Dadźbóg

Dadźbóg

bóg słońca
Dażbóg pędzla Andrieja Szyszkina, 2016
Występowanie	religia Słowian
Atrybuty	złota tarcza
Nazwa święta	Noc Kupały
Odpowiednik	Helios (grecki) Lug (celtycki) Mitra (indoirański)
Rodzina
Ojciec	Swaróg

M. Priesniakow. Dażbóg. 1998

Dadźbóg, Dażbóg, Dabóg – bóstwo Słowian wschodnich. Często określany jako syn Swaroga. Według części badaczy Swarożyc i Dadźbóg to jeden i ten sam bóg, a różnica miała wynikać z regionalnych różnic kultu. Nie brak też opinii utożsamiających Dadźboga z samym Swarogiem, gdyż w źródłach ruskich Dadźbóg często utożsamiany jest ze słońcem, zaś w Powieści minionych lat w katalogu bóstw czczonych przez Włodzimierza Wielkiego widnieje Dadźbóg, a nie Swaróg. Według Słowa o wyprawie Igora książęta ruscy uważali się za „wnuków Dażboga”.

Dadźboga uważa się za bóstwo dostatku, na podstawie teonimu wywodzonego od dati-, „dać”. Drugi człon teonimu, bog odnosi się do słowa „bóg”, w znaczeniu bogactwa.

W późniejszym folklorze serbskim występuje będący prawdopodobnie reminiscencją ruskiego bóstwa Dabóg, władca ziemi i bóg zła.

Według hipotezy R. Jakobsona przekształceniem Dażboga było wzmiankowane przez Helmolda połabskie bóstwo Podaga.

Etymologia

Od prasłowiańskiego Dad'ьbogъ (Dad'ьboga), południowosłowiańskie Dabogъ (Daboga).

Wprowadzenie chrześcijaństwa zdegradowało pierwotną nazwę bóstwa i stąd serbochorwackie (z mitologii ludowej) Dȃbōg (Dȃbog), też Dȃjbog i Dȃjbōg oraz hipotetyczne Daba, Dabo, rzadko Dàžbog „zły duch panujący nad ziemią, szatan (silan kao Gospod Bog na nebesima); bóstwo np. wilków, drobnego bydła, duch opiekuńczy kopalni”.

Nazwa osobowa Dadzbog notowana od XIII wieku (według Brücknera do XVII w.), nazwa miejscowa: Daćbogi istnieje do dzisiaj, w XVI wieku Dzadźbogi na Białostocczyźnie. Staropolskie (XV wiek) patronimicum: Dabogowięta i staroukraińskie (z XIV wieku) Дажбоговичъ.

Morfologia oraz semantyka przemawia za pierwotną formą Da-bogъ, gdzie człon pierwszy to część czasownika dati, człon drugi to bogъ „bogactwo, szczęście, dola”. Pierwotnym znaczeniem byłoby więc „dający szczęście, dolę, bogactwo, divitias dans, deus dator”.

Dażbóg w źródłach

Wspomnienie o Dażbogu zachowało się w glosach do słowiańskiego przekładu kroniki Jana Malali z X lub XI wieku. Pod koniec księgi pierwszej opowiada tam tłumacz, jak po potopie i rozproszeniu ludów panował w Egipcie najpierw Mestrom, po nim Jeremija (Hermes) następnie Feosta (Hefajstos), którego Egipcjanie nazywali bogiem, a następnie w początku księgi drugiej tłumacz interpolował nazwy: Dażbóg i Swaróg prawdopodobnie, by przybliżyć znaczenie słowiańskiemu czytelnikowi:

Tekst s-c-s (transliteracja): Po umr-tvii že Feostově, egož i Svaroga naričit' [zam. naričut'] i carstvova Egiptjanom- syn- ego Solnce imenem-, egož- naričjut' Daž'bog-. Solnce že car' syn- Svarogov- eže est' Dažd'bog- bě muž' silen... chotja Svarože otca svoego zakona rassypati. Jakož- reče Omir- tvorec' o nem-, aky Daž'bog- reče obliči Afroditu bludjašču s- Ariem-. Po umertviiž- Daž'bož'i, syna Svarogova, carstvova Egiptjanom...

