepycze, pochodzi od nazwy osobowej Krzepa i oznacza miejsce zamieszkania potomków lub członków rodu osoby, którą tak nazywano[5].
W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Crippicz antiquum[6][7].
Nazwę miejscowości w zlatynizowanej staropolskiej formie oppidum Krzepycze wymienia w latach (1470-1480) Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis[8].
W 1612 roku polską nazwę miejscowości wspomina Walenty Roździeński w swoim staropolskim poemacie o śląskim hutnictwie pt. "Officina ferraria abo Huta i warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego. W swoim poemacie wspomina krzepickie kuźnice we fragmencie "Po krzepickich kuźnicach — niweckie nastały. Kuźnice, które w Polszcze nasławniejsze były. Prze żelazo, które w nich tak dobre robili,"[9]
Historia
 |
Ta sekcja od 2010-03 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
W XII wieku w miejscu obecnego miasta, ze względu na jego pograniczne położenie, założono gród warowny. W połowie XIV wieku Kazimierz Wielki polecił zbudować tu murowany zamek (Zamek w Krzepicach). Dziś z tej budowli pozostał głównie zarys fosy i wałów. Tutejszy kościół parafialny pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła wzniesiony został w 1357 przez Kazimierza III Wielkiego, przebudowany w XV wieku i w II połowie XVII; stanowi obecnie przykład architektury sakralnej baroku. Nadanie praw miejskich datuje się także na rok 1357, choć fakt ten został potwierdzony dopiero w 1527. W 1370 nowo koronowany na króla Polski Ludwik Węgierski nadał miasto w lenno Władysławowi Opolczykowi. W XVI wieku tutejszy zamek przebudowano w stylu renesansowym. W czasie Potopu szwedzkiego w połowie XVII wieku miasto i zamek zajęli na krótko Szwedzi, jednak wyparły ich oddziały miejscowej szlachty i kasztelana Warszyckiego.
W okresie powstania styczniowego krzepiczanie aktywnie zaangażowali się w walkę przeciwko zaborcy. Już przed wybuchem powstania założono tu tajną organizację[10], a ówczesny proboszcz ks. Wawrzyniec Brzeziński w roku 1861 prowadził procesję manifestacyjną do klasztoru jasnogórskiego, w wyniku czego pozostawał pod tajnym dozorem policji[11]. W trakcie trwania walk kolejny krzepicki proboszcz ks. Gabriel Krasicki zgłosił się do oddziału powstańczego[12]. 21 marca 1864 odbyła się tu potyczka, jedna z ostatnich potyczek powstania w tym regionie, w której powstańcy zostali pokonani[13] i przez wiele tygodni musieli ukrywać się w lasach[14]. W ramach represji popowstaniowych miastu odebrano prawa miejskie w 1870. Krzepice odzyskały prawa miejskie dopiero po I wojnie światowej.
Do wybuchu II wojny światowej Żydzi stanowili liczącą się grupę społeczną Krzepic. Pamiątką po tym pozostaje zabytkowy cmentarz żydowski i ruiny bożnicy (usytuowane w lewobrzeżnej części miejscowości o historycznej nazwie Kuźniczka)[15]. W 1941 podczas okupacji Niemcy planowali zmienić nazwę miasta na Krippitz O.S[16]. Planowana zmiana administracji nazistowskiej nie została nigdy wdrożona.
Przynależność administracyjna
.svg){kind=small}
Zabytki
Transport
.jpg)
Przez obrzeża Krzepic przebiega droga krajowa 43 łącząca Częstochowę z Wieluniem.
W listopadzie 2009 roku[19] została oddana do użytku obwodnica w ciągu drogi krajowej. Obwodnica posiada klasę drogi głównej przyspieszonej (GP), a w jej ciągu powstały wiadukt, dwa mosty oraz trzy skrzyżowania z wydzielonymi lewoskrętami.
Przez miasto przebiega również wybudowana w 1926 roku linia kolejowa nr 181 relacji Herby Nowe – Wieluń Dąbrowa. Pasażerska komunikacja kolejowa obsługiwana jest przez stację Krzepice.
Komunikację autobusową z większymi ośrodkami miejskimi zapewniają PKS Częstochowa, PKS Wieluń, PKS Lubliniec oraz inne (również prywatne).
Przepływająca przez Krzepice rzeka Liswarta oraz uchodzące do niej Piskara i Piszczka nie były nigdy rzekami spławnymi (żeglownymi), stanowiły za to przeszkody w budowie komunikacyjnych szlaków lądowych (dróg).
