Iron Man (film)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Skocz do: nawigacja, szukaj
NoWikimedal3.png
 Artykuł ten został nominowany do wyróżnienia „Artykuł na medal”.
Weź udział w dyskusji na ten temat.
Ten artykuł dotyczy filmu z 2008 roku. Zobacz też: inne znaczenie tego terminu.
Iron Man
Iron Man
Gatunek akcja
Rok produkcji 2008
Data premiery 14 kwietnia 2008
30 kwietnia 2008 (Polska)
Kraj produkcji Stany Zjednoczone
Język angielski
Czas trwania 126 min
Reżyseria Jon Favreau
Scenariusz Hawk Ostby
Arthur Marcum
Matthew Hollaway
Mark Ferqus
Główne role Robert Downey Jr.
Terrence Howard
Jeff Bridges
Shaun Toub
Gwyneth Paltrow
Muzyka Ramin Djawadi
Zdjęcia Matthew Libatique
Scenografia J. Michael Riva
Kostiumy Laura Jean Shannon
Montaż Dan Lebental
Produkcja Avi Arad
Kevin Feige
Wytwórnia Marvel Studios
Fairview Entertainment
Dystrybucja Paramount Pictures
United International Pictures
Budżet 140 000 000 USD
Dochód 585 174 222 USD
Strona internetowa
Chronologia
Marvel Cinematic Universe
Produkcja
Wydarzenia
Seria Iron Man

Iron Man – amerykański fantastyczno-naukowy film akcji z 2008 roku na podstawie serii komiksów o superbohaterze o tym samym imieniu wydawnictwa Marvel Comics. Za reżyserię odpowiedzialny jest Jon Favreau, a za scenariusz Hawk Ostby, Arthur Marcum, Matthew Hollaway i Mark Ferqus. W rolach głównych występują: Robert Downey Jr., Terrence Howard, Jeff Bridges, Shaun Toub i Gwyneth Paltrow.

Główny bohater, Tony Stark, przemysłowiec i inżynier, buduje bojowy egzoszkielet wspomagany i staje się korzystającym z tego pancerza superbohaterem zwanym „Iron Manem”.

Jego kontynuacja Iron Man 2 miała premierę w 2010 roku, a trzecia część Iron Man 3 w 2013 roku. Film wchodzi w skład I Fazy Marvel Cinematic Universe i jest on produkcją rozpoczynającą tę franczyzę.

Światowa premiera odbyła się 14 kwietnia 2008 roku, a polska premiera 30 kwietnia tego samego roku. Film zarobił 585 milionów dolarów przy budżecie 140 milionów.

Streszczenie fabuły[edytuj]

Geniusz, miliarder i playboy, Tony Stark, który odziedziczył po swoim ojcu firmę zbrojeniową Stark Industries, znajduje się razem ze swoim przyjacielem, pułkownikiem Jamesem Rhodesem, w bazie wojskowej w Afganistanie. Tam prezentuje swój najnowszy pocisk – „Jerycho”. Konwój, którym przewożony jest Stark wpada w zasadzkę. Tony zostaje ciężko ranny w wyniku wybuchu granatu oraz schwytany i uwięziony w jaskini przez grupę terrorystyczną Dziesięć Pierścieni. Jego współwięzień, Ho Yinsen wszczepia mu elektromagnes w klatkę piersiową, aby ten blokował dostęp odłamkom granatu do serca. Lider Dziesięciu Pierścieni, Raza, oferuje Starkowi wolność w zamian za budowę pocisku „Jerycho”. Stark i Yinsen zdają sobie sprawę, że Raza nie dotrzyma umowy.

Stark i Yinsen potajemnie budują miniaturową wersję źródła energii, zwanego reaktorem łukowym, do zasilania elektromagnesu Starka oraz zbroję do pomocy w ucieczce. Kiedy zbroja jest bliska ukończenia, Dziesięć Pierścieni odkrywają jego zamiary i atakują warsztat, w którym pracują Stark i Yinsen. Yinsen poświęca się, aby Stark mógł założyć zbroję i odwraca uwagę terrorystów. Opancerzonemu Starkowi udaje się wydostać z jaskini, a po drodze odnajduje umierającego Yinsena. Podpala broń należącą do Dziesięciu Pierścieni i odlatuje. Awaryjnie ląduje na pustyni, gdzie zostaje odnaleziony przez Rhodesa. Wraca do domu, a na konferencji prasowej informuje, że Stark Industries nie będzie już zajmowało się produkcją broni. Przyjaciel jego ojca i zarządca firmy, Obadiah Stane, ostrzega go, że ta decyzja może zniszczyć firmę. W domu Stark buduje ulepszone wersje zbroi oraz reaktora. Jego asystentka Virginia „Pepper” Potts umieszcza stary reaktor w gablocie. Stane chce poznać szczegóły jego pracy nad zbroją, jednak Stark zachowuje swoją pracę w tajemnicy.

