Artykuł na Medal

Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Kapitan Ameryka:
Wojna bohaterów
Captain America: Civil War
Ilustracja
Logo filmu
Gatunek

superbohaterski
fantastyka naukowa
akcja

Rok produkcji

2016

Data premiery

12 kwietnia 2016
6 maja 2016 (Polska)

Kraj produkcji

Stany Zjednoczone

Język

angielski

Czas trwania

147 minut[1]

Reżyseria

Anthony i Joe Russo

Scenariusz

Christopher Markus
Stephen McFeely

Główne role

Chris Evans
Robert Downey Jr.
Scarlett Johansson
Sebastian Stan
Anthony Mackie
Don Cheadle
Jeremy Renner
Chadwick Boseman
Paul Bettany
Elizabeth Olsen
Paul Rudd
Emily VanCamp
Tom Holland
Frank Grillo
William Hurt
Daniel Brühl

Muzyka

Henry Jackman

Zdjęcia

Trent OpalochInformacje powiązane z artykułem „Trent Opaloch” w Wikidanych

Scenografia

Owen Paterson

Kostiumy

Judianna Makovsky

Montaż

Jeffrey Ford
Matthew Schmidt

Produkcja

Kevin Feige

Wytwórnia

Marvel Studios

Dystrybucja

Walt Disney Studios Motion Pictures

Budżet

250 000 000 USD

Przychody brutto

1 153 296 293 USD

Chronologia
Produkcja
Daredevil
sezon 2
(2016) 		Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów
(2016) 		Luke Cage
sezon 1
(2016)
Wydarzenia
Agenci T.A.R.C.Z.Y.
sezon 3, odc.19
(2016) 		Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów
(2016) 		Agenci T.A.R.C.Z.Y.
sezon 3, odc.20
(2016)
Seria Kapitan Ameryka
Kapitan Ameryka: Zimowy żołnierz
(2014) 		Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów
(2016) 		Captain America: New World Order
(2024)

Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów (oryg. Captain America: Civil War) – amerykański fantastycznonaukowy film akcji z 2016 roku na podstawie serii komiksów o superbohaterze o pseudonimie Kapitan Ameryka wydawnictwa Marvel Comics. Za reżyserię odpowiadali Anthony i Joe Russo na podstawie scenariusza Christophera Markusa i Stephena McFeelya. Tytułową rolę zagrał Chris Evans, a obok niego w rolach głównych wystąpili: Robert Downey Jr., Scarlett Johansson, Sebastian Stan, Anthony Mackie, Don Cheadle, Jeremy Renner, Chadwick Boseman, Paul Bettany, Elizabeth Olsen, Paul Rudd, Emily VanCamp, Tom Holland, Frank Grillo, William Hurt i Daniel Brühl.

Po wydarzeniach w Avengers: Czas Ultrona, Steve Rogers wraz z nowym zespołem Avengers muszą sobie poradzić z kolejnym międzynarodowym problemem. Władze państw próbują wprowadzić ustawę regulującą działania superbohaterów oraz określenie, kiedy mogą korzystać z pomocy Avengers[2].

Wojna bohaterów wchodzi w skład III Fazy Filmowego Uniwersum Marvela. Jest to trzynasty film należący do tej franczyzy, który stanowi część jej pierwszego rozdziału zatytułowanego Saga Nieskończoności. Jest to również kontynuacja filmów Kapitan Ameryka: Pierwsze starcie z 2011 i Kapitan Ameryka: Zimowy żołnierz z 2014 roku. W 2021 roku zadebiutował w serwisie Disney+ serialowy spin-off, Falcon i Zimowy Żołnierz, z Mackiem i Stanem w tytułowych rolach. Na 2024 rok zapowiedziano czwarty film serii, Captain America: New World Order.

Światowa premiera filmu miała miejsce 12 kwietnia 2016 roku w Los Angeles, w Polsce zaś zadebiutował on 6 maja tego samego roku. Wojna bohaterów zarobiła przeszło 1,15 miliarda dolarów przy budżecie wynoszącym 250 milionów. Otrzymała również pozytywne oceny od krytyków.

Streszczenie fabuły[edytuj | edytuj kod]

W 1991 roku poddany hipnozie superżołnierz James „Bucky” Barnes zostaje wysłany z bazy Hydry na Syberii do przechwycenia samochodu przewożącego surowicę superżołnierza. Obecnie, rok po pokonaniu Ultrona w Sokovii przez Avengers, Steve Rogers, Natasha Romanoff, Sam Wilson i Wanda Maximoff powstrzymują Brocka Rumlowa przed kradzieżą broni biologicznej z laboratorium w Lagos. Rumlow wysadza się w powietrze, mając nadzieję, że zabije przy tym również Rogersa. Jednak Maximoff dzięki telekinezie podnosi go do góry, powodując eksplozję w powietrzu i niszcząc pobliski budynek, w którym ginie kilku pracowników humanitarnych z Wakandy[3][4].

Sekretarz stanu, Thaddeus Ross, informuje Avengers, że Narody Zjednoczone przygotowują się do przyjęcia aktu nazwanego „Porozumienia z Sokovii”, które mają na celu utworzenie jednostki ONZ do spraw nadzoru i kontroli nad superbohaterami. Avengers są podzieleni: Tony Stark wspiera nadzór ze względu na swoją rolę w stworzeniu Ultrona, co doprowadziło do zniszczenia Sokovii, a Rogers wierzy bardziej w swoje własne wyroki niż rządy. Helmut Zemo odnajduje i zabija jednego z byłych przełożonych Barnesa z Hydry oraz kradnie książkę, która zawiera słowa uaktywniające hipnozę Barnesa. Na konferencji ONZ w Wiedniu, podczas której ratyfikowano „Porozumienia”, eksplozja zabija króla Wakandy T’Chakę. Ujęcia z kamer monitoringu ujawniają, że sprawcą wybuchu jest Barnes, którego syn T’Chaki, T’Challa, przysięga zabić. Rogers, podczas spotkania z Sharon Carter, dowiaduje się o miejscu pobytu Barnesa i o zamiarach władz, aby go zabić. Rogers postanawia ratować Barnesa, który jest jego przyjacielem z dzieciństwa, z którym wspólnie walczył podczas II wojny światowej. Rogers i Wilson odnajdują Barnesa w Bukareszcie i starają się go ochronić przed T’Challą i władzami, jednak cała czwórka, razem z T’Challą, zostają zatrzymani[3][4].

Zemo, podszywając się pod psychiatrę, dociera do Barnesa i recytuje słowa z książki, czyniąc Barnesa podatnym na kontrolę. Zadaje mu pytania, a następnie nakazuje mu uciekać, aby samemu uciec. Rogers zatrzymuje Barnesa i ukrywa go. Kiedy Barnes odzyskuje świadomość, wyjaśnia mu, że to Zemo zaatakował posiedzenie ONZ w Wiedniu, ponieważ chciał wiedzieć, gdzie znajduje się baza Hydry na Syberii, w której znajdują się w stanie hibernacji inni „Zimowi żołnierze”. Aby powstrzymać Zemo, Rogers i Wilson rekrutują Maximoff, Clintona Bartona i Scotta Langa. Natomiast Stark na rozkaz Rossa gromadzi zespół składający się z Romanoff, T’Challi, Jamesa Rhodesa, Visiona i Petera Parkera, aby schwytać renegatów. Na lotnisku w Lipsku między dwoma stronami dochodzi do starcia, w wyniku którego Rhodes zostaje sparaliżowany, a Maximoff, Barton, Wilson i Lang zostają aresztowani i umieszczeni w podwodnym więzieniu Raft. Romanoff postanawia się ukrywać, bo pozwoliła odlecieć quinjetem Rogersowi i Barnesowi[3][4].

Tarcza Kapitana Ameryki

Stark odkrywa, że Barnes był wrobiony przez Zemo i przekonuje Wilsona, aby zdradził mu, gdzie jest Rogers. Nie informując Rossa, Stark udaje się na Syberię, gdzie zawiera rozejm z Rogersem i Barnesem. Okazuje się, że Stark był śledzony przez T’Challę oraz że zahibernowani w bazie superżołnierze zostali zabici przez Zemo. Zemo pokazuje im nagranie ujawniające, że samochodem, z którego Barnes przechwycił serum w 1991 roku, jechali rodzice Starka, których Barnes zabił. Rozzłoszczony Stark atakuje Rogersa i Barnesa. Po długiej walce Rogers ostatecznie obezwładnia Starka i odchodzi z rannym Barnesem, pozostawiając tarczę. Zemo zadowolony, że pomścił śmierć swojej rodziny, która zginęła w Sokovii w wyniku działań Avengers, postanawia popełnić samobójstwo. Zostaje jednak powstrzymany przez T’Challę i oddany władzom[3][4].

