Nowy Tomyśl: Różnice pomiędzy wersjami
52°19′02″N 16°07′18″E/52,317222 16,121667| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Historia: linki zewnętrzne |
przeniesienie treści omyłkowo wstawionej do wsi Stary Tomyśl |
||
| Linia 46: | Linia 46: | ||
== Historia == |
== Historia == |
||
[[Plik:WielkoPolska epoki Piastowskiej.jpg|thumb|240px|Wieś ''Tomyśl'' na historycznej mapie [[Wielkopolska|Wielkopolski]] sporządzonej w 1888 roku według danych zaczerpniętych z [[Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski|Kodeksu dyplomatycznego]]]] |
|||
Pierwsze ślady osadnictwa na tych obszarach pochodzą sprzed 11 tys. lat (m.in. pozostałości grobów skrzynkowych koło [[Wytomyśl (wieś w województwie wielkopolskim)|Wytomyśla]] oraz smolarni pod [[Jastrzębsko Stare|Jastrzębskiem Starym]]). |
Pierwsze ślady osadnictwa na tych obszarach pochodzą sprzed 11 tys. lat (m.in. pozostałości grobów skrzynkowych koło [[Wytomyśl (wieś w województwie wielkopolskim)|Wytomyśla]] oraz smolarni pod [[Jastrzębsko Stare|Jastrzębskiem Starym]]). |
||
Początki miejscowości o nazwie Tomyśl sięgają XIII w. Pierwszy zapis na ten temat odnotowany jest w dokumencie z 1296 zawartym w [[Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski|Kodeksie dyplomatycznym Wielkopolski]], według którego król polski [[Władysław I Łokietek]] wynagradzając zasługi Gniewomira z Knurowa pod [[Grodzisk Wielkopolski|Grodziskiem]] nadał mu dziedzicznie wieś książęcą Tomyśl, której obszary leśne sięgały ku zachodowi po rzekę [[Obra (rzeka)|Obrę]]. Odnotowany Gniewomir był sędzią poznańskim, a wcześniej wieloletnim współpracownikiem księcia wielkopolskiego, a poźniej króla polskiego [[Przemysł II|Przemysła II]]<ref name=SgKP/>. |
|||
Od średniowiecza znana była wieś Tomyśl, położona pośród wielkich kompleksów leśnych. Miejscowość odnotowują historyczne dokumenty podatkowe. Około 1564 biskupi poznańscy pobierali od 6 [[Łan (miara powierzchni)|łanów]] we wsi 1,5 [[Grzywna (jednostka miar)|grzywien]] [[freton]]ów. W 1580 miejscowość odziedziczył po przodkach Ostroróg z Lwówka zwany także Marcinem Lwowskim. We wsi wymieniono wówczas 10 półłanków osadniczych, [[karczma|karczme]], 12 [[zagrodnik]]ów, 8 [[Komornik (historia)|komorników]] i 3 [[kołodziej]]ów<ref name=SgKP/>. |
|||
W XVIII w. okolice Tomyśla zaczęli zagospodarowywać osadnicy [[olędrzy|olęderscy]], sprowadzani przez właścicieli tych ziem, rodzinę [[Szołdrscy|Szołdrskich]]. Wśród nowych mieszkańców dominowali [[protestantyzm|protestanccy]] Niemcy z [[Brandenburgia|Brandenburgii]], [[Śląsk]]a i [[Pomorze|Pomorza]], toteż wkrótce koniecznością stała się budowa [[zbór|zboru]] [[Ewangelicy|ewangelickiego]]. Świątynia powstała w osadzie ''nova colonia Glinki'' w 1780 r., a kilka lat później [[Feliks Szołdrski]] postanowił lokować koło kościoła nowe miasto. |
W XVIII w. okolice Tomyśla zaczęli zagospodarowywać osadnicy [[olędrzy|olęderscy]], sprowadzani przez właścicieli tych ziem, rodzinę [[Szołdrscy|Szołdrskich]]. Wśród nowych mieszkańców dominowali [[protestantyzm|protestanccy]] Niemcy z [[Brandenburgia|Brandenburgii]], [[Śląsk]]a i [[Pomorze|Pomorza]], toteż wkrótce koniecznością stała się budowa [[zbór|zboru]] [[Ewangelicy|ewangelickiego]]. Świątynia powstała w osadzie ''nova colonia Glinki'' w 1780 r., a kilka lat później [[Feliks Szołdrski]] postanowił lokować koło kościoła nowe miasto. |
||
| Linia 157: | Linia 152: | ||
== Przypisy == |
== Przypisy == |
||
{{Przypisy |
{{Przypisy}} |
||
<ref name="SgKP">{{cytuj stronę | url = http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XII/384 | tytuł = Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. XII, hasło "Tomyśl"| opublikowany = nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego | data = 1887 | strony = 384-385 | data dostępu = 2019–06–12}}</ref> |
