Łotwa

{{{nazwa}}}

Herb Łotwy flaga Łotwy
Hymn: Dievs, Sveti Latviju [[Plik:{{{hymn audio}}}|200px]]
Konstytucja	Konstytucja Łotwy
Stolica	Ryga
Powierzchnia	64 589
Populacja • liczba ludności	1 883 008 (1 stycznia 2023)
Domena internetowa	.lv
PKB ({{{pkb rok}}})  • całkowite   • na osobę	Szablon:Spadek23,385 mld. USD {{{pkb na osobę}}}
Położenie na mapie świata Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|}

{{Państwo infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | lata istnienia = | wikinews = | data powstania = | kod mapy = | rok = | dopełniacz nazwy = | terytoria autonomiczne = | terytoria zależne = | ustrój polityczny = | flaga = | władca = | waluta = | dewiza = | pkb psn = | alt mapy = | kod samolotowy = | premier = | liczba ludności = | data likwidacji = | współrzędne = | numer kierunkowy = | gęstość zaludnienia = | ISO 3166 = | kod samochodowy = | pkb psn na osobę = | wikicytaty = | nazwa oryginalna = | pkb na osobę = | religia dominująca = | hymn audio = | commons = | wysokość = | nazwa = | opis mapy = | pkb psn rok = | pkb rok = | strefa czasowa = | mapa = | język urzędowy = | prezydent = Nieznane pola: "numer_kierunkowy", "głowa_państwa_opis", "n2_flaga", "p2_flaga", "utworzenie_data", "utworzenie_sposób", "wydarzenie8", "gęstość_miejsce", "data2", "religia_dominująca", "n1", "lata_istnienia", "w_imieniu_urząd2", "w_imieniu2", "kod_ISO", "p1", "wydarzenie9", "lokalizacja_obraz", "p3_flaga", "n3_flaga", "nazwa_polska", "wydarzenie7", "uwagi", "głowa_państwa", "data7", "waluta_symbol", "język_używany", "mapa_obraz", "terytoria_autonomiczne", "od_kogo", "data3", "p4", "terytoria_zależne", "n4", "n1_flaga", "hymn_nazwa_polska", "pkb_ppp", "UTC", "status_terytorium", "waluta_nazwa", "p4_flaga", "likwidacja_data", "n4_flaga", "przez_kogo", "pkb_osoba", "powierzchnia_wód", "likwidacja_sposób", "powierzchnia_miejsce", "godło_obraz", "gęstość", "wydarzenie3", "w_imieniu", "wydarzenie10", "data9", "data8", "data6", "typ_państwa", "wydarzenie6", "ludność_rok", "głowa_terytorium", "data5", "p3", "wydarzenie5", "data4", "wydarzenie4", "w_imieniu_tekst", "w_imieniu_tekst2", "flaga_obraz", "język_urzędowy", "ustrój_polityczny", "p5_flaga", "głowa_terytorium_opis", "data10", "p1_flaga", "data1", "wydarzenie1", "pkb_ppp_osoba", "pkb_ppp_rok", "nazwa_dopełniacz", "wydarzenie2", "nazwa_oryginalna", "w_imieniu_urząd", "pkb_rok", "państwo", "ludność_miejsce", "zależne_od", "p5", "n3", "n5", "n5_flaga", "n2", "kod_samochodowy", "p2", "szef_rządu_opis", "szef_rządu" oraz "ludność".

Łotwa (łot. Latvija, Republika Łotewska – Latvijas Republika) – państwo w Europie Północnej, powstałe po I wojnie światowej, jeden z krajów nadbałtyckich. Członek Unii Europejskiej i NATO.

Od strony lądowej graniczy z Litwą (453 km), Białorusią (141 km), Rosją (217 km) i Estonią (339 km). Łączna długość granic lądowych wynosi 1150 km, ponadto Łotwa posiada 531 km wybrzeża Morza Bałtyckiego. Łotwa jest członkiem Unii Europejskiej od 1 maja 2004 i NATO od 29 marca 2004, poza tym należy do ONZ, OBWE, Rady Europy oraz Rady Bałtyckiej i Rady Państw Morza Bałtyckiego.

Ustrój polityczny

Organem ustawodawczym jest jednoizbowy parlament – Sejm (Saeima), składający się ze 100 parlamentarzystów wybieranych na czteroletnią kadencję. Prezydent jest wybierany przez Sejm na kadencję trwającą 4 lata. Reprezentuje on państwo na arenie międzynarodowej, jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych Łotwy, a także ma prawo powoływać i odwoływać ambasadorów i innych przedstawicieli państwa.