Później Stark konstruuje specjalny egzoszkielet dla Rhodesa, który umożliwia mu chodzenie, ignoruje wezwanie generała Rossa, który chce, aby podjął interwencję w więzieniu Raft, a Rogers uwalnia stamtąd swoich sojuszników. W trakcie wyświetlania napisów końcowych pojawia się scena, w której Barnes i Rogers otrzymują azyl w Wakandzie. Barnes decyduje się na ponowną hibernację, do czasu, kiedy zostanie odnalezione lekarstwo na działanie hipnozy Hydry. W scenie po napisach końcowych Parker bawi się nowym gadżetem, który dostał od Starka[3][4].

Obsada[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Lista obsady w filmach Filmowego Uniwersum Marvela.
Polski dubbing[5]
• Paweł Ciołkosz jako Steve Rogers / Kapitan Ameryka
• Mariusz Bonaszewski jako Tony Stark / Iron Man
• Wiktoria Gorodeckaja jako Natasha Romanoff / Czarna Wdowa
• Marcin Hycnar jako James „Bucky” Barnes
• Mateusz Damięcki jako Sam Wilson / Falcon
• Tomasz Sapryk jako James „Rhodey” Rhodes / War Machine
• Marcin Przybylski jako Clint Barton / Hawkeye
• Kamil Kula jako T’Challa / Czarna Pantera
• Grzegorz Kwiecień jako Vision
• Lidia Sadowa jako Wanda Maximoff / Scarlet Witch
• Piotr Adamczyk jako Scott Lang / Ant-Man
• Agnieszka Więdłocha jako Sharon Carter
• Jakub Gawlik jako Peter Parker / Spider-Man
• Przemysław Sadowski jako Brock Rumlow / Crossbones
• Mariusz Benoit jako Thaddeus „Thunderbolt” Ross
• Paweł Domagała jako Helmut Zemo
  • Chris Evans jako Steve Rogers / Kapitan Ameryka, członek Avengers i lider frakcji sprzeciwiającej się regulacjom. Weteran II wojny światowej, który został poddany działaniu serum superżołnierza. Spędził kilkadziesiąt lat w letargu zamrożony w lodowcu i został z niego przebudzony w latach współczesnych[6].
  • Robert Downey Jr. jako Tony Stark / Iron Man, członek Avengers, lider frakcji popierającej regulacje. Geniusz, biznesmen, filantrop i playboy, który skonstruował dla siebie serię bojowych pancerzy wspomaganych[7].
  • Scarlett Johansson jako Natasha Romanoff / Czarna Wdowa, członek Avengers; stoi po stronie frakcji popierającej regulacje, którą dowodzi Stark. Była agentka T.A.R.C.Z.Y., pracowała jako wysoce wyszkolony szpieg[8].
  • Sebastian Stan jako James „Bucky” Barnes, były zabójca, który stoi po stronie frakcji przeciwnej regulacjom, której liderem jest Rogers. W czasach II wojny światowej był najlepszym przyjacielem Rogersa, który rzekomo poniósł śmierć. Został jednak poddany ulepszeniom, praniu mózgu i przeszkolony na zabójcę przez Hydrę[9].
  • Anthony Mackie jako Sam Wilson / Falcon, członek Avengers przeciwny regulacjom. Weteran sił powietrznych, który został przeszkolony do walki w powietrzu przy użyciu specjalnych skrzydeł. Wilson korzysta także z drona o nazwie Redwing[10].
  • Don Cheadle jako James „Rhodey” Rhodes / War Machine, Avenger, który staje po stronie frakcji popierającej regulacje, której liderem jest Stark. Były oficer sił powietrznych armii Stanów Zjednoczonych wyposażony w zbroję War Machine[2].
  • Jeremy Renner jako Clint Barton / Hawkeye, były Avenger, który staje po stronie frakcji przeciwnej regulacjom, której liderem jest Rogers. Jest mistrzem w łucznictwie, wcześniej współpracował z T.A.R.C.Z.Ą.[11]
  • Chadwick Boseman jako T’Challa / Czarna Pantera, książę afrykańskiego plemienia Wakanda, który staje po stronie frakcji popierającej regulacje, której liderem jest Stark[7].
  • Paul Bettany jako Vision, Avenger, który staje po stronie frakcji popierającej regulacje, której liderem jest Stark. Jest androidem, który powstał przy użyciu sztucznej inteligencji J.A.R.V.I.S.-a i Kamienia Umysłu[2].
  • Elizabeth Olsen jako Wanda Maximoff. Potrafi posługiwać się magią, posiada też umiejętności hipnozy i telekinezy. Pochodzi z Sokovii, kraju położonego we wschodniej Europie. Należy do Avengers i staje po stronie frakcji przeciwnej regulacjom, której liderem jest Rogers[12].
  • Paul Rudd jako Scott Lang / Ant-Man, były złodziej, który staje po stronie frakcji przeciwnej regulacjom, której liderem jest Rogers. Posługuje się kombinezonem, dzięki któremu może się pomniejszyć jak i powiększyć[2].
  • Emily VanCamp jako Sharon Carter, była agentka T.A.R.C.Z.Y., która staje po stronie frakcji przeciwnej regulacjom, której liderem jest Rogers[2].
  • Tom Holland jako Peter Parker / Spider-Man, nastolatek posiadający pajęcze zdolności w wyniku ugryzienia przez genetycznie zmodyfikowanego pająka, który staje po stronie frakcji popierającej regulacje, której liderem jest Stark[13][14].
  • Frank Grillo jako Brock Rumlow / Crossbones, były dowódca T.A.R.C.Z.Y., kierujący jednostką antyterrorystyczną S.T.R.I.K.E., który okazał się być agentem Hydry[15].
  • William Hurt jako Thaddeus „Thunderbolt” Ross, sekretarz stanu Stanów Zjednoczonych i były generał armii amerykańskiej[2].
  • Daniel Brühl jako Helmut Zemo, terrorysta z Sokovii, który ma obsesję na punkcie pokonania Avengers[16].

Swoje role z poprzednich filmów franczyzy powtórzyli: John Slattery jako Howard Stark, ojciec Tony’ego Starka[17] oraz Kerry Condon jako F.R.I.D.A.Y., komputerowa sztuczna inteligencja stworzona przez Starka, która zarządza jego posiadłością i zbrojami[18].

W filmie ponadto wystąpili: Martin Freeman jako Everett K. Ross, członek organizacji antyterrorystycznej[19]; John Kani jako T’Chaka, władca Wakandy i ojciec T’Challi[20]; Alfre Woodard jako Miriam Sharpe, matka amerykańskiego obywatela, który zginął podczas bitwy o Sokovię[21]; Marisa Tomei jako May Parker, ciocia Petera Parkera[18]; Hope Davis jako Maria Stark, matka Tony’ego[17]; Florence Kasumba jako Ayo, członkini Dora Milaje[22] oraz Gene Farber jako Vasily Karpov, sowiecki żołnierz Hydry[23].

W rolach cameo pojawili się: Stan Lee, twórca komiksów Marvel Comics jako kurier; reżyser filmu Joe Russo jako Theo Broussard, psychiatra zamordowany przez Zemo; Jim Rash jako członek wydziału MIT oraz Damion Poitier jako najemnik Rumlowa[23].

Chris Evans
(Steve Rogers / Kapitan Ameryka)
Robert Downey Jr.
(Tony Stark / Iron Man)
Scarlett Johansson
(Natasha Romanoff / Czarna Wdowa)
Sebastian Stan
(James „Bucky” Barnes / Zimowy Żołnierz)
Anthony Mackie
(Sam Wilson / Falcon)
Don Cheadle
(James „Rhodey” Rhodes / War Machine)
Jeremy Renner
(Clint Barton / Hawkeye)
Chadwick Boseman
(T'Challa / Czarna Pantera)
Paul Bettany
(Vision)
Elizabeth Olsen
(Wanda Maximoff / Scarlet Witch)
Paul Rudd
(Scott Lang / Ant-Man)
Emily VanCamp
(Sharon Carter)
Tom Holland
(Peter Parker / Spider-Man)
Frank Grillo
(Brock Rumlow / Crossbones)
William Hurt
(Thaddeus „Thunderbolt” Ross)
Daniel Brühl
(Helmut Zemo)

Produkcja[edytuj | edytuj kod]

Rozwój projektu[edytuj | edytuj kod]

Anthony i Joe Russo, reżyserzy filmu

W marcu 2014 roku potwierdzono, że Anthony i Joe Russo powrócą na stanowisko reżysera, a Christopher Markus i Stephen McFeely jako scenarzyści trzeciego filmu[24]. Markus i McFeely rozpoczęli prace nad scenariuszem pod koniec 2013 roku[6], natomiast bracia Russo zaczęli prace przy filmie w lutym 2014 roku[25]. Marvel Studios było zadowolone z pracy reżyserów nad filmem Kapitan Ameryka: Zimowy żołnierz i zdecydowało się na ponowne ich zatrudnienie po jego pokazach testowych[6].