|||
}} |
|||
== Bibliografia == |
== Bibliografia == |
||
Wersja z 10:53, 12 lip 2019
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Rynek w Nowym Tomyślu | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Data założenia |
ok. 1780 | ||||
| Prawa miejskie | |||||
| Burmistrz |
Włodzimierz Hibner | ||||
| Powierzchnia |
5,2 km² | ||||
| Wysokość |
70 m n.p.m. | ||||
| Populacja (30.06.2017) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
+48 61 | ||||
| Kod pocztowy |
64-300 do 64-301 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
PNT | ||||
Położenie na mapie gminy Nowy Tomyśl  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu nowotomyskiego  | |||||
| 52°19′02″N 16°07′18″E/52,317222 16,121667
| |||||
| TERC (TERYT) |
3015044 | ||||
| SIMC |
0971175 | ||||
Urząd miejski ul. Poznańska 3364-300 Nowy Tomyśl | |||||
| Strona internetowa | |||||
Nowy Tomyśl (niem. Neutomischel) – miasto w woj. wielkopolskim, nad Szarką (dopływ Obry), w powiecie nowotomyskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Nowy Tomyśl. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. poznańskiego.
Według danych GUS z 30 czerwca 2017, miasto liczyło 14 702 mieszkańców.
Położenie geograficzne
Nowy Tomyśl leży w zachodniej części województwa wielkopolskiego, przy osi Warszawa-Poznań-Berlin. Przez gminę przebiega autostrada A2 oraz międzynarodowa linia kolejowa E 20.
Przez miejscowość przepływa Szarka, niewielka rzeka dorzecza Odry, dopływ Obry.
Historia
Pierwsze ślady osadnictwa na tych obszarach pochodzą sprzed 11 tys. lat (m.in. pozostałości grobów skrzynkowych koło Wytomyśla oraz smolarni pod Jastrzębskiem Starym).
W XVIII w. okolice Tomyśla zaczęli zagospodarowywać osadnicy olęderscy, sprowadzani przez właścicieli tych ziem, rodzinę Szołdrskich. Wśród nowych mieszkańców dominowali protestanccy Niemcy z Brandenburgii, Śląska i Pomorza, toteż wkrótce koniecznością stała się budowa zboru ewangelickiego. Świątynia powstała w osadzie nova colonia Glinki w 1780 r., a kilka lat później Feliks Szołdrski postanowił lokować koło kościoła nowe miasto.
Ostatecznie osadzie nadano prawa miejskie i nazwę Nowy Tomyśl 8 kwietnia 1786 r. przywilejem wydanym przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Wieś dla odróżnienia nazwano Starym Tomyślem.
Zabory Polski
Już kilka lat po lokacji miasto włączono do zaboru pruskiego. Podczas wojen napoleońskich po zwycięskim powstaniu wielkopolskim 1806 roku Nowy Tomyśl zajęty został przez powstańców i wkrótce znalazł się w granicach Księstwa Warszawskiego. Po jego upadku w 1815 roku znów powrócił we władanie państwa pruskiego[2].
W 1811 roku miasto liczyło 66 domów i 438 mieszkańców (w 1837 roku – 809 mieszk.)[3]. Działały tu warsztaty sukiennicze i garbarskie. W ciągu roku odbywały się cztery jarmarki: 11 kwietnia, 21 czerwca, 14 września oraz 28 listopada[3].
Od 1815 roku miasto było jednym z pięciu w podówczas utworzonym powiecie bukowskim[3].
Miasto było położone w leśnej części tego powiatu wśród osad olęderskich. W 1848 r. Buk utracił przywilej miasta powiatowego w ramach kary za udział w Wiośnie Ludów i urząd landrata przeniesiono tego samego roku do Nowego Tomyśla. W 1887 roku na mocy ustawy o podziale powiatów zlikwidowano powiat bukowski i utworzono dwa nowe: powiat grodziski i nowotomyski[4].
Pod koniec XIX wieku było to jedyne miasto w Wielkopolsce bez kościoła katolickiego, a wszyscy katolicy należeli do parafii w odległym o 8 km Wytomyślu[5]. W 1905 r. Nowy Tomyśl liczył 1985 mieszkańców, z czego 86,1% stanowili Niemcy, 8,2% – Polacy, zaś Żydzi – 5,7%[6]. Ludność niemiecka dominowała w mieście aż do lat 20. XX w.
