Obwód królewiecki

Obwód kaliningradzki

Калининградская область

obwód
Herb Flaga
Państwo	Rosja
Siedziba	Kaliningrad
Gubernator	Anton Alichanow
Powierzchnia	15 096
Populacja (2018) • liczba ludności	994 599
• gęstość	65,76
Strefa czasowa	czas moskiewski-1, UTC+2:00
Położenie na mapie Rosji
Strona internetowa

{{Jednostka administracyjna infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | alt zdjęcia =

Obwód kaliningradzki

Mapa obwodu

Wybrzeże Morza Bałtyckiego w okolicy Swietłogorska

Ruiny niemieckiego zamku

Zalana dawna kopalnia bursztynu

Zalew Kuroński – zdjęcie satelitarne

Obwód kaliningradzki (ros. Калининградская область, Kaliningradskaja obłast’) – jednostka administracyjna Federacji Rosyjskiej, rosyjska eksklawa w Europie Środkowej, nad Morzem Bałtyckim.

Geografia

Położenie i powierzchnia

Obwód zajmuje obszar 15 096 km² (ok. 13 300 km² bez powierzchni zatok morskich) i położony jest nad Bałtykiem. Obwód kaliningradzki jest najdalej na zachód wysuniętym regionem Rosji. Teren obwodu oddzielony jest od reszty kraju obszarami niepodległych państw i pozbawiony łączności lądowej z główną częścią państwa rosyjskiego, i jako taki jest eksklawą.

Obwód graniczy z Litwą i Polską. Do obwodu należy odcinek wybrzeża Morza Bałtyckiego o długości 147 km.

Największa rozciągłość obwodu z północy na południe to 108 km, a ze wschodu na zachód – 205 km.

Obwód kaliningradzki obejmuje historyczne krainy: Sambię, Prusy Dolne (Natangia i Barcja) oraz Litwę Mniejszą zwaną Małą Litwą lub Pruską Litwą.

Około 1/3 powierzchni obwodu (w tym znaczną część wybrzeża oraz całą rosyjską część Mierzei Wiślanej) stanowią strefy ograniczonego dostępu. Również 5-kilometrowy pas przy granicy objęty jest zakazem wstępu cudzoziemców; mogą oni znajdować się tam wyłącznie na podstawie specjalnych przepustek.

Przynależność administracyjna

Pod względem administracyjnym obwód wchodzi w skład utworzonego w 2000 Północno-Zachodniego Okręgu Federalnego.

Strefa czasowa

Obwód należy do kaliningradzkiej strefy czasowej (KSK). UTC +2:00 przez cały rok. Wcześniej, przed 27 marca 2011 roku, obowiązywał czas standardowy (zimowy) strefy UTC+2:00, a czas letni – UTC+3:00.

Rzeźba terenu

Powierzchnię obwodu w większości stanowi Nizina Staropruska (dawniej Nizina Pruska), która głównie przybiera formę pagórkowatej równiny. Jedynie na wschodnim skrawku obszaru, w rejonie niestierowskim rzeźba terenu jest bardziej nierówna, gdyż znajduje się tam Wyżyna Wisztyniecka, a wysokości dochodzą do 230 m n.p.m. Obszar wyżynny, aczkolwiek o niższych wysokościach bezwzględnych znajduje się także w rejonie bagrationowskim (Wzniesienia Górowskie). Wzdłuż prawego brzegu rzeki Instrucz leży inny nierówninny fragment kraju – Grzęda Instrucka.

Najniżej położonym miejscem obwodu są poldery leżące na terenie rejonu sławskiego. Tereny te znajdują się poniżej poziomu morza i jako takie zagrożone są zalaniem, przed czym chroni je zespół zapór.

Najwyższe wzniesienie ma wysokość 242 m n.p.m. i znajduje się w południowo-wschodniej części obwodu, niecały kilometr od granicy z Polską (Wzgórza Szeskie).

Hydrologia

Rzeki

Przez teren obwodu płynie wiele rzek; na obszarze nieco ponad 13,3 tys. km² (tyle bowiem wynosi powierzchnia obwodu bez wchodzących w jego skład wewnętrznych wód morskich) znajduje się ponad 13 tys. km większych i mniejszych cieków; samych tylko rzek o długości ponad 10 kilometrów jest 148. Ponadto znajduje się tutaj wielokrotnie większa liczba krótszych rzeczek i strumieni, które stanowią 70% łącznej długości kaliningradzkich cieków wodnych.

Najważniejszymi rzekami są Niemen i Pregoła; do ich dorzecza należy znaczna część obszaru obwodu. Głównymi dopływami Niemna na tym terytorium są Szeszupa i Tylża, a Pregoły Pissa, Węgorapa, Instrucz i Łyna. Inne rzeki uchodzą bezpośrednio do Zalewu Kurońskiego (Rżewka, Szwenta i in.), Zalewu Wiślanego (m.in. Świeża); pewna liczba niewielkich rzek wpada zaś wprost do Morza Bałtyckiego.

