Tramwaje w Gdańsku: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
Nie podano opisu zmian Znaczniki: Ręczne wycofanie zmian Wycofane VisualEditor |
m Wycofano edycje użytkownika WalkaZFajkowcami (dyskusja). Autor przywróconej wersji to Bolszewski Wikipedysta. Znacznik: Wycofanie zmian |
||
Linia 201: | Linia 201: | ||
| szczytowe || 7 |
| szczytowe || 7 |
||
|- |
|- |
||
! rowspan= |
! rowspan=1| sezonowe |
||
⚫ | |||
|codziennie |
|||
|1 |
|||
|- |
|||
⚫ | |||
|- |
|- |
||
! rowspan=1| nocne (sezonowa weekendowa) |
! rowspan=1| nocne (sezonowa weekendowa) |
||
Linia 213: | Linia 210: | ||
{| class="wikitable" style="text-align:center;" |
{| class="wikitable" style="text-align:center;" |
||
! Linia !! Schemat !! Trasa !! Długość<br /><small>[km]</small> !! Średni czas<br />przejazdu<br /><small>[min]</small> !! Liczba<br />przystanków !! Częstotliwość<br /><small>szczytowa/międzyszczytowa/<br />soboty/niedziele i święta</small> !! Obsługa !! Tabor |
! Linia !! Schemat !! Trasa !! Długość<br /><small>[km]</small> !! Średni czas<br />przejazdu<br /><small>[min]</small> !! Liczba<br />przystanków !! Częstotliwość<br /><small>szczytowa/międzyszczytowa/<br />soboty/niedziele i święta</small> !! Obsługa !! Tabor |
||
|- |
|||
!<font size="5">1</font> |
|||
| |
|||
| |
|||
'''Hucisko - (Strzyża PKM)''' - '''Latarnia Morska''' - '''Hucisko''' |
|||
<small>przez Bramę Wyżynną, Operę Bałtycką, Brzeźno, Nowy Port i Letnicę</small> |
|||
|? |
|||
|? |
|||
|3 |
|||
|? |
|||
|Wrzeszcz |
|||
|Konstal N, DWF Bergmann Heubuder, Tw269 |
|||
|- |
|- |
||
! <font size="5">2</font size> |
! <font size="5">2</font size> |
Wersja z 18:07, 4 gru 2020
tramwaj | |
Tramwaj Pesa 120Na na Trasie W-Z | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Lokalizacja | |
Organizator | |
Operator | |
Lata funkcjonowania |
od 1873 |
Infrastruktura | |
sieć torowisk tramwajowych w 2020 r. | |
Długość sieci |
58,1 km[1] |
Rozstaw szyn |
1435 mm |
Napięcie zasilania |
+600 V DC |
Liczba zajezdni |
2 |
Strona internetowa |
Tramwaje w Gdańsku – system komunikacji tramwajowej w Gdańsku obsługiwany przez Gdańskie Autobusy i Tramwaje Sp. z.o.o. na zlecenie Zarządu Transportu Miejskiego.
Długość gdańskiej sieci tramwajowej wynosi 55,6 km. Rozstaw szyn to 1435 mm. Łączna długość toru pojedynczego wynosi 109,2 km. Tramwaje zasilane są z sieci jezdnej prądem stałym o napięciu 600 V.
Charakterystyka sieci
Całość sieci znajduje się w granicach administracyjnych miasta Gdańska. Torowiska są w 85% długości wydzielone z ruchu ulicznego[1]. Zdecydowana większość tras jest dwutorowa, wyjątkiem są odcinki jednotorowe w dzielnicach Brzeźno i Nowy Port, jednakże nie odbywa się na nich ruch kolizyjny – pełnią one funkcje pętli ulicznych. Torowiska biegną głównie przez tereny zurbanizowane, wyjątkiem jest linia do kąpieliska morskiego na Stogach biegnąca przez Las Miejski.
Sieć tramwajowa pokrywa przede wszystkim Dolny Taras i Śródmieście, łącząc również Wyspę Portową czy Siedlce. W 2007 roku linia tramwajowa dotarła na Chełm, w 2012 ukończono trasę na Łostowice[2][3] i Orunię Górną przez Ujeścisko. W 2015 roku oddano do użytku linię tramwajową na Piecki-Migowo i do Brętowa, a w 2020 linię w ciągu nowo wybudowanej Alei Pawła Adamowicza. Zachodnie dzielnice miasta obecnie pozbawione są komunikacji tramwajowej.
Linia tramwajowa na Chełm jest najbardziej stromą linią tramwajową w Polsce[4]. Również różnica poziomów pomiędzy najniższym, a najwyższym punktem torów jest największa w Polsce (110 metrów). Posiada cechy szybkiego tramwaju. Trzy pętle tramwajowe (Jelitkowo, Brzeźno Plaża, Stogi Plaża) oraz przystanek końcowy Brzeźno położone są w odległości kilkuset metrów od brzegu Zatoki Gdańskiej, w związku z czym mają duże znaczenie dla obsługi ruchu turystycznego.
Tramwaje stacjonują w dwóch zajezdniach, przy ulicy Wita Stwosza w Strzyży oraz przy ulicy Władysława IV w Nowym Porcie. W halach mieści się około 40% wszystkich tramwajów[5].
Historia komunikacji tramwajowej w Gdańsku
Tramwaj konny
Pierwsza linia tramwaju konnego uruchomiona została przez berlińskie przedsiębiorstwo Deutsche Pferdeeisenbahn 23 czerwca 1873, na trasie z Heumarkt (Targ Sienny) przez Wrzeszcz do Oliwy[6][7], gdzie zlokalizowana została pierwsza zajezdnia tramwajowa. Po roku została zawieszona trasa między Wrzeszczem a Oliwą z powodu silnej konkurencji kolei. W 1877 majątek berlińskiego przedsiębiorstwa kupiło gdańskie przedsiębiorstwo Otto Braunschweig und Oskar Kupferschmidt.
Uruchomiła ona następujące linie:
- z Centrum na Orunię (1878),
- z Kohlenmarkt (Targ Węglowy) przez Langgasse (ulicę Długą), Langer Markt (Długi Targ) i Langgarten (Długie Ogrody) do Bramy Żuławskiej oraz Dolnego Miasta (1883),
- z dworca kolejowego Gdańsk Brama Nizinna przy dzisiejszej ulicy Toruńskiej przez Główne Miasto do Fischmarkt (Targu Rybnego) (1886),
- z Centrum do Siedlec (1886).
W okresie tym w Gdańsku funkcjonowały następujące zajezdnie tramwajowe:
- we Wrzeszczu przy Mirchauer Weg (dzisiejsza Partyzantów – pierwsza zajezdnia w mieście),
- przy Weidengasse (dzisiejszej Łąkowej) na Dolnym Mieście,
- drewniane hale na Oruni i Siedlcach[8].
Początek tramwajów elektrycznych
W 1894 przedsiębiorstwo AEG z Berlina wykupiło przedsiębiorstwo Danziger Straßeneisenbahn. Wtedy równocześnie podjęto decyzję o elektryfikacji sieci tramwajowej, którą rozpoczęto rok później. Pierwsze regularne połączenie uruchomiono 12 sierpnia 1896 w kierunku Oruni oraz Siedlec. Do Wrzeszcza z Centrum pierwszy tramwaj elektryczny pojechał dopiero 28 sierpnia 1896, gdyż istniała konieczność usunięcia kolizji sieci trakcyjnej z napowietrznymi przewodami telefonicznymi i energetycznymi. Do końca roku wszystkie linie tramwaju konnego zostały zelektryfikowane, a także wybudowano torowisko łączące nowy Dworzec Główny z Kohlenmarkt (Targiem Węglowym). Wydłużono także istniejącą linię z Fischmarkt (Targu Rybnego) przez dzisiejszą ulicę Wałową do Stadtgraben (Podwala Grodzkiego). Po zakończeniu elektryfikacji przedsiębiorstwo AEG przekazała tramwaje pod administrację przedsiębiorstwa Allgemeinen Lokal- und Straßenbahngesellschaft (ALSAG).
W 1899 w Nowym Porcie powstało drugie przedsiębiorstwo tramwajowe pod nazwą Danziger Elektrische Strassenbahn, które otworzyło w 1900 dwie linie z Wrzeszcza do Brzeźna i z Brzeźna przez Nowy Port do Stoczni Schichaua (ulicą Schichaugasse, dziś Jana z Kolna). Linia w stronę centrum została później wydłużona do Kassubischer Markt (okolice dzisiejszego C.H. Madison), a następnie przez Pfefferstadt (dziś ul. Korzenna) do Breitgasse (ul. Szeroka) pod sam Żuraw. Przedsiębiorstwo z Nowego Portu posiadało zajezdnię przy Fischmeisterweg (dziś ul. Wyzwolenia). W 1903 nastąpiło połączenie dwóch przedsiębiorstw Allgemeine Strassen und Eisenbahn Gessellschaft i Danziger Elektrische Strassenbahn w jedno przedsiębiorstwo Danziger Elektrische Strassenbahn A.G. z siedzibą we Wrzeszczu. W 1904 wybudowano torowisko na wiadukcie Błędnik łączące torowisko na Wielkiej Alei z torowiskiem na Stadtgraben (Podwalu Grodzkim). Od tamtej pory w rejon Dworca Głównego kierowano co drugi skład tramwajowy. 18 lipca 1908 uruchomiona została linia z rynku w Oliwie (Am Markt) przez Seestraße (ulicę Pomorską) do Jelitkowa[9].