W kwietniu Joe Russo poinformował, że film będzie kontynuacją historii rozpoczętej w Zimowym żołnierzu[26]. W tym samym miesiącu wyznaczono datę amerykańskiej premiery filmu na 6 marca 2016 roku[27]. Na początku października ujawniono, że film będzie inspirowany miniserią Wojna Domowa (oryg. Civil War) autorstwa Marka Millara z lat 2006 – 2008[28]. 28 października 2014 roku podczas MarvelEvent, gdzie przedstawiono skład filmów III Fazy MCU, ujawniono pełny tytuł filmu, Captain America: Civil War[7]. Początkowo studio planowało, że będzie to drugi film III Fazy Filmowego Uniwersum Marvela, jednak zdecydowano, że będzie on ją rozpoczynał, a Ant-Man ostatecznie został przypisany do II Fazy[29][7]. W lipcu 2015 roku Kevin Feige ujawnił, że postać grana przez Evangeline Lilly, Hope van Dyne / Osa, znalazła się we wczesnych wersjach scenariusza[30].

Casting[edytuj | edytuj kod]

W styczniu 2014 roku potwierdzono, że Chris Evans powróci jako Steve Rogers / Kapitan Ameryka[6]. W październiku ujawniono, że swoją rolę z poprzednich filmów franczyzy powtórzą Sebastian Stan jako Bucky Barnes[9] i Robert Downey Jr. jako Tony Stark / Iron Man. Poinformowano również, że Chadwick Boseman zagra T’Challę / Czarną Panterę[7]. W listopadzie ujawniono, że do obsady dołączyli: Frank Grillo jako Brock Rumlow[15], Anthony Mackie jako Falcon i Daniel Brühl[10].

W styczniu 2015 roku poinformowano, że Scarlett Johansson powróci jako Natasha Romanoff / Czarna Wdowa[8], a w marcu ujawniono, że w filmie pojawi się Jeremy Renner jako Clint Barton / Hawkeye[11]. W kwietniu Elizabeth Olsen poinformowała, że powróci jako Wanda Maximoff[12]. Wyjawiono też, że Brühl zagra Helmuta Zemo[16]. W maju do obsady dołączyli: Emily VanCamp jako Sharon Carter, Paul Bettany jako Vision, Don Cheadle jako James Rhodes, Paul Rudd jako Scott Lang i William Hurt jako Thaddeus Ross[2] oraz Martin Freeman[31]. W tym samym miesiącu przeprowadzono zdjęcia próbne dla sześciu aktorów ubiegających się o rolę Petera Parkera / Spider-Mana. Kevin Feige, Amy Pascal i bracia Russo sprawdzili aktorów pod kątem „chemii” z Evansem i Downeyem[32][33]. W następnym miesiącu poinformowano, że Tom Holland otrzymał tę rolę[13].

Również w tym samym miesiącu Samuel L. Jackson wyjawił, że grana przez niego postać, Nick Fury, miała się pojawić w filmie według zapewnień reżyserów i był zaskoczony, że się tak jednak nie stało[34]. Natomiast we wrześniu Mark Ruffalo ujawnił, że początkowo miał powtórzyć rolę Bruce’a Bannera / Hulka, jednak ostatecznie zrezygnowano z tego pomysłu ze względu na zakończenie w filmie Avengers: Czas Ultrona[35].

W lutym 2016 roku ujawniono, że Freeman zagra Everetta K. Rossa[31]. Pojawiły się też wtedy informacje, że Gwyneth Paltrow powróci jako Pepper Potts[36], jednak w kwietniu zostały one zdementowane[37]. W tym samym miesiącu ujawniono, że w filmie zagrali Alfre Woodard i Jim Rash. Rok wcześniej Woodard otrzymała również angaż do serialu Marvel’s Luke Cage jako Mariah Dillard[38]. Informacja ta wzbudziła nadzieje na powiązanie filmów z serialami Netfliksa, jednak kilka dni później poinformowano, że zagra ona inną rolę, Miriam Sharpe[21].

Zdjęcia i postprodukcja[edytuj | edytuj kod]

Plan zdjęciowy w Atlancie

Zdjęcia do filmu rozpoczęły się 27 kwietnia 2015 roku[39] w Pinewood Studios w Atlancie[2] pod roboczym tytułem Sputnik[40]. W maju realizowano zdjęcia na terenie Atlanty, między innymi w dzielnicach Buckhead[41], Midtown Atlanta[42] i Downtown Atlanta[43] oraz w mieście Norcross[41]. Philips Arena posłużyła w filmie jako targowisko w Lagos, siedziba Porsche w Atlancie jako baza Avangers, a Atlanta Civic Center jako Instytut Chorób Zakaźnych w Lagosie i wnętrza Massachusetts Institute of Technology[44]. W sierpniu ekipa filmowa przeniosła się do Niemiec, gdzie zrealizowano zdjęcia na Stadionie Olimpijskim w Berlinie[45] i w porcie lotniczym Lipsk/Halle[46]. Zdjęcia nakręcono również w Portoryko[47], na Islandii[2] i w Norwegii[48]. Prace na planie zakończyły się 22 sierpnia[49]. Za zdjęcia odpowiadał Trent Opaloch[2]. Chad Stahelski, David Leitch i Spiro Razatos otrzymali funkcje asystentów reżyserów[50]. Scenografią zajął się Owen Paterson, a kostiumy zaprojektowała Judianna Makovsky[2].

Dodatkowe zdjęcia do filmu zrealizowano w drugiej połowie stycznia 2016 roku[51]. Montażem zajęli się Jeffrey Ford i Matthew Schmidt[52]. Efekty specjalne zostały stworzone przez studia produkcyjne: Industrial Light & Magic, Lola VFX, Method Studios, Luma Pictures, DNEG, Image Engine, Trixter, Cinesite i The Third Floor, a odpowiadał za nie Dan Deleeuw[53][48][54]. Lola VFX zajęło się efektami odmłodzenia Roberta Downeya Jr. o około 30 lat i wyglądem Visiona. Method Studios pracowało nad sceną, w której Bucky próbuje uciec helikopterem i nad finałową walką pomiędzy Rogersem i Buckym, a Starkiem. Głównym zadaniem studia przy tej walce były: wygląd ramienia Bucky’ego, tarcza Kapitana Ameryki i zbroja Iron Mana. Industrial Light & Magic przygotowało scenę walki na lotnisku, sceny w opuszczonej bazie Hydry oraz wspólnie z Method pracowało nad sceną walki finałowej. Luma Pictures zajęło się między innymi krzesłem do hipnozy Zimowego Żołnierza i efektami nanotechnologii w zbroi Iron Mana[48]. Na początku kwietnia 2016 roku Anthony i Joe Russo poinformowali, że zakończyli prace nad filmem[55].

Muzyka[edytuj | edytuj kod]

W sierpniu 2014 roku poinformowano, że Henry Jackman, który pracował przy Kapitan Ameryka: Zimowy żołnierz, skomponuje muzykę do filmu[56]. Ścieżka dźwiękowa nagrana została w Air Lyndhurst Studio w Londynie[57]. Album z muzyką Jackmana, Captain America: Civil War Original Motion Picture Soundtrack, został wydany 6 maja 2016 roku przez Hollywood Records[58].

W filmie wykorzystano ponadto utwór „Left Hand Free” zespołu alt-J[59].

Promocja[edytuj | edytuj kod]

Autobus promujący film w Orlando, w Stanach Zjednoczonych

15 sierpnia 2015 roku Kevin Feige, Chris Evans i Anthony Mackie pojawili się podczas D23 Expo, gdzie zaprezentowano fragmenty filmu[60]. W następnym miesiącu te same fragmenty zostały również pokazane na Asia Pop Comic Convention[61]. 24 listopada został zaprezentowany pierwszy zwiastun filmu podczas programu Jimmy Kimmel Live![62]. Zwiastun ten został obejrzany 61 milionów razy w ciągu pierwszych 24 godzin[63].

4 lutego 2016 roku studio pokazało własną wersję akcji „#FriendsDay” na Facebooku[64]. 7 lutego zaprezentowano spot podczas 50. Super Bowl[65]. Pomiędzy 7 a 10 marca zaprezentowano plakaty z drużyną Kapitana Ameryki i Iron Mana[66] oraz pokazano ostateczny zwiastun filmu[67]. Został on obejrzany 95 milionów razy w ciągu pierwszych 24 godzin i wygenerował 240 tysięcy konwersacji w mediach społecznościowych[68]. W tym samym miesiącu Marvel Studios razem z National Academy of Sciences, Dolby Laboratories, Broadcom i Synchrony Bank ogłosili konkurs „Girls Reforming the Future Challenge” skierowany do dziewcząt w wieku 15–18 lat zajmującymi się naukami ścisłymi; pięcioro z nich otrzymało wejściówki na światową premierę w Los Angeles oraz wycieczkę po Walt Disney Studios, a główną nagrodą był staż w Marvel Studios[69].

Partnerami promocyjnymi byli: Hasbro, Lego, Funko, Hot Wheels, Rubies, Mad Engine, C-Life, Jay Franco, Global Brand Group, Kellogg’s, Hallmark, American Greetings[70], Coca-Cola[71], Google, Samsung, Wrigley, Harley Davidson, Audi, Synchrony Financial, Pringles, Keebler, Pizza Hut, Pop Secret, Mouser Electronics i Vivo. Koszty kampanii oszacowane zostały na 200 milionów dolarów[72].

