Nowogrodziec
51°12′04″N 15°23′08″E/51,201111 15,385556
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Ceramiczny wazon na rynku w Nowogrodźcu | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Prawa miejskie |
1233 | ||||
| Burmistrz |
Joanna Świder | ||||
| Powierzchnia |
16,1 km² | ||||
| Wysokość |
190-220[1] m n.p.m. | ||||
| Populacja (01.01.2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 75 | ||||
| Kod pocztowy |
59-730 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
DBL | ||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu bolesławieckiego  | |||||
Położenie na mapie gminy Nowogrodziec  | |||||
| 51°12′04″N 15°23′08″E/51,201111 15,385556
| |||||
| TERC (TERYT) |
0201044 | ||||
| SIMC |
0936262 | ||||
Urząd miejski Rynek 159-730 Nowogrodziec | |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Nowogrodziec (tuż po wojnie Nowimburk[3], niem. Naumburg am Queis[4]) – miasto leżące na Śląsku (Dolnym Śląsku), w województwie dolnośląskim, w powiecie bolesławieckim, siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Nowogrodziec. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. jeleniogórskiego.
Według danych GUS z 1 stycznia 2023 r. miasto liczyło 4122 mieszkańców[2] (621. miejsce w kraju).
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Nowogrodziec położony jest w południowo-zachodniej części województwa dolnośląskiego w powiecie bolesławieckim nad Kwisą i Iwnicą[1]. Miasto liczące nieco ponad 4 tys. mieszkańców rozłożone jest w dolinie rzeki, na obszarze Borów Dolnośląskich oraz na skraju Niziny Śląskiej[1]. Miasto leży przy drodze wojewódzkiej nr 357 relacji Osiecznica–Radomierzyce oraz w odległości 4,5 km od drogi krajowej nr 94 (Wrocław–Zgorzelec)[5]. Oprócz tego z Nowogrodźca wybiegają drogi lokalne do Gierałtowa, Lwówka Śląskiego, Brzeźnika i Zebrzydowej[1].
Przez miasto przebiega linia kolejowa Jelenia Góra–Żagań. W mieście znajduje się czynna stacja kolejowa.
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Pierwszymi osadnikami byli Bobrzanie, którzy wykorzystali dogodne położenie grodu na wysokim wzniesieniu[1]. Wzgórze, które opływają dwie rzeki Kwisa i Iwnica stanowiło dobry punkt kontrolny dla brodu, którym przeprawiali się kupcy zmierzający wzdłuż Kwisy w kierunku północnym. Stanowiło ono też świetny bastion obronny. Potwierdzeniem tego są znalezione stare monety i przedmioty rzymskie w mieście. Przez teren miasta i gminy przebiegał szlak "Via Regia" czyli "Królewska Droga". Był to szlak handlowy prowadzący z zachodu na wschód.
Nowogrodziec był związany w późniejszym okresie z dynastią Piastów Śląskich[1].
Prawa miejskie miastu nadał książę Henryk Brodaty[1]. Nowogrodziec był na przestrzeni wieków własnością książąt legnickich, głogowskich, świdnicko-jaworskich[1]. Wraz z powstaniem na początku XIII wieku klasztoru nowogrodzieckiego, nastąpił dynamiczny rozwój kościoła jak i miasta[1]. Mniszki z klasztoru dzięki swym staraniom doprowadziły do miasta wodę budując w 1500 wodociąg miejski[1]. Najubożsi mieszkańcy Nowogrodźca mogli korzystać ze źródlanej wody za darmo. Współpraca klasztoru z miastem nie zawsze układała się dobrze, gdyż dochodziło do różnych kłótni, głównie o prawo połowu ryb w Kwisie, prawo do sądownictwa czy przywilej warzenia piwa.
Znaczenie miasta rosło w związku z obecnością na jego terenach złóż gliny. Znaczny rozwój miasta zapewniło także XV-wieczne prawo cechowe, które ustalało liczbę warsztatów jednego cechu w mieście. To tutaj przybyły z sąsiedniego Bolesławca Jonasz Anders założył swój warsztat. Nastąpiło to w 1547. Po tym okresie aż do XX wieku mieszkańcy utrzymywali się z produkcji wyrobów ceramicznych.