Podczas imprezy charytatywnej Stark Industries, reporterka Christine Everhart informuje Starka, że jego broń, w tym „Jerycho” została dostarczona do Dziesięciu Pierścieni, które wykorzystują ją do ataków między innymi w rodzinnej wiosce Yinsena, Gulmirze. Stark dowiaduje się, że Stane stara się przejąć firmę. Stark leci w zbroi do Afganistanu i ratuje wioskę Yinsena. Podczas powrotu do domu zostaje zaatakowany przez dwa myśliwce amerykańskie F-22 Raptor. Przez telefon wyjawia Rhodesowi swoją tożsamość, aby zaprzestano ataków na niego. W tym czasie Dziesięć Pierścieni odnajdują szczątki pierwszej zbroi Starka na pustyni i spotykają się ze Stane'em. Stane ogłusza i zabija Razę oraz jego ludzi, następnie przejmuje zbroję. Stark prosi Potts o włamanie się do systemu komputerowego firmy, a ta odkrywa, że Stane zaopatruje terrorystów w broń i zatrudnił Dziesięć Pierścieni do zabicia Starka. Pepper spotyka się z agentem Philem Coulsonem z T.A.R.C.Z.Y. i informuje go o działaniach Stane'a.

Stane nie potrafi zbudować reaktora łukowego, więc wkrada się do domu Starka i wyjmuje go z jego piersi. Stark ledwo dociera do gabloty ze starym reaktorem, rozbija ją i używa go. Potts i agenci T.A.R.C.Z.Y. próbują aresztować Stane'a, ale ten atakuje ich w zbroi. Stark walczy ze Stane'em. Instruuje Potts jak przeciążyć duży reaktor łukowy zasilający firmę. Przeciążenie wywołuje potężną falę elektromagnetyczną. Stark wrzuca Stane'a w zbroi do reaktora, powodując eksplozję, w wyniku której Stane ginie. Następnego dnia Stark podczas konferencji prasowej ujawnia, że to on jest superbohaterem, którego media nazwały „Iron Man”.

W scenie po napisach Nick Fury, dyrektor T.A.R.C.Z.Y. odwiedza Starka w domu i mówi mu, że Iron Man nie jest jedynym superbohaterem na świecie, i że chce omówić z nim „Inicjatywę Avengers”.

Obsada[edytuj]

 Osobne artykuły: Obsada Marvel Cinematic Universe i Postacie Marvel Cinematic Universe.
Postać Aktor / aktorka
Tony Stark / Iron Man Robert Downey Jr.[1]
Geniusz, milioner, filantrop i playboy, który skonstruował dla siebie bojowy egzoszkielet wspomagany. Odziedziczył po ojcu majątek i firmę, specjalizującą się w przemyśle zbrojeniowym, o nazwie Stark Industries.
Virginia „Pepper” Potts Gwyneth Paltrow[2]
Osobista asystentka Starka.
James „Rhodey” Rhodes Terrence Howard[3]
Podpułkownik armii amerykańskiej, przyjaciel Starka będący łącznikiem między Stark Industries a Wojskowym Departamentem ds. Zbrojeń.
Obadiah Stane Jeff Bridges[4]
Menadżer Stark Industries, wcześniej był współpracownikiem Howarda Starka, a po jego śmierci prezesem Stark Industries, do czasu pełnoletności Tony'ego.
Ho Yinsen Shaun Toub[5]
Lekarz i naukowiec pochodzącym ze wsi Gulmira, położonej we środkowo-wschodnim Afganistanie.
Robert Downey Jr.
(Tony Stark / Iron Man)
Terrence Howard
(James „Rhodey” Rhodes / War Mashine)
Jeff Bridges
(Obadiah Stane)
Shaun Toub
(Ho Yinsen)
Gwyneth Paltrow
(Virginia „Pepper” Potts)