Jeziora

Na terenie obwodu znajduje się także wiele jezior, spośród których 38 ma powierzchnię większą niż 10 ha. Zdecydowana większość kaliningradzkich jezior jest jednak znacznie mniejsza. Wiele spośród nich ma charakter starorzeczy, inne, zwłaszcza na południowym wschodzie regionu, mają charakter polodowcowy (np. Jezioro Wisztynieckie).

Część zbiorników wodnych na terenie obwodu powstała w sposób sztuczny, z jednej strony w sposób zamierzony, jako różnego rodzaju stawy hodowlane i sadzawki, z drugiej – na terenach dawnych kopalń odkrywkowych (najczęściej bursztynu). Te ostatnie często spotykane są zwłaszcza w południowo-zachodniej części regionu.

Rzeka Łyna w dwóch miejscach przecięta jest zaporami, w wyniku których wytworzyły się na jej biegu sztuczne zbiorniki wodne.

Zatoki Morza Bałtyckiego

Największymi wewnętrznymi zbiornikami wodnymi obwodu są zatoki Morza Bałtyckiego: Zalew Kuroński oraz Zalew Wiślany (zwany w Rosji Zalewem Kaliningradzkim). W rzeczywistości zbiorniki te są lagunami (limanami), odciętymi od otwartego morza mierzejami Kurońską i Wiślaną (zwana w Rosji Bałtycką).

Klimat

Na terenie obwodu panuje klimat umiarkowany, przejściowy pomiędzy morskim a umiarkowanie kontynentalnym.

Średnioroczna temperatura powietrza to +8 C. Średnia temperatura miesiąca najchłodniejszego – stycznia – to, od -3 C na wybrzeżu do -5 C w głębi lądu. Średnia temperatura lipca waha się od +15 C na wybrzeżu do +17 C na południu.

W regionie notuje się ok. 700 mm opadów na rok.

Świat roślinny i zwierzęcy

Teren obwodu położony jest w strefie lasów mieszanych. Lasy o charakterze zbliżonym do pierwotnego zajmują 15% powierzchni regionu. Składają się one głównie z dębów, świerków, sosen, brzóz i lip.

W lasach obwodu żyją m.in. zające szaraki, wiewiórki, lisy, kuny, sarny, dziki itd. Występuje wiele gatunków ptaków. W wodach morskich i śródlądowych żyją liczne ryby, m.in.: leszcze, sandacze, stynki, węgorze, kilki, łososie i inne gatunki.

Miasta

Kaliningrad był jako Królewiec znaczącym ośrodkiem polskiej kultury i nauki. Tu powstała jedna z wiodących uczelni I RP (Albertyna) oraz jedno z najstarszych polskich czasopism (Poczta Królewiecka)

Sowieck jest największym miastem historycznej Skalowii i rosyjskiej części Małej Litwy oraz miejscem podpisania traktatu, po którym powstało w 1807 Księstwo Warszawskie

Bałtyjsk, położony po obu stronach Cieśniny Piławskiej, jest najbardziej na zachód wysuniętym miastem Rosji

Bagrationowsk jako Iławka początkowo po II wojnie światowej przynależał do Polski, jednakże został po kilku miesiącach odebrany przez ZSRR

Największym miastem obwodu jest jego ośrodek administracyjny – Kaliningrad, skupiający ok. 45% całej populacji regionu. W sumie na terenie obwodu znajduje się 21 miast oraz 3 osiedla typu miejskiego.

Miasta i największe osiedla typu miejskiego:

Herb	Nazwa	Nazwa rosyjska	Historyczna nazwa polska	Historyczna nazwa niemiecka	Historyczna nazwa litewska	Liczba mieszkańców (2006-01-01)
	Kaliningrad	Калининград	Królewiec	Königsberg	Karaliaučius	423 651
	Sowieck	Советск	Tylża	Tilsit	Tilžė	43 048
	Czerniachowsk	Черняховск	Wystruć	Insterburg	Įsrutis	41 680
	Bałtijsk	Балтийск	Piława	Pillau	Piliava, Piluva	33 255
	Gusiew	Гусев	Gąbin	Gumbinnen	Gumbinė	28 051
	Swietłyj	Светлый	Buda	Zimmerbude	Cimerbūdė	21 805
	Gwardiejsk	Гвардейск	Tapiawa	Tapiau	Sugubriai, Tepliuva, Tepliava	13 552
	Nieman	Неман	Ragneta	Ragnit	Ragainė	12 320
	Zielenogradsk	Зеленоградск	Koronowo, Kranc	Cranz	Krantas	12 266
	Pionierskij	Пионерский	Kurowo	Neukuhren	Kuršiai	11 761
	Gurjewsk	Гурьевск	Romnowo	Neuhausen	Noihauzenas	11 132
	Swietłogorsk	Светлогорск	Ruszowice, Ruskowo	Rauschen	Rūsiai, Raušiai, Rūšiai	10 918
	Polessk	Полесск	Labiawa	Labiau	Labguva	7570
	Mamonowo	Мамоново	Świętomiejsce	Heiligenbeil	Šventapilė	7500
	Bagrationowsk	Багратионовск	Pruska Iława, Iławka	Preußisch Eylau	Ylava, Prūsų Ylava, Yluva	6773
	Oziorsk	Озёрск	Darkiejmy	Darkehmen	Darkiemis	5357
	Jantarnyj1)	Янтарный	Palmniki	Palmnicken	Palmininkai, Palvininkai	5346
	Sławsk	Славск	Jędrzychowo	Heinrichswalde	Gastos	4979
	Niestierow	Нестеров	Stołupiany	Ebenrode d. Stallupönen	Stalupénai	4889
	Prawdinsk	Правдинск	Frydląd, Frydland	Friedland in Ostpreußen	Romuva	4439
	Ładuszkin	Ладушкин	Ludwikowo	Ludwigsort	Liudvigsortas	3802
	Krasnoznamiensk	Краснознаменск	Łoździenie	Lasdehnen	Lazdėnai	3518
	Żeleznodorożnyj1)	Железнодорожный	Gierdawy	Gerdauen	Girdava	2857
	Primorsk1)	Приморск	Rybaki	Fischhausen	Žuvininkai	2118