Organem wykonawczym jest Gabinet Ministrów (Ministru kabinets), składający się z premiera i ministrów przez niego powołanych. Premier wyznaczany jest przez prezydenta państwa. Gabinet Ministrów musi otrzymać wotum zaufania w Sejmie, jest przed nim także odpowiedzialny za swoje działania.

Ugrupowania polityczne mające reprezentację w parlamencie: "Jedność", Centrum Zgody, Związek Zielonych i Rolników, O lepszą Łotwę i Zjednoczenie Narodowe Wszystko dla Łotwy! – Dla Ojczyzny i Wolności/Łotewski Narodowy Ruch Niepodległości.

Demografia

W wyniku włączenia Łotwy do ZSRR przesiedlono tam wtedy wielu Rosjan. Dziś większość z Rosjan mieszkających na Łotwie nie zna języka łotewskiego, co powoduje, że Łotwa nie chce przyznać wielu z nich obywatelstwa. Średnia gęstość zaludnienia to 35,05 osób na km². W miastach mieszka około 71% ludności.

• skład etniczny (narodowości):
  • Łotysze 59,3%
  • Rosjanie 27,8%
  • Białorusini 3,6%
  • Ukraińcy 2,5%
  • Polacy 2,4%
  • Litwini 1,3%
  • Liwowie 0,08%
  • inne 3,1%
• języki: łotewski (oficjalny), rosyjski, białoruski, polski, liwski, łatgalski i inne
• wyznania: luterańskie (głównie Łotysze z zachodniej i północnej części kraju), rzymskokatolickie (głównie Łotysze ze wschodniej części kraju), rosyjskie prawosławne (głównie mniejszość rosyjskojęzyczna).

Miasta Łotwy

	Miasto	Liczba mieszkańców (2004)	Kraina historyczna	Ryga Dyneburg
1	Ryga	735 241	Liwonia
2	Dyneburg	111 231	Łatgalia
3	Lipawa	86 476	Kurlandia
4	Jełgawa	66 088	Semigalia
5	Jurmała	55 452	Liwonia
6	Windawa	44 130	Kurlandia
7	Rzeżyca	37 223	Łatgalia
8	Wolmar	27 515	Liwonia
9	Jēkabpils	26 956	Semigalia / Łatgalia
10	Ogre	26 170	Liwonia

Religia

Dominującą religią na Łotwie jest protestantyzm (z wyjątkiem wschodniej cz. Łotwy, gdzie dominuje katolicyzm), ale tylko 7% Łotyszy praktykuje regularnie.

Główne wyznania to:

• protestantyzm – ok. 459 tys. (głównie Łotysze).,
• prawosławie – 350 tys. (głównie Rosjanie),
• katolicyzm – ok. 108 tys,
• inne grupy wyznaniowe – ok. 20 tys., w tym Świadkowie Jehowy ok. 2,5 tys.

Według ostatniego Eurobarometru z 2005 roku 37 proc. Łotyszy deklaruje wiarę w istnienie Boga, 49 proc. wierzy, że istnieje jakaś siła wyższa, a tylko 10 proc. nie wierzy w istnienie Boga, ducha czy innej "mocy".

Liczba bezwyznaniowych to ok. 1,1 mln.

Historia

Niemiecki Zakon kawalerów mieczowych na Łotwie, zwany Zakonem Liwońskim.

Lata 1225–1250, Łotwa jako ziemie niemieckiego Zakonu kawalerów mieczowych. Łotwa przez wiele setek lat należała do zakonów niemieckich. Prawie do I wojny światowej język niemiecki odgrywał na Łotwie bardzo ważną rolę, a wpływy niemieckie na kulturę bałtycką Łotyszy są silne.

Lata 1308-1455, Łotwa jako część Prus Zakonnych.

Deklaracja amerykańskiego departamentu stanu, z 1940 r., nieuznająca włączenia Litwy, Łotwy i Estonii do ZSRR i stwierdzająca okupację tych krajów przez obce, sowieckie, wojska. USA i większość krajów zachodnich nigdy nie uznały włączenia krajów bałtyckich do ZSRR.

Rok 1466 – od tego roku Łotwa na nowo przeszła pod władanie Kawalerów mieczowych.

Północna Łotwa jako część Szwecji w XVII wieku.