Nowogrodziec znajdował się najpierw pod panowaniem Polski, potem do śmierci księżnej Agnieszki w przyjaznym Polsce księstwie świdnicko-jaworskim.
Po wygaśnięciu piastowskiej linii książęcej, miasto weszło pod panowanie korony Czeskiej. Właścicielami Nowogrodźca były rody von Landeskrone, von Rechenberg, von Haugwitz i von Warnsdorf. Od XVIII wieku miasto znajdowało się we władaniu Prus[1].
W 1527 miasto nawiedziła epidemia dżuma, która zabiła większość mieszczan. Jedynymi ocalałymi z epidemii były trzy pary małżeńskie oraz mieszkańcy klasztoru. Nowi mieszkańcy miasta postanowili wybudować świątynię i nazwać ją Kościołem Ofiarowania. Kościół ten został ukończony dopiero w 1657, a do naszych czasów zachował się jedynie fragment fundamentów na cmentarzu komunalnym.
Nowogrodziec przez lata był też dewastowany przez działania wojenne. Miasto niszczone było przez Husytów w XV wieku, Szwedów w XVII wieku, także podczas wojen śląskich[1]. Mimo to miasto szybko podnosiło się ze zniszczeń i odbudowywało[1].
W 1817 powstał pierwszy telegraf, a wkrótce potem przez Zebrzydową poprowadzono Dolnośląsko-Brandenburską Kolej Żelazną. Miasto w XX wieku dynamicznie się rozwijało, co przejawiało się dużymi inwestycjami oraz znacznym poprawieniem standardu życiowego mieszkańców Nowogrodźca. Już w 1900 miasto otrzymało prąd elektryczny, a jako pierwsze zostały oświetlone główne arterie komunikacyjne miasta. Również w tym samym roku w mieście założono pierwsze linie telefoniczne. Równocześnie rozbudowywano się połączeń kolejowych. W 1903 ukończono linię z Lwówka Śląskiego przez Nowogrodziec do Żagania, a rok później, (1904), po dwóch latach budowy otwarto dworzec kolejowy[1].
Nowogrodziec przeszedł bez większych zniszczeń I wojnę światową, lecz olbrzymie zniszczenia przyniosła II wojna światowa. Większość zabytkowych domów i kamieniczek w centrum uległa zniszczeniu w wyniku zaciętych walk w lutym 1945.
31 grudnia 1959 roku do Nowogrodźca włączono Ołdrzychów[6].
Po wojnie Nowogrodziec rozwijał się wolniej. Powstało kilka inwestycji, nowe zakłady przemysłowe, instytucje kultury i oświaty. Miasto najpierw należało do województwa wrocławskiego (najpierw z siedzibą w Legnicy a potem we Wrocławiu. Do 1975 leżał w powiecie bolesławieckim. Reforma administracyjna z 1975 umieściła Nowogrodziec w nowo powstałym województwie jeleniogórskim. Ponowna reforma administracyjna z 1998 ponownie umieściła miasto w powiecie bolesławieckim województwa dolnośląskiego.
W 2003 miasto Nowogrodziec obchodziło uroczyście 770-lecie nadania praw miejskich. Obecnie (styczeń 2023 r.) miasto liczy nieco ponad 4,1 tys. mieszkańców[2] i jest lokalnym ośrodkiem usługowym, przemysłowym, i administracyjnym.
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Piramida wieku mieszkańców Nowogrodźca w 2014 roku[7].
Ludzie związani z Nowogrodźcem
[edytuj | edytuj kod]Zabytki
[edytuj | edytuj kod]
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[8]:
- miasto (ośrodek historyczny)
- zespół klasztorny magdalenek, XVIII-XIX w.:
- późnobarokowy kościół parafialny pw. św. Pawła i Piotra
- ruina klasztoru Magdalenek z XIII w. (w 2015 zawaleniu uległa część otaczającego klasztor muru fortecznego z XVII wieku)[9].
- mury obronne, pozostałości z ok. 1500 r.
- ratusz z 1795 roku, przebudowany w 1880 r.
- plebania, obecnie dom mieszkalny, ul. Kościelna (dec. Klasztorna) 1, z 1790 r.
- szkoła, obecnie plebania, ul. Kościelna 1, z 1766 r.
- kamieniczki przy okolicznych uliczkach rynku:
- dom, ul. Kościelna 3, z XVIII w.
- dom, Kościelna 15, z drugiej poł. XIX w.
