Biskupin (stanowisko archeologiczne): Różnice pomiędzy wersjami
52°47′18″N 17°44′40″E/52,788333 17,744444| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m rocznica |
drobne merytoryczne, źródła/przypisy |
||
| Linia 17: | Linia 17: | ||
|powierzchnia użytkowa = |
|powierzchnia użytkowa = |
||
|rozpoczęcie budowy = |
|rozpoczęcie budowy = |
||
|ukończenie budowy = |
|ukończenie budowy = 748 rok p.n.e.<ref>http://poznan.wyborcza.pl/poznan/7,163883,23844377,biskupin-odmlodnial-o-200-lat-85-rocznica-odkrycia-osady.html</ref> |
||
|przebudowy = |
|przebudowy = |
||
|zniszczono = |
|zniszczono = |
||
| Linia 30: | Linia 30: | ||
|www = |
|www = |
||
}} |
}} |
||
[[Plik:Domy w Biskupinie.jpg|alt=Domy w Biskupinie|mały|Domy w Biskupinie]] |
[[Plik:Domy w Biskupinie.jpg|alt=Domy w Biskupinie|mały|Domy w Biskupinie|243x243px]] |
||
'''Stanowisko archeologiczne w Biskupinie''' – położone jest na terenie należącym do wsi [[Biskupin (powiat żniński)|Biskupin]] w [[Województwo kujawsko-pomorskie|województwie kujawsko-pomorskim]], w [[powiat żniński|powiecie żnińskim]], w [[Gąsawa (gmina)|gminie Gąsawa]] (na [[Pojezierze Gnieźnieńskie|Pojezierzu Gnieźnieńskim]]). Odkrycie osady było jednym z najważniejszych wydarzeń w dziejach polskiej i europejskiej [[Archeologia|archeologii]]<ref name=":0">{{Cytuj |tytuł = Biskupin – rezerwat archeologiczny |data dostępu = 2018-08-31 |opublikowany = www.nid.pl |url = https://www.nid.pl/pl/Informacje_ogolne/Zabytki_w_Polsce/Pomniki_historii/Lista_miejsc/miejsce.php?ID=104}}</ref>. |
'''Stanowisko archeologiczne w Biskupinie''' – położone jest na terenie należącym do wsi [[Biskupin (powiat żniński)|Biskupin]] w [[Województwo kujawsko-pomorskie|województwie kujawsko-pomorskim]], w [[powiat żniński|powiecie żnińskim]], w [[Gąsawa (gmina)|gminie Gąsawa]] (na [[Pojezierze Gnieźnieńskie|Pojezierzu Gnieźnieńskim]]). Odkrycie osady było jednym z najważniejszych wydarzeń w dziejach polskiej i europejskiej [[Archeologia|archeologii]]<ref name=":0">{{Cytuj |tytuł = Biskupin – rezerwat archeologiczny |data dostępu = 2018-08-31 |opublikowany = www.nid.pl |url = https://www.nid.pl/pl/Informacje_ogolne/Zabytki_w_Polsce/Pomniki_historii/Lista_miejsc/miejsce.php?ID=104}}</ref>. |
||
| Linia 54: | Linia 54: | ||
Osada w Biskupinie wiąże się z kręgiem kulturowym [[kultura łużycka|kultury łużyckiej]], trwającym od środkowej [[epoka brązu|epoki brązu]], od ok. XIV w. p.n.e., po wczesną [[epoka żelaza|epokę żelaza]], czyli do ok. V w. p.n.e. Kultura łużycka to pojęcie archeologiczne, przez które różni badacze rozumieli odmienne [[Grupa etniczna|grupy etniczne]] – Germanów, Słowian lub [[Ilirowie|Ilirów]]. Sprawa przynależności etnicznej Biskupina była wykorzystywana dla celów ideologicznych w sporach dotyczących praw różnych narodów do ziem dzisiejszej Polski. Obecnie powszechnie przyjmuje się za fakt, że przynależności [[etniczność|etnicznej]] kultury łużyckiej, podobnie jak i większości innych pradziejowych [[kultura archeologiczna|kultur archeologicznych]], bezdyskusyjnie ustalić się nie da. |