Okres międzywojenny
Powstańcy wielkopolscy opanowali Nowy Tomyśl 3 stycznia 1919. Powrót miasta do Polski usankcjonował traktat wersalski z 28 czerwca 1919 r.
Okres II wojny światowej
Podczas II wojny światowej obszar ten był terenem silnej akcji germanizacyjnej, a mieszkańców polskiego pochodzenia wywożono na roboty do Niemiec lub do Generalnego Gubernatorstwa, a w zamian sprowadzono Niemców w ramach akcji kolonizacyjnej Heim ins Reich. Walki o miasto zakończyły się 27 stycznia 1945 roku.
Komunikacja
W 2011 przy ul. Poznańskiej otworzono oficjalnie sanitarne lądowisko.
Demografia
- Piramida wieku mieszkańców Nowego Tomyśla w 2014 roku[7].
Zabytki
- kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa – pierwotnie zbór ewangelicki z 1780 r., na planie krzyża greckiego o równych ramionach
- ratusz z 1879 r., obecnie siedziba sądu
- budynek poczty z 1884 r. przy ul. Piłsudskiego
- młyn z 1885 r. przy ul. Zbąszyńskiej
- kościół Najświętszej Maryi Panny Nieustającej Pomocy z 1895 r.
- kamienice z drugiej połowy XIX w. i początków XX w. (m.in. pl. Chopina 17, ul. Poznańska 8)
Wspólnoty wyznaniowe
- dwa zbory: Nowy Tomyśl–Wschód (w tym grupa rosyjskojęzyczna), Nowy Tomyśl–Zachód z Salą Królestwa[8].
Gospodarka
W Nowym Tomyślu i okolicach działa kilka znaczących firm. Jedną z najbardziej znanych jest Fabryka Narzędzi Chirurgicznych „Chifa”, dziś znana pod nazwą „Aesculap Chifa” sp. z o.o., należąca do koncernu B.Braun Melsungen AG. Inne duże firmy to „Top-Tomyśl” (zakłady mleczarskie), położony w pobliskiej Paproci „Bartex” (największy polski importer win) czy produkująca złącza przemysłowe fabryka „Phoenix Contact”.
Rolnictwo
Historia uprawy chmielu[9]
Pierwsze plantacje chmielu w okolicach Nowego Tomyśla pojawiły się pod koniec drugiego dziesięciolecia XIX w., a do jego intensywnego rozwoju w drugiej połowie XIX w. przyczynił się niemiecki kupiec pochodzenia żydowskiego – Józef Jakub Flatau.
Flatau sprowadzał w rejon Nowego Tomyśla szlachetne odmiany chmielu, a po wielu żmudnych doświadczeniach wyhodował także swoje własne odmiany. Chmiel z Nowego Tomyśla z roku na rok zdobywał coraz więcej nagród na wystawach krajowych i zagranicznych, a jego cena nieustannie rosła. Hermann Tietz w swoim szkicu biograficznym Józefa Jakuba Flataua pisze, że cena nowotomyskiego chmielu wzrosła z 9 talarów za cetnar w 1837 roku do 160 talarów w 1861 roku, co przyczyniło się do wzrostu zamożności wielu mieszkańców Nowego Tomyśla i okolic. Nowotomyski chmiel był już wykorzystywany jako surowiec nie tylko w lokalnych browarach (m.in. do produkcji słynnego piwa grodziskiego), ale także eksportowany do innych regionów Prus, a nawet za granicę (zwłaszcza odmiana lokalna). Było to możliwe z jednej strony dzięki wzrostowi wiedzy agrotechnicznej wśród plantatorów, a z drugiej strony dzięki działaniom marketingowym Flataua. W 1858 r. Józef Flatau został uhonorowany przez władze Nowego Tomyśla honorowym obywatelstwem (Hermann Tietz podaje, że miało to miejsce w 1864 roku).
Z wydawnictwa nowotomyskiego magistratu z 1873 roku Wiadomości o chmielu w Nowym Tomyślu wynika, że obszar plantacji chmielu w okolicy Nowego Tomyśla był największy w całych Prusach i stanowiły one jedyne źródło utrzymania dla ok. 10 tysięcy ludzi. W 1860 roku dochody z uprawy chmielu w tym regionie wyniosły 2,2 mln talarów.