- dom mieszkalno-gospodarczy na Ołdrzychowie, ul. Ołdrzychowska 26, z pierwszej poł. XIX w.,
- dom, ul. Szpitalna 10, z 1850 r.
inne zabytki:
- barokowa kamienna figura św. Jana Nepomucena
- wieża widokowa wybudowana w latach 1879-1890,
- kościół ewangelicki
- kościół św. Mikołaja
- plebania z 1726 roku
- kamienny drogowskaz z początku XIX wieku
- słup milowy Poczty Saskiej z 1725 r. z monogramem króla Polski Augusta II Mocnego (AR – łac. , pol. Król August)
- cmentarz żołnierzy Armii Radzieckiej poległych w walkach z Niemcami w 1945 r. (222 groby)
Transport
[edytuj | edytuj kod]
Drogi
[edytuj | edytuj kod]Przez Nowogrodziec przebiega droga wojewódzka nr 357 oraz drogi powiatowe w kierunku Bolesławca i Lwówka Ślaskiego[1].
Linie kolejowe
[edytuj | edytuj kod]W miasteczku zlokalizowana jest stacja kolejowa na linia kolejowej nr 283[1].
Komunikacja publiczna
[edytuj | edytuj kod]PKS
[edytuj | edytuj kod]Prywatni przewoźnicy
[edytuj | edytuj kod]Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]
Nowogrodziec jest lokalnym ośrodkiem usługowo-handlowym, i przemysłowym. W mieście nie ma wielu zakładów przemysłowych. Mimo to istnieje kilka większych podmiotów gospodarczych:
- Kopalnie Surowców Mineralnych "Surmin-Kaolin" S.A. – producent kaolinu dla przemysłu ceramicznego i szklarskiego
- Klinkiernia "Ołdrzychów" Sp. z o.o. – producent cegły klinkierowej
- Noelken sp. z o.o. – producent półproduktów do produkcji kosmetyków
- Przedsiębiorstwo Konserwacji Urządzeń Wodnych i Melioracyjnych "Meliobud" sp. z o.o. – wykonuje usługi wodne i melioracyjne
W pobliskiej wsi Wykroty utworzono podstrefę Nowogrodziec Kamiennogórskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej Małej Przedsiębiorczości S.A. w której działa kilka podmiotów:
- Ziołopex – producent przypraw i dodatków piekarsko-ciastkarskich, konfekcjonowanie bakalii
- Cerrys sp. z o.o. – producent farb i lakierów
- CM3 – producent metalowych kontenerów
- BDN Polska
- Weber Hydraulika – producent elementów metalowych i hydraulicznych
- HMS Polska – producent maszyn do obróbki galwanicznej płyt drukowanych
- Lovink Polska – usługi w zakresie emaliowania produktów używanych w gospodarstwie domowym
Oprócz tego w mieście istnieje szereg sklepów, punktów usługowych, kilka hurtowni, działają serwisy samochodowe. Istnieje poczta, ośrodek zdrowia, posterunek policji, stacja benzynowa.
Walory przyrodnicze
[edytuj | edytuj kod]
Nowogrodziec jest terenem atrakcyjnym pod względem przyrodniczym. Na terenie gminy Nowogrodziec znajduje się 17 pomników przyrody[potrzebny przypis], które umiejscowione są na terenach czterech zabytkowych parków w Wykrotach, Zebrzydowej, Gościszowie i Gierałtowie. Najbardziej znanym pomnikiem przyrody[potrzebny przypis] jest "bluszcz kolejarzy" który oplata jedną ze ścian stacji PKP w Zebrzydowej.
Edukacja
[edytuj | edytuj kod]W Nowogrodźcu istnieje możliwość zdobycia wykształcenia na poziomie przedszkolnym, podstawowym oraz gimnazjalnym. W mieście istnieje Szkoła Podstawowa im. Bolesława Chrobrego, Gimnazjum Miejskie w Nowogrodźcu oraz Przedszkole Samorządowe. Ogółem do tych szkół uczęszcza ponad 1100 uczniów[potrzebny przypis]. Nowogrodzieckie szkoły podstawowe i gimnazja realizują tzw. programy wychowawcze które maja na celu rozwijanie osobowości ucznia, jego poczucia silnej tożsamości. Oprócz tego w wielu szkołach prowadzone są liczne zajęcia pozalekcyjne, głównie sportowe ale także zajęcia z języka polskiego, matematyki czy plastyki. Ciekawe są zajęcia z informatyki czy prowadzone chóry dziecięce i młodzieżowe[potrzebny przypis].