1) – osiedle typu miejskiego

Podział administracyjny

Podział administracyjny obwodu kaliningradzkiego

Żeleznodorożnyj

Zielenogradsk

Po reformie w 2007 obwód kaliningradzki pod względem administracyjnym dzieli się na 15 rejonów; 6 największych miast nie wchodzi w skład tego podziału i stanowi miasta wydzielone na prawach rejonu; oraz miasto Kaliningrad. Rejony miejskie:

Rejon miejski	Liczba mieszkańców
Kaliningrad	425 617
Jantarnyj	5307
Ładuszkin	3829
Mamonowo	7471
Pionierskij	11 826
Sowieck	43 408
Swietłyj	28 328

Rejony:

Rejon	Liczba miesz- kańców	Ośrodek administracyjny
Rejon bagrationowski	44 832	Bagrationowsk
Rejon bałtijski	33 440	Bałtyjsk
Rejon czerniachowski	55 010	Czerniachowsk
Rejon gurjewski	48 814	Gurjewsk
Rejon gusiewski	37 130	Gusiew
Rejon gwardiejski	30 530	Gwardiejsk
Rejon krasnoznamieński	12 389	Krasnoznamiensk
Rejon niemański	21 958	Nieman
Rejon niestierowski	17 031	Niestierow
Rejon oziorski	16 656	Oziorsk
Rejon polesski	18 997	Polessk
Rejon prawdinski	21 177	Prawdinsk
Rejon sławski	21 342	Sławsk
Rejon swietłogorski	11 054	Swietłogorsk
Rejon zielenogradski	32 223	Zielenogradsk

Historia

Przed 1945 rokiem

Dawny kościół polski na Steindamm w Królewcu

Do średniowiecza obszar dzisiejszego obwodu zamieszkiwali bałtyccy Prusowie, którzy w XIII wieku zostali podbici przez Krzyżaków. W wyniku germanizacji oraz osadnictwa niemieckiego do XVI wieku tereny obwodu stały się obszarem zamieszkanym w większości przez ludność niemiecką. Od zwycięstwa Polski w wojnie trzynastoletniej do podpisania traktatów welawsko-bydgoskich (m.in. w tutejszej Welawie, dzisiejszym Znamiensku) obszar znajdował się pod zwierzchnictwem polskim. Po hołdzie pruskim Królewiec stał się jednym z głównych ośrodków polskiego protestantyzmu i prężnym ośrodkiem polskiego drukarstwa. Wydawano tu polską literaturę religijną, w tym tzw. Biblię Królewiecką (pierwszy drukowany przekład Nowego Testamentu na język polski) oraz jedne z najstarszych polskich elementarzy. Po nadaniu przez króla Polski Zygmunta II Augusta przywilejów Uniwersytetowi Albrechta w 1560 (drugi najstarszy uniwersytet w Rzeczypospolitej po Akademii Krakowskiej), Królewiec stał się także jednym z wiodących polskich ośrodków uniwersyteckich. Polacy zamieszkiwali głównie Królewiec oraz współczesny przygraniczny pas południowy obwodu, który nawet początkowo po II wojnie światowej przyznany został Polsce, jednakże ostatecznie został wcielony do ZSRR. Względem Polaków prowadzono politykę germanizacji, zaostrzoną zwłaszcza po rozbiorach Polski.

We wschodniej części regionu, nazywanej Małą Litwą, zamieszkiwali Litwini pruscy. Region był ważnym ośrodkiem kultury litewskiej, gdy pozostałe etnicznie litewskie ziemie znajdowały się w zaborze rosyjskim. Stąd litewscy kolporterzy książek przemycali litewskojęzyczne książki do zaboru rosyjskiego.