Tramwaje podczas I wojny światowej
Z dniem 1 maja 1914 wprowadzono numerację linii, która zastąpiła dotychczasowe tablice kierunkowe z nazwą przystanku końcowego. W lutym 1917 zaczęło brakować węgla i części zamiennych, z tego powodu na źle utrzymanym torowisku zaczęły występować awarie i wykolejenia. W styczniu 1919 nastąpił kryzys, z powodu którego zawieszono kursowanie kilku linii.
Tramwaje w Wolnym Mieście Gdańsku
Pod koniec 1919 zaczęto przywracać zawieszone linie, zmieniając jednocześnie częściowo numerację linii[10], dodatkowo przekierowano linie z Promenade (dziś 3 Maja) na Stadtgraben (Podwale Grodzkie), po czym w 1926 zlikwidowano torowisko na Promenade. W 1925 przystąpiono do budowy trasy z Centrum w kierunku Stogów, którą otwarto 4 lipca 1927. W 1926 otworzono torowisko na nowo powstałej Paul-Beneke-Weg (dziś Marynarki Polskiej), likwidując jednocześnie jednotorową trasę wzdłuż nabrzeża portowego na ulicy Broschkischerweg (Wiślnej). W tym samym czasie w Nowym Porcie powstały dwie pętle uliczne, „mała” dla linii z Centrum i „duża” dla linii z Brzeźna. W 1930 roku uruchomiono nową trasę od Wielkiej Alei poprzez Ostseestraße (aleję Hallera) i Bärenweg (ulicę Mickiewicza) do pętli na skrzyżowaniu Heeresanger (al. Legionów) z Magdeburger Straße (ul. Kościuszki). Dyrekcja przedsiębiorstwa DES AG została przeniesiona do budynku przy Jäschkentaler Weg 2 (dziś dyrekcja GAiT, Jaśkowa Dolina 2). Między Wrzeszczem a Oliwą zmieniono przebieg trasy likwidując linię na Hohenfriedbergweg (Szymanowskiego), prowadząc ją w zamian przez nowo powstałą Friedrich-Allee (aleja Wojska Polskiego). Rozpoczęto również budowę nowej zajezdni tramwajowej we Wrzeszczu wraz z warsztatami głównymi.
W latach 30. gdańskie tramwaje znalazły się w czołówce europejskiej pod względem techniki i wdrożonych rozwiązań (m.in. wprowadzono wagony z obniżoną podłogą przy środkowym wejściu)[11]. W 1934 przebudowano trakcję elektryczną przystosowując ją do pantografów zamiast do odbieraków drążkowych. Starą trakcję pozostawiono na trasie do Siedlec i Oruni, w wyniku czego tramwaje obsługujące tę trasę w celu dojechania do zajezdni przy Weidengasse (Łąkowej) korzystały z torowiska technicznego na Starym Przedmieściu. Zrezygnowano z planowanego wydłużenia linii w kierunku Rudnik i budowy linii z Wrzeszcza przez Suchanino do Centrum. W 1935 otworzono nową zajezdnię tramwajową we Wrzeszczu przy dzisiejszej ulicy W. Stwosza, a stara zajezdnia przy Mirchauer Weg (Partyzantów) została zaadaptowana na zajezdnię autobusową.
W 1942 została utworzona spółka akcyjna Verkehrsbetriebe Danzig Gothenhafen AG, w skład której weszła spółka DES AG. Planowano wówczas likwidację linii tramwajowych na trasach z Centrum do Siedlec i Oruni oraz zastąpienie ich liniami trolejbusowymi. Planów tych jednak nie zrealizowano. Do 24 marca 1945 tramwaje kursowały po mieście normalnie. Po ostrzelaniu przez wojska radzieckie elektrowni miejskiej na Ołowiance nastąpiło wyłączenie zasilania, przez co część tramwajów stanęła na ulicach. Podczas walk ulicznych wagony tramwajowe wykorzystywane były jako barykady[12].
Tabor elektryczny do 1945
- Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz,
Odbudowa po 1945 roku
Po zakończeniu działań wojennych sieć trakcyjna przestała istnieć, torowiska były poważnie uszkodzone przez pociski artyleryjskie, żaden wagon nie był zdatny do ruchu. W kwietniu 1945 roku, od razu po zakończeniu działań wojennych przystąpiono do odbudowy infrastruktury tramwajowej. Z inicjatywy Zarządu Miejskiego w Gdańsku powstał Miejski Zakład Komunikacyjny w Gdańsku. Do Gdańska przybyły ekipy poznańskich, warszawskich i łódzkich tramwajarzy, którzy wspólnie z gdańszczanami przystąpili do zabezpieczenia i inwentaryzacji ocalałego majątku. W pobliżu zajezdni we Wrzeszczu pościągane zostały wagony lub ich pozostałości. Sama zajezdnia we Wrzeszczu ucierpiała niewiele, zajezdnia przy Łąkowej straciła dach na obu halach oraz budynek warsztatowy. 28 czerwca 1945 roku zaczęto ponownie uruchamiać komunikację tramwajową. Odbudowę ze zniszczeń torowisk tramwajowych zakończono w 1947 roku. Odbudowane zostały wszystkie trasy istniejące przed zniszczeniem. Zlikwidowano jedynie torowiska na ulicy Szerokiej, Kowalskiej i Korzennej oraz trasę techniczną na Starym Przedmieściu. Nowością była trasa do Sopotu uruchomiona w roku 1946 roku.
1947–1989
Po wojnie sukcesywnie likwidowano tory znajdujące się w gęstej zabudowie Śródmieścia, aby zgodnie z modernistyczną ideologią tramwaj jeździł wyłącznie głównymi arteriami[13].
W wyniku budowy drogi krajowej nr 1 na przestrzeni lat powstały nowe szerokie ulice z wytyczonym torowiskiem tramwajowym, wchodzące dziś w skład głównej arterii komunikacyjnej Trójmiasta. W 1948 roku w Oliwie otworzono nową pętlę przy skrzyżowaniu alei Grunwaldzkiej z ulicą Opata J. Rybińskiego, likwidując jednocześnie pętlę na Starym Rynku Oliwskim. 1 stycznia 1951 roku powstało nowe przedsiębiorstwo pod nazwą Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne Gdańsk-Gdynia.
W 1955 roku uruchomiona została nocna komunikacja tramwajowa. W 1957 roku przebudowana została na dwutorową trasa na Siedlce w ciągu ulicy Świerczewskiego (dziś Nowe Ogrody). 21 lipca 1959 roku oddana została nowa poszerzona ulica Podwale Przedmiejskie pomiędzy ulicą Okopową a ulicą Chmielną. Likwidacji uległo torowisko na ulicy Długiej, Długim Targu i ulicy Stągiewnej, zaś tramwaje zostały skierowane przez ulicę Okopową, Podwale Przedmiejskie i Wyspę Spichrzów, a następnie przez ulicę Ułańską do ulicy Łąkowej. Zlikwidowano również pętlę uliczną na ulicy Bogusławskiego kierując tramwaj z Oruni do pętli na Targu Węglowym. Znajdujące się tu tory z l. 30. pokryto asfaltem, pod którym spoczywały do listopada 2019, kiedy zostały ponownie odkryte i wyeksponowane[14]. Drugą nową trasą było torowisko od ulicy Mickiewicza do pętli przy ulicy Kolonia Uroda przez aleję Karola Marksa, obecnie Hallera. W 1960 roku przedłużono torowisko od Kolonii Urody do Brzeźna, likwidując jednocześnie torowisko na ulicach Bolesława Chrobrego i Waryńskiego, a tramwaj kończący trasę na ulicy Waryńskiego skierowano do pętli przy ówczesnym porcie lotniczym. W 1961 roku zlikwidowano trasę do Sopotu z powodu dużej konkurencji Szybkiej Kolei Miejskiej. Na początku lat 60. wraz z przebudową alei Grunwaldzkiej zlikwidowana została pętla przy ulicy Szymanowskiego, zaś otwarta nowa – przy ulicy Abrahama. Po 42 latach przerwy, w 1968 roku przywrócono torowisko wzdłuż ulicy 3 Maja. W 1968 roku rozpoczęto budowę nowego wiaduktu Błędnik, który oddano do użytku 22 lipca 1970 roku. Na początku lat 70. przy przebudowie ul. Kartuskiej cała trasa na Siedlce stała się dwutorowa. 28 lipca 1971 roku uruchomiona została pętla przy ulicy Doki, jednocześnie likwidacji uległa pętla na Targu Węglowym. Torowisko na ulicy Pomorskiej zostało przebudowane na dwutorowe, zlikwidowana została linia na Orunię.
W 1974 roku przedsiębiorstwo WPK G-G przekształcone zostało w Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Gdańsku. W 1974 roku, po przeniesieniu portu lotniczego do Rębiechowa rozpoczęła się budowa nowej trasy od pętli tramwajowej przy ulicy Kościuszki do ulicy Pomorskiej w Jelitkowie, w ciągu której wybudowano dużą pętlę tramwajową na nowo powstającej wówczas dzielnicy Zaspa. Trasa została otwarta 31 grudnia 1977 roku. 22 lipca 1980 roku otwarte zostało torowisko wzdłuż ulicy Klinicznej.
W 1980 roku powstał projekt budowy trasy tramwajowej łączącej ówczesną sieć z nowymi osiedlami na Górnym Tarasie. W tym celu należało wybudować torowisko na Chełm. Trasa ta, mimo że jej długość wynosi zaledwie 2,9 km, posiada bardzo trudny profil. Z przyczyn technicznych, a później finansowych, realizacja projektu była wielokrotnie odkładana i trasa na Chełm została ostatecznie zbudowana 29 lat później[15].