W filmie występują również: Paul Bettany jako J.A.R.V.I.S., komputerowa sztuczna inteligencja stworzona przez Starka, która zarządza posiadłością i zbrojami Tony’ego; Jon Favreau jako Harold „Happy” Hogan, osobisty ochroniarz i szofer Starka; Clark Gregg jako Phil Coulson, agent T.A.R.C.Z.Y.; Leslie Bibb jako Christine Everhat, reporterka Vanity Fair; Faran Tahir jako Raza, członek grupy terrorystycznej Dziesięć Pierścieni oraz Gerard Sanders, który pojawia się na fotografii jako ojciec Tony'ego, Howard Stark[6][5][7]. W rolach cameo pojawiają się: twórca komiksów Marvela, Stan Lee jako Hugh Hefner oraz w scenie po napisach Samuel L. Jackson jako Nick Fury, dyrektor T.A.R.C.Z.Y.[8][9]

Produkcja[edytuj]

Rozwój projektu[edytuj]

Reżyser filmu, Jon Favreau.

W kwietniu 1990 roku Universal Studios zakupiło prawa do postaci[10]. Stuart Gordon został zatrudniony na stanowisku reżysera niskobudżetowego filmu na postawie tej postaci[11]. W 1996 roku 20th Century Fox odkupiło prawa od Universalu[12]. W styczniu 1997 roku Nicolas Cage wyraził chęć zagrania tytułowej roli, a we wrześniu Tom Cruise[13][14]. Jeff Vintar rozpoczął prace nad scenariuszem dla studia. W maju 1999 roku Jeffrey Caine został zatrudniony do poprawienia scenariusza, a w październiku tego samego roku zaproponowano stanowisko reżysera i scenarzysty Quentinowi Tarantino[15][16]. Ostatecznie Fox sprzedał prawa New Line Cinema w grudniu 1999 roku z powodu zbyt dużej ilości projektów filmowych na podstawie superbohaterów z komiksów Marvela[17]. Od lipca 2000 roku do napisania scenariusza zatrudniani byli kolejno: Ted Elliott, Terry Rossio i Tim McCanlies[15][18]. W czerwcu 2001 roku New Line rozpoczęło negocjacje z Jossem Whedonem na stanowisko reżysera[19]. W grudniu 2004 roku studio zatrudniło na tym stanowisku Nicka Cassavetesa z zamiarem premiery filmu w 2006 roku[20].

W 2005 roku New Line zwróciło prawa do Marvel Studios, które rozpoczęło projekt od początku i ogłosiło, że będzie to ich pierwsza niezależna produkcja[21]. W kwietniu 2006 roku studio zatrudniło Jona Favreau na stanowisku reżysera[22]. Arthur Marcum i Matt Holloway zostali zatrudnieni do napisania scenariusza, a Mark Fergus i Hawk Ostby do napisania innej jego wersji. Ostatecznie Favreau połączył obie wersje[22].

Casting[edytuj]

We wrześniu 2006 roku ujawniono, że w tytułowego bohatera wcieli się Robert Downey Jr., a w październiku, że Terrence Howard zagra James Rhodesa[1][3]. W styczniu 2007 roku do obsady dołączyła Gwyneth Paltrow jako Pepper Potts, a w lutym Jeff Bridges jako Obadiah Stane[2][4].

Zdjęcia i postprodukcja[edytuj]

Terrence Howard na planie w bazie Edwards Air Force Base.

Favreau nie wybrał wschodniego wybrzeża USA na miejsce akcji, żeby odróżnić się od wielu innych filmów o superbohaterach[23]. Zdjęcia do filmu rozpoczęły się w 12 marca 2007 roku, gdzie przez pierwsze tygodnie były kręcone sceny niewoli Starka w Afganistanie[24][25]. Zdjęcia te miały miejsce w Lone Pine i Olanchii w Kalifornii[26]. Film był kręcony w kwietniu w bazie wojskowej Edwards Air Force Base, a w czerwcu w Nevadzie, gdzie zakończono zdjęcia pod koniec miesiąca[27][28].

Za zdjęcia do filmu odpowiadał Matthew Libatique, za scenografię J. Michael Riva, a za kostiumy Laura Jean Shannon[26][29]

Ze względu na nieukończony scenariusz, dialogi w filmie były w dużej mierze improwizowane, co zdaniem Favreau'a sprawiło, że film brzmiał bardziej naturalnie[30].