Osada w Biskupinie wiąże się z kręgiem kulturowym [[kultura łużycka|kultury łużyckiej]], trwającym od środkowej [[epoka brązu|epoki brązu]], od ok. XIV w. p.n.e., po wczesną [[epoka żelaza|epokę żelaza]], czyli do ok. V w. p.n.e. Kultura łużycka to pojęcie archeologiczne, przez które różni badacze rozumieli odmienne [[Grupa etniczna|grupy etniczne]] – Germanów, Słowian lub [[Ilirowie|Ilirów]]. Sprawa przynależności etnicznej Biskupina była wykorzystywana dla celów ideologicznych w sporach dotyczących praw różnych narodów do ziem dzisiejszej Polski. Obecnie powszechnie przyjmuje się za fakt, że przynależności [[etniczność|etnicznej]] kultury łużyckiej, podobnie jak i większości innych pradziejowych [[kultura archeologiczna|kultur archeologicznych]], bezdyskusyjnie ustalić się nie da. |
||
Na podstawie badań elementów konstrukcyjnych osiedla (drewnianych bali; zob. [[dendrochronologia]]) stwierdzono, że |
Na podstawie badań elementów konstrukcyjnych osiedla (drewnianych bali; zob. [[dendrochronologia]]) stwierdzono, że 50 % użytych do budowy grodu drzew dębowych ścięto w 748 roku p.n.e.<ref>{{Cytuj |tytuł = Biskupin 'postarzał się' o 200 lat. 85. rocznica odkrycia osady i 25-lecie ustalenia daty jej założenia |czasopismo = poznan.wyborcza.pl |data dostępu = 2018-08-31 |url = http://poznan.wyborcza.pl/poznan/7,163883,23844377,biskupin-odmlodnial-o-200-lat-85-rocznica-odkrycia-osady.html |język = pl-PL}}</ref> Gród założono je na podmokłej wyspie na [[Jezioro Biskupińskie|jeziorze Biskupińskim]] (obecnie półwysep), o kształcie w przybliżeniu owalnym i powierzchni ok. 2 ha (w obrębie wałów mieściło się ok. 1,3 ha powierzchni). Wyspa wznosiła się 0,8 – 1,2 m ponad wody otaczającego jeziora. Gród biskupiński był zasiedlony przez 150 lat<ref>[[Paweł Jasienica]] w ''Polsce Piastów'' podaje, że gród użytkowany był przez kilkadziesiąt lat, a powstał między rokiem 500 p.n.e. a 400 p.n.e.</ref>. |
||
Na terenie osady znajdowało się ok. 106 domostw, o wymiarach przeciętnie ok. 8 × 10 m, usytuowanych rzędowo wzdłuż moszczonych drewnem 11 ulic, o szerokości ok. 2,5 m każda. Ocenia się, że w osadzie mieszkać mogło od 800 do 1000 osób. Osada otoczona była skrzynkowym wałem drewniano-ziemnym o długości 640 m, szerokości 3 m i domniemanej wysokości do 6 m, w którym znajdowała się brama wjazdowa. Gród otoczony był falochronem o szerokości od 2 do 9 m, zbudowanym z ukośnie wbitych pali. |
Na terenie osady znajdowało się ok. 106 domostw, o wymiarach przeciętnie ok. 8 × 10 m, usytuowanych rzędowo wzdłuż moszczonych drewnem 11 ulic, o szerokości ok. 2,5 m każda. Ocenia się, że w osadzie mieszkać mogło od 800 do 1000 osób. Osada otoczona była skrzynkowym wałem drewniano-ziemnym o długości 640 m, szerokości 3 m i domniemanej wysokości do 6 m, w którym znajdowała się brama wjazdowa. Gród otoczony był falochronem o szerokości od 2 do 9 m, zbudowanym z ukośnie wbitych pali. |
||
Wersja z 11:24, 31 sie 2018
 nr rej. 50/412 z 8 września 1994
| |
 Widok rekonstrukcji osady od strony jeziora | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Ukończenie budowy |
748 rok p.n.e.[1] |
Położenie na mapie gminy Gąsawa  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |
Położenie na mapie powiatu żnińskiego  | |
| 52°47′18″N 17°44′40″E/52,788333 17,744444
| |
Stanowisko archeologiczne w Biskupinie – położone jest na terenie należącym do wsi Biskupin w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie żnińskim, w gminie Gąsawa (na Pojezierzu Gnieźnieńskim). Odkrycie osady było jednym z najważniejszych wydarzeń w dziejach polskiej i europejskiej archeologii[2].