17 grudnia 1981 roku rozpoczęto eksploatację torowiska leżącego w ciągu przedłużonej do trasy W-Z ulicy 3 Maja oraz na nowym wiadukcie nad linią kolejową, który jest częścią tej właśnie trasy. Otwarta została nowa pętla Kliniczna, co pozwoliło na likwidację pętli Doki.
1989–2012
W 1989 roku WPK zostało podzielone, a w jego miejsce w Gdańsku powstało Przedsiębiorstwo Komunikacji Miejskiej, które w 1991 roku zostało przekształcone w zakład budżetowy miasta Gdańska pod nazwą Zakład Komunikacji Miejskiej w Gdańsku. Na początku lat 90. powstał nowy odcinek Podwala Przedmiejskiego między ulicami Chmielną oraz Łąkową wraz z nowym mostem drogowym, w wyniku czego likwidacji uległ prowizoryczny most saperski nad Nową Motławą. Trasa ta została wydłużona w 1995 roku poprzez wybudowanie odcinka Podwala Przedmiejskiego od ulicy Łąkowej do ulicy Siennickiej. Umożliwiło to zlikwidowanie tramwaju wzdłuż ulicy Długie Ogrody.
W 1997 roku gdański ZKM zakupił dwa prototypowe pojazdy Konstal 114Na, które posiadały ok. 15% niskiej podłogi (gdański ZKM jako drugi zakład w Polsce posiadał wagony z częścią niskopodłogową). Również w 1997 roku powrócił pomysł budowy linii tramwajowej na Chełm, wykonano wówczas analizę na Politechnice Gdańskiej. Badania wykazały, że ówczesny gdański tabor nie nadaje się do obsługi projektowanej linii. Najpoważniejszym problemem okazały się hamulce elektromagnetyczne, które w przypadku awarii zasilania nie były w stanie utrzymać pojazdu na tak trudnej linii[15].
W 1999 roku likwidacji uległa zajezdnia tramwajowa Łąkowa na Dolnym Mieście, w miejscu której powstał parking strzeżony. W tym roku gdański ZKM zamówił cztery wagony Alstom-Konstal NGd99 z rodziny Citadis 100, które posiadały ok. 70% niskiej podłogi. Wagony przydzielono do obsługi linii 2 (Centrum-Opera-Zaspa-Jelitkowo).
Wraz z początkiem 2004 roku Zakład Komunikacji Miejskiej został przekształcony z zakładu budżetowego w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. W tym samym roku definitywnie odcięto ulicę Łąkową od gdańskiej sieci torowisk oraz rozpoczęto kilkuetapową modernizację torowisk tramwajowych pod nazwą Gdański Projekt Komunikacji Miejskiej.
W wyniku przedsięwzięcia „Gdański Projekt Komunikacji Miejskiej II” na początku 2007 roku rozpoczęto budowę linii na Chełm wzdłuż al. Armii Krajowej oraz al. gen. Sikorskiego. 19 grudnia 2007 roku została otwarta linia tramwajowa na Chełm[15]. Linia ta, mimo zaledwie 2900 metrów długość i ma bardzo trudny profil (pochylenie do 50 promili) i z tego względu wagony Konstal 105Na oraz Konstal 114Na nie mogą być na niej wykorzystywane[15]. W ramach budowy linii na Chełm zakupione zostały trzy Bombardiery NGT6. Z powodu pogarszającego się stanu wagonów Konstal 105Na, gdański ZKM postanowił zakupić 46 używanych wagonów typu N8C z Dortmundu.
W 2009 roku w ramach kolejnego przedsięwzięcia „Gdański Projekt Komunikacji Miejskiej IIIA” ogłoszony został przetarg na dostawę 35 wagonów jednokierunkowych, wieloczłonowych, całkowicie niskopodłogowych o długości 30-35 metrów i pojemności co najmniej 220 osób. Przetarg ten wygrała Pesa Bydgoszcz, która do końca 2011 roku dostarczyła 35 wagonów typu Swing (120NaG).
W maju 2010 roku rozpoczęła się modernizacja i przebudowa zajezdni we Wrzeszczu. We współczesnych tramwajach aparatura elektryczna umieszczona jest na dachu, a nie pod podłogą, jak w starych pojazdach, dlatego postanowiono wybudować specjalny system podnośników i podestów. Zainstalowana została tokarka podtorowa (profilująca wszystkie koła tramwaju, bez konieczności ich demontażu) oraz profesjonalna myjnia[16]. Zakupiono specjalistyczny dźwig, służący m.in. do wstawiania na tory wykolejonych wagonów. Wybudowano kolejne tory postojowe oraz odnowiono rozjazdy znajdujące się na terenie zajezdni. Na to przedsięwzięcie wydano ok. 30 mln zł[17]. 30 października tego samego roku zmieniono nazwę pętli Abrahama na Strzyża, aby nawiązywała do nazwy dzielnicy, w której rzeczywiście się znajduje[18].
Podczas remontu torowisk na Siedlcach, Zaspie i Przymorzu w 2010 roku po raz pierwszy w Gdańsku torowiska w rejonie przystanków tramwajowych zostały zakryte płytkami lub kostką betonową. Inwestycje te służą utrzymaniu czystości w obrębie peronów. Prosta nawierzchnia, w przeciwieństwie do tłucznia, może być łatwo sprzątana[19].
W noc sylwestrową 2009/2010 roku uruchomiono po raz pierwszy nocną linię tramwajową N0 na trasie Chełm – Opera – Zaspa – Oliwa – Wrzeszcz – Opera – Chełm. Obecnie linia ta na wydłużonej trasie (Łostowice – Chełm – Dworzec Główny – Opera – Zaspa – Oliwa – Wrzeszcz – Opera – Dworzec Główny – Chełm – Łostowice) uruchamiana jest podczas różnego rodzaju imprez („Weekend za pół ceny”, „Noc Muzeów”, „Sylwester”) oraz w weekendy w sezonie letnim.
W 2011 rozpoczął się montaż automatów biletowych, umożliwiających sprzedaż biletów jednorazowych i długookresowych. Automaty stanęły przy głównych przystankach, węzłach przesiadkowych oraz na większości krańcówek tramwajowych[20].
Podczas przebudowy torowisk w Nowym Porcie zbudowano nowy rozjazd relacji Wolności→Centrum umożliwiając zawracanie pojazdom jadącym z Centrum na tzw. „Dużej pętli” oraz umożliwienie stworzenia trasy Brzeźno-Nowy Port-Marynarki Polskiej. Kilka lat wcześniej, podczas przebudowy torowisk w Centrum zbudowano nowy łuk w relacji Hucisko→Dworzec PKS.
W ramach budowy Trasy Słowackiego zadanie III zmodyfikowano przebieg torowisk w Brzeźnie. Dawniej tramwaje z al. gen. Józefa Hallera skręcały w ul. Gdańską, obecnie tramwaj opuszcza al. Hallera na nowo powstałym łączniku wzdłuż ul. Uczniowskiej, z którego zjeżdża na ul. Gdańską. Dzięki tej przebudowie powstał nowy rozjazd, który umożliwia ruch tramwajów w relacji Nowy Port-Brzeźno Plaża-Gdańska-Nowy Port.
12 maja 2012 gdańska sieć tramwajowa wzbogaciła się o trasę w kierunku Łostowic i Oruni Górnej przez Ujeścisko o długości 2,8 km[21]. Trasa ta jest przedłużeniem trasy na Chełm. Na jej końcu, pomiędzy Łostowicami a Orunią Górną, powstał węzeł przesiadkowy (Łostowice Świętokrzyska) typu „parkuj i jedź” z miejscami postojowymi dla 150 samochodów i parkingiem rowerowym. Na tej trasie kursują linie 2, 4, 6, 7, 11.
Po 2012
6 września 2013 rozstrzygnięto przetarg na budowę linii tramwajowej do przystanku Gdańsk Brętowo przez Piecki-Migowo. Przetarg wygrało konsorcjum przedsiębiorstw MTM (wcześniejszy wykonawca linii na Chełm oraz na Orunię Górną i Łostowice) i Rajbud, które zaoferowało realizację inwestycji za kwotę 116,3 mln zł, pokonując tym samym siedmiu pozostałych konkurentów. Zamawiający na realizację tej inwestycji zarezerwował kwotę 149,5 mln zł[22]. Podpisanie umowy na realizację inwestycji nastąpiło 12 listopada 2013, po czym natychmiast przystąpiono do prac w terenie. Zgodnie z umową zakończenie inwestycji miało nastąpić do dnia 30 września 2015 roku[23]. W ramach kontraktu powstała linia tramwajowa o długości 3,6 km od pętli Siedlce (przebudowanej na węzeł przesiadkowy z parkingiem na 40-50 samochodów oraz kilkanaście rowerów), wzdłuż Kartuskiej do skrzyżowania z ul. Nowolipie, następnie wzdłuż ulic Nowolipie i Rakoczego do przystanku Pomorskiej Kolei Metropolitarnej Gdańsk Brętowo. Największe spadki na trasie znajdują się na odcinku od Piekarniczej do Belgradzkiej (od 3,5 do 5 proc.) i na wysokości ul. Kolumba. Wraz z linią powstało 5 przystanków, pas autobusowo-tramwajowy na ul. Rakoczego (od Jaśkowej Doliny do Bulońskiej), trójkąt torowy na skrzyżowaniu ulic Rakoczego i Bulońskiej oraz ponad 360-metrowa estakada nad ul. Rakoczego o wysokości maksymalnej 9 m. Dzięki estakadzie pochylenie trasy zostało zmniejszone z 7 do 3,5%. Końcówka PKM Brętowo powstała jako układ 2 ślepych torów, w związku z czym obsługa trasy możliwa jest wyłącznie przez tramwaje dwukierunkowe. Dla potrzeb linii dokonano zakupu 5 takich pojazdów (Pesa Jazz Duo) o wartości 8,6 mln zł każdy, wyposażonych w klimatyzację i niską podłogę na całej długości składu. Ponadto, w drugim etapie inwestycji, powstała linia wzdłuż ulicy Bulońskiej od Rakoczego do Myśliwskiej z trójkątem torowym umożliwiającym zawrócenie pojazdom jednokierunkowym (pierwszym etapem zawracania jest wjazd w ul. Myśliwską, a następnie cofnięcie w ul. Bulońską) oraz dwoma przystankami. Przetarg na budowę tego 700-metrowego odcinka ogłoszono 13 czerwca 2014 roku. Zwycięską ofertę złożyło konsorcjum przedsiębiorstw WPRD Gravel i Tor-kar-sson, które zaoferowało wykonanie inwestycji za kwotę 22 989 618,74 zł brutto, a więc o 4,5 mln zł więcej, niż zakładał kosztorys inwestora. Umowę na realizację inwestycji podpisano 7 listopada 2014[24]. 26 sierpnia 2015 odbył się pierwszy – próbny przejazd nową trasą. Całość inwestycji, tj. linię od Siedlec do Brętowa PKM wraz z odgałęzieniem do Migowa została oddana do użytku 31 sierpnia 2015.
10 lipca 2014 w tramwaju o numerze bocznym 1022 zaczęto emitować odgłosy ptaków; eksperyment trwał kilka tygodni[25][26].
Od 28 czerwca do 23 grudnia 2014 i od 11 marca do 17 czerwca 2015 zamknięta została linia tramwajowa na Stogi. W tym czasie na długości 4,4 km przedsiębiorstwo Budimex wymieniło torowiska w ciągu ulic Siennickiej i Lenartowicza od ul. Elbląskiej do ul. Sucharskiego oraz przebudowała pętlę Przeróbka, odwracając na niej kierunek ruchu tramwajów, dzięki czemu wszystkie pojazdy jadące z Przeróbki w kierunku centrum mogą odjeżdżać z tego samego przystanku. Przebudowane zostały przystanki: Brama Żuławska, Przeróbka, Lenartowicza (na obydwu podniesiono jezdnię do poziomu chodnika) i Głęboka, który przebudowano na przystanek tramwajowo-autobusowy. Na przystankach zamontowano wiaty przystankowe wyposażone w tablice LED. Podczas I fazy remontu (w 2014) za przystankiem Akademia Muzyczna zamontowano rozjazd nakładkowy dla tramwajów dwukierunkowych, co umożliwiło obsługę tramwajową ulicy Podwale Przedmiejskie. Na mocy umowy z 16 maja 2014 roku[27] zadanie zrealizowane zostało za kwotę 65,6 mln zł[28]. W latach 2018–2020 realizowano remont torowiska na Stogach. Prace miały pierwotnie zakończyć się w czerwcu 2019[29]. Koszt inwestycji, zakładany pierwotnie na poziomie 70 mln zł, ostatecznie przekroczył 110 mln zł[30].
Jesienią 2014 roku wykonano projekt budowlany Alei Pawła Adamowicza[31]- przedłużenia budowanej wówczas trasy tramwajowej wzdłuż ul. Bulońskiej na Pieckach-Migowie. W 2017 ogłoszono przetarg na budowę linii, która miała się zakończyć do sierpnia 2019 roku[32][33]. Oferty złożyło 7 firm, a zaproponowane koszty realizacji wahały się od 191,7 do 283 mln zł[34]. Na początku 2018 roku ogłoszono, że wykonawcą inwestycji została firma NDI z Sopotu[35], z którą umowę podpisano 17 kwietnia 2018[36]. Trasa ma być przedłużeniem Trasy Gdańsk Południe – Wrzeszcz. Przy skrzyżowaniu alei z ul. Warszawską i Jabłoniową powstanie zajezdnia tramwajowo – autobusowa. Po analizach finansowych zdecydowano się przedłużyć trasę tramwajową wzdłuż ul. Lawendowe Wzgórze pod budynek Szkoły Podstawowej nr 6[37]. Zgodnie z umową linia miała zostać oddana do użytku w IV kwartale 2019 roku, lecz docelowo została oddana 30 czerwca 2020. Al. Pawła Adamowicza ma długość 2,8 km i przebiega od skrzyżowania Myśliwskiej z Bulońską, 220-metrową estakadą wenecką nad Potokiem Siedleckim[38], pod al. Armii Krajowej do węzła integracyjnego Ujeścisko przy skrzyżowaniu Al. Adamowicza z ul. Warszawską.
Dalsze plany
W latach 2014–2020 miasto Gdańsk planowało budowę torowisk w następujących (w większości dopiero planowanych) ciągach ulicznych[39][40][41]:
- Nowa Warszawska od al. Vaclava Havla na Ujeścisku do pętli Warszawska na Szadółkach (skrzyżowanie Jabłoniowej z Warszawską), po południowej stronie ul. Warszawskiej. Początkowo nowa trasa tramwajowa o długości 1,5 km miała powstać wraz z rozbudową ul. Nowej Warszawskiej, ale obecnie przewidywana jest budowa tylko tramwaju z przystankami zlokalizowanymi pomiędzy al. Havla a ul. Łódzką, przy skrzyżowaniu z ul. Piotrkowską oraz przy skrzyżowaniu z planowaną tzw. Nową Unruga. Przetarg na budowę ogłoszono w czerwcu 2019. W 2020 otworzono oferty złożone przez 8 potencjalnych wykonawców w kolejnym postępowaniu, opiewały one na kwoty od 62,7 mln zł do 79,3 mln zł wobec szacowanej przez miasto wielkości 38 mln zł. Wykonawca miał mieć 20 miesięcy na realizację linii[42]. Wobec znacznego przekroczenia zakładanego budżetu, przetarg unieważniono. Kolejny przetarg przewidywał etapowanie prac i termin realizacji do grudnia 2020[43]. Również i w tym wypadku ceny zaoferowane za realizację etapu I (37,98 i 38,81 mln zł brutto) przekroczyły budżet (określony tym razem na 20 mln zł brutto), w związku z czym przetarg zostanie powtórzony jesienią 2020[44] z terminem realizacji całego zadania wynoszącym 10 miesięcy od podpisania umowy[45]. Całość inwestycji zakończy się najwcześniej w 2022 roku[46].
Budowa Al. Adamowicza i rozbudowa ul. Warszawskiej wraz z zakupem 15 tramwajów oraz remontem linii o długości 3,2 km w dzielnicy Stogi mają zostać zrealizowane w ramach Gdańskiego Projektu Komunikacji Miejskiej IV[47].
- Trasa Gdańsk Południe – Wrzeszcz której pierwotna wersja zakładała zbudowanie torowiska od placu ks. Komorowskiego we Wrzeszczu wzdłuż ulic Wyspiańskiego, Miszewskiego, Do Studzienki, Sobieskiego, wiaduktem pod ul. Rakoczego do niezbudowanego jeszcze fragmentu ul. Bulońskiej w Pieckach-Migowie (długość 5 km)[48]. W 2015 zaprezentowano przebieg alternatywny: Legionów – Kościuszki – Wrzeszcz PKP – Klonowa oraz Al. Zwycięstwa – Smoluchowskiego – Wileńska – Jaśkowa Dolina – Rakoczego – Bulońska[49][50]. W marcu 2016 za najbardziej prawdopodobną wersję wskazano połączenie Piecek-Migowa z Wrzeszczem 3,5 km trasę ulicami Jaśkowa Dolina – Wileńska (z tunelem) – Sobieskiego – Siedlicka (teren kampusu Politechniki Gdańskiej) – Bohaterów Getta Warszawskiego (przejazd tą ulicą będzie odbywał się bez udziału sieci trakcyjnej) oraz połączenie Wrzeszcza z Zaspą obok dworca Wrzeszcz PKP, ze zbudowaniem wiaduktu tramwajowego obok Trasy Słowackiego[51]. W grudniu 2019 uzyskano decyzję środowiskową dla tego wariantu, którego koszty według szacunków z połowy II dekady XXI wieku szacowano na ponad 230 mln zł[52]. Wobec zaskarżenia decyzji do Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, władze miasta rozważają realizację inwestycji w etapach, z pominięciem w I fazie najbardziej kontrowersyjnego odcinka na ul. Bohaterów Getta Warszawskiego[53][54][55].
- Nowa Małomiejska od pętli przy Vaclava Havla/Świętokrzyskiej na Oruni Górnej do planowanego węzła Czerwony Most na Oruni
- Nowa Chmielna od Podwala Przedmiejskiego do planowanego węzła Czerwony Most na Oruni.
- Nowa Wałowa – Polski Hak od ul. Jana z Kolna do Siennickiej przez Młode Miasto, przy ulicy Siennickiej znajdować się będzie planowany węzeł Polski Hak
- Czerwony Most – w dalekosiężnych planach jest budowa wielkiego węzła integracyjnego w pobliżu ul. Sandomierskiej na Oruni. W ramach tego przedsięwzięcia miały powstać dworzec kolejowy, pętla i zajezdnia tramwajowa, pętla autobusowa, parkingi podziemne i naziemne o pojemności ok. 3 tys. pojazdów, parkingi rowerowe, drogi i torowiska dojazdowe do węzła (Nowa Chmielna, Nowa Małomiejska, Nowa Cienista, Nowa 3 Maja)
- Al. Hallera – Czarny Dwór – Obrońców Wybrzeża – Chłopska. Rezerwa pod linię tramwajową zostanie zachowana także wzdłuż ul. Dąbrowszczaków (Drogi Zielonej) na odcinku od Obrońców Wybrzeża do pętli w Jelitkowie[56][57]. Ta linia tramwajowa ma być uzupełnieniem Drogi Zielonej.
- Nowa Jabłoniowa i Przywidzka – w 2014 roku Dyrekcja Rozbudowy Miasta Gdańska ogłosiła przetarg na wykonanie wielowariantowej koncepcji oraz projektu budowlanego ul. Nowej Jabłoniowej wraz z linią tramwajową w kierunku Szadółek o długości nieco ponad 2 km. Trasa miała biec od pętli Ujeścisko do ul. Przywidzkiej, gdzie miała zakończyć się w rejonie ul. Czermińskiego obok centrum handlowego. Planowano następujące przystanki pośrednie: przy osiedlu Lawendowe Wzgórze, na wysokości ulicy Leszczynowej, Potęgowskiej i Przywidzkiej. Realizacja inwestycji miała rozpocząć się najwcześniej w 2017 roku[58], ostatecznie w 2016 zrezygnowano z realizacji tej linii na rzecz buspasów[59].
- Nowa Świętokrzyska – analogicznie do poprzedniego projektu, rozważana jest możliwość poprowadzenia 3 km linii tramwajowej w pasie między jezdniami lub obok przewidywanej do realizacji ulicy Nowej Świętokrzyskiej na odcinku od węzła „Łostowice Świętokrzyska” do rejonu dawnej pętli autobusowej „Osiedle Świętokrzyskie” na granicy miasta, wraz z przystankami przy skrzyżowaniach z ulicami Kampinoską, Niepołomicką i Wielkopolską oraz w rejonie Potoku Kowalskiego[60][61]. W 2017 podano do wiadomości publicznej, że linia tramwajowa w tym ciągu nie zostanie zrealizowana, a w zamian zbudowane zostaną buspasy[62].
- Nowa Abrahama – na trasie Zaspa- Hynka – Abrahama – wzdłuż linii kolejowej PKM (zachowana rezerwa terenu) – Brętowo PKM
- Oliwa – Oliwa ZOO – po zbudowaniu Drogi Zielonej z Oliwy do Osowej planuje się wyłączyć ul. Stary Rynek Oliwski z ruchu samochodowego i utworzyć deptak pieszo-tramwajowy. Tramwaje wjeżdżałyby w ul. Karwieńską do krańcówki przy oliwskim ZOO. Opcjonalnie powstanie też zjazd z al. Grunwaldzkiej do węzła Oliwa PKP i odcinek łączący Oliwę z Przymorzem w ciągu ul. Krzywoustego[63].
Dawne zajezdnie
Nieeksploatowane
- zajezdnia przy ulicy Łąkowej – zamknięta w 1999 roku, obecnie parking strzeżony. Z 3 na 4 września 2015 na ul. Wróblej w pobliżu zajezdni posadowiono wóz Konstal 105Na o numerze 1241.
- zajezdnia przy alei Grunwaldzkiej 537 w Oliwie – najstarsza zajezdnia w Gdańsku, potem fabryka mydła i ponownie zajezdnia, obecnie ruiny, wielokrotnie podpalana.
Nieistniejące zajezdnie w Gdańsku
- zajezdnia przy ul. Gościnnej na Oruni
- zajezdnia przy ul. Partyzantów we Wrzeszczu, późniejsza zajezdnia autobusowa – przekształcona w latach 90. na centrum handlowe. Obecnie znajduje się tu kompleks mieszkaniowo–usługowy Quattro Towers
- remiza tramwajowa na Siedlcach
- Plac Drogowy (zajezdnia techniczna) – plac postojowy dla wagonów gospodarczych. Znajdująca się na placu suwnica służyła do rozładunku wagonów tramwajowych z platform kolejowych. Na tym placu rozładowywano wszystkie nowe wagony z zakładów Konstal Chorzów. W 2004 r. zamknięto plac i zdemontowano rozjazdy prowadzące na plac. Przejazdy przez jezdnię usunięto podczas remontu torowiska w 2011 r.
Linie tramwajowe
W Gdańsku zgodnie ze stałym układem kursuje 10 linii tramwajowych całorocznych:
codziennie | cały dzień | 2, 3, 5, 6, 8, 9, 10, 12 |
---|---|---|
tylko w dni powszednie | cały dzień | 4 |
szczytowe | 7 | |
sezonowe | w weekendy (numeracja 6X) | 63, 68 |
nocne (sezonowa weekendowa) | sezonowo w weekendy, ponadto w czasie imprez miejskich | N0 |
Oprócz tego uruchamiane są w zależności od potrzeb dodatkowe linie: 6X (linie dzienne w sezonie letnim), N0 (linia nocna okazjonalna oraz sezonowo w weekendy), 9X (linie zastępcze na czas remontów).
Linia | Schemat | Trasa | Długość [km] |
Średni czas przejazdu [min] |
Liczba przystanków |
Częstotliwość szczytowa/międzyszczytowa/ soboty/niedziele i święta |
Obsługa | Tabor |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
2 | Łostowice Świętokrzyska – (Strzyża PKM) – Oliwa przez Bramę Wyżynną, Operę Bałtycką i Zaspę |
18 | 60-61 | 31-30 | 20/20/20/20-30 | Wrzeszcz | NGT6, N8C-NF, 120NaG, 128NG | |
3 | Brzeźno – Chełm Witosa przez Operę Bałtycką i Dworzec Główny |
11 | 36-40 | 24 | 10/20/20/20-30 | Nowy Port, Wrzeszcz |
N8C-NF, 120NaG | |
4 | Łostowice Świętokrzyska – Jelitkowo przez Dworzec PKS, Operę Bałtycką i Zaspę[64] |
14 | 55 | 35 | 10-20/20/-/- | Wrzeszcz | NGd99, NGT6, N8C-NF, 120NaG, 128NG | |
5 | Zaspa – (Zajezdnia Nowy Port) – Nowy Port Oliwska przez Przymorze, Oliwę, Wrzeszcz i Brzeźno |
18 | 62-68 | 41-44 | 20/20/20/20-30 | Nowy Port, Wrzeszcz |
N8C-NF, 120NaG, NGd99, NGT6, 114Na, 128NG | |
6 | Łostowice Świętokrzyska – Jelitkowo przez Bramę Wyżynną, Operę Bałtycką, Wrzeszcz i Oliwę |
18 | 57-60 | 33-34 | 10/20/20/20-30 | Wrzeszcz | NGd99, NGT6, N8C-NF, 120NaG, 128NG | |
7 | Łostowice Świętokrzyska – Nowy Port Oliwska przez Bramę Wyżynną, Jana z Kolna i Letnicę |
14 | 37-41 | 20-22 | 10/-/-/- | Nowy Port, Wrzeszcz |
N8C-NF, 120NaG, 128NG | |
8 | Jelitkowo – Przeróbka – Stogi przez Zaspę, Jana z Kolna, Dworzec Główny |
16,5 | 57-59 | 38 | 10/10/20/20-30 | Nowy Port, Wrzeszcz |
105Na, N8C-NF, 120NaG, 128NG | |
9 | Strzyża PKM – Stogi Plaża przez Wrzeszcz, Operę Bałtycką, Dworzec Główny, Przeróbkę |
14,5 | 46 | 30-31 | 10/20/20/20-30 | Wrzeszcz | NGD99, N8C-NF, 120NaG 128NG | |
10 | Brętowo PKM – Zajezdnia Nowy Port – (Nowy Port Góreckiego) przez Siedlce, Jana z Kolna i Letnicę |
13 | 30-31 | 25-26 | 10/10/20/20-30 | Nowy Port, Wrzeszcz |
N8C-NF, 128NG | |
12 | Lawendowe Wzgórze – (Ujeścisko) – Oliwa przez Jasień, Piecki-Migowo, Siedlce, Dworzec Główny, Operę Bałtycką i Wrzeszcz |
18 | 64-65 | 39 | 10/10/20/20-30 | Wrzeszcz | N8C-NF, 128NG | |
63 | Łostowice Świętokrzyska – Brzeźno Plaża – Nowy Port Oliwska przez Bramę Wyżynną i Operę Bałtycką Funkcjonuje tylko w sezonie letnim i we Wszystkich Świętych. |
13 | 41 | 27 | -/-/-/20 | Nowy Port, Wrzeszcz |
N8C-NF, 120NaG | |
68 | Łostowice Świętokrzyska – Stogi przez Chełm i Przeróbkę Funkcjonuje tylko w sezonie letnim i we Wszystkich Świętych. |
13,5 | 39-40 | 25-26 | -/-/-/20 | Wrzeszcz | N8C-NF | |
N0 | Oliwa – Łostowice Świętokrzyska – kier. Ł. Świętokrzyska: Strzyża – Opera Bałtycka – Dworzec Gł. kier. Oliwa: Dworzec Gł. – Opera Bałtycka – Zaspa Funkcjonuje tylko w weekendy w sezonie letnim oraz w czasie miejskich imprez plenerowych. |
18-15 | 46-57 | 33-38 | 30 | Wrzeszcz | 120NaG |
Infrastruktura
Zajezdnie tramwajowe
- Zajezdnia Wrzeszcz – znajduje się w dzielnicy Strzyża przy ulicy Wita Stwosza. Została zbudowana w 1935 roku. Na jej terenie znajduje się 12-torowa hala, warsztaty, tokarka podtorowa, automatyczna myjnia[65], automatyczna napełniarka piasecznic oraz budynki biurowe GAiT[1].
- Zajezdnia Nowy Port – położona w dzielnicy Nowy Port przy ulicy Władysława IV. Została otwarta w 1899 roku[1]. Na jej terenie znajduje się: 5-torowa hala, hala lakierni, podstacja trakcyjna oraz pomieszczenia biurowe GAiT.
Pętle tramwajowe
Nazwa | Ulica | Linie | Rok otwarcia[1] | Liczba torów | Zdjęcie/Schemat | Dzielnica | Zaplecze socjalne |
---|---|---|---|---|---|---|---|
Brzeźno Plaża | gen. Józefa Hallera | 63* | 1974 | 2 | Brzeźno | Brak | |
Chełm Witosa | Wincentego Witosa | 3, 6** | 2007 | 2 | Chełm | Dyspozytornia Punkt Obsługi nr 1 ZTM Gdańsk | |
Jelitkowo | Pomorska | 4, 6, 8 | 1974 | 4 | Żabianka-Wejhera-Jelitkowo-Tysiąclecia | Dyspozytornia | |
Kliniczna | Marynarki Polskiej | nieużywana liniowo | 1980 | 2 | Młyniska | Brak | |
Łostowice Świętokrzyska | gen. Sosnkowskiego/ Świętokrzyska |
2, 4, 6, 7, 63*, 68* | 2012 | 2 | Orunia Górna-Gdańsk Południe | Dyspozytornia Punkt Obsługi nr 4 ZTM Gdańsk | |
Oliwa | Grunwaldzka/ Jacka Rybińskiego |
2, 4** 12 | 1948 | 3 | Oliwa | Dyspozytornia | |
Przeróbka | Siennicka/Lenartowicza | 9** | 1955
2015 |
1 | Przeróbka | Brak | |
Siedlce | Kartuska | 10** | 1957
2015 |
1 | Siedlce | Dyspozytornia | |
Stogi | Nowotna | 8, 9** | 1966
2020 |
3 | Stogi | Dyspozytornia | |
Stogi Plaża | Nowotna | 9, 68* | 1927
2020 |
2 | Stogi | Brak | |
Strzyża PKM | Wita Stwosza | 9 | 1957 | 2 | Strzyża | Dyspozytornia | |
Zaspa | Rzeczypospolitej | 5 | 1977 | 5 | Zaspa-Rozstaje | Dyspozytornia | |
Ujeścisko | Warszawska/Pawła Adamowicza | 12** | 2020 | 2 | Ujeścisko-Łostowice | Dyspozytornia |
- * – linie kursujące tylko w sezonie letnim
- W 2012 podczas meczów na PGE Arena Gdańsk uruchomiono linię tramwajową Hucisko – Centrum – Stadion. Końcówka Stadion to pętla Kliniczna
- ** – wybranymi kursami
Pętle uliczne
Oprócz pętli tramwaje wykorzystują do zawracania układ torowisk wzdłuż krzyżujących się ulic. W regularnych kursach tramwaje zawracają w następujących miejscach:
- Brzeźno (Gałczyńskiego): Uczniowska – Gdańska – Mazurska – Wczasy – Hallera (3)
- Nowy Port (Oliwska): Rybołowców – Wolności – Władysława IV – Oliwska (5, 7)
- Nowy Port (Góreckiego): Marynarki Polskiej – Wolności – Władysława IV – Strajku Dokerów – Góreckiego – Marynarki Polskiej (10)
Krańcówki
Istnieją dwie krańcówki tam, gdzie wykonanie pętli byłoby zbyt kłopotliwe. Zakończone są przejściami międzytorowymi. Niezbędny był zakup taboru dwustronnego i dwukierunkowego.
Nazwa | Ulica | Linie | Rok otwarcia | Zdjęcie/Schemat | Dzielnica |
---|---|---|---|---|---|
Brętowo PKM | Rakoczego | 10 | 2015 | Brętowo | |
Lawendowe
Wzgórze |
Lawendowe
Wzgórze |
12 | 2020 | Ujeścisko-Łostowice |
Rozjazdy nakładkowe
Rozjazdy nakładkowe używane były na tymczasowych przystankach końcowych linii skróconych ze względu na roboty torowe:
- Wolności (ul. Marynarki Polskiej) – podczas I etapu przebudowy torowisk w Nowym Porcie, umożliwienie dojazdu do zajezdni Nowy Port, 2010 r.
- Legionów/Kościuszki (al. Legionów) – podczas remontu torowiska w ciągu al. Rzeczypospolitej i ul. Chłopskiej (Zaspa, Przymorze), 2010 r.
- Kasztanowa (ul. Oliwska) – podczas II etapu przebudowy torowisk w Nowym Porcie, umożliwienie dojazdu do zajezdni Nowy Port, 2011 r.
- Mostostal (ul. Marynarki Polskiej) – podczas budowy ronda do Tunelu w ciągu ul. Marynarki Polskiej, 2013 r.
- Akademia Muzyczna (Podwale Przedmiejskie) – podczas remontu torowiska na Przeróbce w ciągu ulic Siennickiej i Lenartowicza, 2014 r.
- Siedlce Skrajna (ul. Kartuska) – podczas budowy linii tramwajowej do Piecek-Migowa i Brętowa, gdy pętla Siedlce przechodziła przebudowę, 2015 r.
- Stogi Zimna (ul. W. Budzysza) – remont linii tramwajowej na Stogach, etap I Stogi Plaża – Stogi Zimna, 2018-2019 i 2019-2020
- Sucharskiego (ul. T. Lenartowicza) – remont linii tramwajowej na Stogach, etap II Stogi Zimna – Sucharskiego, 2019 i 2020
W przypadku krańca Zajezdnia Wilka-Krzyżanowskiego wykorzystano istniejący przejazd międzytorowy, który umożliwia wjazd do zajezdni Wrzeszcz bramą nr 3.
Wcześniej tworzono również linie wahadłowe kursujące po jednym torze:
- Jaśkowa Dolina – Opera Bałtycka (podczas przebudowy Al. Grunwaldzkiej w 2007 r., linia 99)
- Stocznia Północna – Plac Solidarności (podczas przebudowy torowiska w ul. Klinicznej w 2011 r., linia 98)
- Plac Wolności – Uczniowska (Euro2012)
System Informacji Pasażerskiej
W 2008 roku rozpoczęła się realizacja Systemu Informacji Pasażerskiej (SIP), który za pomocą monitorów informuje pasażerów o rzeczywistym czasie przyjazdu autobusów i tramwajów na przystanki oraz o awariach. Początkowo składało się na niego 41 ekranów zainstalowanych na 27 przystankach na terenie miasta. System urządzeń lokalizujących pojazdy zainstalowano w 350 tramwajach i autobusach. Cała inwestycja kosztowała 3,5 mln zł[66][67].
Uruchomienie systemu zaplanowane było na 1 grudnia 2008 roku, jednak pierwsze monitory zostały zamontowane w 2009 roku[68][69]. W wyniku różnych przyczyn do końca 2010 roku system nie został całkowicie uruchomiony[70], a jego wdrożenie nastąpiło w terminie późniejszym.
Obecnie w ramach systemu funkcjonuje 117 tablic.[71]
Tabor
Tabor obsługujący regularne linie
Zdjęcie | Nazwa | Rok Produkcji | Zaj.Wrzeszcz liczba szt. (składów) | Zaj.Nowy Port liczba szt. (składów) | Opis | |
---|---|---|---|---|---|---|
Konstal 105Na Konstal 105NCh |
1982 | 0 (0) | 26 (12) | – | W lutym 1981 roku trasę Chorzów-Gdańsk pokonały pierwsze wagony 105Na. Szczyt dostaw przypada na rok 1983, kiedy do Gdańska przybyło aż 30 wagonów. Ostatnie fabrycznie nowe wozy tego typu dotarły do Gdańska w 1990 roku. Do 2004 roku wszystkie wagony 105N zostały zmodernizowane do typu 105Na. Od 2012 roku wszystkie wagony stacjonują w zajezdni Nowy Port. Wagonom przydzielono zakres numerów 1202-1416. Wagony można spotkać na linii 8. Na linii 8 kursują 2 składy trójwagonowe (jedyne w Polsce). | |
Konstal 114Na |
1997
modernizacja: 2013, 2016–2017 |
2 | 0 | Pierwsze wagony w Gdańsku z częścią niskopodłogową. Posiadają 15% niskiej podłogi. Na początku wagony skierowano do obsługi linii 12. Obecnie wagony można zwykle spotkać na trasie linii 5. Wagonom przydzielono numery 1501 i 1502. | ||
Alstom NGd99 |
1999
2016–2017 |
4 | 0 | Trójczłonowy wagon który posiada 70% niskiej podłogi. Wagony skierowano do obsługi linii 2, 6 i 11. Pierwszy wagon został dostarczony 21.12.1999 roku, a udostępniony do ruchu 29.12.1999 roku. Pozostałe wagony dostarczano i wdrażano do ruchu w 2000 roku. Modernizacja układu elektrycznego pozwoliła na bezproblemową jazdę trasą na Chełm (występowało izolowanie się falowników). Wagonom przydzielono zakres numerów 1001-1004. | ||
Bombardier NGT6 |
2007 |
3 | 0 | Pierwszy wagon został dostarczony 03.12.2007 roku[72], a udostępniony do ruchu 19.12.2007 roku[73]. Za 3 wagony Gdańsk zapłacił 21,5 mln zł[74]. Wagonom przydzielono zakres numerów 1005-1007. Spotykane są na liniach 2, 6 i 11. | ||
Düwag N8C-NF |
1978 – 1986
modernizacja: 2009, 2015, 2017 |
28 | 34 | Modernizacja używanych wagonów N8C z Dortmundu polega na przerobieniu środkowego wysokopodłogowego członu na człon niskopodłogowy z dodatkową parą drzwi oraz na zmianie wyglądu ścian czołowych wagonów. Zadania podjął się Modertrans Poznań.
Modernizacja N8C z Kassel była zbliżona do tych z Dortmundu, ponadto dodano klimatyzację. | ||
Pesa 120Na |
2010 | 35 | 0 | Pierwszy wagon został dostarczony 20.09.2010 roku, a udostępniony do ruchu 02.10.2010 roku[75]. ZKM Gdańsk zamówił 35 wagonów, za 305,5 mln zł[76]. Wagonom przydzielono zakres numerów 1011-1045. Spotykane są na liniach 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 11. | ||
Pesa 128NG |
2014, 2019–2020 | 23 z 35 | 0 | Pierwszy wagon został dostarczony 10.11.2014 roku, a udostępniony do ruchu 30.01.2015 roku. ZKM Gdańsk zamówił 5 wagonów. Wartość kontraktu wynosi łącznie 54 mln zł (43 mln to koszt pojazdów, a 11 mln wyposażenie oraz pakiet naprawczy)[77]. Wagonom przydzielono zakres numerów 1051-1055.
Od 30 lipca 2019 roku do 5 czerwca 2020 roku sukcesywnie dostarczano tramwaje z drugiej dostawy liczącej 15 wagonów. Wagonom przydzielono zakres numerów 1056-1070. Wagon z numerem 1070 został fabrycznie pomalowany w biało-zielone barwy z okazji 75-lecia Lechii Gdańsk[78]. | ||
Wszystkie wagony (pociągi) | 152(138) |
W maju 2014 ZKM w Gdańsku podpisał umowę z przedsiębiorstwem KVG Kassel na zakup kolejnych 14 dwukierunkowych tramwajów typu N8C, wyprodukowanych w 1981 roku. Całkowity koszt zakupu wynosił 576 800 euro (co stanowiło około 1/3 ceny jednego nowego tramwaju dwukierunkowego)[79], a dalszej modernizacji – 18,3 mln zł netto[80].
Udział wagonów (pociągów) niskowejściowych i niskopodłogowych
83% (91%)
Tabor historyczny
Model | Zdjęcie | Rok produkcji | lata eksploatacji w Gdańsku | Liczba | Uwagi |
Konny Grums | 1873 | 1873-? | 1 wagon | Wagon nr 3 pochodzi z pierwszej serii 18 tramwajów konnych zamówionych dla linii Centrum-Oliwa. Pierwotnie był to wagon piętrowy zaprzężony w 2 konie. Po elektryfikacji w 1896 roku przebudowany na jednopoziomową doczepkę do wagonów silnikowych. | |
DWF Bergmann Heubuder | 1927 | 1927-1973 | 1 wagon | Wagony produkowano w 1927 roku z okazji oddania trasy na miejskie kąpielisko Stogi Ostatni wagon liniowo jechał dnia 31 marca 1973. Oficjalnie wagon nosi numer 266 (dawniej 01266) | |
Tw269 (Ring)[81] | 1930 | 1930-1958 | 1 wagon | Wyprodukowany w 1930 r. w Gdańskiej Fabryce Wagonów. W latach 80. trafił do Krakowa, gdzie stał praktycznie nietknięty przez ponad 25 lat[82]. Wyremontowany przez MPK Kraków na zlecenie Zakładu Komunikacji Miejskiej w Gdańsku[83]. | |
Konstal N | 1952 | 1951-1986 | 1 wagon | Dawny techniczny 05914, na modernizację czeka jeszcze wagon 9016 (dawny 05916), który będzie służył jako doczepa (ND). Oficjalny numer wagonu to 11 | |
Konstal 102Na | 1970 | 1970-1988 | 1 wagon | Ostatnią sztukę zezłomowano w 2006 roku, obecny został sprowadzony z MPK Wrocław[84], 8 stycznia 2009 roku i poddany renowacji[85]. Obecny numer wagonu to 3007 (dawniej 1105, a we Wrocławiu nosił numer 2007) | |
Konstal 105N | 1977 | 1975-2004/2005 | 1 wagon | Gdy wysłano ostatnie wagony 105N do MPK Łódź na przebudowę, wagonowi 1234 przywrócono w warsztatach ZKM oryginalny wygląd tzw. szybkowca. Pierwotnie planowano renowację wagonu 1205, okazało się jednak że jest w bardzo złym stanie i postanowiono wybrać inny wagon zbudowany w podobnym okresie. Oficjalny numer wagonu to 06205 |
Modele przedwojennych gdańskich tramwajów są prezentowane na wystawie w Strefie Historycznej Wolne Miasto Gdańsk przy Długim Targu[86].
Tabor techniczny
- wagon gospodarczy typu Konstal N
- spalinowa drezyna sieciowa WMS-01L
- wagon szlifierka typu AEG
- 2 wagony gospodarcze przebudowane z Konstal 105N
- 6 pługów wirnikowych przebudowanych z wagonów Konstal 4N
- wagon manewrowy używany na terenie zajezdni typu Konstal 4N
- wagon AEG dawnej używany do przepychania wagonów kolejowych
Patroni gdańskich tramwajów
Ponadto ustalono, że do grona patronów dołączy Zbigniew Kosycarz[100].
Uwagi
- ↑ ,usunięty z powodu opublikowania informacji o współpracy z nazistami.
Przypisy
- ↑ a b c d e Infrastruktura. gdanskietramwaje.psstm.prohost.pl. [dostęp 2010-06-13].
- ↑ Interaktywny plan Gdańska / Plany zagospodarowania przestrzennego. Według map geodezyjnych pętla znajduje się na działce 382/10 w obrębie 74 Łostowice.
- ↑ Od 140 lat w Gdańsku jeżdżą tramwaje [online], ztm.gda.pl [dostęp 2020-03-19] .
- ↑ Nowa linia tramwajowa na Chełmie. Jest najbardziej stromą trasą tramwajową w Polsce – Gdańsk – Naszemiasto.pl.
- ↑ Nowe tramwaje PESA Swing mogą nie wytrzymać zimy. dziennikbaltycki.pl, 4 grudnia 2011.
- ↑ Tramwaje w Wolnym Mieście Gdańsku. danzig-online.pl.
- ↑ Historia tramwajów w Gdańsku. mlyniec.gda.pl.
- ↑ Historia komunikacji tramwajowej w Gdańsku. gdanskietramwaje.psstm.prohost.pl.
- ↑ GDAŃSKIE TRAMWAJE. gdn.republika.pl.
- ↑ Z ORŁOWICZEM PO DAWNYM GDAŃSKU. chem.univ.gda.pl, 2006-03-20. [dostęp 2006-03-20].
- ↑ Gdańsk stawia na tramwaje, Forum Pomorskie październik 2007.
- ↑ GDAŃSKIE TRAMWAJE 1945. pg.gda.pl, październik 1999. [dostęp październik 1999].
- ↑ Nocami, ulicami, tramwajami... przez Gdańsk. trojmiasto.gazeta.pl, 29 października 2011. [dostęp 29 października 2011].
- ↑ Odkopali tory przy Złotej Bramie w Gdańsku. 90 lat temu jeździły po nich tramwaje.
- ↑ a b c d Krystian Jacobson. Chełm nowa linia w Gdańsku. „Świat Kolei”. 4/2008, s. 48–53. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962.
- ↑ Zobacz jak umyć tramwaj w 8 minut; myjna tramwajowa, tramwaje, zajezdnia wrzeszcz, remont zajezdni, mycie tramwaju Gdańsk, Gdynia, Sopot [online], trojmiasto.pl [dostęp 2017-11-20] (pol.).
- ↑ Zajezdnia we Wrzeszczu szykuje się na nowe tramwaje. trojmiasto.pl, 27 maja 2010. [dostęp 27 maja 2010].
- ↑ Wraca linia 1, pętla Abrahama zmieni nazwę. PSSTM, 11 listopada 2010. [dostęp 4 lutego 2012].
- ↑ Koniec ze śmieciami na torowiskach?. trojmiasto.pl, 11 listopada 2010. [dostęp 11 listopada 2010].
- ↑ W przyszłym roku w Gdańsku kupimy bilety w automacie. trojmiasto.pl, 4 grudnia 2010. [dostęp 4 grudnia 2010].
- ↑ Tramwaje Gdańskie - tramwaje.gdanskie.info [online], tramwaje.gdanskie.info [dostęp 2017-11-20] (pol.).
- ↑ Michał Brancewicz „Wiemy, ile będzie kosztować linia tramwajowa na Piecki Migowo” [dostęp 2013-09-07].
- ↑ Rok budowy nowej linii tramwajowej na Piecki Migowo [ZDJĘCIA] [online] .
- ↑ Maciej Naskręt Budowa tramwaju na Morenę prawie na półmetku. Będzie odnoga na ul. Bulońskiej.
- ↑ Ćwierkajacy tramwaj.
- ↑ Ćwierkający tramwaj pomoże zrelaksować pasażerów?
- ↑ Magdalena Kuczyńska Umowa na modernizację torów na Przeróbkę podpisana! [dostęp 2014-05-16].
- ↑ Michał Brancewicz Czterech chętnych do modernizacji linii tramwajowej na Stogi [dostęp 2014-04-14].
- ↑ Wybrano firmę, która za 110 mln zł przebuduje torowisko na gdańskich Stogach.
- ↑ Będą pieniądze na dużo droższy remont trasy tramwajowej na Stogach.
- ↑ Krzysztof Koprowski Tramwajem przez kolejne ulice Południa.
- ↑ Nowa Bulońska Północna połączy Morenę z Jasieniem. Jest przetarg.
- ↑ Szesnaście firm chce zbudować w Gdańsku nową linię tramwajową.
- ↑ Duży krok w kierunku budowy nowej linii tramwajowej w Gdańsku. Mieszkańcy czekają na to od dawna.
- ↑ Wybrano wykonawcę linii tramwajowej ul. Nowej Bulońskiej Północnej.
- ↑ Umowa na budowę Nowej Bulońskiej podpisana.
- ↑ Nowa Bulońska: linia tramwajowa będzie dłuższa. Wyjątkowa estakada wenecka [online], trojmiasto.pl, 12 czerwca 2019 [dostęp 2020-07-06] (pol.).
- ↑ Bliski finał prac w Alei Pawła Adamowicza w Gdańsku [online], www.rynekinfrastruktury.pl [dostęp 2020-05-30] (pol.).
- ↑ Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Gdańska – System Transportowy.
- ↑ Trójmiasto już wydaje unijne miliony [online], trojmiasto.pl [dostęp 2017-11-20] (pol.).
- ↑ Rosną szanse na tramwaj z południowych dzielnic przez Wrzeszcz na Zaspę [online], trojmiasto.pl [dostęp 2017-11-20] (pol.).
- ↑ Budowa Nowej Warszawskiej droższa, niż zakładano.
- ↑ Nowa Warszawska na raty. Tramwajem pojedziemy dopiero w grudniu 2021 r.
- ↑ Gdańsk z ofertami na fragment torowiska tramwajowego na Nowej Warszawskiej
- ↑ Gdańsk powtarza przetarg na tramwaj na Nowej Warszawskiej
- ↑ Gdańsk powtórzy przetarg na część tramwaju na Nowej Warszawskiej
- ↑ Nowe linie tramwajowe w Gdańsku do 2020 roku.
- ↑ Ewa Karendys Nowa Politechniczna. Z dzielnic południowych do Wrzeszcza tramwajem szybciej niż samochodem.
- ↑ Nowa wizja sieci tramwajowej. Dokładna analiza.
- ↑ Rewolucyjna wizja rozwoju sieci tramwajów za 400 mln zł.
- ↑ Tramwaj z Południa przez kampus Politechniki Gdańskiej [online], trojmiasto.pl [dostęp 2016-03-11] (pol.).
- ↑ Jest decyzja środowiskowa dla Nowej Politechnicznej.
- ↑ Linia Tramwajowa Gdańsk Południe-Wrzeszcz. Inwestycja będzie realizowana etapami?
- ↑ Tramwaj z południa Gdańska do Wrzeszcza dojedzie tylko do Politechniki?
- ↑ Trasa Gdańsk Południe – Wrzeszcz etapami. Kraniec przy Politechnice?
- ↑ Michał Brancewicz Znamy założenia budowy Drogi Zielonej. Tramwaj i trzy tunele [dostęp 2014-07-30].
- ↑ Które trasy tramwajowe powstaną do 2020 r.?
- ↑ Michał Brancewicz Tramwajem dojedziemy aż do Szadółek. Budowa ruszy w 2017? [dostęp 2014-08-07].
- ↑ Krzysztof Koprowski Nowa Jabłoniowa: buspas, a nie tramwaje.
- ↑ Michał Brancewicz Projekty nowych dróg i linii tramwajowych za miliony [dostęp 2014-08-07].
- ↑ Krzysztof Koprowski Nowa oś komunikacyjna gdańskiego Południa już za kilka lat? (m.in. schemat docelowego kształtu pętli „Łostowice Świętokrzyska”).
- ↑ Krzysztof Koprowski Tramwaje nie pojadą Nową Świętokrzyską.
- ↑ Tramwaj do zoo. Śmiała wizja rewolucji transportowej w Oliwie [online], trojmiasto.pl [dostęp 2016-03-11] (pol.).
- ↑ Jak pojedziemy komunikacją miejską przy węźle Śródmieście?; forum gdańsk, węzeł, śródmieście, zmiany, w ruchu Gdańsk, Gdynia, Sopot [online], trojmiasto.pl [dostęp 2017-11-20] (pol.).
- ↑ Gdańsk dorobił się najnowocześniejszej myjni tramwajowej. trojmiasto.gazeta.pl, 27 kwietnia 2013.
- ↑ System Informacji znowu oPóźniony. trojmiasto.pl, 7 kwietnia 2009. [dostęp 7 kwietnia 2009].
- ↑ SIP: ponad rok opóźnienia i wciąż błędy. trojmiasto.pl, 4 lutego 2010. [dostęp 4 lutego 2010].
- ↑ System Informacji Pasażerskiej ruszy dopiero w przyszłym roku. trojmiasto.pl, 27 listopada 2008. [dostęp 27 listopada 2008].
- ↑ Tablice SIP-u stają na przystankach. trojmiasto.pl, 22 września 2009. [dostęp 22 września 2009].
- ↑ Tablice nie działają, bo ZTM spiera się z wykonawcą o pieniądze. trojmiasto.pl, 4 października 2010. [dostęp 4 października 2010].
- ↑ ZTM Zarząd Transportu Miejskiego [online], ztm.gda.pl [dostęp 2020-08-02] .
- ↑ Bombardier przyjechał nocą. trojmiasto.pl, 3 grudnia 2007. [dostęp 3 grudnia 2007].
- ↑ Tramwaj na Chełm: dziś jazda bez biletów. trojmiasto.pl, 19 grudnia 2007. [dostęp 19 grudnia 2007].
- ↑ Bombardier wespnie się na Chełm. trojmiasto.pl, 27 września 2007. [dostęp 27 września 2007].
- ↑ Swingujący tramwaj dotarł do Gdańska. trojmiasto.pl, 20 września 2010. [dostęp 20 września 2010].
- ↑ Gdańsk wybrał tramwaje z Bydgoszczy za 305 mln zł. trojmiasto.pl, 17 lipca 2009. [dostęp 17 lipca 2009].
- ↑ Tak się zmienia Trójmiasto. Zobacz inwestycje zakończone w 2014 r. 3. Tramwaje dwukierunkowe - 43 mln (do końca grudnia). trojmiasto.gazeta.pl, 13 grudnia 2014. [dostęp 19 grudnia 2014].
- ↑ Biało-zielony tramwaj dotarł do Gdańska. To ostatnia Pesa z 15 zamówionych [online], trojmiasto.pl, 5 czerwca 2020 [dostęp 2020-06-05] (pol.).
- ↑ Gdańsk kupił 14 tramwajów z Kassel [dostęp 2014-05-11].
- ↑ Wysłużone tramwaje jadą na złom.
- ↑ Przedwojenny tramwaj wróci na gdańskie torowiska. trojmiasto.wyborcza.pl, 2016-02-18. [dostęp 2016-02-18].
- ↑ Tramwaj Ring wróci do Gdańska w tym roku [online], trojmiasto.pl [dostęp 2016-03-01] (pol.).
- ↑ / Aktualności / MPK wyremontowało historyczny wagon Ring dla Gdańska [online], mpk.krakow.pl [dostęp 2016-03-01] .
- ↑ Nowy zabytek na torach. trojmiasto.pl, 27 grudnia 2008. [dostęp 27 grudnia 2008].
- ↑ Historyczna „stodwójka” już w Gdańsku. trojmiasto.pl, 9 stycznia 2009. [dostęp 9 stycznia 2009].
- ↑ Tramwaje z zajezdni modelarza.
- ↑ Krzysztof Koprowski: Księża zamordowani przez Niemców patronami tramwajów w malowaniu WMG. 2020-09-20. [dostęp 2020-09-25].
- ↑ Michał Brancewicz: Księża z Wolnego Miasta patronami gdańskich tramwajów. 2017-05-30. [dostęp 2020-09-25].
- ↑ ZKM Gdańsk: Gdańsk: Kostal 114Na będzie miał swoją patronkę. infotram.pl, 2015-11-26. [dostęp 2015-11-26]. (pol.).
- ↑ Maurycy Ferber. Gdańskie Autobusy i Tramwaje. [dostęp 2019-09-21].
- ↑ Rafał Borowski Nazistowski naukowiec usunięty z grona patronów gdańskich tramwajów.
- ↑ Bohaterki Sierpnia 80 patronkami dwóch gdańskich tramwajów
- ↑ Pierwsze małżeństwo zostanie patronami tramwaju
- ↑ Balbina i Michał Bellwonowie patronami tramwaju w Gdańsku
- ↑ Pierwsza dama polskiej biotechnologii - Anna Jadwiga Podhajska - patronką tramwaju. gdansk.pl, 2020-10-09. [dostęp 2020-10-09].
- ↑ Pierwsza dama polskiej biotechnologii patronką tramwaju. gdansk.pl, 2020-10-09. [dostęp 2020-10-09].
- ↑ Krzysztof Koprowski: Brunon Zwarra został patronem tramwaju. Wkrótce Cybulski i Kosycarz. 2020-10-16. [dostęp 2020-10-16].
- ↑ Joanna Wiśniowska: Zbigniew Cybulski ma swój tramwaj w Gdańsku. Pojazd już wozi pasażerów. 2020-11-03. [dostęp 2020-11-09].
- ↑ Nowy biały-zielony tramwaj im. Romana Rogocza
- ↑ Gdańskie tramwaje mają trzech nowych patronów