Audrey Hepburn

Artykuł na Medal
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Mike89 (dyskusja | edycje) o 23:57, 23 kwi 2018. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Audrey Hepburn
Ilustracja
Imię i nazwisko

Audrey Kathleen Ruston

Data i miejsce urodzenia

4 maja 1929
Ixelles

Data i miejsce śmierci

20 stycznia 1993
Tolochenaz

Zawód

aktorka, modelka, humanitarystka

Współmałżonek

• Mel Ferrer
(1954–1968; rozwód)
• Andrea Dotti
(1969–1982; rozwód)

Lata aktywności

1948–1990

Odznaczenia
Komandor Orderu Sztuki i Literatury (Francja) Prezydencki Medal Wolności (Stany Zjednoczone)
Faksymile
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Strona internetowa

Audrey Hepburn (wym. 'ɔːdri ˈhɛpˌbɜrn), właśc. Audrey Kathleen Ruston (ur. 4 maja 1929 w Ixelles, zm. 20 stycznia 1993 w Tolochenaz) − brytyjska aktorka filmowa i teatralna, działaczka humanitarna, filantropka, modelka, tancerka. Ikona kultury popularnej, symbol seksu lat 60. Należała do grona najbardziej cenionych aktorek „Złotej Ery Hollywood” lat 50. i 60. American Film Institute umieścił jej nazwisko na 3. miejscu w opublikowanym przez siebie rankingu „największych aktorek wszech czasów” (The 50 Greatest American Screen Legends)[a][1].

Dzieciństwo i lata młodości spędziła w Belgii, Anglii i Holandii. W Amsterdamie uczyła się baletu pod okiem Soni Gaskell. W 1948 przeprowadziła się do Londynu, gdzie kontynuowała naukę u Marie Rambert i występowała w chórkach w teatrach muzycznych na West Endzie. W 1951, po zagraniu w kilku produkcjach filmowych, została dostrzeżona przez francuską pisarkę Sidonie-Gabrielle Colette. Dzięki niej zadebiutowała w opartej na motywach powieści Colette sztuce Gigi, wystawianej na deskach Broadwayu. Dwa lata później zagrała główną rolę w komedii romantycznej Rzymskie wakacje, stając się pierwszą aktorką w historii nagrodzoną za swoją kreację BAFTĄ, Oscarem i Złotym Globem. W 1954 została laureatką teatralnej nagrody Tony za występ w sztuce Ondyna autorstwa francuskiego dramaturga Jeana Giraudoux. W latach 50. i 60. zagrała w wielu filmach, do których zalicza się takie tytuły jak: Sabrina (1954), Historia zakonnicy (1959), Śniadanie u Tiffany’ego (1961), Szarada (1963), My Fair Lady (1964) i Doczekać zmroku (1967). W trakcie swojej kariery Hepburn była laureatką wielu prestiżowych nagród filmowych i teatralnych, także tych przyznawanych za całokształt pracy artystycznej. Pozostaje jedną z 12 osób, które zdobyły statuetkę Oscara, Emmy, Grammy i Tony.

Pod koniec lat 60. ograniczyła aktywność aktorską, angażując się w działalność humanitarną jako ambasador dobrej woli UNICEF. Była członkinią tej organizacji od 1954, a w latach 1988−1992 pracowała w najbiedniejszych krajach Afryki, Ameryki Południowej i Azji. W 1992, w uznaniu za zasługi na rzecz humanitaryzmu, została odznaczona przez prezydenta George’a H.W. Busha Medalem Wolności. Zmarła w styczniu 1993 w wieku 63 lat.

Życiorys

Rodzina i młodość (1929–1938)

Pamiątkowa tablica w mieście narodzin aktorki

Audrey Hepburn urodziła się jako Audrey Kathleen Ruston[2] (choć część biografów błędnie podaje także Edda Kathleen Hepburn-Ruston[3]) 4 maja 1929 pod numerem 48 przy Rue Keyenveld w Ixelles, gminie miejskiej położonej w Regionie Stołecznym Brukseli w Belgii[b][5]. Jej ojciec, Brytyjczyk Joseph Victor Anthony Ruston[c] (1889−1980), urodzony we wsi Úžice na terenie ówczesnych Austro-Węgier, był synem Johna George’a Rustona, Brytyjczyka austriackiego pochodzenia[7], i Austriaczki Anny Wels[8]. W latach 1923−1924 pełnił funkcję honorowego konsula brytyjskiego w Semarangu w Holenderskich Indiach Wschodnich[9]. Jego pierwszą żoną była holenderska dziedziczka Cornelia Bisschop[10]. Matka Hepburn, Ella van Heemstra (1900−1984), holenderska baronowa[11], była córką barona Aarnouda van Heemstra, burmistrza Arnhem w latach 1910−1920, gubernatora Surinamu (1921−1928), stanowiącego ówcześnie kolonię holenderską[11], oraz baronowej Elbrig Willemine Henriette van Asbeck (1873–1939)[11]. W wieku 19 lat Ella van Heemstra poślubiła Hendrika Gustaafa Adolfa Quarlesa van Ufforda, producenta ropy naftowej z siedzibą w Batawii, gdzie następnie mieszkali. Mieli dwóch synów: Arnouda Roberta Alexandera Quarlesa van Ufforda (1920–1979) i Iana Edgara Bruce’a Quarlesa van Ufforda (1924–2010). Rozwiedli się w 1925[10].

Rodzice Hepburn pobrali się 7 września 1926 w Dżakarcie w Holenderskich Indiach Wschodnich (późniejsza Indonezja)[12]. W tym czasie Ruston pracował dla firmy handlowej. Po ślubie para przeprowadziła się do Londynu, gdzie przyszły ojciec aktorki podjął pracę w firmie pożyczkowej. Po roku małżonkowie przenieśli się do Brukseli, gdzie utworzono nowy oddział tego przedsiębiorstwa[13][14]. Po trzech latach, spędzonych w podróży między Brukselą, Arnhem, Hagą i Londynem[15], osiedli w podmiejskiej gminie Linkebeek[16]. Ojciec Hepburn w połowie lat 30. zaczął wykazywać coraz większe zainteresowanie faszystowską polityką[17][18]. Wraz z żoną rekrutowali i gromadzili datki na rzecz Brytyjskiej Unii Faszystów[19]. W 1935 bez jakiegokolwiek wyjaśnienia Ruston opuścił rodzinę i przeprowadził się do Londynu, gdzie angażował się w działalność faszystowską[d][18]. Został osadzony w areszcie domowym najpierw na wyspie Man, a następnie w Irlandii[21]. Mimo swoich faszystowskich poglądów, nigdy nie popierał holocaustu ani wojny[21]. W późniejszych latach Hepburn przyznała, że jego odejście było „najbardziej traumatycznym wydarzeniem” w jej życiu[24]. W 1935 przeprowadziła się wraz z matką i przybranymi braćmi do rodzinnej posiadłości w Arnhem, a van Heemstra złożyła pozew rozwodowy[25]. Dwa lata później rodzina wyjechała do Kent w Anglii[26][27], gdzie Hepburn kształciła się w małej niezależnej szkole w Elham[27].

Doświadczenia wojenne (1939–1945)

„W takich chwilach poznajesz śmierć, tęsknotę i niebezpieczeństwo, co powoduje, że zaczynasz cenić sobie bezpieczeństwo i to jak szybko może się zmienić. Uczysz się je poważnie traktować.”
—Audrey Hepburn o doświadczeniach wojennych[28].