Historia badań archeologicznych
W 1933 roku, na skutek prowadzonych prac melioracyjno-irygacyjnych, poziom wody w jeziorze Biskupińskim obniżył się na tyle, że ponad lustrem wody widoczne były fragmenty umocnień starożytnej osady. Miejscowi chłopi zaczęli odnajdywać różne zabytkowe przedmioty, nie zdając sobie jednak sprawy z ich archeologicznej wartości. Dopiero dzieci uczęszczające do miejscowej wiejskiej szkoły poinformowały o dziwnych znaleziskach swojego nauczyciela Walentego Szwajcera, a ten nagłośnił sprawę[3][4]. O odkryciu wystających z wody drewnianych bali powiadomił on prof. Józefa Kostrzewskiego z Poznania. Badania wykopaliskowe zostały zainicjowane w roku 1934 i kontynuowane były do wybuchu II wojny światowej. W czasie wojny, w latach 1939–1942, specjalny niemiecki oddział SS-Ausgrabung Urstätt, pod dowództwem Hauptsturmführera prof. Hansa Schleifa prowadził wykopaliska na terenie osady biskupińskiej w celu wykazania jej pragermańskości[5]. Po wojnie ukuto teorię, że ponieważ niemieckie badania nie przyniosły oczekiwanych rezultatów, okupant postanowił zlikwidować stanowisko archeologiczne poprzez zasypanie go ziemią i piaskiem. Efektem tych działań według propagandy było to, że część odsłoniętych przed wojną znalezisk nie nadawała się do ponownej ekspozycji[6]. Następnie polscy archeolodzy pod kierunkiem Zdzisława Rajewskiego wznowili badania i kontynuowali je do roku 1974. Ogółem przebadano ok. 3/4 powierzchni osady. Obecnie większa część obiektu ponownie została zasypana ziemią i torfem[7].
Badania w Biskupinie – zarówno w okresie międzywojennym, jak i po wojnie – były przykładem najwyższego możliwego wówczas poziomu metodycznego prowadzenia wykopalisk, stanowiąc wzór do naśladowania nie tylko w Polsce, ale i za granicą. W Biskupinie w okresie międzywojennym zainicjowano interdyscyplinarne badania paleoekologiczne, dokonywano eksperymentów archeologicznych, inicjując w ten sposób archeologię eksperymentalną. Wojciech Kóčka w czasie tych badań po raz pierwszy w Polsce zastosował fotografię dokumentacyjną wykonywaną przy pomocy wypełnionego wodorem balonu z zainstalowanym aparatem fotograficznym[8].
Gród w Biskupinie jest jedynym w Polsce stanowiskiem archeologicznym, dla którego opracowano program długoterminowej konserwacji. Konserwacja polega na utrzymywaniu wysokiego poziomu wody w jeziorze otaczającym stanowisko oraz wdrożeniu systemu monitorowania parametrów środowiska dla zapewnienia optymalnych warunków przetrwania autentycznej substancji zabytkowej.