Za montaż odpowiadał Dan Lebental. Za efekty specjalne odpowiadał John Nelson[26], a zajmowało się nimi studio produkcyjne Industrial Light & Magic[26].

Muzyka[edytuj]

Do napisania ścieżki dźwiękowej do filmu został zatrudniony Ramin Djawadi. Soundtrack do filmu został wydany 6 maja 2008 roku[31].

Promocja[edytuj]

Robert Downey Jr. podczas San Diego Comic-Con 2007.

Zwiastun został zaprezentowany 3 lutego 2008 roku podczas Super Bowl XLII[32]. Partnerami promocyjnymi były firmy Audi, Burger King, LG i 7-Eleven[33][34].

Gra komputerowa

2 maja 2008 roku Sega wydała grę wideo Iron Man. Robert Downey Jr., Terrence Howard i Shaun Toub użyczają głosów Iron Manowi, Rhodesowi i Yinsenowi, powtarzając swoje role z filmu[35].

Gra została wydana na konsolach: PlayStation 2, PlayStation 3, Wii i Xbox 360, na przenośnych konsolach: PlayStation Portable i Nintendo DS, na system operacyjny Microsoft Windows oraz na telefony komórkowe[35].

Komiksy powiązane
 Osobny artykuł: Komiksy powiązane z Marvel Cinematic Universe.

We wrześniu 2008 roku Marvel Comics wydało komiks inspirowany Iron Man: Fast Friends, za którego scenariusz odpowiadał Paul Tobin, a za rysunki Ronan Cliquet[36]. W tym samym miesiącu został wydany również limitowany komiks Iron Man: Security Measures, który był dostępny dla klientów sieci Walmart, którzy zakupili film[37].

W styczniu 2010 roku została wydana adaptacja filmu Iron Man: I Am Iron Man ze scenariuszem Petera Davida, a za rysunki Seana Chena[38].

Książka / Guidebook

28 października 2015 roku zostało wydane Guidebook to the Marvel Cinematic Universe: Marvel's Iron Man, które zawiera fakty dotyczące filmu, porównania do komiksów oraz informacje produkcyjne[39][40].

Premiera i wydanie[edytuj]

Światowa premiera odbyła się 14 kwietnia 2008 roku w Greater Union na George Street w Sydney, podczas której pojawiła się obsada i produkcja filmu oraz zaproszeni goście[41].

Pokazy dla publiczności rozpoczęły się 30 kwietnia 2008 roku w ponad trzydziestu krajach na Świecie, w tym w Polsce[42][43]. W Stanach Zjednoczonych premiera odbyła się 2 maja tego samego roku[44].

Film został wydany 30 września 2008 roku na DVD i Blu-ray, w Polsce został wydany 7 października tego samego roku[45]. 2 kwietnia 2013 roku został wydany również w dziesięciodyskowej wersji kolekcjonerskiej Marvel Cinematic Universe: Phase One – Avengers Assembled, która zawiera wszystkie filmy I Fazy Filmowego Uniwersum Marvela[46].

Dystrybucja

Do 2013 roku dystrybutorem filmu było Paramount Pictures, a w Polsce United International Pictures Sp. z o.o.; gdzie prawa do dystrybucji odkupił Disney[47].

Odbiór filmu[edytuj]

Box office[edytuj]

Budżet filmu wyniósł 140 milionów dolarów[48].

W Stanach Zjednoczonych i Kanadzie film podczas weekendu otwarcia zarobił 98,6 miliona dolarów. W sumie zarobił tam 318,4 milionów, a na świecie 585 milionów dolarów[48].

W Polsce podczas weekendu otwarcia film zarobił 249 tysięcy dolarów, łącznie zarobił niecały milion[48].

Krytyka w mediach[edytuj]

W serwisie Rotten Tomatoes krytycy przyznali wynik 94% ze średnią ocen 7,7/10[49]. Na portalu Metacritic film dostał od krytyków 79 punktów na 100[50].