Kiedy we wrześniu 1939, tuż po wybuchu II wojny światowej, Wielka Brytania wypowiedziała wojnę Niemcom, Hepburn wraz z matką i braćmi powróciła do Arnhem w nadziei, że Holandia pozostanie neutralna jak podczas I wojny światowej[29]. Jej rodzeństwo uczyło się w lokalnej szkole, a ona sama od 1939 do 1945 kontynuowała naukę w Arnhemse Muziekschool[29][30]. Pobierała lekcje baletu u Winji Marovej, szybko stając się jej „gwiazdorską uczennicą”[30]. Kiedy terytorium Holandii zajęte zostało przez wojska niemieckie w 1940, w obawie przed deportacją z uwagi na swoje „angielsko brzmiące” nazwisko, Hepburn zaczęła używać imienia Edda van Heemstra[e][31]. Jej rodzina została głęboko dotknięta przez okupację, co wspominała po latach: „Gdybyśmy wiedzieli, że będziemy okupowani przez pięć lat, wszyscy moglibyśmy się zastrzelić. Myśleliśmy, że to może minie w przyszłym tygodniu… za sześć miesięcy… w przyszłym roku… tak właśnie przez to przeszliśmy”[32]. Jej wujek Otto van Limburg Stirum (mąż starszej siostry jej matki, Miesje) został aresztowany i zamordowany przez gestapo w odwecie za akt sabotażu dokonany przez ruch oporu[28][33]. Po jego śmierci Ella van Heemstra wraz z siostrą przeniosły się do posiadłości swojego dziadka Aarnouda van Heemstra w Velp. Aby wspomóc finansowo holenderski ruch oporu, Hepburn dawała sekretne występy taneczne[28][33]; przenosiła także meldunki, a podczas operacji Market Garden pomogła napotkanemu alianckiemu spadochroniarzowi[34]. Ian Edgar Bruce Quarles van Ufford, jej młodszy przyrodni brat, wysłany został do pracy w fabryce amunicji w Berlinie[35].

Po inwazji Aliantów na Normandię w czerwcu 1944, warunki życia w Holandii stały się cięższe, a Arnhem zostało całkowicie zrujnowane w wyniku operacji Market Garden we wrześniu 1944[36]. Ludność holenderska zaczęła odczuwać skutki głodu. Rodzina Hepburn, podobnie jak inni, uciekała się do wytwarzania mąki na chleb z cebulek tulipanów[37]. W wyniku niedożywienia Hepburn cierpiała m.in. na ostrą anemię i miała problemy z oddychaniem[37][38]. Latem 1945 w wieku 16 lat zgłosiła się do pracy w szpitalu w charakterze wolontariuszki, pomagając rannym żołnierzom w powrocie do zdrowia. Wśród nich był brytyjski spadochroniarz Terence Young[f][40]. Rodzinne posiadłości zostały zniszczone, wskutek czego van Heemstra wraz z dziećmi po zakończeniu wojny zdecydowała przenieść się do Amsterdamu[41].

Debiut sceniczny i filmowy (1945−1952)

 Zobacz więcej w artykule Filmografia Audrey Hepburn, w sekcji Scena.
Sidonie-Gabrielle Colette powierzyła Hepburn główną rolę w Gigi, która stała się przełomem w karierze aktorki[42]

Hepburn kontynuowała studia baletowe w Amsterdamie u Soni Gaskell, wybitnej postaci tamtejszego baletu, i u rosyjskiej nauczycielki Olgi Tarassovej[43][44]. W czasie wojny majątek rodzinny został utracony. Ella van Heemstra, by móc wspomóc swoje dzieci, pracowała jako kucharka i gosposia w zamożnej rodzinie[44]. W 1948 Hepburn zadebiutowała na dużym ekranie rolą stewardessy w filmie Holenderski w 7 lekcjach (reż. Charles Huguenot van der Linden)[44][45]. Brytyjka dostała angaż po tym, gdy szkołę tańca odwiedził reżyser[44]. Następnie przeniosła się do Londynu, gdzie podjęła naukę w prestiżowym studium baletowym Ballet Rambert, mieszczącym się ówcześnie w Notting Hill[44][46]. Pracowała także w niepełnym wymiarze godzin jako modelka[47]. Zdecydowała się na usunięcie członu Ruston ze swojego nazwiska, przedstawiając się od tej pory jako Audrey Hepburn[48]. Po tym gdy Marie Rambert powiedziała jej, że pomimo dużego talentu, posiada zbyt słabą sylwetkę[g], aby móc zostać primabaleriną, postanowiła skoncentrować się na aktorstwie[47]. Uczęszczała na musicale wystawiane w teatrach na West Endzie, pojawiając się w roli chórzystki w przedstawieniach High Button Shoes (1948) w London Hippodrome[h], Sauce Tartare (1949)[i] i sequelu Sauce Piquante (1950) w Cambridge Theatre[50]. Aby poprawić i rozwinąć swój głos, nawiązała współpracę z aktorem Felixem Aylmerem, u którego pobierała ćwiczenia dykcji[51]. Według biografa Iana Woodwarda, „wypolerowana” mowa stała się jej „najbardziej charakterystyczną cechą”[51][52]. Reżyser Mario Zampi i scenarzysta Michael Pertwee zaproponowali Hepburn jedną z głównych ról w komedii Śmiech w raju (1951), lecz odmówiła z uwagi na inne zobowiązania[53]. Ostatecznie pojawiła się w filmie w niewielkiej roli dziewczyny sprzedającej papierosy[54], po czym podpisała kontrakt z Associated British Picture Corporation[55]. W 1951 zagrała niewielkie role w komediach One Wild Oat (reż. Charles Saunders), Opowieści młodych żon (reż. Henry Cass) i komedii kryminalnej Szajka z Lawendowego Wzgórza (reż. Charles Crichton). Rok później wystąpiła w głównej roli Nony Brentano[56][57] w dramacie kryminalnym Tajemniczy ludzie (reż. Thorold Dickinson), którego fabuła przedstawiała losy dwóch sióstr, niechętnie angażujących się w plany spisku mającego na celu zamordowanie dyktatora[56]. Na planie odegrała wszystkie swoje sekwencje taneczne[56]. Wykonała też testy kostiumowe do historycznej produkcji Quo Vadis (reż. Mervyn LeRoy). Mimo pozytywnej oceny reżysera, szefowie Metro-Goldwyn-Mayer odrzucili jej kandydaturę z uwagi na słabą rozpoznawalność[58], a rolę Ligii otrzymała Deborah Kerr[58].

Gigi

W 1951 zagrała w brytyjsko-francuskiej komedii Jedziemy do Monte Carlo (reż. Jean Boyer)[59]. Zdjęcia realizowane były w Monte Carlo, gdzie dostrzeżona została przez przebywającą w Hôtel de Paris in Monte Carlo francuską pisarkę Sidonie-Gabrielle Colette, która postanowiła zaangażować ją do głównej roli w sztuce Gigi[42]. Premiera odbyła się w Fulton Theatre na Broadwayu 24 listopada 1951[60][61]. Hepburn otrzymała przychylne recenzje za swój występ, pomimo krytyki mówiącej, że spektakl jest gorszy od francuskiej adaptacji filmowej[61]. Tygodnik „Life” określił sztukę jako hit[62], natomiast Richard Watts Jr. na łamach „New York Post” stwierdził, że „najwyraźniej urocza panna Hepburn nie jest doświadczoną aktorką, ale jej charakter jest tak ujmujący i dobry, że jest ona sukcesem wieczoru”[63]. Henry P. Murdoch z „The Philadelphia Inquirer” napisał, że „niesamowicie zabawne odgrywanie roli” czyni z niej „aktorkę z najwyższej półki”, podczas gdy „The New York Times” nazwał Hepburn „młodą aktorką z wdziękiem, uczciwością i talentem”[60]. Za kreację w Gigi uhonorowana została Theatre World Award[64].

