Szablon:Dobry artykuł/archiwum/2020/05

Aktualnie na stronie głównej

Zbrodnia w Horce – masakra rannych żołnierzy oraz członków wojskowego personelu medycznego 2 Armii Wojska Polskiego dokonana przez żołnierzy niemieckich 26 kwietnia 1945 roku, w ostatnich dniach II wojny światowej, we wsi Horka nieopodal Crostwitz. Podczas walk na Łużycach w kwietniu 1945 roku polska 9 Dywizja Piechoty zdołała się przedrzeć na przedpola Drezna, jednakże wkrótce znalazła się w okrążeniu. Rozkaz zawrócenia na wschód i dołączenia do głównych sił 2 Armii WP okazał się spóźniony, a w dodatku mapa z rozrysowaną marszrutą dywizji przypadkowo wpadła w ręce Niemców. W trakcie odwrotu 15. samodzielny batalion sanitarny, który ewakuował rannych z dywizyjnego punktu medycznego, został zaskoczony przez nieprzyjaciela podczas postoju w Horce. Doszło do masakry, w trakcie której żołnierze Dywizji Grenadierów Pancernych „Brandenburg”, wspierani prawdopodobnie przez kolaborantów ze 104 Brygady Przeciwpancernej „Wolna Ukraina”, zamordowali od 150 do 300 Polaków. Czytaj więcej…

Inne Dobre Artykuły • Jak pisać w stylu encyklopedycznym?

Archiwum ekspozycji dobrych artykułów

Archiwum artykułów, które zostały umieszczone na stronie głównej w rubryce Dobry Artykuł.

1 maja[edytuj kod]

Wielki Bolcik – jezioro na Białorusi, w obwodzie mińskim. Położone jest 31 km na północny zachód od miasta Miadzioł, 17 km od granicy białorusko-litewskiej, w pobliżu chutoru Kujele. Według niektórych źródeł należy do Bołduckiej Grupy Jezior, według innych − jedynie leży w jej sąsiedztwie. Stanowi część dorzecza Straczy i leży na terenie Naroczańskiego Parku Narodowego. Od północy, wschodu i południowego wschodu otacza je rezerwat, od południa i południowego zachodu − strefa regulowanego użytkowania. Zbiornik nie jest wykorzystywany w celach rekreacyjnych, ale przewidywany jest rozwój turystyki ekologicznej. Woda charakteryzuje się czystością i wysoką przejrzystością, a także ciemno-szmaragdową barwą. Jezioro zarasta umiarkowanie. Od strony północno-zachodniej wypływa z niego strumień wpadający do rzeki Stracza, od południa wpada strumień z jeziora Mały Bolcik. W jeziorze występują okoń, płoć, leszcz, szczupak, lin oraz inne ryby.

2 maja[edytuj kod]

Lewatywa z dymu tytoniowego – zabieg medyczny stosowany w przeszłości przez lekarzy europejskich w przypadku wielu dolegliwości, polegający na wdmuchiwaniu dymu tytoniowego w odbytnicę za pomocą lewatywy. Tytoń został uznany za lek niedługo po tym, jak po raz pierwszy przywieziono go z Nowego Świata. Dym tytoniowy był używany przez zachodnich lekarzy jako środek na przeziębienie i senność, ale stosowanie go przez lewatywę było techniką przejętą od Indian Ameryki Północnej. Tę procedurę stosowano przy leczeniu bólu jelit. Oprócz tego, często podejmowano próby reanimacji w taki sposób niedoszłych topielców. Płynne lewatywy tytoniowe często stosowano w celu złagodzenia objawów przepukliny. Choć niektóre przekonania dotyczące skuteczności dymu tytoniowego w celu ochrony przed chorobami trwały aż do XX wieku, stosowanie lewatywy dymu w medycynie zachodniej zaprzestano po 1811 roku, kiedy przez eksperymenty na zwierzętach Benjamin Brodie wykazał, że nikotyna, czyli główny czynnik aktywny w dymie tytoniowym, jest trucizną dla serca, która może zatrzymać krążenie krwi.

3 maja[edytuj kod]

Justyna Steczkowska (ur. 2 sierpnia 1972 w Rzeszowie) – polska piosenkarka, kompozytorka, autorka tekstów, skrzypaczka, aktorka, prezenterka telewizyjna, projektantka mody i osobowość medialna. Znana z szerokiej skali głosu, wyliczonej na cztery oktawy. Działalność muzyczną rozpoczynała w zespołach rockowych i jazzowych. W 1994 roku została laureatką finału pierwszej edycji programu Szansa na sukces oraz zdobyła nagrodę „Karolinki” na 31. Krajowym Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu. W 1995 roku zwyciężyła w finale Festiwalu Piosenki Krajów Nadbałtyckich i reprezentowała Polskę w 40. Konkursie Piosenki Eurowizji. Od 1996 roku wydała 12 solowych albumów studyjnych, a także cztery płyty we współpracy z innymi wykonawcami. Laureatka sześciu nagród Fryderyków, dwóch Wiktorów, Superjedynki i Bursztynowego Słowika. W 2015 roku została uhonorowana Brązowym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”. Wielokrotnie była uwzględniana w rankingach na liście najcenniejszych gwiazd polskiego show-biznesu.