Todd McCarthy z Variety napisał: „W końcu, ktoś znalazł sposób jak zarobić pewne pieniądze z filmu o współczesnej wojnie na Bliskim Wschodzie. Wystarczy wysłać tam superbohatera Marvela, aby skopać im tyłki.”[51]. Kirk Honeycutt z The Hollywood Reporter stwierdził, że: „Iron Man może nie jest pierwszy na liście w stajni Marvel Comics, ale może być kinowym superbohaterem dla nas wszystkich.”[29]. Anthony Oliver Scott z The New York Times ocenił, że jest „niezwykle dobry film o superbohaterze. Albo przynajmniej – bo z pewnością ma swoje problemy – film o superbohaterze, który jest dobry w niezwykły sposób.”[52]. Natomiast Cristobal Giraldez Catalan z Bright Lights Film Journal napisał: „Iron Man jest daleki od fantazji playboya; to amerykańska polityka zagraniczna realizowana bez kontekstu (...) z reżyserską precyzją udowadnia antymuzułmańską retorykę Hollywood”[53].

Łukasz Muszyński z portalu Filmweb stwierdził, że film: „pozbawiony jest infantylizmu, trzyma dobre tempo i ma dopalacze w postaci skrzących humorem dialogów.”[54] Tomasz Piętowski z serwisu Stopklatka.pl napisał: „Kolejna ekranizacja komiksu odświeża nam bohatera nieco już zapomnianego, który nie utkwił tak silnie w świadomości polskiego odbiorcy, nie stał się też ikoną naszych czasów, jak Superman czy Batman. Film wpisuje się w gatunek typowego kina rozrywkowego, nie należy więc szukać tutaj specjalnych innowacji w doborze środków ani też skomplikowanej treści. Mimo wszystko tytułowy heros to postać pełnokrwista, wiarygodna i ciekawa.”[55]

Nagrody i nominacje[edytuj]

Rok Nagroda Kategoria Nominowani Rezultat Przypis
2008 MTV Movie Awards Najlepszy, póki co, film lata Iron Man Wygrana [56]
Teen Choice Awards Ulubiony film akcji / przygodowy Iron Man Nominacja [57]
Ulubiona aktorka filmu akcji Gwyneth Paltrow Nominacja
Ulubiony aktor filmu akcji / filmu przygodowego Robert Downey Jr. Nominacja
Ulubiony czarny charakter Jeff Bridges Nominacja
2009 People's Choice Awards Ulubiony film Iron Man Nominacja [58]
Ulubiony aktor Robert Downey Jr. Nominacja
Ulubiony aktor akcji Robert Downey Jr. Nominacja
Ulubiony superbohater Robert Downey Jr. Nominacja
Amerykańska Gildia Aktorów Filmowych Najlepszy zespół kaskaderski w filmie Iron Man Nominacja [59]
Nagroda Brytyjskiej Akademii Filmowej Najlepsze efekty specjalne Shane Mahan, John Nelson, Ben Snow Nominacja [60]
Grammy Awards Najlepsza ścieżka muzyczna w filmie kinowym, telewizyjnym lub innej formie wizualnej Ramin Djawadi Nominacja [61]
Oskary Najlepsze efekty specjalne John Nelson, Ben Snow, Dan Sudick i Shane Mahan Nominacja [62]
Najlepszy montaż dźwięku Frank Eulner i Christopher Boyes Nominacja
Nickelodeon Kids’ Choice Awards Ulubiony film Iron Man Nominacja [63]
Empire Awards Najlepszy film Iron Man Nominacja [64][65][66]
Najelpszy aktor Robert Downey Jr. Nominacja
Najlepszy film sci-fi / akcji Iron Man Nominacja
MTV Movie Awards Najlepszy film Iron Man Nominacja [67]
Najlepszy aktor Robert Downey Jr. Nominacja
Saturn Awards Najlepszy film sci-fi Iron Man Wygrana [68][69]
Najlepszy aktor Robert Downey Jr. Wygrana
Najlepsza aktorka Gwyneth Paltrow Nominacja
Najlepszy aktor drugoplanowy Jeff Bridges Nominacja
Najlepsza reżyseria Jon Favreau Wygrana
Najlepszy scenariusz Mark Fergus, Hawk Ostby, Art Marcum i Matt Holloway Nominacja
Najlepsza muzyka Ramin Djawadi Nominacja
Najlepsze efekty specjalne Iron Man Nominacja

Kontynuacja[edytuj]

Iron Man 2[edytuj]

 Osobny artykuł: Iron Man 2.