Kariera w Hollywood

Rzymskie wakacje

Hepburn i Peck w Rzymskich wakacjach (1953)

Swoją pierwszą główną rolę filmową otrzymała w komedii romantycznej Rzymskie wakacje (1953, reż. William Wyler)[65]. Fabuła obrazu przedstawiała losy młodej, sfrustrowanej księżniczki Anny, która znudzona sztywnymi regułami i towarzyszącą dworskim wizytom etykietą, wymyka się potajemnie z terenu ambasady i przez jeden dzień zwiedza Rzym w towarzystwie dziennikarza Joe Bradleya (Gregory Peck), w którym się zakochuje. Początkowo twórcy do głównej roli kobiecej chcieli zaangażować Elizabeth Taylor, jednak aktorka była w owym czasie niedostępna[66]. Wyler nie krył wrażenia, jakie Hepburn wywarła na nim podczas zdjęć próbnych[j]. „Miała wszystko czego szukałem – urok, niewinność i talent. Była bardzo zabawna. To było absolutnie urocze”[68]. Pochlebne słowa wyrażał również odtwórca głównej roli męskiej Gregory Peck: „Wspaniała. Niesamowita dziewczyna, naprawdę. Ona może zrobić wszystko bez jakiegokolwiek wysiłku”[66]. W połowie zdjęć zadzwonił do agenta George’a Chasina sugerując, by nazwisko Hepburn pojawiło się wraz z jego w czołówce, co było niecodziennym gestem w Hollywood[66]. Do historii filmu przeszła scena, w której główni bohaterowie jeżdżą ulicami Rzymu skuterem marki Piaggio Vespa[69].

Film odniósł sukces kasowy, a Hepburn zdobyła status gwiazdy[70]. Stała się ikoną stylu, a jej zdjęcia zamieszczane były w wielu magazynach, m.in. na okładce tygodnika „Time”[49] i w czasopiśmie „Vogue”[k][49]. Otrzymała także przychylne recenzje ze strony krytyki. A.H. Weiler z „The New York Times” napisał: „jest smukłą, czarującą i zadumaną pięknością, na przemian królewską i dziecięcą w swoim głębokim docenieniu odkrywanych prostych przyjemności i miłości. Mimo dzielnego uśmiechu, zdającego sobie sprawę z końca romansu, pozostaje smutną i samotną osobą, stojącą twarzą w twarz z duszną przyszłością”[71]. Za kreację księżniczki Anny Hepburn nagrodzona została statuetką Akademii Filmowej w kategorii dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej, BAFTĄ dla najlepszej brytyjskiej aktorki i Złotym Globem dla najlepszej aktorki w filmie dramatycznym[65][72].

Sabrina

Hepburn i Holden w Sabrinie (1954)

Po udanych zdjęciach próbnych do Rzymskich wakacji przedstawiciele studia Paramount Pictures zaoferowali Hepburn kontrakt opiewający na siedem filmów, lecz aktorka, chcąc mieć czas na występy sceniczne, odrzuciła propozycję i przystała na dwuletnią umowę[73]. Billy Wilder zaangażował ją do komedii romantycznej Sabrina, opowiadającej o losach braci Linusa i Davida Larrabee (Humphrey Bogart i William Holden), którzy zakochują się w córce szofera (John Williams)[74]. Bogart, który przyjął rolę po tym, jak odrzucił ją Cary Grant, sceptycznie podchodził do współpracy z Hepburn, twierdząc, że jest zbyt dojrzały na filmowy romans z młodą aktorką[75]. Hepburn przyznawała, że wspólna gra była „całkiem znośna”[76]. Bosley Crowther w recenzji zamieszczonej na łamach „The New York Times” wyraził pochlebną ocenę występu Brytyjki, podkreślając, że „jest młodą damą o niezwykłej skali wrażliwych i poruszających ekspresji w tak wątłej i smukłej oprawie. Jest jeszcze bardziej lśniąca jako córka i ulubienica służby niż księżniczka Anna z zeszłego roku, i nic więcej nie można powiedzieć”[77]. Hepburn po raz drugi z rzędu nominowana została do nagrody Akademii Filmowej w kategorii dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej oraz do BAFTY dla najlepszej brytyjskiej aktorki[65].

Ondyna

Hepburn i Ferrer w filmie Wojna i pokój (1956)

W 1954 powróciła na deski teatru, grając główną rolę u boku Mela Ferrera w sztuce Ondyna, wystawianej na Broadwayu[78]. Krytyk Brooks Atkinson na łamach „The New York Times” pozytywnie odniósł się do interpretacji roli w wykonaniu Hepburn, zaznaczając jednocześnie, że „część Ondyne jest skomplikowana. Składa się z nieuchwytnych nastrojów, wrażeń, psot i tragedii. Hepburn jest zdolna do przetłumaczenia ich na język teatralny, bez zręczności i przedwczesnej dojrzałości. Daje tętniące przedstawienie, które jest całym wdziękiem i zachwytem, zdyscyplinowanym instynktem realiów sceny”[79]. Jej kreacja nagrodzona została Tony Award w tym samym roku, w którym zdobyła Oscara za Rzymskie wakacje. Dzięki temu przeszła do historii jako jedna z trzech aktorek (pozostałe dwie to Ellen Burstyn i Shirley Booth), które w jednym roku zdobyły statuetkę Akademii Filmowej i Tony[79][80].

W 1955 wraz z Gregorym Peckiem została laureatką Henrietta Award, Złotego Globu dla najpopularniejszych aktorów[81]. Rok później wystąpiła w melodramacie wojennym Wojna i pokój (reż. King Vidor), będącym ekranizacją powieści historycznej o tym samym tytule autorstwa Lwa Tołstoja[82]. Hepburn zagrała szlachciankę Nataszę Rostową, która podczas okresu wojen napoleońskich nie może zaznać prawdziwej miłości. Na ekranie partnerowali jej m.in. Henry Fonda i ówczesny mąż Mel Ferrer[82]. Za występ otrzymała gażę w wysokości 350 tys. dolarów, co w tamtych czasach było rekordowym wynagrodzeniem dla aktorki[82]. Hepburn uzyskała nominację do BAFTY i Złotego Globu[83].

W 1957 zaprezentowała swoje umiejętności taneczne w będącym jej debiutem musicalowym obrazie Zabawna buzia (reż. Stanley Donen). Wystąpiła w nim u boku Freda Astaire’a, który wcielił się w rolę Dicka Avery’ego, fotografa mody, odkrywającego talent sprzedawczyni książek (Hepburn)[84]. Mimo doborowej obsady i kostiumów film okazał się niepowodzeniem w box office[49]. Kolejną produkcją była oparta na powieści Ariane, jeune fille russe Claude’a Aneta komedia romantyczna Miłość po południu (reż. Billy Wilder), gdzie zagrała u boku Gary’ego Coopera[l]. Hepburn wcieliła się w postać Ariane Chavasse, córki detektywa (Maurice Chevalier), która zakochuje się w amerykańskim playboyu Franku Flannaganie (Cooper)[86]. Film zebrał przychylne recenzje prasowe[86], choć większość krytyków sugerowała, że Cooper był za stary do tej roli[87]. Hepburn po raz trzeci nominowana została do Złotego Globu, tym razem w kategorii dla najlepszej aktorki w filmie komediowym lub musicalu[83]. W lipcu 1958 w wyniku wypadku samochodowego uszkodziła kręgosłup. Po tym zdarzeniu nigdy więcej nie prowadziła samochodu[49].