16 września 1994 roku gród w Biskupinie uznany został za pomnik historii Polski[9]. W uzasadnieniu czytamy, że zabytek ten nie posiada odpowiedników w swojej skali z tego okresu; porównać go można do osad palowych z neolitu w Szwajcarii czy Pompejów z Włoch (które są z innych okresów kultury)[2].
Osada obronna kultury łużyckiej
Osada w Biskupinie wiąże się z kręgiem kulturowym kultury łużyckiej, trwającym od środkowej epoki brązu, od ok. XIV w. p.n.e., po wczesną epokę żelaza, czyli do ok. V w. p.n.e. Kultura łużycka to pojęcie archeologiczne, przez które różni badacze rozumieli odmienne grupy etniczne – Germanów, Słowian lub Ilirów. Sprawa przynależności etnicznej Biskupina była wykorzystywana dla celów ideologicznych w sporach dotyczących praw różnych narodów do ziem dzisiejszej Polski. Obecnie powszechnie przyjmuje się za fakt, że przynależności etnicznej kultury łużyckiej, podobnie jak i większości innych pradziejowych kultur archeologicznych, bezdyskusyjnie ustalić się nie da.
Na podstawie badań elementów konstrukcyjnych osiedla (drewnianych bali; zob. dendrochronologia) stwierdzono, że 50 % użytych do budowy grodu drzew dębowych ścięto w 748 roku p.n.e.[10] Gród założono je na podmokłej wyspie na jeziorze Biskupińskim (obecnie półwysep), o kształcie w przybliżeniu owalnym i powierzchni ok. 2 ha (w obrębie wałów mieściło się ok. 1,3 ha powierzchni). Wyspa wznosiła się 0,8 – 1,2 m ponad wody otaczającego jeziora. Gród biskupiński był zasiedlony przez 150 lat[11].
Na terenie osady znajdowało się ok. 106 domostw, o wymiarach przeciętnie ok. 8 × 10 m, usytuowanych rzędowo wzdłuż moszczonych drewnem 11 ulic, o szerokości ok. 2,5 m każda. Ocenia się, że w osadzie mieszkać mogło od 800 do 1000 osób. Osada otoczona była skrzynkowym wałem drewniano-ziemnym o długości 640 m, szerokości 3 m i domniemanej wysokości do 6 m, w którym znajdowała się brama wjazdowa. Gród otoczony był falochronem o szerokości od 2 do 9 m, zbudowanym z ukośnie wbitych pali.
Regularny schemat zabudowy grodu biskupińskiego powtarza się również w przypadku innych grodów kultury łużyckiej z wczesnej epoki żelaza (np. Sobiejuchy, Smuszewo, Izdebno na Pałukach, Jankowo na Kujawach czy Biehla w Saksonii).
Przyczyny budowy grodów obronnych o regularnej wewnętrznej zabudowie szeregowej przez ludność kultury łużyckiej są przedmiotem dyskusji naukowców, nie zakończonej wnioskami konkluzywnymi. Z punktu widzenia ekonomicznego zamieszkiwanie ludności rolniczej w zamkniętej przestrzeni grodu otoczonego wodą lub podmokłymi obszarami nie jest racjonalne. W literaturze przedmiotu pojawiły się zatem co najmniej trzy próby wyjaśnienia tego fenomenu:
- zagrożenie ze strony ludów koczowniczych – Kimerów i Scytów;
- walki wewnątrzplemienne;
- chęć naśladownictwa miast greckich, z którymi społeczności kultury łużyckiej mogły się zapoznać dzięki dalekosiężnej wymianie handlowej organizowanej przez kolonie greckie.
Podobnie nieznana jest przyczyna upadku Biskupina i innych grodów tego typu. W tej kwestii przedstawiono również kilka konkurencyjnych hipotez:
- zniszczenie grodów przez Scytów (rzeczywiście niektóre grody zostały spalone, w niektórych znaleziono też groty od strzał scytyjskich);
- podniesienie się poziomu wód w jeziorach w związku z pogorszeniem klimatu;
- wyeksploatowanie środowiska naturalnego wokół grodu i konieczność przeniesienia się na inne tereny.