4 maja[edytuj kod]

Grand Prix Węgier 2008 – jedenasta eliminacja Mistrzostw Świata Formuły 1 sezonu 2008, odbywająca się w dniach 1–3 sierpnia 2008 roku na torze Hungaroring w Mogyoród. Wyścig miał miejsce 3 sierpnia i składał się z 70 okrążeń. Zwyciężył Heikki Kovalainen w McLarenie po starcie z drugiej pozycji. Drugie miejsce zajął jadący Toyotą Timo Glock, natomiast na trzecim miejscu finiszował Kimi Räikkönen w Ferrari. Było to pierwsze zwycięstwo Kovalainena i pierwsze podium Glocka w ich startach w Formule 1. Wygrywając Grand Prix Węgier Kovalainen stał się również setnym kierowcą, który wygrał Grand Prix Mistrzostw Świata Formuły 1. O zwycięstwo w wyścigu walczyli szczególnie Lewis Hamilton oraz Felipe Massa. Hamilton startował z pole position, ale na pierwszym zakręcie został wyprzedzony po zewnętrznej przez Massę. Massa i Hamilton walczyli o prowadzenie do 41. okrążenia, kiedy to spłaszczyła się opona w samochodzie Hamiltona. To dało Massie ponad dwudziestosekundową przewagę nad Kovalainenem. Na trzy okrążenia przed metą zepsuł się silnik w pojeździe Massy, dzięki czemu wygrał Kovalainen. Najszybsze okrążenie podczas wyścigu ustanowił Räikkönen.

5 maja[edytuj kod]

Katastrofa kolejowa w Reptowie – wypadek pociągu pospiesznego nr 83102 „Barbakan” relacji Świnoujście – Kraków Główny, do którego doszło 5 maja 1997 roku o godzinie 12:25 na stacji kolejowej Reptowo, a w wyniku którego śmierć poniosło 12 osób, a 35 zostało rannych. W akcji ratunkowej udział brało szesnaście zastępów strażackich. Obszar katastrofy zabezpieczało prawie dziewięćdziesięciu policjantów. Pomocy poszkodowanym udzielało piętnaście zespołów medycznych. Według klasyfikacji wypadków i wydarzeń kolejowych, katastrofa ta została przydzielona, na podstawie przepisów R-3 o prowadzeniu dochodzeń powypadkowych, do kategorii 134 – wypadek z przyczyn nieustalonych. Do zbadania okoliczności, przebiegu i ustalenia przyczyn katastrofy powołano komisję dochodzeniową z Pomorskiej Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w Szczecinie, która stwierdziła, iż katastrofa wydarzyła się wskutek niezwykle rzadkiego nałożenia się czynników, które samoistnie nie stanowią zagrożenia.

6 maja[edytuj kod]

Oszustwo rodziny Katō – trwający ponad 30 lat proceder wyłudzania świadczeń pieniężnych po zmarłym Sōgenie Katō, który do 2010 roku był uznawany za najstarszego mężczyznę mieszkającego w Tokio, kiedy to jego zmumifikowane zwłoki znaleziono w jego sypialni. Stwierdzono wówczas, że prawdopodobnie zmarł w listopadzie 1978 roku, w wieku 79 lat, a jego rodzina nigdy nie ujawniła tej informacji, chcąc zachować rekord długowieczności mężczyzny i związane z tym korzyści finansowe. Wielokrotnie w tym okresie rodzina Katō odmawiała pracownikom szpitala wizyt w domu mężczyzny. Podczas przygotowań do Dnia Szacunku dla Ludzi Starszych w 2010 roku uzasadniała to między innymi stanem wegetatywnym Katō, czy też jego samomumifikacją (sokushinbutsu). Z uwagi na zły stan zwłok Katō przyczyna jego śmierci nigdy nie została ustalona. Odkrycie szczątków Katō zapoczątkowało poszukiwania innych stulatków zaginionych z powodu słabej dokumentacji urzędowej. Badanie wykazało, że policja nie miała informacji o stanie 234 354 osób w wieku powyżej stu lat. Urzędnicy przyznali, że przyczyną wielu z tych przypadków była nieprawidłowo prowadzona dokumentacja.

7 maja[edytuj kod]

Rubis – francuski podwodny stawiacz min z okresu międzywojennego oraz II wojny światowej, jedna z sześciu jednostek typu Saphir. Okręt został zwodowany we wrześniu 1931 roku w stoczni Arsenal de Toulon w Tulonie, a w skład Marine nationale wszedł w kwietniu 1933 roku. Załoga okrętu składała się z 3 oficerów oraz 39 podoficerów i marynarzy, a nazwa okrętu pochodziła od jednego z kamieni szlachetnych – rubinu. Podczas wojny jednostka pełniła służbę na Morzu Śródziemnym, Północnym oraz Atlantyku, po zawarciu zawieszenia broni między Francją a III Rzeszą pływając w składzie marynarki Wolnych Francuzów. Okręt odbył 28 misji bojowych, w wyniku których za pomocą min i torped zatopił 12 statków i 12 okrętów, zaś dwa statki i dwa okręty zostały uszkodzone. W październiku 1949 roku Rubis zakończył służbę, a w styczniu 1958 roku został zatopiony nieopodal Tulonu jako okręt-cel. Wrak okrętu spoczywa na równej stępce, znajduje się w dobrym stanie i jest często odwiedzany przez płetwonurków. Za wojenne dokonania okręt został odznaczony Orderem Wyzwolenia oraz Krzyżem Wojennym.

8 maja[edytuj kod]

Lokator – brytyjski niemy dreszczowiec kryminalny z 1927 roku w reżyserii Alfreda Hitchcocka. Został zrealizowany na podstawie scenariusza autorstwa Eliota Stannarda, będącego adaptacją opublikowanej w 1913 roku bestsellerowej powieści The Lodger pióra Marie Belloc Lowndes. Akcja filmu rozgrywa się w londyńskiej dzielnicy Bloomsbury, w czasach seryjnych, cotygodniowych morderstw. Pewnego wieczora w domu pani Bunting zjawia się tajemniczy nieznajomy, chcący wynająć pokój. Film Hitchcocka uzyskał w większości pochlebne recenzje ze strony krytyków oraz został entuzjastycznie przyjęty przez publiczność, stając się pierwszym komercyjnym sukcesem w dorobku reżysera. Współcześnie Lokator uznawany jest za jeden z kluczowych obrazów, który w znacznym stopniu przyczynił się do rozwoju i ukształtowania dreszczowca jako gatunku filmowego. Określany mianem „pierwszego prawdziwie Hitchcockowskiego filmu”, który zapoczątkował charakterystyczny suspensowy styl reżysera. Główną inspiracją do realizacji Lokatora była historia seryjnego mordercy Kuby Rozpruwacza, któremu przypisuje się morderstwa jedenastu kobiet w londyńskiej dzielnicy Whitechapel w latach 1888–1891.

9 maja[edytuj kod]

Operacja Doomsday – przeprowadzona w Norwegii od 9 maja do 4 września 1945 roku aliancka operacja wojskowa o charakterze policyjnym, mająca za zadanie nadzorowanie kapitulacji wojsk niemieckich po zakończeniu II wojny światowej w Europie oraz zapobieżenie sabotażowi ważnych obiektów wojskowych i cywilnych. Operacja była przeprowadzona przez brytyjską 1. Dywizję Powietrznodesantową oraz wspierające ją oddziały norweskie i amerykańskie. Akt bezwarunkowej kapitulacji Niemiec został dostarczony 8 maja 1945 roku do gen. Franza Böhme, dowódcy sił Wehrmachtu stacjonujących w Norwegii, a 1. Dywizja Powietrznodesantowa wylądowała w pobliżu Oslo i Stavanger między 9 a 11 maja. Do obowiązków operacyjnych należało przywrócenie na tron króla Norwegii Haakona VII, opieka nad byłymi alianckimi jeńcami wojennymi, aresztowanie zbrodniarzy wojennych oraz nadzorowanie oczyszczenia pól minowych. W trakcie operacji potwierdzono również śmierć żołnierzy brytyjskich wojsk powietrznodesantowych, którzy wzięli udział w operacji Freshman, nieudanej próbie zakłócenia niemieckiego programu atomowego w listopadzie 1942 roku. W trakcie realizacji zadań dywizja napotkała sporadyczny, niemiecki opór i wróciła do Wielkiej Brytanii pod koniec sierpnia 1945 roku, by zostać rozwiązaną dwa miesiące później.

10 maja[edytuj kod]

HCP 115N – pierwszy polski prototypowy częściowo niskopodłogowy tramwaj produkowany w zakładach H. Cegielski w Poznaniu. W 1995 roku powstał jeden pojazd na bazie dwóch wagonów Konstal 105N należących do MPK Poznań. 115N miał trzy człony. Pierwszy i ostatni z nich powstały w wyniku przebudowy zakupionych przez producenta wagonów Konstal 105N i dostosowania ich do połączenia osłoniętym czarną gumową harmonią przegubem z nowo zbudowanym niskopodłogowym członem środkowym. Człon środkowy posiadał dwie pary dwuskrzydłowych drzwi. Wszystkie drzwi w pojeździe były plastikowe oraz wyposażone w przyciski indywidualnego otwierania. Ze względu na dużą awaryjność prototypu nie zdecydowano się na produkcję seryjną pojazdu. Tramwaj był eksploatowany do 2006 roku. Zabiegano o pozostawienie pojazdu jako eksponat, ale ostatecznie w sierpnia 2011 roku tramwaj został zezłomowany na złomowisku w Śremie.

11 maja[edytuj kod]

Ziemia Eryka Rudego – nazwa terenów lądowych Grenlandii, które od 27 czerwca 1931 roku do 5 kwietnia 1933 roku były zajmowane przez Norwegię podczas sporu norwesko-duńskiego o Grenlandię. Osadnictwo i działalność łowiecka na tych terenach rozpoczęły się już w średniowieczu i nasiliły w nowożytności. Obszar zyskał na znaczeniu jednak dopiero w na przełomie XIX i XX wieku, kiedy po odzyskaniu niepodległości przez Norwegię wzrosło wśród Norwegów poczucie nacjonalizmu i chęć kolonizacji terenów poza Półwyspem Skandynawskim. Jeden z głównych norweskich badaczy terenów polarnych Adolf Hoel, nacjonalistyczny prawnik i działacz polarny Gustav Smedal, oraz doświadczony traper i podróżnik Hallvard Devold opracowali plan prywatnej okupacji Grenlandii na rzecz Norwegii. Jego skutkiem było wbicie norweskiej flagi w osadzie Myggbukta 27 czerwca 1931 roku i ogłoszenie tego terenu Ziemią Eryka Rudego. 13 dni później norweski parlament zatwierdził okupację i ogłosił, iż od tej pory tereny te należą do Królestwa Norwegii. Strona duńska zgłosiła od razu sprawę do Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej w Hadze. Trybunał orzekł o bezpodstawnej okupacji części Grenlandii i nakazał stronie norweskiej oddać tereny pod władanie Danii. 5 kwietnia 1933 roku oficjalnie zakończono okupację i zwrócono okupowane ziemie.

12 maja[edytuj kod]

Obóz pracy na Flugplatzu w Lublinie – niemiecki nazistowski obóz pracy funkcjonujący od jesieni 1941 roku do listopada 1943 roku na terenie przedwojennych zakładów Lubelskiej Wytwórni Samolotów w Lublinie. Pierwotne plany zakładały, że więźniowie i więźniarki będą pracować na rzecz ulokowanych w obozie zakładów odzieżowych Waffen-SS. Wiosną 1942 roku, po rozpoczęciu masowej eksterminacji Żydów w Generalnym Gubernatorstwie, w obozie na Flugplatzu zorganizowano centralny ośrodek gromadzenia i przetwarzania mienia, które odebrano ofiarom. Jednocześnie pełnił także funkcję punktu etapowego, w którym zatrzymywały się pociągi zmierzające do ośrodków zagłady w dystrykcie lubelskim. Na obozowej rampie przeprowadzano „selekcje”, a zdolnych do pracy Żydów wyłączano z transportów, po czym pozostawiano na Flugplatzu, kierowano do obozu koncentracyjnego KL Lublin na Majdanku lub wysyłano do innych obozów pracy. Pod koniec 1942 roku, w związku ze zbliżającym się końcem akcji „Reinhard”, obóz przeszedł kolejną reorganizację. Miała ona na celu jego przystosowanie do prowadzenia działalności produkcyjnej na rzecz spółek należących do SS. Ponadto 22 października 1943 roku zarządzono przekształcenie obozu w filię Majdanka. Plany te pozostały jednak niezrealizowane, gdyż już jedenaście dni później niemal wszystkich więźniów wymordowano w ramach akcji „Dożynki”.

13 maja[edytuj kod]

Lublin R.XI – polski sześciomiejscowy samolot pasażerski marki Lublin w układzie górnopłatu z przełomu lat 20. i 30. XX wieku, konstrukcji inż. Jerzego Rudlickiego, zbudowany w Zakładach Mechanicznych Plage i Laśkiewicz w Lublinie. R.XI był jednosilnikowym, sześciomiejscowym samolotem pasażerskim o konstrukcji mieszanej. Długość samolotu wynosiła 9,6 metra, a wysokość 2,6 metra. Masa własna płatowca wynosiła 1210 kg. Napęd stanowił chłodzony powietrzem 9-cylindrowy silnik gwiazdowy Wright Whirlwind J-5 produkcji Polskich Zakładów Škody o mocy nominalnej 162 kW. Prędkość maksymalna na poziomie morza wynosiła 185 km/h, prędkość przelotowa 168 km/h, zaś prędkość minimalna 90 km/h. Prototyp został oblatany 8 lutego 1930 roku i testowany w liniach PLL LOT, jednak z powodu uszkodzenia samolotu podczas prób i niższych od zakładanych osiągów nie podjęto jego produkcji seryjnej. Jedyny egzemplarz samolotu został rozbity w lipcu 1931 roku i już nie został naprawiony.

14 maja[edytuj kod]

SMS Rostock – niemiecki krążownik lekki należący do typu Karlsruhe z okresu I wojny światowej. Okręt zbudowano w latach 1911−1914 w stoczni Howaldtswerke w Kilonii. Etatowa załoga liczyła 18 oficerów oraz 355 podoficerów i marynarzy. Rostock miał długość całkowitą 142,2 m, szerokość maksymalną 13,7 m. Uzbrojenie składało się z 12 dział 10,5 cm SK L/45, o długości lufy równej 45 kalibrom, umieszczonych na pojedynczych podstawach. Opancerzenie było analogiczne do wcześniejszych jednostek typu Magdeburg. Krążownik wszedł do służby w Kaiserliche Marine niedługo przed rozpoczęciem działań wojennych i został włączony w skład sił rozpoznawczych Hochseeflotte; brał udział w bitwie na Dogger Bank w 1915 roku. Przez pewien czas działał również na Bałtyku. Podczas bitwy jutlandzkiej w dniach 31 maja i 1 czerwca 1916 roku został storpedowany przez brytyjskie niszczyciele. W trakcie bitwy zginęło 14 członków załogi krążownika. Podczas holowania do portu, w związku z zagrożeniem przez nadpływające siły przeciwnika, został po zdjęciu załogi zatopiony przez własne okręty.

15 maja[edytuj kod]

Lokator – brytyjski niemy dreszczowiec kryminalny z 1927 roku w reżyserii Alfreda Hitchcocka. Został zrealizowany na podstawie scenariusza autorstwa Eliota Stannarda, będącego adaptacją opublikowanej w 1913 roku bestsellerowej powieści The Lodger pióra Marie Belloc Lowndes. Akcja filmu rozgrywa się w londyńskiej dzielnicy Bloomsbury, w czasach seryjnych, cotygodniowych morderstw. Pewnego wieczora w domu pani Bunting zjawia się tajemniczy nieznajomy, chcący wynająć pokój. Film Hitchcocka uzyskał w większości pochlebne recenzje ze strony krytyków oraz został entuzjastycznie przyjęty przez publiczność, stając się pierwszym komercyjnym sukcesem w dorobku reżysera. Współcześnie Lokator uznawany jest za jeden z kluczowych obrazów, który w znacznym stopniu przyczynił się do rozwoju i ukształtowania dreszczowca jako gatunku filmowego. Określany mianem „pierwszego prawdziwie Hitchcockowskiego filmu”, który zapoczątkował charakterystyczny suspensowy styl reżysera. Główną inspiracją do realizacji Lokatora była historia seryjnego mordercy Kuby Rozpruwacza, któremu przypisuje się morderstwa jedenastu kobiet w londyńskiej dzielnicy Whitechapel w latach 1888–1891.

16 maja[edytuj kod]

Operacja Doomsday – przeprowadzona w Norwegii od 9 maja do 4 września 1945 roku aliancka operacja wojskowa o charakterze policyjnym, mająca za zadanie nadzorowanie kapitulacji wojsk niemieckich po zakończeniu II wojny światowej w Europie oraz zapobieżenie sabotażowi ważnych obiektów wojskowych i cywilnych. Operacja była przeprowadzona przez brytyjską 1. Dywizję Powietrznodesantową oraz wspierające ją oddziały norweskie i amerykańskie. Akt bezwarunkowej kapitulacji Niemiec został dostarczony 8 maja 1945 roku do gen. Franza Böhme, dowódcy sił Wehrmachtu stacjonujących w Norwegii, a 1. Dywizja Powietrznodesantowa wylądowała w pobliżu Oslo i Stavanger między 9 a 11 maja. Do obowiązków operacyjnych należało przywrócenie na tron króla Norwegii Haakona VII, opieka nad byłymi alianckimi jeńcami wojennymi, aresztowanie zbrodniarzy wojennych oraz nadzorowanie oczyszczenia pól minowych. W trakcie operacji potwierdzono również śmierć żołnierzy brytyjskich wojsk powietrznodesantowych, którzy wzięli udział w operacji Freshman, nieudanej próbie zakłócenia niemieckiego programu atomowego w listopadzie 1942 roku. W trakcie realizacji zadań dywizja napotkała sporadyczny, niemiecki opór i wróciła do Wielkiej Brytanii pod koniec sierpnia 1945 roku, by zostać rozwiązaną dwa miesiące później.

17 maja[edytuj kod]

HCP 115N – pierwszy polski prototypowy częściowo niskopodłogowy tramwaj produkowany w zakładach H. Cegielski w Poznaniu. W 1995 roku powstał jeden pojazd na bazie dwóch wagonów Konstal 105N należących do MPK Poznań. 115N miał trzy człony. Pierwszy i ostatni z nich powstały w wyniku przebudowy zakupionych przez producenta wagonów Konstal 105N i dostosowania ich do połączenia osłoniętym czarną gumową harmonią przegubem z nowo zbudowanym niskopodłogowym członem środkowym. Człon środkowy posiadał dwie pary dwuskrzydłowych drzwi. Wszystkie drzwi w pojeździe były plastikowe oraz wyposażone w przyciski indywidualnego otwierania. Ze względu na dużą awaryjność prototypu nie zdecydowano się na produkcję seryjną pojazdu. Tramwaj był eksploatowany do 2006 roku. Zabiegano o pozostawienie pojazdu jako eksponat, ale ostatecznie w sierpnia 2011 roku tramwaj został zezłomowany na złomowisku w Śremie.

18 maja[edytuj kod]

Ziemia Eryka Rudego – nazwa terenów lądowych Grenlandii, które od 27 czerwca 1931 roku do 5 kwietnia 1933 roku były zajmowane przez Norwegię podczas sporu norwesko-duńskiego o Grenlandię. Osadnictwo i działalność łowiecka na tych terenach rozpoczęły się już w średniowieczu i nasiliły w nowożytności. Obszar zyskał na znaczeniu jednak dopiero w na przełomie XIX i XX wieku, kiedy po odzyskaniu niepodległości przez Norwegię wzrosło wśród Norwegów poczucie nacjonalizmu i chęć kolonizacji terenów poza Półwyspem Skandynawskim. Jeden z głównych norweskich badaczy terenów polarnych Adolf Hoel, nacjonalistyczny prawnik i działacz polarny Gustav Smedal, oraz doświadczony traper i podróżnik Hallvard Devold opracowali plan prywatnej okupacji Grenlandii na rzecz Norwegii. Jego skutkiem było wbicie norweskiej flagi w osadzie Myggbukta 27 czerwca 1931 roku i ogłoszenie tego terenu Ziemią Eryka Rudego. 13 dni później norweski parlament zatwierdził okupację i ogłosił, iż od tej pory tereny te należą do Królestwa Norwegii. Strona duńska zgłosiła od razu sprawę do Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej w Hadze. Trybunał orzekł o bezpodstawnej okupacji części Grenlandii i nakazał stronie norweskiej oddać tereny pod władanie Danii. 5 kwietnia 1933 roku oficjalnie zakończono okupację i zwrócono okupowane ziemie.

19 maja[edytuj kod]

Obóz pracy na Flugplatzu w Lublinie – niemiecki nazistowski obóz pracy funkcjonujący od jesieni 1941 roku do listopada 1943 roku na terenie przedwojennych zakładów Lubelskiej Wytwórni Samolotów w Lublinie. Pierwotne plany zakładały, że więźniowie i więźniarki będą pracować na rzecz ulokowanych w obozie zakładów odzieżowych Waffen-SS. Wiosną 1942 roku, po rozpoczęciu masowej eksterminacji Żydów w Generalnym Gubernatorstwie, w obozie na Flugplatzu zorganizowano centralny ośrodek gromadzenia i przetwarzania mienia, które odebrano ofiarom. Jednocześnie pełnił także funkcję punktu etapowego, w którym zatrzymywały się pociągi zmierzające do ośrodków zagłady w dystrykcie lubelskim. Na obozowej rampie przeprowadzano „selekcje”, a zdolnych do pracy Żydów wyłączano z transportów, po czym pozostawiano na Flugplatzu, kierowano do obozu koncentracyjnego KL Lublin na Majdanku lub wysyłano do innych obozów pracy. Pod koniec 1942 roku, w związku ze zbliżającym się końcem akcji „Reinhard”, obóz przeszedł kolejną reorganizację. Miała ona na celu jego przystosowanie do prowadzenia działalności produkcyjnej na rzecz spółek należących do SS. Ponadto 22 października 1943 roku zarządzono przekształcenie obozu w filię Majdanka. Plany te pozostały jednak niezrealizowane, gdyż już jedenaście dni później niemal wszystkich więźniów wymordowano w ramach akcji „Dożynki”.

20 maja[edytuj kod]

Lublin R.XI – polski sześciomiejscowy samolot pasażerski marki Lublin w układzie górnopłatu z przełomu lat 20. i 30. XX wieku, konstrukcji inż. Jerzego Rudlickiego, zbudowany w Zakładach Mechanicznych Plage i Laśkiewicz w Lublinie. R.XI był jednosilnikowym, sześciomiejscowym samolotem pasażerskim o konstrukcji mieszanej. Długość samolotu wynosiła 9,6 metra, a wysokość 2,6 metra. Masa własna płatowca wynosiła 1210 kg. Napęd stanowił chłodzony powietrzem 9-cylindrowy silnik gwiazdowy Wright Whirlwind J-5 produkcji Polskich Zakładów Škody o mocy nominalnej 162 kW. Prędkość maksymalna na poziomie morza wynosiła 185 km/h, prędkość przelotowa 168 km/h, zaś prędkość minimalna 90 km/h. Prototyp został oblatany 8 lutego 1930 roku i testowany w liniach PLL LOT, jednak z powodu uszkodzenia samolotu podczas prób i niższych od zakładanych osiągów nie podjęto jego produkcji seryjnej. Jedyny egzemplarz samolotu został rozbity w lipcu 1931 roku i już nie został naprawiony.

21 maja[edytuj kod]

SMS Rostock – niemiecki krążownik lekki należący do typu Karlsruhe z okresu I wojny światowej. Okręt zbudowano w latach 1911−1914 w stoczni Howaldtswerke w Kilonii. Etatowa załoga liczyła 18 oficerów oraz 355 podoficerów i marynarzy. Rostock miał długość całkowitą 142,2 m, szerokość maksymalną 13,7 m. Uzbrojenie składało się z 12 dział 10,5 cm SK L/45, o długości lufy równej 45 kalibrom, umieszczonych na pojedynczych podstawach. Opancerzenie było analogiczne do wcześniejszych jednostek typu Magdeburg. Krążownik wszedł do służby w Kaiserliche Marine niedługo przed rozpoczęciem działań wojennych i został włączony w skład sił rozpoznawczych Hochseeflotte; brał udział w bitwie na Dogger Bank w 1915 roku. Przez pewien czas działał również na Bałtyku. Podczas bitwy jutlandzkiej w dniach 31 maja i 1 czerwca 1916 roku został storpedowany przez brytyjskie niszczyciele. W trakcie bitwy zginęło 14 członków załogi krążownika. Podczas holowania do portu, w związku z zagrożeniem przez nadpływające siły przeciwnika, został po zdjęciu załogi zatopiony przez własne okręty.

22 maja[edytuj kod]

Lokator – brytyjski niemy dreszczowiec kryminalny z 1927 roku w reżyserii Alfreda Hitchcocka. Został zrealizowany na podstawie scenariusza autorstwa Eliota Stannarda, będącego adaptacją opublikowanej w 1913 roku bestsellerowej powieści The Lodger pióra Marie Belloc Lowndes. Akcja filmu rozgrywa się w londyńskiej dzielnicy Bloomsbury, w czasach seryjnych, cotygodniowych morderstw. Pewnego wieczora w domu pani Bunting zjawia się tajemniczy nieznajomy, chcący wynająć pokój. Film Hitchcocka uzyskał w większości pochlebne recenzje ze strony krytyków oraz został entuzjastycznie przyjęty przez publiczność, stając się pierwszym komercyjnym sukcesem w dorobku reżysera. Współcześnie Lokator uznawany jest za jeden z kluczowych obrazów, który w znacznym stopniu przyczynił się do rozwoju i ukształtowania dreszczowca jako gatunku filmowego. Określany mianem „pierwszego prawdziwie Hitchcockowskiego filmu”, który zapoczątkował charakterystyczny suspensowy styl reżysera. Główną inspiracją do realizacji Lokatora była historia seryjnego mordercy Kuby Rozpruwacza, któremu przypisuje się morderstwa jedenastu kobiet w londyńskiej dzielnicy Whitechapel w latach 1888–1891.

23 maja[edytuj kod]

Operacja Doomsday – przeprowadzona w Norwegii od 9 maja do 4 września 1945 roku aliancka operacja wojskowa o charakterze policyjnym, mająca za zadanie nadzorowanie kapitulacji wojsk niemieckich po zakończeniu II wojny światowej w Europie oraz zapobieżenie sabotażowi ważnych obiektów wojskowych i cywilnych. Operacja była przeprowadzona przez brytyjską 1. Dywizję Powietrznodesantową oraz wspierające ją oddziały norweskie i amerykańskie. Akt bezwarunkowej kapitulacji Niemiec został dostarczony 8 maja 1945 roku do gen. Franza Böhme, dowódcy sił Wehrmachtu stacjonujących w Norwegii, a 1. Dywizja Powietrznodesantowa wylądowała w pobliżu Oslo i Stavanger między 9 a 11 maja. Do obowiązków operacyjnych należało przywrócenie na tron króla Norwegii Haakona VII, opieka nad byłymi alianckimi jeńcami wojennymi, aresztowanie zbrodniarzy wojennych oraz nadzorowanie oczyszczenia pól minowych. W trakcie operacji potwierdzono również śmierć żołnierzy brytyjskich wojsk powietrznodesantowych, którzy wzięli udział w operacji Freshman, nieudanej próbie zakłócenia niemieckiego programu atomowego w listopadzie 1942 roku. W trakcie realizacji zadań dywizja napotkała sporadyczny, niemiecki opór i wróciła do Wielkiej Brytanii pod koniec sierpnia 1945 roku, by zostać rozwiązaną dwa miesiące później.

24 maja[edytuj kod]

HCP 115N – pierwszy polski prototypowy częściowo niskopodłogowy tramwaj produkowany w zakładach H. Cegielski w Poznaniu. W 1995 roku powstał jeden pojazd na bazie dwóch wagonów Konstal 105N należących do MPK Poznań. 115N miał trzy człony. Pierwszy i ostatni z nich powstały w wyniku przebudowy zakupionych przez producenta wagonów Konstal 105N i dostosowania ich do połączenia osłoniętym czarną gumową harmonią przegubem z nowo zbudowanym niskopodłogowym członem środkowym. Człon środkowy posiadał dwie pary dwuskrzydłowych drzwi. Wszystkie drzwi w pojeździe były plastikowe oraz wyposażone w przyciski indywidualnego otwierania. Ze względu na dużą awaryjność prototypu nie zdecydowano się na produkcję seryjną pojazdu. Tramwaj był eksploatowany do 2006 roku. Zabiegano o pozostawienie pojazdu jako eksponat, ale ostatecznie w sierpnia 2011 roku tramwaj został zezłomowany na złomowisku w Śremie.

25 maja[edytuj kod]

Upiór w operze – musical stworzony w 1986 roku przez Andrew Lloyda Webbera z liberettem Charlesa Harta i fragmentami liberetta Richarda Stilgoe, na podstawie powieści Upiór w operze Gastona Leroux z 1911 roku. Fabuła musicalu dotyczy losów młodej sopranistki Christine Daaé, która staje się obsesją tajemniczego, zdeformowanego geniusza muzycznego, znanego jako Upiór z opery. Światowa prapremiera musicalu miała miejsce 27 września 1986 roku na deskach londyńskiego teatru Her Majesty’s Theatre i od tego czasu stał się: drugim najdłużej granym musicalem w historii West Endu (po Les Misérables), najdłużej granym musicalem w tym samym teatrze, najdłużej w historii granym spektaklem na Broadwayu oraz najbardziej dochodowym musicalem w historii. Upiór w operze zdobył ponad 60 nagród teatralnych, w tym 7 statuetek Tony Awards na Broadwayu i 3 statuetki Laurence Olivier Award na West Endzie. Premierowe role Upiora i Christine zagrali Michael Crawford oraz Sarah Brightman.

26 maja[edytuj kod]

Retikulocyt – niedojrzała postać krwinki czerwonej, która w szlaku erytropoezy bezpośrednio poprzedza dojrzałą krwinkę czerwoną, czyli erytrocyt. Jego powstawanie jest związane głównie z uzupełnianiem fizjologicznie niszczonych krwinek czerwonych oraz wyrównywaniem skutków zdarzeń lub chorób w których dochodzi do utraty, czy niszczenia erytrocytów. Retikulocyty w procesie powstawania krwinek czerwonych powstają w szpiku kostnym z ortochromatycznych erytroblastów. W ciągu 2–4 dni dojrzewają bezpośrednio do erytrocytu, dojrzałej krwinki czerwonej. Liczba retikulocytów we krwi stanowi około 40% ogólnej puli retikulocytów całego organizmu. Retikulocyty, zwłaszcza dojrzałe, są komórkami zdolnymi do przenoszenia tlenu. Są jednak mniej wydajne od erytrocytów.

27 maja[edytuj kod]

Niszczyciele rakietowe projektu 57 – seria ośmiu radzieckich okrętów, budowanych na przełomie lat 50. i 60. XX wieku, klasyfikowanych początkowo jako niszczyciele, następnie duże okręty rakietowe (BRK), a po modernizacji – duże okręty przeciwpodwodne (BPK). Oznaczone były początkowo jako projekt 57bis, a po modernizacji jako projekt 57A. Były to pierwsze radzieckie niszczyciele projektowane od początku jako rakietowe. Budowę pierwszego okrętu, nazwanego Gniewnyj, rozpoczęto jeszcze w 1957 roku i wodowano go w 1958 roku; pozostałe wodowano w latach 1959-1960 i wszystkie weszły do służby w latach 1960-1961. Planowano zbudowanie 12 jednostek, lecz w sumie zbudowano tylko 8, ponadto budowy dziewiątego okrętu nie ukończono. Niszczyciele projektu 57 zostały rozdzielone pomiędzy wszystkie cztery radzieckie Floty.

28 maja[edytuj kod]

SM UC-27 – niemiecki podwodny stawiacz min z okresu I wojny światowej, jedna z 64 zbudowanych jednostek typu UC II. Zwodowany 28 czerwca 1916 roku w stoczni AG Vulcan Stettin w Hamburgu, został przyjęty do służby w Kaiserliche Marine miesiąc później. Początkowo został włączony w skład Flotylli Bałtyckiej. Przebazowany w 1917 roku na Morze Śródziemne został nominalnie wcielony w skład Kaiserliche und Königliche Kriegsmarine pod nazwą U-90, pływając w składzie Flotylli Pola. W czasie służby operacyjnej okręt odbył 14 misji bojowych, w wyniku których zatonęło 55 statków o łącznej pojemności 75 470 BRT i trzy okręty o łącznej wyporności 830 ton, zaś dwa okręty zostały uszkodzone. SM UC-27 został poddany Francuzom 3 lutego 1919 roku w wyniku podpisania rozejmu w Compiègne, a następnie złomowany w 1921 roku.

29 maja[edytuj kod]

KT-85 – polski kuter torpedowy z okresu zimnej wojny, jeden z dziewiętnastu pozyskanych przez Polskę z ZSRR okrętów projektu 183. Prace nad dużym kutrem torpedowym rozpoczęły się w ZSRR w 1946 roku. Ostateczny projekt jednostki pod oznaczeniem 183 powstał w biurze konstrukcyjnym CKB-5 w Leningradzie, a w 1949 roku prototyp przekazano Marynarce Wojennej ZSRR. W porównaniu do poprzedników nowe okręty miały większą dzielność morską, doskonalsze uzbrojenie i rozwijały większą prędkość. W 1952 roku rozpoczęto ich produkcję seryjną, budując do 1960 roku łącznie 360 okrętów. KT-85 zbudowano w stoczni numer 5 w Leningradzie, a następnie został zakupiony przez Polskę i 24 listopada 1956 roku wszedł w skład Marynarki Wojennej. Intensywnie eksploatowany okręt, oznaczony podczas służby znakami burtowymi KT-85 i 412, został skreślony z listy floty w październiku 1973 roku.

30 maja[edytuj kod]

Operacja Menace – nieudana próba zdobycia przez aliantów portu w Dakarze w Senegalu, będącego pod kontrolą francuskiego rządu Vichy, między 23 a 25 września 1940 roku, podczas II wojny światowej. Pomysł zajęcia Dakaru, a w konsekwencji Senegalu, wchodzącego w skład Francuskiej Afryki Zachodniej, powstał w lipcu 1940 roku i pochodził od Charlesa de Gaulle’a, który chciał przeciągnąć kolejne kolonie i wojsko w nich stacjonujące na rzecz Wolnej Francji. Przejęcie kontroli nad Dakarem dawałoby aliantom dogodną bazę morską na zachodzie Afryki i uniemożliwiłoby wykorzystanie go jako bazy niemieckich okrętów podwodnych operujących na Atlantyku. Pomysł de Gaulle’a spotkał się z akceptacją brytyjskiego premiera Winstona Churchilla. Operacja zakończyła się porażką. Był to cios w pozycję de Gaulle’a, który nie zdołał przeciągnąć Dakaru na stronę Wolnych Francuzów.

31 maja[edytuj kod]

Kodeks 0185 – bilingwiczny grecko-koptyjski kodeks uncjalny Nowego Testamentu na pergaminie, paleograficznie datowany na IV wiek. Do czasów współczesnych zachował się fragment jednej karty kodeksu. Fragment jest cytowany we współczesnych krytycznych wydaniach greckiego Nowego Testamentu. Tekst pisany jest dwoma kolumnami na stronę, w 24 linijkach w kolumnie (według rekonstrukcji). Jedna strona pisana jest po grecku, druga po koptyjsku. Litery są niewielkie. Tekst fragmentu reprezentuje aleksandryjską tradycję tekstualną. Kurt Aland zaklasyfikował go do kategorii II, co oznacza, że jest ważny dla poznania historii tekstu Nowego Testamentu. Rękopis jest przechowywany w Austriackiej Bibliotece Narodowej w Wiedniu.