Historia zakonnicy

Perkins i Hepburn w Zielonych domostwach (1959)

Za kreację siostry Łucji (Gabrielle van der Mal) w dramacie Historia zakonnicy (1959, reż. Fred Zinnemann), Hepburn uzyskała trzecią nominację do nagrody Akademii Filmowej w kategorii dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej i czwartą do Złotego Globu[83]. Nagrodzona została statuetkami BAFTA oraz Davidem di Donatello dla najlepszej aktorki zagranicznej[83]. Zdobyła także wyróżnienie Stowarzyszenia Nowojorskich Krytyków Filmowych i nagrodę Zuluety na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w San Sebastián[83]. Obraz Zinnemanna przedstawiał losy historii życia siostry Łucji (Hepburn), młodej Belgijki, która postanawia wstąpić do zakonu, czyniąc w związku z tym wiele poświęceń, jakkolwiek wkrótce po rozpoczęciu II wojny światowej decyduje, że nie może pozostać neutralna w obliczu nikczemności hitlerowskich Niemiec[88][89]. Rola ta została przychylnie przyjęta przez krytyków, którzy uważali ją za jedną z najważniejszych w dorobku aktorki[88][89]. Magazyn „Films in Review” napisał: „Hepburn prezentuje rodzaj talentu aktorskiego, który potrafi wyrażać wewnętrzne uczucia, zarówno dogłębnie jak i kompleksowo, w tak sprawny sposób, że trzeba go dokładnie przestudiować w Historii zakonnicy przynajmniej dwa lub trzy razy, aby zrozumieć, jak ona to robi”[89]. Tygodnik „Variety” przyznał, że „pomimo najbardziej wymagającej roli, Hepburn dała najlepszy występ”[90]. Film został ciepło przyjęty również przez środowisko katolickie. Sławomir Bobowski napisał: „Jedno z niewielu niekwestionowanych arcydzieł filmowych, których tematem jest życie sióstr zakonnych. (…) Nie ma chyba w kinematografii światowej (a już na pewno amerykańskiej) drugiego filmu, który by z taką powagą i jednocześnie szlachetną prostotą ukazał wzniosłość, a zarazem dramat bycia zakonnicą. Finał, w którym Gabrielle w cywilnym stroju opuszcza klasztor, jest jedną z najpiękniejszych i budzących głęboką refleksję scen w historii kinematografii”[91].

W 1959 zagrała w romantyczno-przygodowym obrazie Zielone domostwa (reż. Mel Ferrer), opowiadającym historię młodego mężczyzny (Anthony Perkins), uciekającego do dżungli amazońskiej po buncie w Caracas. Wędrując, natrafia na plantację, gdzie spotyka Rimę (Hepburn), młodą dziewczynę, wychowywaną przez swojego dziadka (Lee J. Cobb) w pełnej izolacji[88]. Film zebrał mieszane recenzje; „Variety” określił go mianem „irytującego”, a rolę Hepburn opisał jako „bez szczególnej głębi”, natomiast Bosley Crowther przyznał, że „panna Hepburn przewija się przez nią [rolę] z gracją i godnością, czyniąc Rimę zarówno wzruszającą, jak i idylliczną, jeśli nie w najmniejszym stopniu logiczną”[92].

Lata 60.

Hepburn i Lancaster w westernie Nie do przebaczenia (1960)
Hepburn jako Holly Golightly w Śniadaniu u Tiffany’ego (1961)

Pierwszym obrazem Hepburn zrealizowanym na początku lat 60. był western Nie do przebaczenia (reż. John Huston), gdzie wystąpiła u boku Audiego Murphy’ego i Burta Lancastera[93]. Tematyka filmu podejmowała rozległy problem nietolerancji Indian przez białą ludność, zamieszkującą pobliskie osady. Gdy okazuje się, że Rachel Zachary (Hepburn) jest Indianką, w rodzinie wybucha bunt[93]. 28 stycznia, w trakcie realizacji jednego z ujęć, aktorka spadła z konia imieniem Diablo i poważnie uszkodziła sobie kręgosłup. Z planu zniesiono ją na noszach[94]. Crowther napisał, że „Hepburn jako dziewczyna jest nieco zbyt dopracowana, delikatna i cywilizowana w towarzystwie tak twardych i upartych postaci jak Burt Lancaster”[95].

Śniadanie u Tiffany’ego

W 1961 Hepburn zagrała główną rolę w komedii romantycznej Śniadanie u Tiffany’ego (reż. Blake Edwards), którego scenariusz autorstwa George’a Axelroda oparty został na motywach noweli Trumana Capote’a z 1958[96]. Autor nie był zadowolony z wielu zmian wprowadzonych na potrzeby filmowej adaptacji. Wolał, aby w głównej roli wystąpiła Marilyn Monroe, lecz później przyznał, że „Hepburn wykonała świetną robotę”[97]. Fabuła obrazu opowiadała historię młodego pisarza Paula Varjaka (George Peppard), który wprowadza się do eleganckiej nowojorskiej kamienicy. Jego sąsiadką jest piękna, filigranowa Holly Golightly, emanująca seksapilem kobieta, żyjąca na koszt bogatych adoratorów[96]. W filmie Hepburn wykonała utwór „Moon River”[m], który nagrodzony został statuetką Akademii Filmowej dla najlepszej piosenki[83].

Film zebrał pochlebne recenzje[100]. „Variety” napisał, że „Holly została ożywiona w ekscytującej postaci Audrey Hepburn”[100]. Słynna mała czarna zaprojektowana przez francuskiego kostiumografa Huberta de Givenchy, którą Hepburn nosi w filmie, uznana została za jeden z najbardziej kultowych przedmiotów w historii XX wieku[101]. Za swoją rolę, aktorka nominowana była do nagrody Akademii Filmowej i Złotego Globu[83]. Drugi raz w karierze zdobyła włoską statuetkę Davida di Donatello[83].

Kolejnym projektem był dramat obyczajowy Niewiniątka (reż. William Wyler), opowiadający historię dwóch nauczycielek (Hepburn, Shirley MacLaine), pracujących w prywatnej szkole dla dziewcząt. Gdy jedna z nich przyłapuje uczennicę na kłamstwie, ta w odwecie rozsiewa plotkę sugerującą, że nauczycielki są lesbijkami[102]. W obsadzie znalazł się również James Garner[102]. Z uwagi na ówczesne obyczaje społeczne, zarówno krytyka jak i widownia, w dużej mierze zignorowały film i samą rolę Hepburn[102]. Mimo to obraz Wylera uzyskał pięć nominacji do nagrody Akademii Filmowej. Choć nie zdobył żadnej statuetki, próba zmierzenia się z tematem tabu została pozytywnie przyjęta[103]. W trakcie realizacji filmu w Los Angeles miał miejsce wypadek. Na czas trwania zdjęć rodzina aktorki wynajmowała dom przy Sunset Boulevard[103]. Należący do Hepburn pies imieniem Famous został śmiertelnie potrącony przez samochód, gdy wbiegł na jezdnię[103]. Ferrer kupił żonie nowego psa rasy yorkshire terrier, którego nazwała Assam of Assam[103].

Szarada

Grant i Hepburn w Szaradzie (1963)

W 1963 aktorka zagrała z Carym Grantem w romantycznym thrillerze Szarada (reż. Stanley Donen). Hepburn wcieliła się w rolę młodej wdowy, ściganej przez grupę mężczyzn chcących przejąć majątek należący do jej zmarłego męża. 59-letni Grant, który wcześniej odrzucił oferty w Rzymskich wakacjach i Sabrinie, czuł duży dyskomfort z powodu różnicy wieku dzielącej go od Brytyjki. Aby uspokoić jego obawy, twórcy filmu zmienili scenariusz w taki sposób, by postać grana przez Hepburn adorowała bohatera kreowanego przez Granta[104]. Film spotkał się z przychylnymi recenzjami prasowymi[105]. Bosley Crowther napisał: „Hepburn z radością przywiązuje się do nastroju, który można znaleźć w wygodnym asortymencie drogich kostiumów Givenchy”[105]. Za rolę Reginy „Reggie” Lampert Hepburn nagrodzona została trzecią statuetką BAFTA i uzyskała nominację do Złotego Globu[83]. Grant cenił sobie współpracę z Brytyjką, podkreślając, że doświadczenia z planu zdjęciowego były czymś wspaniałym, a bliskość ich związku była wyraźnie widoczna na ekranie[106].

W kolejnym obrazie Kiedy Paryż wrze (reż. Richard Quine)[107] (będącym remakiem Imienin Henrietty z 1952) aktorka wcieliła się w rolę Gabrielli Simpson, sekretarki, która pomaga napisać scenariusz filmowy cierpiącemu na brak weny Richardowi Bensonowi (William Holden)[107]. Realizacja komedii była problematyczna[108]. Holden bezskutecznie próbował nawiązać romans z będącą mężatką Hepburn, a jego alkoholizm znacznie utrudniał pracę[108]. W obsadzie znaleźli się także Noël Coward i Tony Curtis, a Marlene Dietrich i Mel Ferrer zagrali epizody[107].

My Fair Lady

Harry Stradling i Hepburn na planie My Fair Lady (1964)

W 1964 Hepburn wystąpiła w filmie My Fair Lady (reż. George Cukor), będącym ekranową adaptacją broadwayowskiego musicalu[109]. Zwolennicy sztuki oczekiwali, że Julie Andrews powtórzy swoją rolę, jednak w Elizę Doolittle wcieliła się Hepburn[n][111]. Fabuła musicalu skupiała się na postaci doktora fonetyki Henrym Higginsie (Rex Harrison), który zakłada się, że zrobi damę ze sprzedawczyni kwiatów (Hepburn), ucząc ją dobrych manier i wymowy[112]. W scenach śpiewu głos Hepburn zdubbingowany został przez profesjonalną sopranistkę Marni Nixon, choć obiecano, że sama będzie mogła zaśpiewać piosenki[o][113][114]. Obraz Cukora nagrodzony został m.in. ośmioma statuetkami Akademii Filmowej, w tym dla Harrisona za najlepszą rolę pierwszoplanową[115], a Hepburn wyróżniona została nominacją do Złotego Globu[83]. Aktorka, wręczając Oscara Harrisonowi, pogratulowała mu wygranej. Gratulowała także Andrews zdobycia statuetki za rolę w Mary Poppins (1964, reż. Robert Stevenson)[115]. W późniejszym czasie przyznawała: „Byłam zachwycona [Andrews]. Naprawdę byłam. Ale wszyscy byli jeszcze bardziej przejęci. Myślę, że świat postrzegał jej wygraną jako boską sprawiedliwość, i myślę, że nie byłam nominowana tylko dlatego, ponieważ chciano mnie ukarać za to, że to nie ona dostała tę rolę. Zdałam sobie ówcześnie sprawę, że zawsze lepiej uważać się za słabszego, a nigdy za zwycięzcę”[116]. Krytycy zgodnie uznali, że Hepburn była idealnym wyborem do tej roli[117]. Bosley Crowther przyznał, że jej kreacja „nadała delikatną wrażliwość uczuć i zjawiskową aktorską zręczność”[115].

Hepburn na okładce „Al Chabaka”, grudzień 1965

W 1966 Hepburn po raz trzeci współpracowała z Williamem Wylerem, występując w głównej roli w komedii kryminalnej Jak ukraść milion dolarów[118][119]. Wcieliła się w Nicole Bonnet, córkę kolekcjonera dzieł sztuki (Hugh Griffith), która w obawie przed ujawnieniem fałszerstwa rzeźby bogini Wenus postanawia wykraść ją z muzeum. Na ekranie partnerował jej Peter O’Toole[120]. Bosley Crowther pochlebnie wyraził się na temat produkcji, podkreślając jednocześnie „soczystą” grę Hepburn[119]. Rok później wystąpiła w dwóch projektach. Pierwszym z nich był eksperymentalny komediodramat Dwoje na drodze (reż. Stanley Donen), przedstawiający losy małżonków Joanny i Marka Wallace (Hepburn, Albert Finney), którzy podczas wakacyjnej podróży wspominają swój dwunastoletni związek[121]. Biograf Martin Gitlin przyznał, że istniało wiele podobieństw między filmowym, nieszczęśliwym małżeństwem, a prawdziwym związkiem Hepburn z Ferrerem[122]. Jak podkreślił, dzięki temu aktorka podeszła do roli Joanny z „ogromnym realizmem, przekonaniem i głęboką emocjonalnością”[122]. Brytyjka nominowana została do Złotego Globu dla najlepszej aktorki w filmie komediowym lub musicalu[83].

Doczekać zmroku

Drugim filmem Hepburn z 1967 był psychologiczny thriller Doczekać zmroku[p] (reż. Terence Young)[123]. Aktorka wykreowała postać Susy Hendrix, niewidomej kobiety, u której w domu w wyniku zbiegu okoliczności znajduje się naszpikowana heroiną lalka. Jej odzyskania podejmują się trzej bezwzględni bandyci (Alan Arkin, Jack Weston i Richard Crenna)[123]. Kreacja Hepburn spotkała się z uznaniem; aktorka po raz pierwszy od czasów Śniadania u Tiffany’ego nominowana została do nagrody Akademii Filmowej, a także dostała nominację do Złotego Globu[83]. Crowther napisał, że „słodycz z jaką panna Hepburn odgrywa przejmującą rolę, przenikliwość z jaką się zmienia i umiejętność manifestacji terroru, pozwalają na przyciągnięcie do niej sympatii i niepokoju oraz nadają solidność w końcowych scenach”[124].

Po premierze obrazu wycofała się z przemysłu filmowego, poświęcając swój czas rodzinie i wychowaniu syna[125]. W 1968, za całokształt pracy teatralnej, przyznano jej honorową nagrodę Tony[83].

Lata 70. i 80.

Prezydent Ronald Reagan, Hepburn i Robert Wolders w Białym Domu, 1981

Na duży ekran powróciła po niespełna dekadzie, występując w roli lady Marion w przygodowym obrazie Powrót Robin Hooda (1976, reż. Richard Lester) u boku Seana Connery’ego[126]. Film opowiadał o losach powracającego z krucjaty podstarzałego Robin Hooda (Connery), który pragnie pomagać biednym i zdobyć względy Marion[126]. Premiera odbyła się 11 marca w Radio City Music Hall[49]. Krytyk Roger Ebert, odnosząc się do kreacji głównych bohaterów, napisał: „Świecą. Oni naprawdę wydają się być zakochani. I projektują jako cudownie złożeni, sympatyczni ludzie”[49]. Trzy lata później zagrała w kryminalnym thrillerze Krwawa linia (reż. Terence Young), wcielając się w rolę Elizabeth Roffe, dziedziczki fortuny swojego ojca, który ginie podczas górskiej wspinaczki[127]. W obsadzie znaleźli się również: Ben Gazzara, James Mason i Romy Schneider[127]. Zdjęcia realizowane były m.in. w Paryżu[127]. Film okazał się porażką finansową, zbierając także negatywne recenzje[128]. Za swoją rolę aktorka otrzymała gażę w wysokości miliona dolarów[49].

W 1981 Hepburn wystąpiła w komedii romantycznej Śmiechu warte (reż. Peter Bogdanovich), której fabuła przedstawiała losy detektywa Johna Russo (Ben Gazzara), podejmującego się śledzenia kobiet oskarżonych przez swoich zazdrosnych mężów o niewierność[129]. Sześć lat później zagrała u boku Roberta Wagnera w filmie telewizyjnym Love Among Thieves (reż. Roger Young), wyprodukowanym dla amerykańskiej stacji ABC[130][131]. W uznaniu za „znaczący wkład w sztukę” w 1987 odznaczona została przez ministra kultury Francji Orderem Sztuki i Literatury[83]. W następnym roku wzięła udział w dwóch projektach dokumentalnych. Pierwszym z nich był Gregory Peck: His Own Man, poświęcony amerykańskiemu aktorowi, z którym zagrała w Rzymskich wakacjach[130]. Pojawiła się także w telewizyjnym odcinku Directed by William Wyler, będącym częścią cyklu American Masters produkowanego dla PBS[130]. Ostatni raz na dużym ekranie wystąpiła w 1989 w przygodowym obrazie Na zawsze (reż. Steven Spielberg)[132]. Przyjęła rolę tylko ze względu na Spielberga, z którym bardzo chciała pracować[132].