• Wybrane zachowane zabytki sprzed 1945 roku
• 
  Kościół w Gurjewsku
• 
  Kościół św. Jerzego w Prawdinsku (ob. cerkiew)
• 
  Latarnia morska w Bałtyjsku
• 
  Brama Królewska w Kaliningradzie
• 
  Kościół św. Brunona w Czerniachowsku
• 
  Gmach rejencji w Gusiewie

Od 1945 roku

Radziecki medal za zdobycie Królewca

Pod koniec II wojny światowej obwód zajęła Armia Czerwona. Stolica niemieckiej prowincji Prusy Wschodnie – Królewiec padł po długim oblężeniu 9 kwietnia 1945. Po wojnie, na mocy traktatu poczdamskiego, prowincja Prusy Wschodnie została zlikwidowana, a jej obszar podzielony pomiędzy Polskę i ZSRR. Związek Radziecki otrzymał ok. 1/3 ziem byłych Prus Wschodnich; tereny te stanowią obecnie obszar obwodu.

Pomnik 1200 żołnierzy Armii Czerwonej poległych przy zdobywaniu Królewca

Zaraz po zajęciu tych ziem przez ZSRR powstał na ich obszarze Königsbergski Specjalny Okręg Wojskowy (ros. Кёнигсбергский особый военный округ), który, wbrew nazwie, zajmował się także administrowaniem sprawami cywilnymi. Formalnie obwód został utworzony 7 kwietnia 1946 jako część terytorium Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej w ramach ZSRR, pod nazwą „obwód królewiecki” (Кёнигсбергская область). W wyniku zmiany nazwy miasta Królewiec na Kaliningrad (4 lipca 1946), powstał obwód kaliningradzki. W tym samym czasie dokonano zmian nazw praktycznie wszystkich miejscowości w obwodzie.

Do 1947 praktycznie cała niemiecka ludność została wysiedlona; na obszarze tym osiedlili się osadnicy z różnych części ZSRR, głównie Rosjanie. Teren obwodu stał się z racji położenia geograficznego jedną z najbardziej zmilitaryzowanych części Rosji. Aż do 1991 obwód kaliningradzki pozostawał zamknięty dla cudzoziemców. Wszystkie połączenia lotnicze i kolejowe prowadziły w kierunku wschodnim, do portów zawijały tylko statki bandery radzieckiej, a szlaki kolejowe i drogowe wiodące ku południowi urywały się w większości na granicy z Polską.

Wjazd do Bagrationowska od strony granicy z Polską

Po 1991 i ukonstytuowaniu się Federacji Rosyjskiej jako nowego państwa władze federacyjne w Moskwie nie były w stanie wypracować spójnej koncepcji dotyczącej bałtyckiej eksklawy. Pojawił się nurt separatystyczny postulujący szeroką autonomię (postulat partii „Reformy – Nowy Kurs”) lub nawet niepodległość obwodu jako Republiki Bałtyckiej – samodzielnego podmiotu prawa międzynarodowego, luźno stowarzyszonego z Rosją (koncepcje takie głosiła Bałtycka Partia Republikańska). O ile jednak na początku lat 90. XX w. tego typu postulaty popierało nawet ok. 20–30% mieszkańców obwodu, to już w latach 2000–2001 poparcie dla utworzenia niezależnej republiki spadło do ok. 6%.

Zrealizowana w 2001 reforma pozbawiła obwód części bezpośrednich wpływów z podatków, które zostały przekazane do budżetu federalnego, w zamian wprowadzając mechanizm subwencji i dotacji. W efekcie przyczyniło się to do finansowego uzależnienia regionu od władz centralnych. W 2010 budżet federalny uzyskał z terenu obwodu wpływy w wysokości ok. 1 mld USD, a budżet obwodu – niespełna 0,4 mld USD. Subwencje, dotacje i transfery w roku 2010 stanowiły 40% dochodów budżetu obwodu.

1 kwietnia 2006 weszła w życie ustawa o specjalnej strefie ekonomicznej. Obecnie administracja prezydencka w okresie rządów Władimira Putina i Dmitrija Miedwiediewa realizuje pragmatyczne podejście do eksklawy, próbując z jednej strony dalej rozwijać jego współpracę międzynarodową, a drugiej zaś, ograniczając jego uprawnienia na rzecz większego uzależnienia od władz w Moskwie. Wprowadzono m.in. zakaz istnienia regionalnych partii i bloków politycznych.

30 stycznia 2012 w Kaliningradzie doszło do największego od lat protestu politycznego w Rosji, który przyczynił się m.in. do usunięcia dotychczasowego gubernatora obwodu Gieorgija Boosa.

Społeczeństwo

Bałtyjsk

Demografia

Zgodnie ze spisem ludności przeprowadzonym w 2002 obwód kaliningradzki zamieszkuje 955 281 osób, co stanowi ok. 0,7% ogółu ludności Federacji Rosyjskiej. Około 78,5% ludności mieszka w miastach i osiedlach typu miejskiego, a 21,5% zamieszkuje wsie.