Komiksy powiązane / Przewodniki
 Osobny artykuł: Lista komiksów powiązanych z Filmowym Uniwersum Marvela.

16 i 30 grudnia 2015 roku oraz 6 i 27 stycznia 2017 roku Marvel Comics wydało czterozeszytowy komiks Captain America: Civil War Prelude, który zawiera adaptacje filmów Iron Man 3 i Kapitan Ameryka: Zimowy żołnierz. Scenariusz do niego napisał Will Corona Pilgrim, a rysunki stworzył Szymon Kudranski[73][74][75][76]. Natomiast 1 marca i 5 kwietnia 2017 roku wydana została adaptacja Wojny bohaterów w dwuzeszytowym komiksie Spider-Man: Homecoming Prelude. Pilgrim ponownie odpowiadał za scenariusz, a za rysunki Todd Nauck[77][78].

25 stycznia 2017 roku został wydany cyfrowo Guidebook to the Marvel Cinematic Universe: Marvel’s Captain America: Civil War, który zawiera fakty dotyczące filmu, porównania do komiksów oraz informacje produkcyjne[4]. 13 grudnia 2017 roku udostępniono drukiem wydanie zbiorcze, zatytułowane Marvel Cinematic Universe Guidebook: The Good, The Bad, The Guardians, w którym znalazła się także treść tego przewodnika[79].

WHiH NewsFront with Christine Everhart
 Osobny artykuł: WHiH NewsFront.

22 kwietnia 2016 roku za pośrednictwem portalu YouTube studio rozpoczęło kampanię viralową. Zaprezentowano materiał zapowiadający fikcyjny program informacyjny „NewsFront with Christine Everhart” wyprodukowany przez Marvel Studios oraz Google, gdzie Leslie Bibb powraca do roli Christine Everhart z filmów Iron Man i Iron Man 2. Wspierana jest przez Ala Madrigala, który wciela się w politycznego korespondenta Willa Adamsa. „NewsFront” jest programem fikcyjnej stacji telewizyjnej o nazwie WHIH, która pojawia się w produkcjach Filmowego Uniwersum Marvela[80]. Kolejne materiały pojawiły się 26 i 28 kwietnia oraz 3 maja. W materiałach tych są: dyskusje prowadzone przez Everhart i Adamsa na temat odpowiedzialności Avengers oraz ich kontroli, sonda uliczna na ten temat, wywiad z prezydentem Matthew Ellisem oraz relacja z Lagos[81][82][83].

Wydanie[edytuj | edytuj kod]

Obsada i twórcy filmu podczas premiery w Londynie

Światowa premiera filmu Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów odbyła się 12 kwietnia 2016 roku w Dolby Theatre w Los Angeles[69], natomiast europejska 26 kwietnia w Londynie w Westfield London[84]. W obu tych wydarzeniach uczestniczyła obsada i ekipa produkcyjna filmu oraz zaproszeni goście. Premierom tym towarzyszył czerwony dywan oraz szereg konferencji prasowych. 13 kwietnia film został zaprezentowany podczas CinemaConu w Las Vegas[85].

Dla szerszej publiczności film zadebiutował 27 kwietnia w Belgii, Szwajcarii, Francji, Korei Południowej, Szwecji, Norwegii, we Francji i na Filipinach. Następnego dnia, 28 kwietnia, pojawił się w Austrii, Niemczech, Brazylii i Australii[86][87]. 29 kwietnia dostępny był w Wielkiej Brytanii[88], Japonii i Meksyku[87]. 5 maja zadebiutował w Nowej Zelandii i Rosji[87]. W Stanach Zjednoczonych, Kanadzie[27], Chinach, Indiach[87] i w Polsce dostępny był od 6 maja[89].

Film został wydany cyfrowo w Stanach Zjednoczonych 2 września 2016 roku przez Walt Disney Studios Home Entertainment, a 13 września tego samego roku na nośnikach DVD i Blu-ray[90]. W Polsce został on wydany 20 września tego samego roku przez Galapagos[91]. Do wydania cyfrowego i Blu-ray dołączony został mockument, Team Thor, w reżyserii Taiki Waititiego[92].

5 listopada 2018 roku został wydany również w 11-dyskowej wersji kolekcjonerskiej Marvel Cinematic Universe: Phase Three Collection – Part 1, która zawiera 5 filmów rozpoczynających Fazę Trzecią[93], a 15 listopada następnego roku w specjalnej wersji zawierającej 23 filmy franczyzy tworzące The Infinity Saga[94].

Odbiór[edytuj | edytuj kod]

Box office[edytuj | edytuj kod]

Wojna bohaterów, przy budżecie wynoszącym 250 milionów dolarów[87], zarobiła w weekend otwarcia ponad 200 milionów dolarów[95]. W Stanach Zjednoczonych i Kanadzie film zarobił w weekend otwarcia prawie 180 milionów dolarów. Jego łączny przychód z biletów na świecie osiągnął ponad 1,15 miliarda dolarów, z czego w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie prawie 408 milionów[87].

Do największych rynków należały: Chiny (180,8 miliona), Korea Południowa (62,9 miliona), Wielka Brytania (53,8 miliona), Meksyk (41,4 miliona), Brazylia (40,8 miliona), Australia (25,2 miliona), Japonia (24,4 miliona), Francja (23,2 miliona) i Niemcy (21,8 miliona). W Polsce w weekend otwarcia film obejrzało 167 tysięcy widzów, co dało kwotę prawie 900 tysięcy dolarów[96], a w sumie prawie 2,7 miliona[87].

Krytyka w mediach[edytuj | edytuj kod]

Film spotkał się z pozytywną reakcją krytyków. W serwisie Rotten Tomatoes 90% z 419 recenzji uznano za pozytywne, a średnia ocen wystawionych na ich podstawie wyniosła 7,7 na 10[97]. Na portalu Metacritic średnia ważona ocen z 53 recenzji wyniosła 75 punktów na 100[98]. Natomiast według serwisu CinemaScore, zajmującego się mierzeniem atrakcyjności filmów w Stanach Zjednoczonych, publiczność przyznała mu ocenę A w skali od F do A+[99].

Dave White z „The Wrap” napisał: „Film zachowuje równowagę oferując widzom poważną i mądrą rozrywkę przy jednoczesnym zachowaniu frajdy i zabawy”[100]. Jim Vejvoda z IGN stwierdził, że: „Kapitan Ameryka: Wojna Bohaterów jest filmem przyjemnym, jednak kulejącym w porównaniu z produkcjami Kapitan Ameryka: Zimowy Żołnierz i Avengers: Czas Ultrona. Nie jest nawet częściowo tak mocny lub trzymający w napięciu jak Zimowy Żołnierz, lecz radzi sobie lepiej niż Czas Ultrona w żonglowaniu tyloma różnymi postaciami”[101]. Brian Truitt z „USA Today” napisał: „Łatwiej powiedzieć, czego w Kapitanie Ameryce: Wojnie bohaterów nie ma. Najnowszy film Marvela zawiera momenty śmierci, wątpliwości, tworzące się i rozpadające sojusze, dwóch gości z ksywkami wziętymi od robaków, pocałunek, oraz najlepszą walkę superbohaterów, jaką nakręcono. […] Wojna bohaterów jest najbardziej imponującym filmem z serii Avengers, mimo że to nie kolejna część Avengers”[102]. Justin Chang z „Variety” stwierdził: „To rzadki przypadek, jeśli chodzi o sequele Marvela, gdy kolejną część nie ogląda się jak kontynuację, ale kulminację. [...] Bracia Russo pokazują akcję z wielką pewnością i imponującym zróżnicowaniem, pierwsze sceny nakręcono z intensywnością rodem z Bourne’a, w opozycji do późniejszych, bardziej klasycznych starć. Co imponuje, film faktycznie jest zainteresowany kwestiami, które porusza, takimi jak wolność czy odpowiedzialność, heroizm czy samowolka oraz co to wszystko mówi o jednostkach, które się tych czynów dopuszczają”[52]. Dan Jolin z „Empire Magazine” napisał: „Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów to najlepszy jak dotąd film Marvel Studios”[103]. Richard Roeper z „Chicago Sun-Times” stwierdził: „Wyrazy uznania dla współreżyserów Anthony'ego i Joe Russo oraz zespołu scenarzystów za żonglowanie kilkunastoma postaciami z komiksów i wieloma liniami fabularnymi”[104]. A.O. Scott z The New York Times napisał: „Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów w żaden sposób nie wykracza poza konwencje gatunku. Wręcz przeciwnie: udaje się, ponieważ tak naprawdę nie próbuje”[105].