Ostatnie lata

Wiosną i latem 1990 Hepburn, przebywając m.in. we Francji, Holandii i Włoszech, zrealizowała dla stacji PBS[131] dokument Ogrody świata, występując w roli prezenterki[133]. Serial opowiadał o ogrodach kwiatowych mieszczących się na terenie europejskich państw[133]. Emisja odbyła się 21 stycznia 1993, dzień po śmierci aktorki[133]. Barbara Saltzman z „Los Angeles Times” napisała, że czas emisji był „niefortunny”, ale „ponadczasowe piękno róży w pierwszym odcinku jest odpowiednim symbolem jej elegancji i stylu”[133].

Nagrobek Audrey Hepburn w Tolochenaz w Szwajcarii

We wrześniu 1992, po powrocie do Szwajcarii z kilkutygodniowego pobytu w Somalii, Hepburn zaczęła uskarżać się na bóle żołądka[134]. Podczas gdy wstępne badania w Szwajcarii nie pozwoliły postawić diagnozy, wykonana 1 listopada w Cedars-Sinai Medical Center w Los Angeles laparoskopia[135] ujawniła rzadką odmianę raka jamy brzusznej, należącego do grupy nowotworów znanych jako śluzak rzekomy otrzewnej[134]. Nastąpił przerzut na jelito grube. Po wykonanej operacji Hepburn poddano żywieniu pozajelitowemu[136], a następnie rozpoczęła chemioterapię[134]. Na czas leczenia zamieszkała u swojej przyjaciółki Connie Wald, ówczesnej żony scenarzysty i producenta filmowego Jerry’ego Walda[137]. Po pierwszym tygodniu stosowania chemioterapii, Hepburn doznała silnej niedrożności jelit. 1 grudnia przeszła kolejną operację[137]. Lekarze poinformowali rodzinę aktorki, że nowotwór znacznie się rozszerzył i nie można już nic zrobić[138]. Hepburn odwiedzana była przez wielu przyjaciół i znajomych z planu filmowego, wśród nich byli m.in. Billy Wilder, Elizabeth Taylor, Gregory Peck i James Stewart[139][140].

20 grudnia aktorka powróciła wraz z rodziną do Szwajcarii[141], gdzie spędziła swoje ostatnie święta Bożego Narodzenia[142]. Z racji rekonwalescencji po przebytej operacji nie była w stanie korzystać z lotów komercyjnych. Jej długoletni przyjaciel, francuski projektant mody i kostiumograf Hubert de Givenchy, zorganizował przy wsparciu Rachel Lambert Mellon wypełniony kwiatami prywatny samolot linii Gulfstream, aby mógł zabrać aktorkę z Los Angeles do Genewy[142]. Ostatnie dni Hepburn spędziła w swoim domu w Tolochenaz w kantonie Vaud. Okazjonalnie, gdy stan jej zdrowia pozwalał, spacerowała po ogrodzie, lecz z czasem ograniczyła się do leżenia w łóżku[142].

Śmierć i pogrzeb

Audrey Hepburn zmarła we śnie 20 stycznia 1993[142]. Po jej śmierci Gregory Peck wyrecytował przed kamerą ulubiony wiersz aktorki, Unending Love Rabindranatha Tagore’a[143]. Charles Champlin napisał artykuł na łamach „Los Angeles Times”, w którym nazwał ją „hollywoodzką gwiazdą, o sławie i reputacji, która wyrosła na tamtejszych filmach”. W dalszej części autor dodał, że miała ona bezpośredni wpływ na to, jak mężczyźni postrzegają kobiety. „Prawdziwe piękno kobiety lepiej ujawnia się w jej stylu, spokoju, uroku, inteligencji i szczerości”[144]. Uroczystości pogrzebowe odbyły się 24 stycznia w Tolochenaz[145]. Ceremonii przewodniczył Maurice Eindiguer, ten sam ksiądz, który udzielał ślubu Hepburn i Ferrerowi w 1954 oraz chrzcił ich dziecko w 1960[146]. Mowę pochwalną wygłosił książę Sadruddin Aga Khan, ówczesny wysoki komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw uchodźców[145]. W pogrzebie aktorki uczestniczyło blisko sześćset osób, w tym m.in. członkowie rodziny, dwaj synowie Luca i Sean, przyrodni brat Ian Quarles van Ufford, byli mężowie Andrea Dotti i Mel Ferrer, długoletni partner Robert Wolders, Hubert de Givenchy, dyrektorzy UNICEF-u, aktorzy Alain Delon i Roger Moore[145][147]. Wieńce na pogrzeb przesłali Elizabeth Taylor, Gregory Peck i holenderska rodzina królewska[148]. Hepburn spoczęła na miejscowym Cimetière de Tolochenaz[145][149]. Nagrobek co roku odwiedzany jest przez tysiące turystów z całego świata[149].

Jedna ze starych dwupokojowych salek szkolnych znajdujących się za terenem cmentarza została w późniejszym czasie przekształcona na małe muzeum poświęcone aktorce, lecz w 2002 zostało ono zamknięte[q][149].

Działalność humanitarna

W latach 50. Hepburn została członkinią organizacji UNICEF, opowiadając dzieciom swoje przeżycia z czasów wojny[150]. Po ograniczeniu kariery aktorskiej w większym stopniu zaangażowała się w działalność humanitarną, stając się ważnym partnerem organizacji, a od 1988 pełniąc rolę ambasadora dobrej woli[151]. W jednym z wywiadów, odnosząc się do swojego zaangażowania w prace organizacji, przyznała: „Z własnego doświadczenia wiem, jak wiele UNICEF znaczy dla potrzebujących dzieci, ponieważ sama otrzymałam żywność i opiekę medyczną po II wojnie światowej”[152]. Jako ambasador dobrej woli brała czynny udział w wielu misjach, m.in. w Bangladeszu, Salwadorze, Wietnamie, Kenii i Sudanie[153]. W wywiadach aktywnie opowiadała o pracy w terenie oraz o różnych projektach związanych z działalnością humanitarną, znacznie częściej niż o swojej karierze aktorskiej[154][155]. Podczas wizyty w Etiopii w 1988 powiedziała: „Moje serce jest złamane. Czuję się zdesperowana. Nie mogę znieść myśli, że dwa miliony ludzi są w bezpośrednim niebezpieczeństwie śmierci głodowej, z których wiele to dzieci, [i] nie dlatego, że w północnym porcie w Shoa nie ma ton jedzenia. Nie może być dystrybuowana. Zeszłej wiosny pracownicy Czerwonego Krzyża i UNICEF zostali wydaleni z północnych prowincji z powodu toczących się równocześnie dwóch wojen domowych… Udałam się do kraju rebeliantów, gdzie widziałam matki i ich dzieci, które przez dziesięć dni, a nawet trzy tygodnie chodziły w poszukiwaniu jedzenia, osiedlały się na pustynnych klepiskach w prowizorycznych obozach, gdzie mogą umrzeć. Okropne. Ten obraz to dla mnie zbyt wiele. «Trzeci Świat» to termin którego bardzo nie lubię, ponieważ wszyscy jesteśmy jednym światem. Chcę, aby ludzie wiedzieli, że większa część ludzkości cierpi”[155].

Za swoje zaangażowanie Hepburn uhonorowana została m.in. certyfikatem zasług dla UNICEF[83]. Organizacje non-profit Children’s Institute Inc. i Sigma Theta Tau nagrodziły ją tytułem Champion of Children Award i Distinguished International Lifetime Award za „pracę w imieniu dzieci na świecie”[83]. Hepburn uhonorowana została także Humanitarian Award przez Variety Clubs International[83]. UNICEF przyznał jej Sindaci per L’infanzia Award[83]. W grudniu 1992, za zasługi na rzecz humanitaryzmu, odznaczona została przez ówczesnego prezydenta George’a H.W. Busha Medalem Wolności[83]. Rok później pośmiertnie nagrodzona została przez Amerykańską Akademię Sztuki i Wiedzy Filmowej nagrodą humanitarną im. Jeana Hersholta[83]. Dziewięć lat po śmierci aktorki, na specjalnej sesji ONZ poświęconej dzieciom, UNICEF uhonorował spuściznę humanitarną Hepburn poprzez odsłonięcie pomnika The Spirit of Audrey, który znajduje się na terenie kwatery głównej ONZ w Nowym Jorku[83]. Jej zasługi na rzecz dzieci zostały docenione również poprzez ustanowienie jej patronką amerykańskiego funduszu UNICEF Audrey Hepburn Society[156].

Życie prywatne

Małżeństwa i dzieci

Mel Ferrer i Audrey Hepburn w Holandii, 1966
Andrea Dotti i Audrey Hepburn podczas ślubu, 1969

Audrey Hepburn zaręczona była z biznesmenem Jamesem Hansonem, którego poznała w 1952 w Londynie. Określała go mianem „miłości od pierwszego wejrzenia”[157]. W grudniu tego samego roku, gdy data ślubu była już ustalona, zerwała zaręczyny, ponieważ uznała, że z uwagi na pracę aktorki nie będzie miała wystarczająco dużo czasu dla rodziny[157]. Wydała specjalne oświadczenie w którym przyznała: „Kiedy wychodzę za mąż, chcę być prawdziwą mężatką”[157]. We wczesnych latach 50. związana była także z producentem teatralnym Michaelem Butlerem. Podczas przyjęcia koktajlowego wystawionego przez Pecka, poznała Mela Ferrera, z którym zagrała w sztuce Ondyna[158]. Pobrali się 24 września 1954 w Buochs podczas prywatnej ceremonii[49]. Dzień później wzięli ślub kościelny w Bürgenstock w Szwajcarii[159]. W trakcie małżeństwa Hepburn czterokrotnie (1955, 1959[r], 1965 i 1967) poroniła[160][161]. Kiedy po raz trzeci zaszła w ciążę, zrobiła roczną przerwę w pracy aktorskiej. Syn Sean Hepburn Ferrer urodził się 17 lipca 1960 w Lozannie przy pomocy cięcia cesarskiego[162]. 5 grudnia 1968 para rozwiodła się[109]. Utrzymywali zdawkowe kontakty[163].

Jej drugie małżeństwo zawarte zostało 18 stycznia 1969 w Morges w Szwajcarii z włoskim psychiatrą Andreą Dottim[164]. Para spotkała się po raz pierwszy w czerwcu 1968, gdy Hepburn wraz z przyjaciółmi udała się statkiem wycieczkowym w rejs po morzu Śródziemnym[165]. Po ślubie zamieszkali w Rzymie[166]. Ich syn Luca Dotti urodził się 8 stycznia 1970[164]. Aktorka pragnęła mieć trzecie dziecko, jednak poroniła w 1974[164]. Zarówno Hepburn jak i Dotti mieli romanse w trakcie trwania małżeństwa (Hepburn z Benem Gazzarą podczas realizacji Krwawej linii z 1979)[127][167]. Rozstali się w 1982, po trzynastu latach trwania małżeństwa[168]. Utrzymywali ciepłe i przyjacielskie relacje, głównie z uwagi na dziecko[163]. Od 1980 do swojej śmierci związana była z holenderskim aktorem Robertem Woldersem, wdowcem po Merle Oberon, którego poznała podczas świątecznego przyjęcia w 1979[169]. Lata spędzone z nim określała „najszczęśliwszymi swojego życia”[170].

Osobowość, zainteresowania, przyjaźnie

Audrey Hepburn w Bürgenstock w Szwajcarii, gdzie mieszkała od lat 50.

Audrey Hepburn z natury była osobą zbliżoną charakterem do kreowanych przez siebie postaci na ekranie, czyli delikatna, odważna, skromna i uczuciowa[171]. Traktowała ludzi uprzejmie i z szacunkiem[172]. Przez całą swoją karierę zachowała przyzwoitość i nigdy nie nadużywała statusu gwiazdy – z dużym dystansem podchodziła gdy określano ją w ten sposób. Starszy syn Sean Hepburn Ferrer stwierdził w napisanej przez siebie książce Audrey Hepburn. Uosobienie elegancji, że matka „nie dostrzegała własnego blasku”[172]. Współpracowała z aktorami i reżyserami w zgodzie. Rzetelnie przygotowywała się do swoich ról filmowych[172]. Cechowała ją dyscyplina, profesjonalizm[173] i punktualność[172]. Czytała tekst przed zaśnięciem i tuż po przebudzeniu[173]. Wstawała zazwyczaj między czwartą a piątą rano żeby poćwiczyć dłużej niż inni i przemóc swoje słabości[172]. Ceniła sobie spokój i życie rodzinne. Uparcie strzegła swojej prywatności[174]. Agent literacki Irving Paul Lazar wielokrotnie namawiał aktorkę do napisania autobiografii[175], lecz Hepburn nigdy się na to nie zdecydowała, obawiając się, że wydawcy zaczną domagać się od niej pewnych „smaczków” na temat życia rodzinnego osób, z którymi współpracowała na przestrzeni lat[174]. Pomimo zdobycia statusu gwiazdy filmowej, na początku lat 50. (po ukończeniu zdjęć do Sabriny) opuściła Hollywood i przeprowadziła się do Szwajcarii, by móc wieść normalne i spokojne życie[174]. Wraz z pierwszym mężem Melem Ferrerem zamieszkali w górskiej miejscowości Bürgenstock nieopodal Lucerny[141].

Szablon:CytatD.

Hepburn na łodzi na Jeziorze Czterech Kantonów, lata 50.

Hepburn przykładała dużą wagę do edukacji swoich synów, skrupulatnie odrabiając z nimi lekcje. Sean Hepburn Ferrer przyznał: „pamiętam szkołę. Egzaminy, które przeżywała gorzej ode mnie. Przepytywała mnie wieczorem i z samego rana, jeszcze z zaspaną miną. Pamiętam jak się cieszyła z moich dobrych stopni i z jakim zrozumieniem przyjmowała «te gorsze»”[176]. Dużo czasu spędzała na rozmowach z synami na różne tematy. „Rozmawialiśmy o naszych planach i uczuciach, o ludziach… o wszystkim, ale w ten szczególny, refleksyjny sposób, w jaki można rozmawiać jedynie po ciemku”[176]. Zapewniała im czułość, opiekuńczość i wsparcie[176].