Iron Man 2 – amerykański fantastyczno-naukowy film akcji z 2010 roku. Za reżyserię odpowiedzialny jest Jon Favreau, a za scenariusz Justin Theroux[70][71]. W rolach głównych występują: Robert Downey Jr., Gwyneth Paltrow, Don Cheadle, Scarlett Johansson, Sam Rockwell, Mickey Rourke i Samuel L. Jackson[72][73].

Iron Man 3[edytuj]

 Osobny artykuł: Iron Man 3.

Iron Man 3 – amerykańsko-chiński fantastyczno-naukowy film akcji z 2013 roku. Jest on inspirowany komiksem Iron Man: Extremis, który został wydany w ramach Wielkiej kolekcji komiksów Marvela. Za reżyserię odpowiedzialny jest Shane Black, który wraz z Drew Pearce'em napisał scenariusz[74]. W głównych rolach występują: Robert Downey Jr., Gwyneth Paltrow, Don Cheadle, Guy Pearce, Rebecca Hall, Stephanie Szostak, James Badge Dale, Jon Favreau i Ben Kingsley[74].

Zobacz też[edytuj]

Przypisy

  1. ↑ a b Paweł Marczewski: Robert Downey Jr. jako Iron Man w filmie Jona Favreau (pol.). Filmweb. [dostęp 2006-09-29].
  2. ↑ a b Marcin Kamiński: Gwyneth Paltrow dołącza do obsady „Iron Mana” (pol.). Filmweb. [dostęp 2007-01-17].
  3. ↑ a b Marcin Kamiński: Terrence Howard dołącza do obsady „Iron Mana” (pol.). Filmweb. [dostęp 2006-10-10].
  4. ↑ a b Marcin Kamiński: Jeff Bridges uzupełnia obsadę „Iron Mana” (pol.). Filmweb. [dostęp 2007-02-06].
  5. ↑ a b Roger Ebert: IRON MAN (ang.). Chicago Sun-Times. [dostęp 2008-06-01].
  6. ↑ Borys Kit: Jon Favreau Returning to 'Iron Man 3' as an Actor (Exclusive) (ang.). The Hollywood Reporter. [dostęp 2012-05-24].
  7. ↑ Vic Holtreman: Iron Man 2: Set Visit, Story Details & Meet Howard Stark (ang.). Screen Rant. [dostęp 2013-08-22].
  8. ↑ Marcin Pietrzyk: Samuel L. Jackson jako Nick Fury do końca życia (pol.). Filmweb. [dostęp 2009-02-26].
  9. ↑ Eric Goldman: STAN LEE'S FURTHER SUPERHERO ADVENTURES (ang.). IGN. [dostęp 2007-05-04].
  10. ↑ Ryan James. Bam! Pow! Heroes take over the silver screen. „Seattle Post-Intelligencer”, 1990-04-14. 
  11. ↑ Marc Shapiro. Pumping Iron. „Starlog”, s. 47-50, 2008-04-01. 
  12. ↑ Andrew Smith. Gen X kids not bad on screen. „The Commercial Appeal”, 1996-02-18. 
  13. ↑ Film Clips Column. „The Journal Gazette”, 1997-01-03. 
  14. ↑ Bill Radford. Big screen gaining new ground as venue for comics creations. „The Gazette”, 1998-09-06. 
  15. ↑ a b Iron Man (Archives) (ang.). Comics2Film. [dostęp 2006-05-03].
  16. ↑ Jeff Vice. Comic books poised for film incarnations. „Deseret Morning News”, 1999-10-03. 
  17. ↑ Andrew Smith. Superheroes lining up for millennium movie debuts. „The Commercial Appeal”, 1999-12-26. 
  18. ↑ Rodney Richey. Warner Bros. goes Bat to the Future. „Los Angeles Daily News”, 2000-09-25. 
  19. ↑ Robert Elder. All work and lots of slay. „Chicago Tribune”, 2001-06-01. 
  20. ↑ Nick Cassavetes to Direct New Line Cinema and Marvel's 'Iron Man' (ang.). PR Newswire. [dostęp 2004-11-30].
  21. ↑ El Chavo: Iron Man by Alfred Gough & Miles Millar, Revisions By David Hayter (ang.). Latino Review. [dostęp 2006-04-24].