Kraj zasiedlany był przez plemiona bałtyckie, oraz ugrofińskie na północy od IX do XI wieku. Od końca XII w. penetracja niemiecka. Od tego czasu zaczęły się tam silne i długie wpływy niemieckie i skandynawskie. W XIII w. podbity przez Niemiecki Zakon Kawalerów Mieczowych i schrystianizowany. Od tej pory stanowił część Inflant- obszaru obejmującego dzisiejszą Łotwę i Estonię gdzie ludność miejska mówiła głównie po niemiecku, a ludność wiejska po łotewsku oraz w północnej części- estońsku i innych językach grupy fińskiej. Z powodu specyfiki niemieckiego państwa zakonnego i wynikających z tego wewnętrznych konfliktów Łotysze nie zostali do końca zgermanizowani i przetrwali, jako naród, do dziś, choć wpływ kultury niemieckiej i skandynawskiej na Łotyszy jest silny. W 1561 włączony do Litwy, a po Unii lubelskiej wspólna własność Rzeczypospolitej Obojga Narodów (Kurlandia i Semigalia jako lenno). W latach od 1621 do 1629 część północna (Liwonia) zdobyta przez Szwecję, pod której władzą pozostała do 1721 roku. W XVIII w. kraj włączony do Cesarstwa Rosyjskiego. Podczas I wojny światowej od 1915 r. Kurlandia i Semigalia, a od początku 1918 r. całość terytorium, pod okupacją niemiecką. 18 listopada 1918 w Rydze nastąpiło proklamowanie niepodległości. W latach 1918-1920 miała miejsce wojna o niepodległość (łot. Latvijas brīvības cīņas), w której siły łotewskie walczyły przeciw oddziałom: niemieckim, białorosyjskim i bolszewickim, przy wsparciu sił: estońskich, brytyjskich i polskich. W latach 1934-1940 rządzona autorytarnie przez Kārlisa Ulmanisa. W pakcie Ribbentrop-Mołotow w sowieckiej strefie wpływów: pod koniec 1939 r. nastąpiło utworzenie sowieckich baz wojskowych, a od czerwca 1940 okupacja. 5 sierpnia 1940 nastąpiło formalne włączenie do ZSRR – jako Łotewskiej SSR (do 1990). W związku z falami brutalnych sowieckich represji po czerwcu 1940, wkroczenie wojsk niemieckich w lipcu 1941 spotkało się z pozytywnym przyjęciem ludności łotewskiej. W ramach okupacji niemieckiej Łotwa stała się Okręgiem Generalnym Łotwa (niem.Generalbezirk Lettland), Komisariatu Rzeszy Wschód (niem. Reichskommissariat Ostland). Na przełomie 1944 i 1945 mimo zajęcia większości obszaru kraju przez Armię Czerwoną w Kurlandii do maja 1945 broniło się znaczne zgrupowanie wojsk niemieckich i oddziałów łotewskich. Mimo ustanowienia po wojnie władzy sowieckiej i przeprowadzenia kolektywizacji na przełomie lat 40. i 50. XX w. działała silna antysowiecka partyzantka. W okresie powojennym władze sowieckie przeprowadziły dość intensywne uprzemysłowienie kraju, a jednocześnie umieszczono na jego obszarze znaczne ilości wojsk – oba te zjawiska doprowadziły do znacznego napływu na Łotwę Rosjan i ludności rosyjskojęzycznej.