Polskie tłumaczenie: Po śmierci Hefajstosa, którego i Swarogiem zowią, panował Egipcjanom syn jego Słońce (Helios), którego nazywają i Dażbogiem... Słońce zaś car, syn Swarogów, który jest Dażbóg był silny mąż... nie chciał naruszyć zakonu swego ojca Swaroga... Jakoż powiedział Homer poeta o nim, że Dażbóg oskarżył Afrodytę o cudzołóstwo z Aresem... Po śmierci zaś Dażboga syna Swarogowego panował Egipcjanom Sosis.

Nazwa Dażboga dwukrotnie występuje w Słowie o wyprawie Igora podczas reminiscencji. Jeden z fragmentów brzmi następująco:

Tekst staroruski Были вечи Трояни, минула лета Ярославля; были полци Олговы, Ольга Святославличя. Той бо Олег мечем крамолу коваше и стрелы по земли сеяше; ступает в злат стремень в граде Тьмуторокане, - той же звон слыша давный великый Ярославль сын Всеволод, а Владимир по вся утра уши закладаше в Чернигове. Бориса же Вячеславлича слава на суд приведе и на ковыле зелену паполому постла за обиду Олгову, - -храбра и млада князя. С тоя же Каялы Святополкь полелея отца своего междю угорьскими иноходьцы ко святей Софии к Киеву. Тогда при Олзе Гориславличи сеяшется и растяшеть усобицами, погибашеть жизнь Даждьбожа внука, в княжих крамолах веци человекомь скратишась. Тогда по Руской земли ретко ратаеве кикахуть, но часто врани граяхуть, трупиа себе деляче, а галици свою речь гозоряхуть, хотять полетети на уедие. То было в ты рати и в ты полкы, а сицеи рати не слышано.

Przekład rosyjski Были века Трояновы, прошли лета Ярославовы; были походы Олеговы, Олега Святославича Тот ведь Олег мечом крамолу ковал и стрелы по земле сеял; ступит в золотое стремя в городе Тмутаракани - звон тот слышит старый великий Ярославов сын Всеволод, а Владимир каждое утро уши себе закладывает в Чернигове. Бориса же Вячеславича похвальба на суд привела и на ковыль-траве покров смертный зеленый постлала за обиду Олегову - храброго и юного князя. С той же Каялы Святополк прилелеял отца своего между угорскими иноходцами ко святой Софии к Киеву. Тогда при Олеге Гориславиче засевалась и росла усобицами, погибала отчина Даждьбожьего внука в крамолах княжих век человечий сокращался. Тогда по Русской земле редко пахари покрикивали, но часто вороны граяли, трупы себе деля, а галки свою речь говорили, лететь собираясь на поживу. То было в те рати и в те походы, а такой рати не слыхано.

Przekład polski Juliana Tuwima Były boje trojańskie, minęły dni Jarosława Były wojny Olega, Olega Swiatosławica. Kuł on mieczem niezgodę, strzały po ziemi rozsiewał. W złote strzemię wstępował w tmutorokańskim grodziszczu W tenże dźwięk się wsłuchiwał wielki Jarosław przed laty, Uszy przed nim zatykał Włodzimierz, kniaź w Czernichowie, Śmiercią chwalbę okupił Borys Wiaczesławowic: Padł, bo skrzywdził Olega, dorodnego wiciądza, Pościeliła mu sława gzło śmiertelne na łące, I z tej łąki zielonej na węgierskich rumakach Wiózł Światopełk rodzica do Świętej Zofii w Kijowie. Oleg waśnie zasiewał - i zbierał plon, Biadosławic Bo marnęło, ginęło dobro wnuków Dadźboga I w książęcych rozterkach wiek się skracał człowieczy. Rzadko wtedy na Rusi wołali w polu rataje, Ale kruki żarłoczne często na trupach krakały Po wroniemu skrzeczały wrony, węszące padlinę. Tak to ongi bywało, za dawnych bitew i wojen.

Zobacz też

• Dadzbog (imię)

Bibliografia

• Gieysztor A., Mitologia Słowian, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2006. ISBN 83-235-0234-X
• JerzyJ. Strzelczyk JerzyJ., Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian, Poznań: Rebis, 2007, ISBN 978-83-7301-973-7, OCLC 169814243 . Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Piotr Lipski, Wierzenia, obyczaje i mitologia dawnych Słowian cz.1, „Thesaurus News” nr 3, styczeń-luty 2009