  22. ↑ a b Borys Kit: Marvel Studios outlines slew of superhero titles (ang.). The Hollywood Reporter. [dostęp 2006-04-28].
  23. ↑ Quint visits the IRON MAN production offices! Art! Favreau speaks about sequels (?!?), casting... (ang.). [dostęp 2015-09-28].
  24. ↑ Funding Initiated for Iron Man Movie - Superhero Hype! (ang.). Super Hero Hype, 2007-03-02. [dostęp 2015-09-28].
  25. ↑ Jon Favreau on Iron Man Shooting (ang.). Super Hero Hype, 2007-03-19. [dostęp 2015-09-28].
  26. ↑ a b c d RON MAN Production Notes (ang.). scifijapan.com. [dostęp 2016-08-21].
  27. ↑ David Coppler: Flying with the stars (ang.). Edwards Air Force Base. [dostęp 2015-09-28].
  28. ↑ Iron Man Movie Update! (ang.). Super Hero Hype. [dostęp 2015-09-28].
  29. ↑ a b Kirk Honeycutt: Iron Man - Film Review (pol.). The Hollywood Reporter. [dostęp 2008-04-27].
  30. ↑ Edward Douglas: Exclusive: An In-Depth Iron Man Talk with Jon Favreau (ang.). Super Hero Hype. [dostęp 2008-04-29].
  31. ↑ James Christopher Monger: Iron Man (Original Motion Picture Soundtrack) (ang.). Allmusic. [dostęp 2010-04-20].
  32. ↑ Marc Graser: Studios suit up for Super Bowl (ang.). Variety. [dostęp 2001-12-19].
  33. ↑ Marc Graser: ‘Iron Man’ rides with Audi (ang.). Variety. [dostęp 2007-07-25].
  34. ↑ IRON MAN'S POTENT PROMO PARTNERS (ang.). ICv2. [dostęp 2008-01-15].
  35. ↑ a b Ryan Geddes: IRON MAN FILM CAST TO VOICE GAME (ang.). IGN. [dostęp 2008-03-20].
  36. ↑ Marvel: IRON MAN: FAST FRIENDS (2008) #1 (ang.). marvel.com. [dostęp 2008-09-16].
  37. ↑ Marvel: WALMART EXCLUSIVE: IRON MAN DIGICOMIC (ang.). marvel.com. [dostęp 2008-09-25].
  38. ↑ Marvel: IRON MAN: I AM IRON MAN! (2010) #1 (ang.). marvel.com. [dostęp 2010-01-27].
  39. ↑ Trace William Cowen: Earn a PhD in Marvel With the Official 'Guidebook to the Marvel Cinematic Universe' Series (ang.). Complex. [dostęp 2015-09-09].
  40. ↑ Marvel: Guidebook to the Marvel Cinematic Universe - Marvel's Iron Man #1 (ang.). marvel.com. [dostęp 2015-10-28].
  41. ↑ Iron Man Aussie Premiere Pics (ang.). Super Hero Hype. [dostęp 2008-04-14].
  42. ↑ Peter Sciretta: Iron Man NOT Coming Early (ang.). Slash Film. [dostęp 2008-03-12].
  43. ↑ premiery i zapowiedzi 2008 (pol.). Filmweb. [dostęp 2015-10-10].
  44. ↑ Marvel: IRON-CLAD DATE: MAY 2, 2008 (ang.). marvel.com. [dostęp 2006-06-23].
  45. ↑ Iron Man (2008) Wydania (pol.). Filmweb. [dostęp 2010-10-10].
  46. ↑ Anthony Breznican: Marvel's delayed 'Phase One' box set to now feature 'Phase Two' tease -- VIDEO (ang.). Entertainment Weekly. [dostęp 2012-11-20].
  47. ↑ Nikki Finke: Disney Completes Purchase Of Marvel Home Entertainment Distribution Rights (ang.). Deadline. [dostęp 2013-07-02].
  48. ↑ a b c Iron Man (ang.). Box Office Mojo. [dostęp 2015-01-30].
  49. ↑ Rotten Tomatoes: Iron Man (ang.). Rotten Tomatoes. [dostęp 2015-07-02].
  50. ↑ Metacritic: Iron Man (ang.). Metacritic. [dostęp 2015-07-02].
  51. ↑ Todd McCarthy: Review: ‘Iron Man’ (pol.). Variety. [dostęp 2008-04-25].