Historia współczesna

W 1986 roku brała udział w obradach Grupy "Helsinki", podczas których unieważniono Pakt Ribbentrop-Mołotow. Byt w ZSRR uznano za okupację. W 1988 roku powstał Łotewski Front Ludowy, w 1989 – Łotewski Ruch Niepodległości Narodowej głoszący postulat wyjścia z ZSRR. W maju 1989 roku Rada Najwyższa uznała język łotewski za państwowy (zamiast rosyjskiego). 23 sierpnia 1989 uczestniczyła w żywym łańcuchu Wilno-Tallinn demonstrującym sprzeciw wobec ustaleń Paktu Ribbentrop-Mołotow w 50 rocznicę jego podpisania. W grudniu potępiono oficjalnie ów pakt. 27 lipca 1989 Rada Narodowa podjęła uchwałę o samodzielności gospodarczej Łotwy, a 28 lipca ogłosiła deklarację o suwerenności państwowej. 11 stycznia 1990 usunięto z konstytucji zapis o kierowniczej roli partii komunistycznej, a 12 przywrócono narodową flagę, hymn i godło. W wyborach parlamentarnych w 1990 roku (18 marca – 29 kwietnia) wygrywa Łotewski Front Ludowy, a Przewodniczącym Rady Narodowej zostaje Anatolij Gorbunovs. 4 maja 1990 podjęto decyzję o przywróceniu niepodległości i konstytucję z 1922 (jej obowiązywanie wstrzymano do czasu wprowadzenia poprawek), wciąż obowiązywały zapisy z konstytucji z 1978, lecz tylko te nie kolidujące z normami z 1922. 20 stycznia 1991 siły OMON-u podjęły nieudaną próbę opanowania Rygi w celu zastąpienia urzędującego rządu prorosyjskim. 17 marca 1991 odbyło się referendum niepodległościowe, w którym społeczeństwo w 74% odpowiedziało TAK. Więc 21 sierpnia 1991 ogłoszono wystąpienie z ZSRR, Rada Państwa Związku Suwerennych Państw zaakceptowała tę decyzję 6 września. W tym też roku Łotwa została przyjęta do ONZ. W 1993 Łotewski Front Ludowy został zastąpiony u władzy przez centrowy Związek Łotewska Droga. 27 stycznia 1994 w pełni przywrócono konstytucję z 1922 wraz z poprawkami. Tego też roku podpisano układ o wycofaniu wojsk rosyjskich z łotewskiego terytorium oraz zgłoszono wniosek o akces do NATO (przyjęta w 2003). W 1995 w wyniku kryzysu w bankowości odbyły się wybory, powstał słaby, składający się z 6 partii rząd, który upadł w 1998. Do władzy doszła prawicowa Partia Ludowa. W 2003 Łotwa opowiedziała się za przystąpieniem do Unii Europejskiej, co stało się w 2004 roku.

Geografia

Rzeźba i budowa geologiczna

Mapa fizyczna Łotwy, 1920-1940

Łotwa jest krajem nizinnym. 57 proc. jej terytorium leży poniżej 100 m n.p.m., a tylko 2,5 proc. powyżej 200 m n.p.m. Średnia wysokość nad poziomem morza wynosi 87 m. Najwyższym punktem jest wzniesienie Gaizinkalns (312 m n.p.m.), zaś najniżej położone jest wybrzeże Bałtyku (0 m).

Północna część kraju spoczywa na południowym skłonie tarczy fennoskandzkiej, natomiast południowa leży na płycie rosyjskiej.

Przez Łotwę płynie Dźwina, uchodząca do Zatoki Ryskiej. Rzeka umożliwia spławianie drewna oraz wytwarzanie energii w hydroelektrowniach.

Klimat

Klimat Łotwy jest umiarkowany, przejściowy o cechach morskich na Półwyspie Kurlandzkim i bardziej kontynentalny na wschodzie. Średnie temperatury roczne wahają się pomiędzy 4,5 °C a 6,5 °C ( w styczniu od -3 °C na zachodnim wybrzeżu do -7 °C na północnym wschodzie, w lipcu – ok. 17 °C). Roczne sumy opadów w zachodniej Kurlandii sięgają 750 mm, natomiast na wschodzie nie przekraczają 550 mm.

Gospodarka

Gospodarka łotewska była jedną z najszybciej rozwijających się w Unii Europejskiej. Wzrost PKB w 2007 r. wynosił ponad 10% W 2008 r. Łotwę nawiedził kryzys gospodarczy. Jeden z banków, Parex, ograniczył wypłaty z kont. PKB w trzecim kwartale 2008 r. skurczył się o 4,2%, a rząd został zmuszony do zaciągnięcia pożyczki w Międzynarodowym Funduszu Walutowym i Komisji Europejskiej. W przyszłym roku rząd przewiduje, że PKB zmniejszy się nawet o 5%. Spadek PKB w pierwszym kwartale 2009 wyniósł 18%..

Turystyka

Łotwa jest krajem nizinnym, z licznymi wzniesieniami, oraz około 5000 jezior w większości polodowcowych. Słabo urozmaicony krajobraz, oraz także liczne źródła wód mineralnych predestynują Łotwę do stania się miejscem wypoczynku. Dużym atutem Łotwy jest długa linia brzegowa i nadbałtyckie plaże. Najsłynniejszym miastem wypoczynkowym jest otoczona wianuszkiem mniejszych ośrodków Jurmała, skąd można dopłynąć promem do innych portów nad Bałtykiem. Poza Rygą i Jurmałą wielu turystów odwiedza nieodległą od stolicy Siguldę, leżącą na skraju Parku Narodowego Gauja, gdzie podziwiać można: zamki, jaskinie, jeziora, starodrzew. Turyści chętnie odwiedzają także drugie miasto kraju, położony nad Dźwiną Dyneburg.