W 2010 zanotowano ujemny przyrost naturalny – liczba zgonów była wyższa od liczby urodzeń o około 3 tys. Straty te równoważone są przez migracje z innych obwodów Rosji.

Gęstość zaludnienia w obwodzie wynosi średnio 62,6 os./km², co stawia obwód na III miejscu w kraju, za okręgiem Krasnodarskim oraz Obwodem Tulskim.

Narodowości

W katedrze królewieckiej do XVIII w. odprawiano nabożeństwa w języku polskim. Katedra jest miejscem spoczynku Bogusława Radziwiłła

Pomnik Immanuela Kanta w Kaliningradzie

Obecna struktura narodowościowa obwodu ukształtowała się po II wojnie światowej, kiedy to, po ucieczce i wysiedleniu ludności niemieckiej obszar ten zasiedlili osadnicy z różnych część Związku Radzieckiego, głównie Rosjanie. Polacy będący w diasporze na terenie obwodu mają swą organizację – Wspólnotę Kultury Polskiej.

W obwodzie kaliningradzkim żyje w sumie 97 narodowości i grup etnicznych, największa z nich to Rosjanie, którzy stanowią ponad 80% ogółu populacji.

Narodowości zamieszkujące obwód (według danych Kaliningradzkiego Obwodowego Urzędu Statystycznego z 2002)

• 786 885 – Rosjanie (82,37%)
• 50 748 – Białorusini (5,31%)
• 47 229 – Ukraińcy (4,94%)
• 13 937 – Litwini (1,46%)
• 8415 – Ormianie (0,88%)
• 8340 – Niemcy (0,87%)
• 4729 – Tatarzy (0,50%)
• 3918 – Polacy (0,41%)
• 2959 – Azerowie (0,30%)
• 2320 – Mordwini (0,24%)
• 2027 – Czuwasze (0,21%)
• 1599 – Żydzi (0,17%)
• 1447 – Cyganie (0,15%)
• 1116 – Mołdawianie (0,12%)
• 738 – Czeczeni (0,08%)
• 709 – Łotysze (0,07%)
• 681 – Gruzini (0,07%)
• 631 – Kazachowie (0,07%)
• 631 – Uzbecy (0,07%)
• 562 – Baszkirzy (0,06%)
• 504 – Jezydzi (0,05%)
• 448 – Maryjczycy (0,05%)
• 433 – Osetyjczycy (0,05%)
• 382 – Udmurci (0,04%)
• 359 – Lezgini (0,04%)
• 346 – Bułgarzy (0,04%)
• 309 – Tadżycy (0,03%)
• poniżej 300 – pozostałe narodowości (0,03%)
• ok. 8.880 – osoby o nieustalonej narodowości (0,93%)

KiViN festiwal muzyczny, Swietłogorsk

Struktura społeczna

(dane dla populacji 955,3 tys.)

• Ludność według płci:
  • mężczyźni: 456,1 tys.
  • kobiety: 499,2 tys.
• Ludność według miejsca zamieszkania:
  • miasto: 741,5 tys. (70,4%)
  • wieś 213,8 tys. (29,6%)
• Według wieku (w %)
  • poniżej 15 lat – 16,9%
  • 15–64 lata – 69%
  • powyżej 65 lat – 14,1%
• Według wieku w ujęciu ekonomicznym:
  • ludność w wieku przedprodukcyjnym: 19,6%
  • ludność w wieku produkcyjnym: 60,9%
  • ludność w wieku poprodukcyjnym: 19,5%
• Przyrost naturalny: 0,201‰

Wyznania

Wierni świętują prawosławną epifanię w lodowatej wodzie

XV-wieczny kościół w Drużbie

Zdecydowana większość ludności obwodu wyznaje prawosławie. Po okresie ateizacji w czasach ZSRR pozostała duża liczba niewierzących. Z licznych, acz niewielkich mniejszości wyznaniowych, żyją tutaj m.in. katolicy, protestanci (głównie luteranie oraz baptyści, a także przedstawiciele nowych ruchów religijnych wywodzących się z tradycji protestanckiej oraz Świadkowie Jehowy i mormoni), muzułmanie i wyznawcy judaizmu.

Struktura wyznaniowa obwodu:

• • Prawosławni 59,7%,
  • Katolicy 4,9%,
  • Inni 2,3%,
  • Ateiści lub agnostycy 32%.

Migracje

Obszar obwodu wykazuje dodatni przyrost rzeczywisty. Spowodowane jest to faktem, iż w obwodzie osiedlają się osoby pochodzenia europejskiego, zamieszkujące dotąd w należących niegdyś do ZSRR krajach Azji Środkowej. Saldo migracji w 2006 wyniosło 4‰, osiedlają się tutaj zwłaszcza Rosjanie, Ukraińcy i Niemcy. W wyniku migracji na terenie obwodu, po wojnie całkowicie pozbawionym Niemców, przedstawiciele tej narodowości stanowią już 0,9% populacji. Obwód kaliningradzki jest obwodem o największej fali imigracyjnej ze wszystkich obwodów Federacji Rosyjskiej. W lutym 2011 r. Rosja, Polska i Niemcy wezwały Komisję Europejską do objęcia obwodu ruchem bezwizowym z Unią Europejską. Ratyfikacja układu przez stronę rosyjską nastąpiła 14 czerwca 2012.