  52. ↑ Anthony Oliver Scott: Heavy Suit, Light Touches (pol.). The New York Times. [dostęp 2008-05-02].
  53. ↑ Cristobal Giraldez Catalan: “Heckuva Job, Tony!” Racism and Hegemony Rage in Iron Man (pol.). Bright Lights Film Journal. [dostęp 2008-07-31].
  54. ↑ Łukasz Muszyński: Człowiek w żelazie (pol.). Filmweb. [dostęp 2008-04-24].
  55. ↑ Tomasz Piętowski: Nerwy ze stali, serce jak dzwon (pol.). Stopklatka.pl. [dostęp 2008-04-30].
  56. ↑ William Keck: MTV Movie Awards full of pomp, promotion (ang.). USA Today. [dostęp 2008-06-02].
  57. ↑ Arthur Ochs Sulzberger, Jr.: 2008 Teen Choice Awards winners and nominees (ang.). Los Angeles Times. [dostęp 2008-06-17].
  58. ↑ 2009 NOMINEES & WINNERS (ang.). People's Choice Award. [dostęp 2008-06-02].
  59. ↑ `Doubt' Tops SAG Pack (ang.). CBS News. [dostęp 2008-12-18].
  60. ↑ Bafta Film Awards 2009: The winners (ang.). BBC News. [dostęp 2009-02-08].
  61. ↑ Casey Seijas: ‘THE DARK KNIGHT’, ‘IRON MAN’ ROCK THE GRAMMY NOMINATIONS (ang.). MTV. [dostęp 2008-12-04].
  62. ↑ Complete list of Academy Award winners and nominees - CNN.com (ang.). CNN. [dostęp 2015-09-28].
  63. ↑ Nickelodeon Kids' Choice Awards 2009 Press Kit | Nominees (ang.). Nickelodeon. [dostęp 2015-09-28].
  64. ↑ Empire Awards 2009 Best Film (ang.). Empire. [dostęp 2011-11-06].
  65. ↑ Empire Awards 2009 Best Sci-Fi / Superhero (ang.). Empire. [dostęp 2011-11-06].
  66. ↑ Empire Awards 2009 Best Actor (ang.). Empire. [dostęp 2011-11-06].
  67. ↑ MTV’S 2009 MOVIE AWARD NOMINATIONS ARE PACKED WITH COMIC BOOK NODS — VOTE NOW! (ang.). MTV. [dostęp 2009-05-04].
  68. ↑ Marcin Pietrzyk: Pięć statuetek Saturnów dla „Mrocznego rycerza” (pol.). Filmweb. [dostęp 2015-09-28].
  69. ↑ Marcin Pietrzyk: „Mroczny rycerz” przewodzi nominacjom do Saturnów (pol.). Filmweb. [dostęp 2015-09-28].
  70. ↑ Marcin Pietrzyk: Jon Favreau już oficjalnie reżyserem "Iron Mana 2" (pol.). Filmweb. [dostęp 2008-07-10].
  71. ↑ Marcin Pietrzyk: Scenarzysta "Tropic Thunder" pisze "Iron Mana 2" (pol.). Filmweb. [dostęp 2008-07-16].
  72. ↑ Marvel: IRON MAN 2 WRAPS ON SCHEDULE (ang.). marvel.com. [dostęp 2009-07-18].
  73. ↑ Marcin Pietrzyk: Samuel L. Jackson powróci w „Iron Man 2” (pol.). Filmweb. [dostęp 2008-10-20].
  74. ↑ a b Germain Lussier: Marvel's Iron Man 3 Flies Into IMAX 3D (ang.). marvel.com. [dostęp 2013-06-22].

Bibliografia[edytuj]

Linki zewnętrzne[edytuj]

p • d • e
Marvel Cinematic Universe
Filmy
(2008–)
Faza 1
(2008–2012)
Iron Man (2008) • Incredible Hulk (2008) • Iron Man 2 (2010) • Thor (2011) • Captain America: Pierwsze starcie (2011) • Avengers (2012)
Faza 2
(2013–2015)
Faza 3
(2016–2019)
Seriale
(2013–)
ABC
(2013–)
Agentka Carter
(2015–2016)
Netflix
(2015–)
Marvel One-Shots
(2011–2014)
Pozostałe
komiksy powiązane (2010–) • WHiH NewsFront (2015–) • obsada • postacie
Portal:Fantastyka • Wikiprojekt:Fantastyka • Wikiprojekt:Filmy • Portal:Film
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Iron_Man_(film)&oldid=46941198”