Struktura wyznaniowa
- Parafia Świętego Jakuba Apostoła w Krzepicach, ul. K. Wielkiego 1
- Sala Królestwa Świadków Jehowy, ul. Muznerowskiego 167[20]
Sport
W Krzepicach działa klub piłkarski Liswarta Krzepice. Klub założony został w 1946 roku. Obecnie występuje w rozgrywkach częstochowskiej A klasy[21]. Drużyna Liswarty rozgrywa swoje mecze na stadionie miejskim przy ulicy Sportowej 1.
Osoby związane z Krzepicami
- Ignacy Kozielewski – współtwórca polskiego harcerstwa, pedagog, nauczyciel gimnazjum w Krzepicach
- Józef Kaczmarek – lekarz, działacz społeczny i samorządowy w Krzepicach
Starostowie krzepiccy
- Abel Biel
- Dobiesław Kmita – wojewoda lubelski i sandomierski
- Mikołaj Wolski – marszałek wielki koronny
- Władysław IV Waza – król Polski (otrzymał starostwo krzepickie przed elekcją, w 1630 roku)
- Adam Kajetan Miączyński – pisarz polny koronny
- Kazimierz Melchiades Sapieha – dworzanin królewski, zmarł w Krzepicach
Urodzeni w Krzepicach
- Wanda Chodkowska – zakonnica (siostra Anicilla), żołnierz AK, sanitariuszka w powstaniu warszawskim
- Tomasz Moczek – artysta rzeźbiarz
- ks. Zenon Raczyński – Proboszcz parafii św. Józefa w Częstochowie na Rakowie, przywódca duchowy środowisk robotniczych, Kapelan NSZZ Solidarność, Duszpasterz akademicki
- Robert Tekieli – dziennikarz, publicysta, animator kultury niezależnej, poeta lingwistyczny
- Józef Tokarzewski – generał brygady, żołnierz Wojska Polskiego
- Marian Zembala – profesor medycyny, kardiochirurg
Zobacz też
- ↑ JewishGen Poland Database, Krzepice Poland. JewishGen. [dostęp 2010-02-17]. (ang.).
- ↑ Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 12.
- ↑ a b Bank Danych Lokalnych – Strona główna. GUS. [dostęp 2014-02-07]. (pol.).
- ↑ Krzepice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 783.
- ↑ Maria Malec: Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003, s. 134. ISBN 978-83-01-13857-8.
- ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online.
- ↑ H. Markgraf, J. W. Schulte, „Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis”, Breslau 1889.
- ↑ Joannis Długosz Senioris Canonici Cracoviensis, "Liber Beneficiorum", Aleksander Przedziecki, Tom II, Kraków 1864, str.211.
- ↑ Walenty Rożdzieński, Officina ferraria abo huta i warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego przez Walentego Roździeńskiego teraz nowo wydana, Kraków 1612.
- ↑ Henryk Rola: Powstanie styczniowe na ziemi częstochowskiej. Katowice: Śląski Instytut Naukowy w Katowicach, 1965, s. 17.
- ↑ tamże, s. 21
- ↑ tamże, s. 61
- ↑ Stanisław Zieliński: Bitwy i potyczki 1863-1864. Rapperswil: Fundusz Wydawniczy Muzeum Narodowego w Rapperswilu, 1913, s. 219.
- ↑ Henryk Rola: Powstanie styczniowe na ziemi częstochowskiej. Katowice: Śląski Instytut Naukowy w Katowicach, 1965, s. 80.
- ↑ http://krzepice.pl/cms/php/strona.php3?cms=cms_krzepi&lad=a&id_dzi=6&id_dok=56&id_men=33&powrot=1&slowo_szuk=zamek&gdzie_szuk=dokument&id_men_szuk=0.
- ↑ Amtsbezirk Krzepice. territorial.de, 2003-11-25. [dostęp 2011-04-13]. (niem.).
- ↑ Kartki z historii Kłobucka. Towarzystwo Przyjaciół Kłobucka. [dostęp 2010-11-13]. (pol.).
- ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu
<ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwieuzasadnienieBŁĄD PRZYPISÓW - ↑ Katowice – Telewizja Polska SA.
- ↑ Dane według raportów wyszukiwarki zborów (www.jw.org) z 22 maja 2014.
- ↑ Skarb - Liswarta Krzepice. 90minut.pl. [dostęp 2012-06-20]. (pol.).
Linki zewnętrzne
- Krzepice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 782.
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
|