Podział administracyjny

Podział administracyjny Łotwy obowiązujący od 1 lipca 2009

1 lipca 2009 weszła w życie reforma administracyjna uchwalona 18 grudnia 2008. W wyniku tej reformy zniesiono jednostki administracyjne wszystkich szczebli wprowadzając w zamian 109 powiatów i 9 miast wydzielonych (jednostki te nie mają dalszego podziału wewnętrznego).

Łotwa składa się z czterech krain historycznych:

Krainy historyczne Łotwy

• Kurlandia
• Liwonia
• Łatgalia
• Semigalia

Tablice rejestracyjne

Współczesna łotewska tablica rejestracyjna

Nowe tablice rejestracyjne na Łotwie składają się z eurobandu z lewej strony, na którym znajduje się flaga UE, a niżej kod samochodowy Łotwy "LV". Reszta to dwie czarne litery oznaczające serię tablicy rejestracyjnej, myślnik, i jedna do czterech cyfr (liczb mniejszych niż 1000 nie uzupełnia się do czterech cyfr poprzez dodanie z przodu odpowiedniej liczby zer).

Na starych tablicach z lewej strony znajdowała się flaga Łotwy, i kod samochodowy, a dalej dwie czarne litery oznaczające serię tablicy rejestracyjnej, myślnik, i cztery cyfry.

Za dodatkowy koszt (LVL 2,500) są dostępne tablice rejestracyjne z dowolnym tekstem lub kombinacją cyfr.

Tablice rejestracyjne taksówek składają się z liter TX, myślnika i 1-4 cyfr umieszczonych na żółtym tle.

Kontrowersje

Na Łotwie około 40% mieszkańców stanowi ludność słowiańska (głównie rosyjska), która znalazła się tam w wyniku włączenia i okupacji Łotwy przez ZSRR. Podobna sytuacja panuje w Estonii. Po odzyskaniu niepodległości – w 1991 r. Łotwa, podobnie jak Estonia (około 25% Rosjan), wprowadziła kontrowersyjne prawo, które nie przyznawało obywatelstwa wszystkim Rosjanom przywiezionym tam w czasach ZSRR, jak i wszystkim ich potomkom – nawet tam urodzonym, a obywatelstwo mogli oni uzyskać dopiero po zdaniu egzaminu z niesłowiańskiego i trudnego dla nich do nauczenia – języka łotewskiego – którego zwykle nie znali. Zdarza się, że łotewskie i rosyjskie dzieci w szkołach na Łotwie kontaktują się po angielsku. Łotwa jest przez Rosję oskarżana o łamanie praw człowieka ludności niełotewskiej. Ludność ta w dużej części pozbawiona jest praw wyborczych, co budzi kontrowersje nie tylko Federacji Rosyjskiej, ale także Rady Europy i Unii Europejskiej. Z prawie 650 tys. Rosjan żyjących na Łotwie, tylko 54% (stan na 2006 rok) uzyskało obywatelstwo łotewskie i prawa wyborcze, pozostali mają de facto status bezpaństwowca i w życiu codziennym posługują się paszportem cudzoziemca (łot. Nepilsoņa pase, ang. Alien's passport). Jeszcze do roku 2002 kandydaci na posłów i radnych musieli udowadniać swoją dobrą znajomość języka łotewskiego. Pod koniec roku 2008 lista zawodów, dla wykonywania których konieczna jest znajomość języka łotewskiego została rozszerzona z 48 do 1200. Na liście znalazły się nawet takie zawody jak kominiarz, akrobata, ochroniarz, księgowy, kreślarz, striptizer. Opozycja twierdzi, że rozszerzając wymagania, władze zwalniają miejsca pracy dla Łotyszy kosztem mniejszości narodowych. Zarzuty wobec Łotwy dotyczą też braku zwalczania jakoby narastających tendencji faszystowskich w kraju.

Galeria

• 
  Ryga
• 
  Ryga
• 
  Jurmała
• 
  Dyneburg (Daugavpils)
• 
  Dom Bractwa Czarnogłowych w Rydze
• 
  Dom Holenderski w Rydze
• 
  Katedra Protestancka w Rydze
• 
  Jeden z placów Rygi
• 
  Ryska akademia sztuki
• 
  Kościół protestancki w Rezekne
• 
  Plaża w Jurmale
• 
  Ruiny zamku krzyżackiego w Turaidzie

Zobacz też

• Bank Łotwy
• władze Łotwy na emigracji (1945-1990)
• Polacy na Łotwie

Linki zewnętrzne

• Kancelaria prezydenta Łotwy
• Gabinet Ministrów
• Parlament Łotwy – Saeima