Osada w Biskupinie przedstawia koncepcję zwartej, obronnej zabudowy i jest przykładem myśli protourbanistycznej[2].
Osadnictwo w Biskupinie
Obszar Pałuk, na którym znajduje się Biskupin został ukształtowany przez lodowiec skandynawski, który wyżłobił w czasie ostatniego zlodowacenia liczne doliny. Od północy naturalną granicę Pałuk stanowi Puszcza Notecka, południową granicą jest rzeka Wełna.
Najstarszymi pozostałościami na terenie Biskupina są obozowiska łowców reniferów sprzed 10 tysięcy lat (górny paleolit), a także neolityczne domostwa pierwszych rolników, położone na wschód od osady łużyckiej, interpretowane obecnie jako osada neolityczna z 4 tys. p.n.e. Ciekawym obiektem jest tzw. kraal z wczesnej epoki brązu, otoczony systemem rowów.
Pierwotna łużycka osada obronna została opuszczona w VI wieku p.n.e. z powodu podniesienia się poziomu wody w jeziorze Biskupińskim wskutek zmian klimatycznych i wyeksploatowania środowiska naturalnego (drewno, erozja gleb). W V i IV wieku p.n.e. powstała na jej miejscu osada otwarta. Ludność Biskupina zajmowała się rolnictwem, rybołówstwem, zbieractwem i rzemiosłem (garncarstwo, tkactwo).
Na zachód od osady łużyckiej we wczesnym średniowieczu funkcjonowały grody i tzw. wioska wczesnopiastowska (VIII w. – XI wiek). Ostateczny upadek Biskupina wiąże się ze wzrostem znaczenia Piastów. W XI wieku obszary te należały do biskupstwa gnieźnieńskiego, o czym mówi bulla papieża Innocentego II (1136).
Rekonstrukcja, popularyzacja i edukacja w Biskupinie
Gród w Biskupinie jest jednym z nielicznych stanowisk archeologicznych w Polsce zawierających pełnowymiarowe rekonstrukcje wału obronnego, falochronu, bramy, ulic i budynków mieszkalnych. Rekonstrukcje te są cyklicznie wymieniane na nowe w związku z potrzebą ich aktualizacji w wyniku dokonania nowych ustaleń naukowych.
Oprócz rekonstrukcji w Biskupinie znajduje się muzeum, a w każdym trzecim tygodniu września odbywa się tam festyn biskupiński, obejmujący prezentacje eksperymentalne i pokazy odtwórcze. Biskupin jest też jednym z dwóch istniejących w Polsce laboratoriów konserwacji drewna mokrego wydobytego ze stanowisk archeologicznych oraz ośrodkiem archeologii eksperymentalnej.
Skansen archeologiczny w Biskupinie stanowił plan dla różnych realizacji filmowych[12]. Kręcono tu ujęcia do filmów Jerzego Hoffmanna Ogniem i mieczem[13], Stara baśń. Kiedy słońce było bogiem[14][15][12].
Z okazji 85. rocznicy odkrycia Biskupina Google przygotował Doodle[16]. Na stronie głównej wyszukiwarki można było zobaczyć grafikę bramy głównej Biskupina[16].