Jakub Popielecki z portalu Filmweb napisał: „Bracia Russo po raz kolejny dowodzą, że w temacie piorących się po gębach nadludzi nie mają sobie równych. I choć pożyczona ze współczesnego kina akcji roztrzęsiona kamera i szarpany montaż zazwyczaj stanowią kulę u nogi gatunku – tutaj działają doskonale”[106]. Łukasz Radomski z serwisu NaEkranie.pl stwierdził: „Jest dobrze. Jest bardzo dobrze. Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów to jeden z najpoważniejszych i najmroczniejszych filmów Marvela; jest pod tym względem udoskonaloną wersją Zimowego Żołnierza, a trudno o lepszą rekomendację. Udowadnia też, że dobrze opowiedziana historia konfliktu jest więcej warta niż mroczne filtry i nawalanka”[107]. Bartosz Czartoryski z serwisu Onet.pl napisał, że: „Magiczna receptura Marvel Studios nadal nie straciła nic ze swojej mocy. Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów to bodaj najbardziej kompletny z dotychczasowych odcinków niekończącej się – bo na to się zanosi – kinowej sagi”[108]. Natomiast Marcin Zwierzchowski z tygodnika „Polityka” stwierdził: „Trzynasty film w Kinowym Uniwersum Marvela nie przyniósł twórcom pecha. „Wojna bohaterów” to jedna z najlepszych odsłon tej komiksowej serii i przykład doskonałej rzemieślniczej pracy”[109].

Nagrody i nominacje[edytuj | edytuj kod]

Rok Ceremonia Kategoria Nominowani Rezultat Przypis
2016 Teen Choice Awards Ulubiony film fantasy / science-fiction Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów Wygrana [110][111]
Ulubiona aktorka w filmie science-fiction / fantasy Scarlett Johansson Nominacja
Ulubiony aktor w filmie science-fiction / fantasy Chris Evans Wygrana
Robert Downey Jr. Nominacja
Ulubiona postać kradnąca sceny Chadwick Boseman Nominacja
Tom Holland Nominacja
Ulubiona chemia filmowa Robert Downey Jr., Scarlett Johansson, Don Cheadle, Paul Bettany i Chadwick Boseman Nominacja
Chris Evans, Sebastian Stan, Anthony Mackie, Elizabeth Olsen i Jeremy Renner Nominacja
Ulubiony pocałunek Chris Evans i Emily VanCamp Nominacja
Ulubiony czarny charakter Daniel Brühl Nominacja
Critics’ Choice Awards Najlepszy film akcji Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów Nominacja [112]
Najlepszy aktor w filmie akcji Chris Evans Nominacja
Najlepsza aktorka w filmie akcji Scarlett Johansson Nominacja
Golden Schmoes Awards Ulubiony film Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów Nominacja [113]
Najbardziej przereklamowany film Nominacja
Najlepszy zwiastun Nominacja
Przełomowy występ Tom Holland Wygrana
Najlepsze efekty specjalne Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów Nominacja
Najlepsza scena akcji Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów Wygrana
Najbardziej pamiętna scena Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów Nominacja
Najfajniejsza postać Tom Holland jako Spider-Man Nominacja
Chadwick Boseman jako Czarna Pantera Nominacja
Najlepsze wydanie DVD / Blu-ray Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów Nominacja
Indiana Film Journalists Association Najlepszy film Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów Nominacja [114]
Najlepszy scenariusz adaptowany Christopher Markus i Stephen McFeely Nominacja
Najlpesza reżyseria Anthony i Joe Russo Nominacja
Najlpesza obsada Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów Nominacja
Najlepszy aktor Chris Evans Nominacja
Najlpeszy aktor drugoplanowy Robert Downey Jr. Nominacja
Najlpesza aktorka drugoplanowa Scarlett Johansson Nominacja
Przełomowy występ Tom Holland Nominacja
Najlepsza rola głosowa / za pomocą techniki przechwytywania ruchu Tom Holland Nominacja
Dragon Awards Najlepszy film fantastycznonaukowy / fantasy Anthony i Joe Russo, Christopher Markus, Stephen McFeely Nominacja [115]
Hollywood Post Alliance Najlepsze efekty specjalne w fimie Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów Nominacja [116]
Las Vegas Film Critics Society Awards Najlpeszy film akcji Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów Wygrana [117]
Phoenix Film Critics Society Awards Najlepsze efekty specjalne Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów Nominacja [118]
St. Louis Film Critics Association Najlpeszy film akcji Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów Wygrana [119]
Najlepsza scena w filmie Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów Nominacja [120]
2017 People’s Choice Awards Ulubiony film Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów Nominacja [121]
Ulubiony film akcji Nominacja
Ulubiona aktorka Scarlett Johansson Nominacja
Ulubiona aktorka w filmie akcji Nominacja
Ulubiony aktor Robert Downey Jr. Nominacja
Ulubiony aktor w filmie akcji Wygrana
Chris Evans Nominacja
Annie Awards Animacja postaci w filmie / serialu aktorskim Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów Nominacja [122]
Amerykańska Gildia Aktorów Filmowych Najlepszy występ kaskaderski w filmie Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów Nominacja [123]
NAACP Image Awards Najlepszy aktor drugoplanowy w filmie Chadwick Boseman Nominacja [124]
Najlpesza reżyseria filmu Anthony i Joe Russo Nominacja
Kids’ Choice Awards Ulubiony film Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów Nominacja [125]
Ulubiony aktor filmowy Robert Downey Jr. Nominacja
Chris Evans Nominacja
Ulubiona aktorka filmowa Scarlett Johansson Nominacja
Ulubiony buttkicker Chris Evans Wygrana
Scarlett Johansson Nominacja
Ulubieni frenemies Robert Downey Jr. i Chris Evans Nominacja
Ulubiona drużyna Chris Evans, Robert Downey Jr., Scarlett Johansson, Sebastian Stan, Anthony Mackie, Don Cheadle, Jeremy Renner, Chadwick Boseman Nominacja
Empire Awards Najlepszy męski debiut Tom Holland Nominacja [126]
Najlepszy thriller Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów Nominacja
Najlepsze kostiumy Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów Nominacja
Najlepsze efekty specjalne Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów Nominacja
Saturn Awards Najlepsza adaptacja komiksu Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów Nominacja [127]
Najlepsza reżyseria Anthony i Joe Russo Nominacja
Najlepszy aktor Chris Evans Nominacja
Najlepszy aktor drugoplanowy Chadwick Boseman Nominacja
Najlepsza aktorka drugoplanowa Scarlett Johansson Nominacja
Najlepszy występ młodego aktora Tom Holland Wygrana
Najlepszy montaż Jeffrey Ford i Matthew Schmidt Nominacja
Najlepsza scenografia Owen Paterson Nominacja
Georgia Film Critics Association Oglethorpe Award Anthony i Joe Russo, Christopher Markus, Stephen McFeely Nominacja [128]
Hawaii Film Critics Society Najlepszy zespół kaskaderski Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów Nominacja [129]
Golden Reel Awards Najlepszy montaż dźwięku – efekty dźwiękowe w filmie fabularnym Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów Nominacja [130]

Kontynuacja[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Falcon i Zimowy Żołnierz.

Chris Evans powtórzył rolę Steve’a Rogersa / Kapitana Ameryki w filmach Avengers: Wojna bez granic z 2018[131] i Avengers: Koniec gry z 2019[132].

We wrześniu 2018 roku ujawniono, że Marvel Studios pracuje nad kilkoma limitowanymi serialami dla serwisu Disney+, które skoncentrowane mają być wokół postaci drugoplanowych z filmów franczyzy[133]. W październiku tego samego roku Malcolm Spellman został zatrudniony na stanowisko głównego scenarzysty serialu, który miał się skupiać na postaciach Sama Wilsona / Falcona i Bucky’ego Barnesa / Zimowego Żołnierza[134]. W kwietniu 2019 roku oficjalnie zapowiedziano serial zatytułowany Falcon i Zimowy Żołnierz (oryg. The Falcon and the Winter Soldier)[135]. Za reżyserię odpowiadała Kari Skogland[136]. Serial zadebiutował w 2021 roku. Tytułowe role zagrali Anthony Mackie i Sebastian Stan, a obok nich w głównych rolach wystąpili: Emily VanCamp, Wyatt Russell, Erin Kellyman, Danny Ramirez, Georges St-Pierre, Adepero Oduye, Daniel Brühl, Don Cheadle[137], Julia Louis-Dreyfus[138] i Florence Kasumba[139].

W kwietniu 2021 roku poinformowano, że przygotowywany jest czwarty film o Kapitanie Ameryce, który kontynuwać będzie historię Sama Wilsona z serialu Falcon i Zimowy Żołnierz. Za jego scenariusz odpowiadać mają Spellman i Dalan Musson[140], a za reżyserię Julius Onah[141]. Captain America: New World Order został zapowiedziany na 2024 rok, a w tytułowej roli wystąpi Anthony Mackie[142].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Graeme McMillan: 'Captain America: Civil War' Will Be the Longest Marvel Studios Film to Date. The Hollywood Reporter. [dostęp 2016-03-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-02-08)]. (ang.).
  2. ↑ a b c d e f g h i j k Marvel Studios Begins Production on Marvel’s 'Captain America: Civil War'. marvel.com. [dostęp 2015-05-07]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  3. ↑ a b c d e Anthony i Joe Russo, Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów, Walt Disney Studios Motion Pictures.
  4. ↑ a b c d e f O’Sullivan ↓.
  5. ↑ Jacek Stankiewicz: „Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów”: obsada polskiego dubbingu. polski-dubbing.pl. [dostęp 2016-05-06]. (pol.).
  6. ↑ a b c d Justin Kroll: ‘Captain America 3’ Takes Shape at Marvel (Exlusive). Variety. [dostęp 2014-01-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-12-07)]. (ang.).
  7. ↑ a b c d e Rebecca Ford, Borys Kit: Marvel Reveals Complete Phase 3 Plans, Dates 'Black Panther,' 'Inhumans,' ‘Avengers: Infinity War’. The Hollywood Reporter. [dostęp 2014-10-28]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  8. ↑ a b Chris Arrant: Captain America: Civil War Directors: Black Widow Will Be Back, More. Newsarama. [dostęp 2015-01-15]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  9. ↑ a b Mike Fleming Jr: Sebastian Stan Joins ‘The Martian’ And ‘Ricki And The Flash’. Deadline Hollywood. [dostęp 2014-10-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-25)]. (ang.).
  10. ↑ a b Mike Fleming Jr: Daniel Bruhl To Play Villain In ‘Captain America: Civil War’. Deadline Hollywood. [dostęp 2014-11-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-02-14)]. (ang.).
  11. ↑ a b Borys Kit: Jeremy Renner Joins Amy Adams in Sci-Fi 'Story of Your Life' (Exclusive). The Hollywood Reporter. [dostęp 2015-03-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-08)]. (ang.).
  12. ↑ a b Joshua Nealey: Elizabeth Olsen confirms she’ll be in ‘Captain America: Civil War. Hypable. [dostęp 2015-04-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-28)]. (ang.).
  13. ↑ a b Sony Pictures and Marvel Studios Find Their 'Spider-Man' Star and Director. marvel.com. [dostęp 2015-06-23]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  14. ↑ Ross Miller: Spider-Man makes first appearance in new Captain America: Civil War trailer. The Verge. [dostęp 2016-03-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-09)]. (ang.).
  15. ↑ a b Samantha Highfill: Frank Grillo talks Crossbones' return in 'Captain America: Civil War'. Entertainment Weekly. [dostęp 2014-11-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-26)]. (ang.).
  16. ↑ a b Simon Brew: Captain America: Civil War - Daniel Bruhl confirms role. Den of Geek. [dostęp 2015-04-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-10-15)]. (ang.).
  17. ↑ a b Christopher Campbell: 11 Big Questions Left Unanswered By Captain America: Civil War. Film School Rejects. [dostęp 2016-05-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-08-05)]. (ang.).
  18. ↑ a b Tony Guerrero: Every Captain America: Civil War Character From Marvel Comics Confirmed so Far. GameSpot. [dostęp 2016-05-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-22)]. (ang.).
  19. ↑ Phil De Semlyen: Martin Freeman’s Captain America: Civil War character revealed. Empire Magazine. [dostęp 2016-02-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-15)]. (ang.).
  20. ↑ Robbie Collin: Captain America: Civil War is Marvel’s best film so far - review. The Daily Telegraph. [dostęp 2016-04-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-09-15)]. (ang.).
  21. ↑ a b Mike Sampson: Here’s Who Alfre Woodard Plays in ‘Captain America: Civil War’. Screen Crush. [dostęp 2016-04-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-07)]. (ang.).
  22. ↑ Valerie Complex: Move or Be Moved: Interview With ‘Black Panther’ Actress Florence Kasumba. Black Girl Nerds. [dostęp 2018-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  23. ↑ a b Andrew Dyce: Every Captain America: Civil War Easter Egg & Hidden Secret. Screen Rant. [dostęp 2016-05-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-07-27)]. (ang.).
  24. ↑ Steve Weintraub: Directors Joe & Anthony Russo Confirm They'll Direct Captain America 3; Say They're Breaking the Story Now with Screenwriters Christopher Markus & Stephen McFeely. Collider. [dostęp 2014-03-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-02-28)]. (ang.).
  25. ↑ Eric Goldman: Captain America 3 Directors On Making Sure the Next Sequel Offers Surprises. IGN. [dostęp 2014-08-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-11)]. (ang.).
  26. ↑ Gina McIntyre: ‘Captain America: Winter Soldier’ inspired by ‘Star Wars,’ ‘French Connection’. Los Angeles Times. [dostęp 2014-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  27. ↑ a b Marc Storm: Captain America to Return to Theaters May 6, 2016. marvel.com. [dostęp 2014-04-07]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  28. ↑ Marc Graser: Robert Downey Jr. to Join ‘Captain America 3’ (Exlusive). Variety. [dostęp 2014-10-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-21)]. (ang.).
  29. ↑ Josh Wigler: 'Ant-Man,' ‘Doctor Strange’ Lead Marvel’s Phase Three. MTV. [dostęp 2013-01-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-06)]. (ang.).
  30. ↑ Peter Sciretta: When Will We See Hope Van Dyne As The Wasp? Kevin Feige Responds!. /Film. [dostęp 2015-07-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-12-10)]. (ang.).
  31. ↑ a b Marc Strom: Martin Freeman Joins Marvel’s 'Captain America: Civil War'. marvel.com. [dostęp 2015-05-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-02-13)]. (ang.).
  32. ↑ Borys Kit: Spider-Man Hopefuls Screen-Test in Atlanta as Marvel Decision Nears (Exclusive). The Hollywood Reporter. [dostęp 2015-05-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-08)]. (ang.).
  33. ↑ Borys Kit, Tatiana Siegel: Robert Downey Jr. and Secret Screen-Tests: How the New 'Spider-Man' Team Was Chosen. The Hollywood Reporter. [dostęp 2015-06-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-26)]. (ang.).
  34. ↑ Max Nicholson: Samuel L. Jackson Talks Frozone in The Incredibles 2, Nick Fury's Absence From Captain America: Civil War. IGN. [dostęp 2015-06-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-07-27)]. (ang.).
  35. ↑ Spencer Perry: Mark Ruffalo Reveals The Hulk Was in Captain America: Civil War But Marvel is Saving Him. Superhero Hype. [dostęp 2015-09-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-09-29)]. (ang.).
  36. ↑ Jeff Sneider: Gwyneth Paltrow Will Return as Pepper Potts in ‘Captain America: Civil War’. The Wrap. [dostęp 2016-02-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-02-23)]. (ang.).
  37. ↑ Matt Donnelly: ‘Captain America: Civil War’ Won’t Include an Actor We Expected to See. The Wrap. [dostęp 2016-04-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-20)]. (ang.).
  38. ↑ Chris Arrant: Update: Is a Netflix Luke Cage Character In Captain America: Civil War?. Newsarama. [dostęp 2016-04-05]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  39. ↑ Meagan Damore: Frank Grillo Teases Crossbones' "Captain America: Civil War" Appearance. CBR.com. [dostęp 2015-04-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-08)]. (ang.).
  40. ↑ Ellie Hensley: "Captain America: Civil War" begins filming in Atlanta. American Business Journal. [dostęp 2015-04-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-02-24)]. (ang.).
  41. ↑ a b Jennifer Brett: Photos from the “Captain America: Civil War” set in Atlanta. Atlanta Journal-Constitution. [dostęp 2015-05-11]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  42. ↑ Jennifer Brett: Photos from the set of “Captain America: Civil War”. Atlanta Journal-Constitution. [dostęp 2015-05-13]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  43. ↑ Jennifer Brett: Chris Evans, Scarlett Johansson and Anthony Mackie film “Captain America” in downtown Atlanta. Atlanta Journal-Constitution. [dostęp 2015-05-16]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  44. ↑ Jennifer Leslie: "Captain America: Civil War" was shot in, around Atlanta. WXIA-TV. [dostęp 2016-05-05]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  45. ↑ Emily Hawett: Chris Evans spotted filming Captain America: Civil War at desolate Olympic Stadium in Berlin. Daily Mail. [dostęp 2015-08-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-08)]. (ang.).
  46. ↑ Doreen Beilke: „Captain America“-Dreh mit Chris Evans und Daniel Brühl am Flughafen Hollywood in Leipzig gelandet. Bild. [dostęp 2015-08-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-08)]. (niem.).
  47. ↑ Ryan Ingram: Mackie Reveals "Captain America 3: Civil War" Filming Locations. CBR.com. [dostęp 2015-01-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-25)]. (ang.).
  48. ↑ a b c Mike Seymour: Captain America: a very civil war. FX Guide. [dostęp 2016-05-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-31)]. (ang.).
  49. ↑ Spencer Perry: Captain America: Civil War Wraps Principal Photography. Superhero Hype. [dostęp 2015-08-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-09-29)]. (ang.).
  50. ↑ Britt Hayes: ‘Captain America: Civil War’ Had a Little Help From the Directors of ‘John Wick’. Screen Rant. [dostęp 2016-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-08-19)]. (ang.).
  51. ↑ Devin Feraci: Captain America: Civil War Is Testing Through The Roof. Birth.Movies.Death.. [dostęp 2016-01-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-02-04)]. (ang.).
  52. ↑ a b Justin Chang: Film Review: ‘Captain America: Civil War’. Variety. [dostęp 2016-04-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-07)]. (ang.).
  53. ↑ Marvel unleashes first 'Captain America: Civil War' trailer. AnimationXpress. [dostęp 2015-11-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-20)]. (ang.).
  54. ↑ Vincent Frei: Captain America: Civil War. Art of VFX. [dostęp 2016-03-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-12-01)]. (ang.).
  55. ↑ Alex Leadbeater: Captain America: Civil War – 8 Big Things We Learned From The Russo’s Facebook Q&A. What Culture. [dostęp 2016-04-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-07)]. (ang.).
  56. ↑ Russ Burlingame: Exclusive: Captain America 3 Directors Talk Villains And Who Is Returning. Comic Book. [dostęp 2014-08-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-02-25)]. (ang.).
  57. ↑ Marvel to Release Captain America: Civil War Soundtrack. Broadway World. [dostęp 2016-05-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-10)]. (ang.).
  58. ↑ ‘Captain America: Civil War’ Soundtrack Details. Film Music Reporter. [dostęp 2016-04-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-02-02)]. (ang.).
  59. ↑ Maggie Panos: Spider-Man's Intro Music Is a Jam, and It May Have a Deeper Meaning. PopSugar. [dostęp 2016-05-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-01-06)]. (ang.).
  60. ↑ Anthony Breznican: Captain America: Civil War, Doctor Strange: Marvel brings film slate to Disney's D23 Expo. Entertainment Weekly. [dostęp 2015-08-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-08)]. (ang.).
  61. ↑ JC Ansis: Never-seen scenes of 'Captain America: Civil War' to be shown at AsiaPop Comicon Manila. CNN Philippines. [dostęp 2015-09-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-26)]. (ang.).
  62. ↑ Ryan Parker: 'Captain America: Civil War' Trailer Debuts. The Hollywood Reporter. [dostęp 2015-11-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-08)]. (ang.).
  63. ↑ Patrick Cavanaugh: Marvel's 'Captain America: Civil War' Trailer Shatters World Record. marvel.com. [dostęp 2015-11-30]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  64. ↑ Jennifer Konerman: Captain America Celebrates Facebook's #FriendsDay. The Hollywood Reporter. [dostęp 2016-02-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-08)]. (ang.).
  65. ↑ Dave McNary: ‘Captain America: Civil War’ Super Bowl Trailer Dominates Social Media. Variety. [dostęp 2016-02-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-08)]. (ang.).
  66. ↑ Scott Mendelson: Still No Spider-Man In 'Captain America: Civil War' Posters. Forbes. [dostęp 2016-03-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-08)]. (ang.).
  67. ↑ Jim Vejvoda: Captain America: Civil War Teases Second Trailer. IGN. [dostęp 2016-03-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-08)]. (ang.).
  68. ↑ Anthony Breznican: Captain America: Civil War trailer nears 100 million views in 24 hours. Entertainment Weekly. [dostęp 2016-03-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-08)]. (ang.).
  69. ↑ a b Brian Truitt: Exclusive: Marvel launches program for girl scientists. USA Today. [dostęp 2016-03-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-13)]. (ang.).
  70. ↑ Dave McNary: Marvel Unveils ‘Captain America: Civil War’ Licensees (Exlusive). Variety. [dostęp 2015-06-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-08)]. (ang.).
  71. ↑ E.J. Schultz: The Strategy Behind Coke's Marvel Super Bowl Ad. Ad Age. [dostęp 2016-02-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-02-24)]. (ang.).
  72. ↑ Mia Galuppo: From Pizza Boxes to Motorcycles: Marvel Reveals $200 Million in 'Civil War' Brand Partnerships. The Hollywood Reporter. [dostęp 2016-05-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-11)]. (ang.).
  73. ↑ Marvel's Captain America: Civil War Prelude (2015) #1. marvel.com. [dostęp 2021-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-08)]. (ang.).
  74. ↑ Marvel's Captain America: Civil War Prelude (2015) #2. marvel.com. [dostęp 2021-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-09-29)]. (ang.).
  75. ↑ Marvel's Captain America: Civil War Prelude (2015) #3. marvel.com. [dostęp 2021-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-22)]. (ang.).
  76. ↑ Marvel's Captain America: Civil War Prelude (2015) #4. marvel.com. [dostęp 2021-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-27)]. (ang.).
  77. ↑ Spider-Man: Homecoming Prelude (2017) #1 (of 2). marvel.com. [dostęp 2021-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-14)]. (ang.).
  78. ↑ Spider-Man: Homecoming Prelude (2017) #2 (of 2). marvel.com. [dostęp 2021-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-14)]. (ang.).
  79. ↑ Marvel Cinematic Universe Guidebook: The Good, The Bad, The Guardians HC (Hardcover). marvel.com. [dostęp 2020-12-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-09-26)]. (ang.).
  80. ↑ Silias Lesnik: WHIH News Returns for Civil War Viral Video!. Coming Soon. [dostęp 2016-04-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-08)]. (ang.).
  81. ↑ Spencer Perry: WHIH Investigates The Cost of Saving the World in New Civil War Viral Video. Superhero Hype. [dostęp 2016-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-24)]. (ang.).
  82. ↑ Silias Lesnik: WHIH Newsfront Returns With a New Civil War Viral Video. Coming Soon. [dostęp 2016-04-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-31)]. (ang.).
  83. ↑ Spencer Perry: WHIH Sits Down With Marvel Cinematic Universe President Ellis. Superhero Hype. [dostęp 2016-05-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-02-25)]. (ang.).
  84. ↑ 'Captain America: Civil War' premieres in London. UPI. [dostęp 2016-04-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-08-13)]. (ang.).
  85. ↑ Anthony D’Alessandro: Disney Shows Off First 27 Minutes Of ‘Finding Dory’, ‘Captain America: Civil War’ Screens – CinemaCon. Deadline Hollywood. [dostęp 2016-04-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-02-11)]. (ang.).
  86. ↑ Nancy Tartaglione: ‘Captain America: Civil War’ Blasts Off With $14.9M On Day One Overseas. Deadline Hollywood. [dostęp 2016-04-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-03)]. (ang.).
  87. ↑ a b c d e f g Captain America: Civil War. Box Office Mojo. [dostęp 2021-02-10]. (ang.).
  88. ↑ Rachel Babbage: Captain America: Civil War to start shooting in two weeks. Digital Spy. [dostęp 2015-03-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-05)]. (ang.).
  89. ↑ Kapitan Ameryka: Wojna Bohaterów - fragment filmu ujawniony na gali MTV Movie Awards 2016! Zobacz!. Eska.pl. [dostęp 2016-04-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-27)]. (pol.).
  90. ↑ Spencer Perry: Captain America: Civil War Blu-ray and Digital Release Coming in September. Coming Soon. [dostęp 2016-06-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-08)]. (ang.).
  91. ↑ Wojna Bohaterów na Blu-ray 3D, Blu-ray i DVD już od 20 września. EFantastyka.pl. [dostęp 2016-09-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-27)]. (pol.).
  92. ↑ Aaron Couch: Watch the 'Thor' Mockumentary Showing What the Avenger Was Doing During 'Civil War'. The Hollywood Reporter. [dostęp 2016-08-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-08)]. (ang.).
  93. ↑ Part 1 of Phase 3 of the Marvel Cinematic Universe is getting a Collectors Edition box set. steelbookbluray.com. [dostęp 2018-09-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-12-23)]. (ang.).
  94. ↑ Gina Carbone: MCU Infinity Saga Box Sets Quickly Sold Out, And Fans Complain They're Damaged. Cinema Blend. [dostęp 2019-11-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-16)]. (ang.).
  95. ↑ Nancy Tartaglione: ‘Captain America: Civil War’ Grabs $200.4M In Debut; ‘Jungle Book’ A Beast, And With ‘Zootopia’ Disney Has $1.24B From Three Titles – Int’l Box Office Final. Deadline Hollwyood. [dostęp 2016-05-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-02-25)]. (ang.).
  96. ↑ 167 tysięcy widzów w Polsce na „Kapitanie Ameryce: Wojnie bohaterów”. Filmweb. [dostęp 2016-05-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-17)]. (pol.).
  97. ↑ Captain America: Civil War (2016). Rotten Tomatoes. [dostęp 2021-03-10]. (ang.).
  98. ↑ Captain America: Civil War. Metacritic. [dostęp 2021-03-10]. (ang.).
  99. ↑ Anthony D’Alessandro: Why ‘Captain America: Civil War’ Is Poised To Be This Summer’s Top-Grossing Live-Action Film: B.O. Postmortem. Deadline Hollywood. [dostęp 2016-05-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-02-25)]. (ang.).
  100. ↑ Dave White: ‘Captain America: Civil War’ Review: Chris Evans Fights Back in Satisfying Sequel. The Wrap. [dostęp 2016-04-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-18)]. (ang.).
  101. ↑ Jim Vejvoda: Captain America: Civil War Review. IGN. [dostęp 2016-04-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-05)]. (ang.).
  102. ↑ Brian Truitt: Review: 'Captain America: Civil War' explores family, friendship, sacrifice. USA Today. [dostęp 2016-05-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-08)]. (ang.).
  103. ↑ Dan Jolin: Captain America: Civil War Review. Empire Magazine. [dostęp 2016-04-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-08)]. (ang.).
  104. ↑ Richard Roeper: ‘Captain America: Civil War’ review: Choose your own avenger. Chicago Sun-Times. [dostęp 2016-05-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-07-22)]. (ang.).
  105. ↑ A.O. Scott: Review: In ‘Captain America: Civil War,’ Super-Bro Against Super-Bro. The New York Times. [dostęp 2016-05-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-08)]. (ang.).
  106. ↑ Jakub Popielecki: Polityczne figurki. Filmweb. [dostęp 2016-05-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-12)]. (pol.).
  107. ↑ Łukasz Radomski: Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów – recenzja przedpremierowa. NaEkranie.pl. [dostęp 2016-04-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-15)]. (pol.).
  108. ↑ Bartosz Czartoryski: „Kapitan Ameryka: wojna bohaterów”: wszyscy przegrywają...? [Recenzja]. Onet.pl. [dostęp 2016-04-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-12)]. (pol.).
  109. ↑ Marcin Zwierzchowski: Iron Man vs Kapitan Ameryka. Polityka. [dostęp 2016-05-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-01)]. (pol.).
  110. ↑ Mike Vulpo: Teen Choice Awards 2016 Nominations Announced: See the „First Wave” of Potential Winners. E! Entertainment. [dostęp 2016-05-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-10)]. (ang.).
  111. ↑ Maya Eliahou: Teen Choice Awards 2016--Captain America: Civil War Leads Second Wave of Nominations. E! Entertainment. [dostęp 2016-06-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-02-26)]. (ang.).
  112. ↑ Gregg Kilday: 'La La Land,' 'Arrival,' 'Moonlight' Top Critics' Choice Nominations. The Hollywood Reporter. [dostęp 2016-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-08)]. (ang.).
  113. ↑ Golden Schmoes Winners and nominees (2016). JoBlo.com. [dostęp 2021-03-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-13)]. (ang.).
  114. ↑ IFJA 2016 Film Awards Nominated Films and Performances. Indiana Film Journalists Association. [dostęp 2016-11-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-16)]. (ang.).
  115. ↑ Andrew Liptak: The inaugural Dragon Awards highlight the populist side of science fiction and fantasy. The Verge. [dostęp 2016-09-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-30)]. (ang.).
  116. ↑ 2016 HPA Awards. Hollywood Post Alliance. [dostęp 2021-03-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-18)]. (ang.).
  117. ↑ Matt Neglia: The 2016 Las Vegas Film Critics Society Winners. Next Best Picture. [dostęp 2016-12-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-15)]. (ang.).
  118. ↑ Matt Neglia: The 2016 Phoenix Film Critics Society (PFCS) Awards Winners. Next Best Picture. [dostęp 2016-12-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-12-01)]. (ang.).
  119. ↑ Matt Neglia: The 2016 St. Louis Film Critics Association (StLFCA) Winners. Next Best Picture. [dostęp 2016-12-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-27)]. (ang.).
  120. ↑ Matt Neglia: The 2016 St. Louis Film Critics Association (StLFCA) Awards Nominations. Next Best Picture. [dostęp 2016-12-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-02-01)]. (ang.).
  121. ↑ Patrick Hipes: People’s Choice Awards Nominees Set. Deadline Hollywood. [dostęp 2016-11-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-02-25)]. (ang.).
  122. ↑ Adam Chitwood: ‘Zootopia’ and ‘Kubo’ Lead Annie Awards Nominations; ‘Game of Thrones’ and ‘Civil War’ Land Nods. Collider. [dostęp 2016-11-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-08-12)]. (ang.).
  123. ↑ SAG Award Nominations 2017: The Complete List. The Hollywood Reporter. [dostęp 2016-12-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-08)]. (ang.).
  124. ↑ Matt Neglia: The 2016 NAACP Image Award Nominations. Next Best Picture. [dostęp 2016-12-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-16)]. (ang.).
  125. ↑ Dani Levy: Justin Timberlake and Kevin Hart Lead Nickelodeon’s Kids’ Choice Awards Nominations. Variety. [dostęp 2017-02-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-02-16)]. (ang.).
  126. ↑ James Dyer: 2017 Three Empire Awards Nominations Announced. Empire Magazine. [dostęp 2017-02-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-12)]. (ang.).
  127. ↑ Dave McNary: ‘Rogue One,’ ‘Walking Dead’ Lead Saturn Awards Nominations. Variety. [dostęp 2017-03-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-10)]. (ang.).
  128. ↑ Oglethorpe Award. Georgia Film Critics Association. [dostęp 2021-03-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-02-06)]. (ang.).
  129. ↑ Matt Neglia: The 2016 Hawaii Film Critics Society Nominations. Next Best Picture. [dostęp 2017-01-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-27)]. (ang.).
  130. ↑ Carolyn Giardina: Golden Reel Awards: 'Hacksaw Ridge' Tops Feature Competition at Sound Editors' Ceremony. The Hollywood Reporter. [dostęp 2017-02-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-25)]. (ang.).
  131. ↑ Owen Gleiberman: Film Review: ‘Avengers: Infinity War’. Variety. [dostęp 2018-04-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-30)]. (ang.).
  132. ↑ Peter Debruge: Film Review: ‘Avengers: Endgame’. Variety. [dostęp 2019-04-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-04-17)]. (ang.).
  133. ↑ Justin Kroll: Loki, Scarlet Witch, Other Marvel Heroes to Get Own TV Series on Disney Streaming Service (EXCLUSIVE). Variety. [dostęp 2018-09-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-11)]. (ang.).
  134. ↑ Geoff Boucher, Patrick Hipes: Marvel Duo Falcon & Winter Soldier Teaming For Disney Streaming Series. Deadline Hollywood. [dostęp 2018-10-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-08-11)]. (ang.).
  135. ↑ Aaron Couch: Marvel's Kevin Feige Promises "Major Storylines" for Disney+ Shows. The Hollywood Reporter. [dostęp 2019-04-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-12)]. (ang.).
  136. ↑ Mike Fleming Jr: Kari Skogland To Direct 6-Part ‘The Falcon And The Winter Soldier’ Miniseries With Anthony Mackie, Sebastian Stan, Daniel Bruhl & Emily Van Camp. Deadline Hollywood. [dostęp 2019-05-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-12-30)]. (ang.).
  137. ↑ Alexandra Ramos: Where You've Seen The Falcon And The Winter Soldier Cast Before. Cinema Blend. [dostęp 2021-03-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-28)]. (ang.).
  138. ↑ Nick Romano: The Falcon and the Winter Soldier drops a surprise cameo that could mean big things for the MCU. Entertainment Weekly. [dostęp 2021-04-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-04-16)]. (ang.).
  139. ↑ Eric Eisenberg: The Falcon And The Winter Soldier Just Hit Us With An Awesome Black Panther Tie-In. Cinema Blend. [dostęp 2021-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-04-02)]. (ang.).
  140. ↑ Borys Kit, Aaron Couch: 'Captain America 4' in the Works With 'Falcon and the Winter Soldier' Showrunner Malcolm Spellman (Exclusive). The Hollywood Reporter. [dostęp 2021-04-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-04-23)]. (ang.).
  141. ↑ Borys Kit: Captain America 4’ Finds Its Director in Filmmaker Julius Onah (Exclusive). The Hollywood Reporter. [dostęp 2022-07-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-07-16)]. (ang.).
  142. ↑ Aaron Couch, Borys Kit: Marvel’s Kevin Feige Unveils Phase 5 Plans, New ‘Avengers’ Movies at Comic-Con. The Hollywood Reporter. [dostęp 2022-07-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-07-24)]. (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Filmowe Uniwersum Marvela
Filmy
(2008–)
Faza I
(2008–2012)
Faza II
(2013–2015)
Faza III
(2016–2019)
Faza IV
(2021–2022)
Faza V
(2023–)
Seriale
(Marvel Studios)
(2021–)
Faza IV
(2021–2022)
Faza V
(2023–)
Seriale
(Marvel Television)
(2013–2020)
ABC
(2013–2020)
Netflix
(2015–2019)
Hulu
(2017–2020)
Freeform
(2018–2019)
Marvel One-Shots
(2011–)
Obsada i postaci
Pozostałe
Filmy fabularne na podstawie publikacji Marvel Comics
Pojedyncze
filmy
Ant-Man
Avengers
Blade
Czarna Pantera
Doktor Strange
Kapitan Ameryka
Kapitan Marvel
Deadpool
Fantastyczna Czwórka
Ghost Rider
Hulk
Iron Man
Punisher
Spider-Man
Strażnicy Galaktyki
Thor
Venom
Wolverine
X-Men
Na podstawie
imprintów
Faceci w czerni
Kick-Ass
Kingsman
Filmy w reżyserii braci Russo
2000-09
2010-19
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kapitan_Ameryka:_Wojna_bohaterów&oldid=68293202”