W 2011 konsulaty krajów UE wydały 215 tys. wiz dla mieszkańców obwodu (liczba ich wynosiła wówczas 941,5 tys.). Jedynie 18,5% mieszkańców miast obwodu nie opuściło nigdy granic Rosji.

Gospodarka

W 1996 powstała Specjalna Strefa Ekonomiczna. Jej celem jest przyśpieszenie społeczno-gospodarczego rozwoju tego regionu.

Do 2006 import produktów do obwodu zwolniony był z ceł importowych.

W porównaniu z pozostałą częścią Rosji obwód posiada silnie rozwinięty sektor małych przedsiębiorstw. Jest ich dwukrotnie więcej niż średnio w Rosji (23,5 na 1000 mieszkańców przy średniej krajowej 11 na 1000) i generują one ok. 35% PKB eksklawy (średnio w Rosji tylko 17%).

Z uwagi na odizolowanie obwodu od reszty kraju i wiążące się z tym wyższe koszty prowadzenia działalności gospodarczej (energii, tranzytu i importu), jak też utrudnienia charakterystyczne dla całego kraju (korupcja, niski stopień ochrony praw własności, zmienność prawa), obwód cieszy się umiarkowanym zainteresowaniem inwestorów zagranicznych.

Przemysł

Na terenie obwodu istnieje rozwinięty przemysł zajmujący się produkcją środków transportu: wagonów oraz dźwigów, a także przemysł stoczniowy (budowlany i remontowy) oraz motoryzacyjny (produkcja samochodów: firma Awtor – montaż marek Opel, BMW, Chevrolet, KIA oraz AwtoWAZ – montaż marek Łada, Nissan, Renault).

Ponadto istnieje tutaj przemysł elektroniczny (produkcja telewizorów) oraz materiałów budowlanych oraz spożywczy.

Nadmorski charakter obwodu sprawia, iż istotną gałęzią gospodarki jest rybołówstwo i przetwórstwo rybne.

Surowce mineralne

Bursztyn – główne bogactwo naturalne obwodu

Na terenie obwodu znajdują się największe na świecie złoża bursztynu, obejmujące prawdopodobnie ponad 90% światowych zasobów tego surowca. Najwięcej bursztynu wydobywa się w rejonie osiedla Jantarnyj, gdzie często poddawany jest on także obróbce.

Znajdują się tutaj także niewielkie złoża ropy naftowej o wysokiej jakości (z niską zawartością siarki). Wydobycie roczne kształtuje się na poziomie 1 mln t z możliwością powiększenia do 1,5–2 mln t rocznie.

Znajdują się tu również pokłady soli kamiennej, węgla brunatnego, torfu oraz źródła wód mineralnych.

Transport

Transport drogowy

Na terenie obwodu istnieje dość gęsta sieć dróg utwardzonych, pochodzących jeszcze z okresu, gdy teren dzisiejszego obwodu należał do państwa niemieckiego. Ponieważ budowane przez Niemców drogi nie spełniają dzisiejszych rosyjskich norm w zakresie szerokości, jak też dlatego, iż charakteryzują się one dużą liczbą zakrętów, na większości dróg obwodu obowiązuje ograniczenie prędkości do 70 km/h (inaczej niż w pozostałych częściach kraju, gdzie dopuszczalna prędkość zwykle wynosi 90 km/h).

Ważniejsze drogi:

• А-229: Kaliningrad – Znamiensk – Czerniachowsk – Gusiew – Niestierow – granica litewska (a dalej w kierunku: Wilna i Mińska)
• А-216: Kaliningrad – Znamiensk – Tałpaki – Bolszakowo – Sowieck – granica litewska (a dalej w kierunku Szawłów i Rygi)
• Kaliningrad – Zielenogradsk – Rybaczyj – granica litewska (a dalej w kierunku Kłajpedy)
• Kaliningrad – Ładuszkin – Mamonowo – granica polska (a dalej w kierunku Elbląga i Gdańska)
• Kaliningrad – Bagrationowsk – granica polska (a dalej w kierunku Warszawy)

Oprócz tego na terenie obwodu znajduje się niedokończona droga, będąca planowaną niegdyś autostradą mającą łączyć Królewiec z Berlinem, zwana „Berlinką”. Droga ta łączy się z polską drogą ekspresową S22 poprzez otwarte w dniu 3 grudnia 2010 roku przejście graniczne Grzechotki – Mamonowo II.