Od połowy XIX w. odbywały się w Nowym Tomyślu jarmarki chmielarskie, na które przyjeżdżali także plantatorzy z Czech i Śląska. Dzięki uprawom chmielu miasto ożywiło się gospodarczo, a liczba jego mieszkańców systematycznie rosła.
Obecnie plantacje chmielu w okolicach Nowego Tomyśla obejmują obszar ok. 90 hektarów.
W całym kraju Nowy Tomyśl słynie też jako miasto wikliniarzy. Tradycje te sięgają XIX w., kiedy w te okolice sprowadzono z Ameryki Północnej specjalne odmiany wikliny. W mieście co roku w ostatni weekend wakacji organizowany jest Jarmark Chmielo-Wikliniarski. W 1985 r. założono tutaj Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa (oddział Muzeum Narodowego Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie)[10].
Sport
- NAP Polonia Nowy Tomyśl – najbardziej utytułowany klub piłkarski w mieście i występujący w A-klasie.
- TS 05 Nowy Tomyśl – klub piłkarski występujący w B-klasie.
- LKS „Budowlani” Nowy Tomyśl – podnoszenie ciężarów.
- MOS MUKS Kangur Nowy Tomyśl – siatkówka.
- NASZACH Nowy Tomyśl - Nowotomyska Akademia Szachowa
Turystyka
KTR Szarka – klub turystyki rowerowej powstały w 2001 r. Skupia młodzież z terenu powiatu nowotomyskiego. Organizator trzydniowego Rajdu Szlakiem Chmielu i Wikliny.
Współpraca międzynarodowa
Miasta partnerskie[11]
Ludzie związani z Nowym Tomyślem
- Zenon Grocholewski – kardynał, prefekt Kongregacji Wychowania Katolickiego
- Paweł Najdek – ciężarowiec kategorii superciężkiej, 4-krotny medalista mistrzostw Europy
- Błażej Telichowski – piłkarz
- Stefania Kaja – ceramik, malarz
- Franciszek Rost – lekarz, dyrektor szpitala
- Mateusz Kościukiewicz – aktor
- Czesław Piątas – generał Wojska Polskiego
- Tomasz Tomiak - wioślarz, brązowy medalista IO w Barcelonie (1992)
- Wojciech Bartecki – działacz narodowy w okresie zaborów.
- Wojciech Wydra-Nawrocki - pedagog, poseł II RP, wiceburmistrz, społecznik
- Zdzisław Połącarz – tworzący w Nowym Tomyślu polski malarz, grafik, rysownik, działacz społeczny.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Baza demograficzna
- ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu
<ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwieSgKPBŁĄD PRZYPISÓW - ↑ a b c Leon Plater: Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Ksie̜stwa Poznańskiego. Lipsk: Ksie̜garnia Zagraniczna (Librairie Étrangère), 1846, s. 192-202.
- ↑ Starostwo Powiatowe w Buku. Narodowe Archiwum Cyfrowe. [dostęp 2014-12-29].
- ↑ „Dziennik Poznański”. R. 33 nr 252, 4 listopada 1891.
- ↑ Gemeindelexikon für das Königreich Preußen. Heft 5. Provinz Posen. Berlin SW 1908.
- ↑ http://www.polskawliczbach.pl/Nowy_Tomysl, w oparciu o dane GUS.
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-12-05].
- ↑ Zob. bibliografia.
- ↑ Historia Muzeum Narodowego Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie. Strona Muzeum Narodowego Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie. [dostęp 2011-04-24].
- ↑ Bartosz Filipiak: Współpraca. [dostęp 9 lutego 2012]. (pol.).
- ↑ Nowiny lokalne. Nowy partner Nowego Tomyśla (2014-09-12)
Bibliografia
- Bogusław Polak: Dzieje Nowego Tomyśla. Nowy Tomyśl: UMiG Nowy Tomyśl, 1998. ISBN 83-907840-1-7.
- Arno Kraft: ...und dazwischen Neutomischel. Berlin: Eigenverlag Arno Kraft, 1998. ISBN 3-00-002419-0. (niem.).
- Hermann Tietz: Joseph Jacob Flatau genannt Flatau von Hopfenfeld, Biographische Skizze. Berlin: 1868. (niem.).
Linki zewnętrzne
- Cyfrowe Archiwum Tradycji Lokalnej – Nowy Tomyśl
- Tomyśl, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 384.
- Siedziba gminy: Nowy Tomyśl
| Miasta | |
|---|---|
| Wsie | |
| Osada leśna | |
| Integralne części wsi |
|