Kultura
[edytuj | edytuj kod]Główną instytucją kulturalną i animatorem życia kulturalnego w Nowogrodźcu jest Gminne Centrum Kultury i Sportu. Prowadzi ono zajęcia w kilku sekcjach i stowarzyszeniach. Są to[potrzebny przypis]: sekcja języków obcych, sekcja karate, aerobik, tenis stołowy, klub młodzieżowy, chór, sekcja taneczna, koło harcerskie, sekcja gier zespołowych. GCKiS prowadzi i utrzymuje także Bibliotekę Publiczna Miasta i Gminy w Nowogrodźcu. Instytucja ta jest także organizatorem wielu imprez sportowo-kulturalnych wśród których najważniejsze[potrzebny przypis] to NOWOgrodziec NA FOLKOWO, Gminny Konkurs na Pisankę-Kraszankę, Kwietniowe spotkania na planszy, Dni Gminy Nowogrodziec, Dożynki Gminne, Bal Mikołajkowy, Bieg Uliczny Nowogrodzka Dziesiątka oraz Pečenica czyli Święto Pieczonego Prosiaka.
Sport i rekreacja
[edytuj | edytuj kod]W Nowogrodźcu istnieje stadion miejski którym zarządza Gminne Centrum Kultury i Sportu. Centrum to organizuje także wiele imprez sportowych w mieście i gminie m.in[potrzebny przypis]. deblowy turniej tenisa stołowego, halowy turniej piłki nożnej o puchar Burmistrza Nowogrodźca, turniej szachowy, miniturniej koszykówki Kosz, turniej rzutek sportowych, halowa liga unihokeja. W Nowogrodźcu istnieje Miejski Klub Sportowy Chrobry Nowogrodziec, który został założony w 1948 roku.
Współpraca międzynarodowa
[edytuj | edytuj kod]Miasta partnerskie[14]:
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Słownik geografii turystycznej Sudetów. redakcja Marek Staffa. T. 2: Pogórze Izerskie. Cz. 2: M-Ż. Wrocław: Wydawnictwo I-BiS, 2003, s. 109-120. ISBN 83-85773-61-4.
- ↑ a b c GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku [online], stat.gov.pl [dostęp 2023-08-05] (pol.).
- ↑ Pierwsza powojenna mapa Polski wydana przez WIG Sztabu Generalnego w roku 1945
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
- ↑ wyznaczanie-trasy.pl [online], wyznaczanie-trasy.pl [dostęp 2018-01-04] (pol.).
- ↑ Dz.U. z 1959 r. nr 66, poz. 408
- ↑ Nowogrodziec w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-06], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 4,5. [dostęp 2012-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
- ↑ Runęły mury klasztoru
- ↑ Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej Sp. z o.o.. www.pks.boleslawiec.pl. [dostęp 2015-08-25].
- ↑ Tomasz Kupczyk: Brak dostępu / Forbidden. www.pksvoyager.pl. [dostęp 2015-08-25].
- ↑ LOGICOM [1]: Auto-Linie Bolesławiec Rozkłady Jazdy. auto-linie.pl. [dostęp 2015-08-25].
- ↑ 611608 - Strona główna. www.busiki.com.pl. [dostęp 2015-08-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-05)].
- ↑ Oficjalny serwis gminy i miasta Nowogrodziec [online], 28 lutego 2020 [dostęp 2007-06-13] [zarchiwizowane z adresu 2007-05-28].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Słownik geografii turystycznej Sudetów. Marek Staffa (redakcja). T. 2: Pogórze Izerskie (M-Ż). Wrocław: Wydawnictwo I-BiS, 2003, ISBN 83-85773-61-4.
- "Wędrówki po Dolinie rzeki Kwisy", 2004, Praca Zbiorowa, wydawca Związek Gmin Kwisa Lubań ISBN 83-918198-6-8
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- strona miasta
- oficjalna strona klubu Chrobry Nowogrodziec
- Naumburg nad Kwissą, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 934.
- Nowogrodziec - Naumburg am Queis polska-org.pl