Samochodowe przejścia graniczne

Most na granicy rosyjsko-litewskiej w Sowiecku

Na granicach obwodu znajdują się następujące przejścia:

• Na granicy z Litwą:
  • Sowieck/Poniemuń (przez most nad Niemnem)
  • Czernyszewskoje/Kibarty
• Na granicy z Polską:
  • Bagrationowsk/Bezledy
  • Mamonowo/Gronowo
  • Mamonowo-2/Grzechotki
  • Gusiew/Gołdap

Transport kolejowy

Mapa sieci kolejowej obwodu kaliningradzkiego

Kaliningrad Passażyrskij

Żaglowiec STS Kruzensztern – najbardziej znany okręt zarejestrowany w kaliningradzkim porcie

Port w Pionierskim

Tramwaj Tatra T4D w Kaliningradzie

Transport kolejowy wykorzystywany jest przede wszystkim dla przewozu towarowego między obwodem oraz sąsiednimi krajami i resztą terytorium Rosji. Ponadto ten rodzaj transportu odgrywa istotną rolę w przewozach pasażerskich, zarówno wewnątrz obwodu, jak i zagranicznych (wraz z przejazdami do pozostałej części Rosji). Z Kaliningradu wyjeżdżają pociągi zarówno do głównych miast Rosji (Moskwy i Sankt Petersburga), jak i miast zagranicznych (Wilna, Mińska, a dawniej również do Gdyni i Berlina).

Niegdyś sieć kolejowa pokrywająca obwód była znacznie gęstsza, lecz część połączeń została zamknięta i rozebrana w pierwszych latach powojennych; także tuż po rozpadzie ZSRR zamknięto część nierentownych połączeń.

Obecnie czynne są następujące odcinki torów:

• Kaliningrad – Czerniachowsk – granica litewska
• Kaliningrad – Mamonowo – granica polska
• Kaliningrad – Bagrationowsk – granica polska
• Kaliningrad – Primorsk – Bałtijsk
• Kaliningrad – Gurjewsk – Polessk – Swietłyj – Sowieck – granica litewska
• Czerniachowsk – Sowieck – granica litewska
• Czerniachowsk – Żeleznodorożnyj – granica polska
• Kaliningrad – Zielenogradsk – Pionierskij – Swietłogorsk (linia zelektryfikowana)
• Kaliningrad – Pionierskij (linia zelektryfikowana)

Największymi węzłami kolejowymi są Kaliningrad, gdzie zbiega się 8 linii kolejowych i Czerniachowsk (4 linie)

Transport wodny

Wodny transport na terenie obwodu należy podzielić na morski i śródlądowy.

Głównym towarowym portem morskim obwodu jest Kaliningrad, ważne porty znajdują się też w Pionierskim i Bałtijsku. Kaliningrad jest drugim co do wielkości rosyjskim portem morskim na Bałtyku. Z Bałtijska kursuje prom do Sankt Petersburga; miasto to ma także połączenie pasażerskie z Gdynią.

W Kaliningradzie, Czerniachowsku i Sowiecku znajdują się porty rzeczne. Żegluga odbywa się tylko po Pregole i Niemnie. Żegluga śródlądowa ma ograniczone znaczenie dla transportu; drogą tą przesyłają się tylko niewielką część ładunków, jakie przemieszczają się po terytorium obwodu; brak jest śródlądowej żeglugi pasażerskiej.

W okresie letnim między Kaliningradem, Fromborkiem i Elblągiem, po wodach Zalewu Wiślanego kursują wodoloty, eksploatowane przez polskich przewoźników.

Transport powietrzny

W Kaliningradzie, a dokładniej w znajdującej się pod tym miastem osadzie Chrabrowo, znajduje się międzynarodowy port lotniczy.

Transport miejski

W dużych miastach obwodu funkcjonuje transport autobusowy, jedynie w Kaliningradzie są ponadto linie tramwajowe (najstarsze w Rosji – działające od 1895) i linia trolejbusowa. Do końca II wojny światowej linia tramwajowa znajdowała się też w Sowiecku.

Energetyka

W 2004 średnioroczne zapotrzebowanie na energię elektryczną na terenie obwodu wynosiło 3,5 mld kilowatogodzin, z czego zaledwie 235 mln pokrywała produkcja własna. W związku z tym w 2005 oddano do użytku pierwszy bloku nowej, najnowocześniejszej w Rosji elektrociepłowni o mocy 450 MW. Pokrywa ona połowę zapotrzebowania na energię, w wyniku czego obwód obecnie jest w tym względzie samowystarczalny. Pod koniec 2010 roku uruchomiony został drugi blok elektrociepłowni, dzięki czemu enklawa uniezależniła się zupełnie od systemów energetycznych sąsiednich krajów. W 2008 roku podjęto decyzję o budowie Bałtyckiej Elektrowni Jądrowej w miejscowości Nieman. Miała ona posiadać dwa bloki energetyczne o łącznej mocy 2300 MW (2 × 1150 MW). Budowę pierwszego bloku zaplanowano na lata 2010–2016, a drugiego na lata 2012–2018. Wyposażenie miało dostarczyć francusko-rosyjskie konsorcjum Alstom-Atomenergomash (AAEM). Planowano instalację reaktorów wodnych ciśnieniowych WWER-1200. Elektrownia miała zagwarantować obwodowi bezpieczeństwo energetyczne. Rosja zamierzała eksportować dwie trzecie wytwarzanego w niej prądu do Polski, Niemiec i Litwy. Bałtycka Elektrownia Atomowa miała być pierwszą wybudowaną z udziałem kapitału prywatnego, jednakże państwo miało zachować 51% udziałów. Jako wykonawcę wyłoniono rosyjski koncern Atomstrojeksport. Koszt budowy szacowano na 6 miliardów euro. Federalna Agencja Energii Atomowej (Rosatom) jako terminy rozpoczęcia budowy elektrowni podawała wiosnę 2010 r., a następnie luty 2012. Budowa, choć podjęta (wylano betonowy fundament pod pierwszy reaktor, zbudowano część jego korpusu i zrobiono wykop pod drugi reaktor), w r. 2013 została wstrzymana, o czym przesądziło fiasko starań o pozyskanie zagranicznego inwestora skłonnego do sfinansowania inwestycji, jak też brak zainteresowania potencjalnych odbiorców energii z innych krajów. Zapowiadano co prawda analizę możliwości budowy w tym miejscu reaktorów małej (40 MW) i średniej (640 MW) mocy, jednakże oznacza to, że budowa BEJ, przynajmniej w pierwotnie planowanym kształcie, nie będzie kontynuowana.

Władza

Władza w obwodzie sprawowana jest zgodnie z Konstytucją Federacji Rosyjskiej i ustawodawstwem federalnym.

Władza ustawodawcza

Lokalnym organem prawodawczym jest Kaliningradzka Duma Obwodowa (ros. Калининградская областная Дума). Składa się ona z 40 posłów, spośród których 10 wybieranych jest w okręgach jednomandatowych, kolejnych 10 – wielomandatowych, a 20 – z jednego okręgu, złożonego z całego obwodu.

W ramach Dumy działa 8 stałych komisji.

Władza wykonawcza

Władzę wykonawczą sprawuje gubernator z pomocą lokalnego rządu (Правительство Калининградской области), na którego czele stoi. Od 2011 roku funkcję tę sprawuje Nikołaj Cukanow (były mer Gusiewa i pierwszy gubernator urodzony na terenie obwodu kaliningradzkiego, w 1965 r.). Poprzednim gubernatorem był Gieorgij Boos.

Współpraca z Polską

Obwód kaliningradzki współpracuje z województwem warmińsko-mazurskim na mocy Porozumienia o współpracy między Województwem Warmińsko-Mazurskim i Administracją Obwodu Kaliningradzkiego z 19 września 2001 r. W Kaliningradzie mieści się Konsulat Generalny RP.

Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej

Dzień Zwycięstwa, 9 maja

Okolice Kaliningradu to najbardziej zmilitaryzowany obszar Federacji Rosyjskiej, istnieje tu największe skupisko obiektów militarnych w Europie. Bazy wojskowe mieszczą się na terenie całego obwodu kaliningradzkiego. Obwód kaliningradzki stanowi zaplecze Floty Bałtyckiej, której dowódca pełni również funkcję zwierzchnika wszystkich jednostek wojskowych w obwodzie, dowodząc Kaliningradzkim Rejonem Obronnym.

Największe bazy

• baza morska: Bałtijsk (ros. Балтийск, niem. Pillau, pol. Piława, ang. Baltiysk)

• czynne bazy lotnicze
  • Chrabrowo (ros. Храброво, niem. Powunden, ang. Khrabrovo), pow. Gurjewsk
  • Czerniachowsk (ros. Черняховск, niem. Insterburg, ang. Chernyakhovsk)
  • Donskoje (ros. Донское, niem. Groß-Dirschkeim, ang. Donskoye), pow. grodzki Swietłogorsk
  • Kaliningrad Czkałowsk (ros. Чкаловск-Люблино-Новое, niem. Tannenwalde, ang. Chkalovsk-Lyublino-Novoye)

• nieczynne bazy lotnicze
  • Bałtijsk-Kosa (ros. Балтийск-Коса, niem. Pillau, pol. Piława, ang. Baltiysk)
  • Dunajewka Аэродром (Дунаевка) rejon swietłogorski niem. Thierenberg
  • Niwienskoje (ros. Нивенское, niem. Wittenberg bei Tharau, ang. Nivenskoye), pow. Bagrationowsk

Tablice rejestracyjne

Tablica rejestracyjna zarejestrowana w obwodzie kaliningradzkim

Tablice pojazdów zarejestrowanych w obwodzie kaliningradzkim mają oznaczenie 39 lub 91 w prawym górnym rogu nad flagą Rosji i literami RUS.

Zobacz też

• Prusy
• nazwy miejscowości w obwodzie kaliningradzkim

Linki zewnętrzne

• Rząd obwodu kaliningradzkiego
• Duma obwodu kaliningradzkiego
• Kaliningrad online