Filatelistyka
Stanowisko biskupińskie ukazało się na następujących znakach pocztowych:
- kartka pocztowa z 11 listopada 1938 (widok rekonstrukcji wschodniej części, 20. rocznica odzyskania niepodległości, nominały 15 i 30 groszy), zapasy przedrukowane w 1944 na 25 groszy,
- dwie kartki pocztowe z 25 lipca 1959, każda o nominale 40 groszy (plan grodu i misa z ornamentem, nakłady 650 i 638 tys. egzemplarzy),
- trzy znaczki z 10 grudnia 1966 z wykopaliskami i makietą osiedla (nakład każdego – 5 milionów egzemplarzy, nominał każdego – 60 groszy),
- znaczek o nominale 1 zł z roku 1978, wchodzący w skład serii „Historia kolei polskich”, przedstawiający lokomotywę ze skansenu kolejowego w pobliskiej Wenecji, na tle wieży żnińskiego ratusza i rekonstrukcji głównej bramy grodu w Biskupinie;
- datowniki okolicznościowe stosowane przez UPT Gąsawa i UPT Warszawa 1 – lata 1936, 1947, 1960 i 1966.
Pierwsze starania o wydanie znaczków z wykopaliskami biskupińskimi czyniono już w 1935 (bezskutecznie). Zachowały się z tego okresu trzy projekty znaczków autorstwa Haliny Gołkortt-Szczerkowskiej[17].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ http://poznan.wyborcza.pl/poznan/7,163883,23844377,biskupin-odmlodnial-o-200-lat-85-rocznica-odkrycia-osady.html
- ↑ a b c Biskupin – rezerwat archeologiczny [online], www.nid.pl [dostęp 2018-08-31].
- ↑ Jerzy Gąssowski: Z archeologią za pan brat. Warszawa: Iskry, 1983, s. 133. ISBN 83-207-0361-1.
- ↑ Wywiad z Wojciechem Piotrowskim – sekretarzem naukowym Muzeum Archeologicznego w Biskupinie.
- ↑ Michał Foerster: Biskupin: Prasłowiański mit. Esensja.pl. [dostęp 2014-09-30]. (pol.).
- ↑ Jerzy Gąssowski: Z archeologią za pan brat. Warszawa: Iskry, 1983, s. 134. ISBN 83-207-0361-1.
- ↑ Wiesław Zajączkowski. Dyrektor Muzeum Archeologicznego w Biskupinie. Biskupin Pomnik Historii. 80 lat badań (1934-2014), 2014-09-01.
- ↑ Dorota Ławecka: Wstęp do archeologii. Warszawa: PWN, 2009, s. 57. ISBN 978-83-01-13966-7.
- ↑ M.P. 1994 nr 50, poz. 412.
- ↑ Biskupin 'postarzał się' o 200 lat. 85. rocznica odkrycia osady i 25-lecie ustalenia daty jej założenia, „poznan.wyborcza.pl” [dostęp 2018-08-31] (pol.).
- ↑ Paweł Jasienica w Polsce Piastów podaje, że gród użytkowany był przez kilkadziesiąt lat, a powstał między rokiem 500 p.n.e. a 400 p.n.e.
- ↑ a b Muzeum Archeologiczne w Biskupinie - Katalog obiektów - Region Wielkopolska • miejsca które warto odwiedzić [online], regionwielkopolska.pl [dostęp 2018-08-31] (ang.).
- ↑ FilmPolski.pl, „FilmPolski” [dostęp 2018-08-31] (pol.).
- ↑ Wirtualna Polska Media S.A., Jerzy Hoffman zaprezentował "Starą baśń" w Bydgoszczy, „wiadomosci.wp.pl”, 16 września 2003 [dostęp 2018-08-31] (pol.).
- ↑ FilmPolski.pl, „FilmPolski” [dostęp 2018-08-31] (pol.).
- ↑ a b Google Doodle na dziś. Rocznica odkrycia Biskupina, „Onet Wiadomości”, 31 sierpnia 2018 [dostęp 2018-08-31] (pol.).
- ↑ Eligiusz Ristau, Biskupin w filatelistyce, w: Mówią Wieki, nr 6/1984, s. 39, ISSN 0032-6143.
Linki zewnętrzne
- Muzeum Archeologiczne w Biskupinie
- Biskupin z lotu ptaka – film
- Odkrycie archeologiczne w Biskupinie w kronice PKF w bazie Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej
