Pułtusk: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m Bot zmienia wywołania szablonów {{wzrost}}, {{spadek}} i {{stagnacja}} + dr. poprawki |
→Historia: drobne merytoryczne, źródła/przypisy |
||
Linia 88: | Linia 88: | ||
== Historia == |
== Historia == |
||
W miejscu dzisiejszego zamku w pierwszej połowie XIII wieku zbudowany został gród obronny, który zastąpił istniejącą tu nieobronną osadę. Gród z trzema ulicami był zabudowany kilkuset chatami, które chronił wał drewniano-ziemny. Dwukrotnie ulegał zniszczeniu na przełomie XIII/XIV wieku i w 1368 roku w wyniku najazdu [[Kiejstut]]a<ref>Andrzej Buko "Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej", wyd. Trio, Warszawa 2005, s.240</ref>. Jednakże według przekazów na wzgórzu, które obecnie nosi nazwę [[Święty Krzyż (wzniesienie w Pułtusku)|Św. Krzyża]], stała niegdyś [[Chram|pogańska świątynia]]. |
|||
Prawa miejskie nadawano osadzie dwa razy: I lokacja została dokonana w 1257 przez [[Siemowit I|Siemowita I]], II lokacja (na [[prawo chełmińskie|prawie chełmińskim]]) w 1339 przez [[biskupi płoccy|biskupa płockiego]] [[Klemens Pierzchała|Klemensa Pierzchałę]], potwierdzone w latach 1380 i 1405. |
Prawa miejskie nadawano osadzie dwa razy: I lokacja została dokonana w 1257 przez [[Siemowit I|Siemowita I]], II lokacja (na [[prawo chełmińskie|prawie chełmińskim]]) w 1339 przez [[biskupi płoccy|biskupa płockiego]] [[Klemens Pierzchała|Klemensa Pierzchałę]], potwierdzone w latach 1380 i 1405. |
Wersja z 13:44, 7 kwi 2013
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Pultusk%2C_ratusz_1.jpg/230px-Pultusk%2C_ratusz_1.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Pultusk_kolegiata.jpg/230px-Pultusk_kolegiata.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Bazylika_Zwiastowania_Pultusk_Poland.jpg/230px-Bazylika_Zwiastowania_Pultusk_Poland.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/6_Pultusk_24.jpg/220px-6_Pultusk_24.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Pu%C5%82tusk%2C_ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_pw._%C5%9B%C5%9B._Piotra_i_Paw%C5%82a%2C_widok_od_p%C3%B3%C5%82nocy.jpg/220px-Pu%C5%82tusk%2C_ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_pw._%C5%9B%C5%9B._Piotra_i_Paw%C5%82a%2C_widok_od_p%C3%B3%C5%82nocy.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Pultusk_baszta_przy_szpitalu.jpg/220px-Pultusk_baszta_przy_szpitalu.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Putusk_baszta_przy_kosciele_pojezuickim.jpg/220px-Putusk_baszta_przy_kosciele_pojezuickim.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Pu%C5%82tusk_kosciol_Sw_Krzyza.jpg/220px-Pu%C5%82tusk_kosciol_Sw_Krzyza.jpg)
Pułtusk – miasto w województwie mazowieckim, w powiecie pułtuskim (siedziba starostwa), siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Pułtusk. Położone w północnej części Mazowsza, na skraju Puszczy Białej nad Narwią, w mezoregionie Dolina Dolnej Narwi.
Do 1954 roku siedziba wiejskiej gminy Kleszewo. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa ciechanowskiego.
Według danych GUS na 31 marca 2011 roku Pułtusk liczył 19 150 mieszkańców[1].
Demografia
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/pl/timeline/dss3j65kd18trifmaysniee831zsi5e.png)
Historia
W miejscu dzisiejszego zamku w pierwszej połowie XIII wieku zbudowany został gród obronny, który zastąpił istniejącą tu nieobronną osadę. Gród z trzema ulicami był zabudowany kilkuset chatami, które chronił wał drewniano-ziemny. Dwukrotnie ulegał zniszczeniu na przełomie XIII/XIV wieku i w 1368 roku w wyniku najazdu Kiejstuta[2]. Jednakże według przekazów na wzgórzu, które obecnie nosi nazwę Św. Krzyża, stała niegdyś pogańska świątynia.
Prawa miejskie nadawano osadzie dwa razy: I lokacja została dokonana w 1257 przez Siemowita I, II lokacja (na prawie chełmińskim) w 1339 przez biskupa płockiego Klemensa Pierzchałę, potwierdzone w latach 1380 i 1405. Pułtusk był trzecim, po Warszawie i Płocku, miastem na Mazowszu z murowanymi fortyfikacjami.
W okresie XIII-XVIII wieku Pułtusk był własnością biskupów płockich, którzy rezydowali na pułtuskim zamku.
Rozwój Pułtuska miał miejsce w XIV-XVI wieku, co było związane głównie z handlem zbożem, potem miasto podupadło w wyniku pożarów, powodzi i zniszczeń w wojnach szwedzkich.
W poł. XV wieku w mieście wybudowano kolegiatę, w XVI w.: trzy kościoły, szpital, łaźnię miejską, apteki i przytułki dla ubogich. W 1566 r. jezuici powołali słynące w całej I Rzeczypospolitej kolegium. Od poł. XVI w. przy jezuickiej szkole działał pierwszy w Polsce teatr publiczny. W sierpniu 1568 roku przedstawienie w Pułtusku oklaskiwał poeta Jan Kochanowski. Jeszcze wcześniej, bo w 1530 roku Pułtusku powstała pierwsza na Mazowszu drukarnia. Szkołę jezuicką kształtowali sławni nauczyciele m.in. ks. Piotr Skarga, Andrzej Bobola i Jakub Wujek, a także Wojciech Slaski, jak i uczniowie m.in. kanclerz wielki koronny Jerzy Ossoliński, biskup warmiński Andrzej Batory, poeta Maciej Kazimierz Sarbiewski. W 1590 roku na pułtuskim zamku gościł król Zygmunt III Waza.
Podczas wielkiej wojny północnej król Szwecji Karol XII stoczył w roku 1703 pod Pułtuskiem kawaleryjską bitwę, w której rozbił dwukrotnie silniejszy korpus saski.
W 1806 roku rozegrała się tutaj niezwykle krwawa bitwa pod Pułtuskiem pomiędzy wojskami cesarza Napoleona a Rosjanami, co zostało upamiętnione na Łuku Triumfalnym w Paryżu. Napoleon Bonaparte przebywał w Pułtusku dwukrotnie w 1806 r. i 1812 r.
30 stycznia 1868 roku ludność miasta i okolic była świadkiem niecodziennego zjawiska przyrodniczego – upadku meteorytu, zwanego później "pułtuskim". Jego największe okazy, o masie ok. 8–9 kg znajdują się w londyńskim British Museum i Muzeum Ziemi PAN w Warszawie. Siedem lat później mieszkańców Pułtuska dotknęła wielka klęska pożaru, który strawił większość zabudowy miejskiej. Spłonęły cenne pułtuskie księgozbiory. Pożar opisał w prasie warszawskiej Henryk Sienkiewicz, który przybył na miejsce tragedii. To wydarzenie posłużyło pisarzowi do opisu pożaru Rzymu w powieści Quo vadis.
W latach II Rzeczypospolitej Pułtusk był miastem garnizonowym. Stacjonował tu 13 Pułk Piechoty. W czasie II wojny światowej Pułtusk został zniszczony w ok. 85%.
W latach 1946–1951 w okolicach Pułtuska w ramach podziemia niepodległościowego działał oddział Jana Kmiołka "Wira". 30 listopada 1946 rozbił on więzienie Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Pułtusku[3].
W 1985 miasto zostało odznaczone Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Miasto jest siedzibą Akademii Humanistycznej im. Aleksandra Gieysztora (dawniej Wyższa Szkoła Humanistyczna im. A. Gieysztora) utworzonej w 1994 r.
Miasto szczyci się najdłuższym w Europie (380 m) brukowanym rynkiem.
Zabytki
- gotycka Bazylika kolegiacka Zwiastowania NMP z XV wieku, z renesansową przebudową z XVI wieku (kolebkowe sklepienie wykonane w latach 1554-1561). W 1975 roku papież Paweł VI nadał kolegiacie tytuł bazyliki mniejszej. W pobliżu kolegiaty plebania z XVI w., przebudowana w XIX oraz dawne seminarium duchowne z XVIII w., obecnie liceum.
- zamek biskupi usytuowany na brzegu Narwi z XIV-XVI wieku, obecnie Dom Polonii. Właścicielem Domu Polonii jest Stowarzyszenie "Wspólnota Polska". W murach zamku przebywali m.in: król Zygmunt Waza, król szwedzki Karol XII, carowie rosyjscy Aleksander I i Aleksander II.
- Kaplica pw. Świętej Marii Magdaleny przy rynku. Pierwotnie odgrywała rolę kościoła parafialnego do czasu zbudowania kolegiaty. W 1944 r. została całkowicie zniszczona, zrekonstruowana w latach 1946-1951
- Ratusz z wieżą ratuszową z XVI w (gotycko-renesansowa).
- Kościół pojezuicki pw. śś. Piotra i Pawła, barokowy z 1718 roku (w miejscu wcześniejszego z 1570), odbudowany po pożarze z 1875 roku i po 1945 bez odbudowy wież. W ołtarzu główny obraz Wojciecha Gersona.
- Kościół św. Krzyża z XVI w., późnogotycki z elementami barokowo-klasycznymi. Wokół świątyni rozciąga się najstarszy pułtuski cmentarz katolicki, z grobowcami z XIX w.
- Kościół św. Józefa z XVII w., poreformacki. Do budynku przylegają budynki dawnego klasztoru Bernardynów, w których w okresie zaborów i PRL znajdowało się więzienie.
- Pozostałości murów miejskich, wznoszonych w latach 1508-1533 z inicjatywy biskupa Erazma Ciołka. Rozebrane w większości w XIX wieku. Zachowała się cylindryczna baszta przy kościele św. Piotra i św. Pawła.
- Szpital ufundowany w 1536 r., powiększony w końcu XVI w., przebudowywany w latach 1785-1786 i 1876.
- Klasycystyczne domy przy Rynku z pocz. XIX w.
Edukacja
Szkoły podstawowe i gimnazja:
- Publiczne Gimnazjum nr 1 im. Klaudyny Potockiej
- Zespół Szkół nr 2 z oddziałami integracyjnymi (Publiczna Szkoła Podstawowa im. Henryka Sucharskiego i Publiczne Gimnazjum im. Jana Pawła II)
- Publiczna Szkoła Podstawowa nr 3 im. Tadeusza Kościuszki
- Zespół Szkół nr 4 (Publiczna Szkoła Podstawowa im. Ireny Szewińskiej i Publiczne Gimnazjum im. Andrzeja Noskowskiego)
- Zespół Szkół Niepublicznych STO
Szkoły ponadgimnazjalne:
- Liceum Ogólnokształcące im. Piotra Skargi
- Zespół Szkół Zawodowych im. Jana Ruszkowskiego
- Zespół Szkół im. Bolesława Prusa
Szkoły wyższe:
Transport
Transport drogowy
- Przez Pułtusk przebiega jedna z głównych dróg krajowych łącząc województwo mazowieckie z województwem podlaskim:
droga krajowa nr 61 Warszawa – Jabłonna – Serock – Pułtusk – Ostrołęka – Łomża – Grajewo – Augustów
- Przebiagają także drogi wojewódzkie:
droga wojewódzka nr 618 Wyszków – Pułtusk – Gołymin-Ośrodek
droga wojewódzka nr 571 (łaczy Naruszewo z Pułtuskiem) Naruszewo – Czerwińsk – Nasielsk – Winnica – Pułtusk
Transport kolejowy
Kolej łącząca Pułtusk z Nasielskiem istniała od 1950 r. do 2002 r. W 2002 roku Nasielską Kolej Dojazdową (in. Nasielska Kolejka Wąskotorowa) zamknięto z powodu niskich przychodów. Kolej służyła mieszkańcom Pułtuska do dojechania do normalnotorowej stacji kolejowej Nasielsk, skąd można było dojechać do Warszawy. Służyła także do dostarczania węgla do ciepłowni w Pułtusku.
Transport miejski
Za organizację transportu miejskiego w Pułtusku odpowiedzialny jest PKS Ciechanów.
Media
Prasa
Na terenie miasta, jak i całego powiatu pułtuskiego wydawanych jest 5 gazet lokalnych, tygodników:
- Nowy Kurier Pułtuski
- Pułtuska Gazeta Powiatowa
- Tygodnik Pułtuski
- Tygodnik Ciechanowski (wydanie pułtuskie)
- KW – Kurier Wyszkowski
Radio
- Akademickie Radio Atena – obecnie jego działanie jest zawieszone.
Telewizja Internetowa
Wspólnoty wyznaniowe
- Parafia św. Józefa w Pułtusku
- Parafia św. Mateusza w Pułtusku
- Parafia Miłosierdzia Bożego w Pułtusku
- Parafia św. Stanisława Kostki w Pułtusku
- Parafia bł. Jana Pawła II w Pułtusku
- Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy (Sala Królestwa)[4]
Ciekawostki
30 stycznia 1868 w okolicy miasta spadł duży rój meteorytowy. Okazy z tego spadku znane są w nauce pod nazwą meteoryt Pułtusk i należą do najliczniejszych polskich meteorytów. Kawałki tego meteorytu można znaleźć w okolicach Ponikwi – wsi leżącej niedaleko Pułtuska.
Pułtusk w literaturze i filmie
- Potop (1886) – Henryk Sienkiewicz
- Wspomnienia niebieskiego mundurka (1906) – Wiktor Gomulicki
- Klub Włóczykijów (1970) – Edmund Niziurski
- Kuzynki (2003) – Andrzej Pilipiuk
- Trzecie pokolenie (2006) – Henryk Purzycki
- Planeta krawiec (1984) – reż. Jerzy Domaradzki
- Alternatywy 4 (1986), odc. 1 – reż. Stanisław Bareja
- Sztos (1997) – reż. Olaf Lubaszenko
- Dom (2000), kilka odcinków ostatniej serii – reż. Jan Łomnicki
- Ekipa (2007), odc. 3 i 4 – reż. Agnieszka Holland
- 39 i pół (2008), odc. 11 (jako Zielona Góra) – reż. Mitja Okorn i Łukasz Palkowski
- Handlarz cudów (2009) – reż. Bolesław Pawica i Jarosław Szoda
- Klan (2011) – Maciek daje koncert na Rynku pułtuskim
- Falklandy (2012) – reż. Wawrzyniec Kostrzewski
- M jak miłość – odc. 870 reż. Roland Rowiński
- Chlopaki do Wziecia Pułtuska stacja
Współpraca międzynarodowa
Miasta i gminy partnerskie[5]:
Honorowi obywatele miasta
- Andrzej Bartnicki (1997)
- Aleksander Gieysztor (1998)
- Jan Paweł II (1999)
- Lucjan Pawlak (2002)
- Adam Koseski (2004)
- Stanisław Wielgus (2005)
- Henryk Samsonowicz (2008)
- Zobacz też:
Zobacz też
- ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu
<ref>
. Brak tekstu w przypisie o nazwieGłówny Urząd Statystyczny - Baza Demografia - Ludność
BŁĄD PRZYPISÓW - ↑ Andrzej Buko "Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej", wyd. Trio, Warszawa 2005, s.240
- ↑ Tadeusz Swat, „...Przed Bogiem i historią”. Księga ofiar komunistycznego reżimu w Polsce lat 1944-1956. Mazowsze. Warszawa 2003, s. 80.
- ↑ Dane według raportów wyszukiwarki zborów (www.jw.org) z 11 lutego 2013.
- ↑ Strona Miasta Pułtusk – Miasta Partnerskie