We wczesnej młodości trenowała balet. Jej marzeniem było zostanie primabaleriną[47]. Z uwagi na wojenne niedożywienie, które powstrzymało rozwój niektórych grup mięśniowych, i zbyt wysoki wzrost, musiała zrezygnować z tańca[47]. Do jej zamiłowań należało m.in. gotowanie. Lubiła kuchnię włoską, w szczególności makaron z sałatką, który jadała raz dziennie[176] oraz spaghetti „al pomidoro” z sosem wedle własnego przepisu[177]. Z biegiem lat ograniczała ilość mięsa, ale nigdy nie była wegetarianką. Ze względów humanitarnych zrezygnowała z cielęciny, lecz została przy rybach, drobiu i wołowinie[176]. Do jej ulubionych deserów należały lody waniliowe z syropem klonowym[178] oraz czekolada, która według niej odpędzała wszelkie smutki[178]. W wolnych chwilach lubiła czytać[174] i spędzać czas w ogrodzie[179]. Po wielu godzinach pracy na planie filmowym, popołudniami najczęściej drzemała[178]. Interesowała się modą. Do najbardziej cenionych przez nią marek należały Givenchy i Valentino[180]. Była miłośniczką zwierząt, zwłaszcza psów rasy yorkshire terrier[181]. Na początku lat 80. kupiła parę russelli[181]. Mieszkając w Rzymie (w dzielnicy Parioli[182]), do którego przeprowadziła się po ślubie z Dottim, codziennie chodziła na spacery. Gdy wróciła do Szwajcarii, kontynuowała aktywne spędzanie czasu na świeżym powietrzu. Po kolacji wychodziła z psami i biegała z nimi po winnicy, znajdującej się za domem[176]. Do końca życia uskarżała się na słabe płuca. Przebyty w dzieciństwie krztusiec i okres wojennej głodówki spowodowały u niej astmę[178]. Była nałogową palaczką, choć lekarze przestrzegali ją przed odmą opłucnową[178].

Aktorka chętnie utrzymywała kontakty towarzyskie. Bliska więź przyjacielska łączyła ją m.in. z reżyserami Billym Wilderem[171] (który powiedział o niej: „Bóg cmoknął ją w policzek i tak już zostało”[171]) i Terencem Youngiem, z którym wspominała czasy wojenne[183], kompozytorem Henrym Mancinim[184], aktorami Carym Grantem[106], Elizabeth Taylor[140], Fredem Astaire’em (z którym zatańczyła w filmie Zabawna buzia, co było jej marzeniem)[185], Gregorym Peckiem[140] (prasa sugerowała, że pomiędzy odtwórcami głównych ról doszło na planie Rzymskich wakacji do romansu, co okazało się być nieprawdą[66]), Sophią Loren[186], kostiumografami Edith Head[187] i Hubertem de Givenchy[188] oraz instruktorką tańca Marie Rambert[47].

Filmografia

 Osobny artykuł: Filmografia Audrey Hepburn.

W swej trwającej blisko 40 lat karierze Hepburn występowała w filmach, telewizji i na scenie. Pojawiła się w 28 produkcjach na ekranie[189].

Trzy filmy z jej udziałem zestawiane były w pierwszej dziesiątce podsumowań roku[190]. Dwanaście filmów, w których Hepburn wzięła udział, nominowanych było przynajmniej do jednego Oscara w różnych kategoriach, a pięć z nich zdobyło jedną statuetkę w dowolnej kategorii[190]. Dziesięć produkcji z udziałem Hepburn, po uwzględnieniu inflacji, przekroczyło sumę stu milionów dolarów dochodu z biletów na rynku krajowym[190].

Trzy z jej filmów: Rzymskie wakacje (1953), Sabrina (1954) i Śniadanie u Tiffany’ego (1961), wpisane zostały do National Film Registry[191].

Spuścizna

Gwiazda Hepburn na Hollywood Walk of Fame
Odciski dłoni Hepburn przed The Great Movie Ride na terenie parku rozrywki Disney’s Hollywood Studios
Pomnik aktorki w Arnhem
Pomnik aktorki w Tolochenaz
Plik:Audrey Hepburn (9304394852).jpg
Figura woskowa Hepburn w Wiedniu

Spuścizna Hepburn jako aktorki i osobowości przetrwała długo po jej śmierci. Debiut Brytyjki w roli pierwszoplanowej w Rzymskich wakacjach, uważany jest przez historyków filmu za jeden z bardziej pamiętnych w historii amerykańskiej kinematografii[192]. W czerwcu 2003 American Film Institute sklasyfikował ją na 3. miejscu wśród „największych aktorek wszech czasów”, jedynie za Katharine Hepburn i Bette Davis[1]. Wizerunek Hepburn związany był z kampaniami reklamowymi i produktami m.in. takich firm jak Givenchy (1967) i Varié[s] (1971)[49]. Jej wykonanie „Moon River” w Śniadaniu u Tiffany’ego, zamieszczone zostało przez American Film Institute na 4. miejscu w zestawieniu „100 najlepszych piosenek filmowych”[193]. Kompozytor Henry Mancini, twórca muzyki filmowej do kilku produkcji z udziałem aktorki przyznał: „Rzadko się zdarza, aby kompozytor czerpał inspirację z konkretnej osoby, z twarzy albo zachowania. Ale Audrey Hepburn jest dla mnie taką inspiracją. Dzięki niej napisałem nie tylko «Moon River» ale jeszcze «Charade» i «Two For the Road». Gdy się dobrze wsłuchać, to we wszystkich trzech wymienionych przeze mnie piosenkach można znaleźć coś z Audrey. Jej zadumę, tęsknotę… jakby lekki smutek”[184].

8 lutego 1960, za wkład w przemysł filmowy, Hepburn otrzymała gwiazdę na Hollywoodzkiej Alei Sław, która znajduje się przy 1652 Vine Street[194]. Jej życie było tematem zrealizowanego dla stacji ABC filmu biograficznego Historia Audrey Hepburn (reż. Steve Robman), którego premiera odbyła się 27 marca 2000. W główną rolę wcieliły się Emmy Rossum, Jennifer Love Hewitt i Sarah Hyland[195]. 11 czerwca 2003 poczta USA wydała limitowaną serię znaczków pocztowych z jej podobizną autorstwa Michaela J. Deasa w związku z edycją „Legendy Hollywoodu”[196]. W maju 2012 Hepburn znalazła się wśród brytyjskich ikon kulturowych, wybranych przez artystę Petera Blake’a, które pojawiły się w jego nowej wersji najsłynniejszego dzieła − na okładce albumu Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band − aby uczcić w ten sposób najważniejsze osobistości kultury brytyjskiej, które autor podziwiał[197].

Jej imieniem nazwano planetoidę (4238) Audrey[198], jedną z odmian uprawnych róży[199] i białego tulipana[200]. Figura woskowa ukazująca aktorkę w roli Holly Golightly znajduje się w kilkunastu filiach Madame Tussauds m.in. w Hongkongu[201], Londynie[202] i Wiedniu[203]. Zaprezentowany w 2015 robot Sophia wizualnie wzorowany był na Hepburn[204].

Ikona stylu

Hepburn w Bürgenstock, 1954

Aktorka postrzegana jest jako ikona stylu[205] i elegancji[206]. Zwróciła na siebie uwagę stylem ubioru i wyróżniającym się wyglądem. Dziennikarz Mark Tungate uważał go za rozpoznawalną markę aktorki[207]. Po premierze Rzymskich wakacji wiele kobiet, zwłaszcza w Japonii, wzorując się na fryzurze Hepburn, zdecydowało się na podcięcie swoich włosów w stylu „pixie” (krótkie włosy z tyłu, dłuższe z przodu)[208]. Aktorka zaczęła być uważana za alternatywny kobiecy ideał, który bardziej podobał się płci żeńskiej niż męskiej, w porównaniu z krępymi i bardziej seksualnymi Elizabeth Taylor i Grace Kelly[209]. Miała krótkie, ciemne włosy, grube brwi i szczupłą sylwetkę, co było łatwiejsze do naśladowania przez młodsze kobiety[210]. 1 listopada 1954 fotograf mody Cecil Beaton opisał Hepburn na łamach „Vogue” jako „publiczne ucieleśnienie naszego nowego kobiecego ideału”, dodając, że „miała, o ile można tak powiedzieć, swój prototyp we Francji − Damię, Édith Piaf lub Juliette Gréco. Ale potrzeba było gruzów Belgii, angielskiego akcentu i amerykańskiej sławy, żeby powstała tak uderzająca osobowość jak nasz nowy zeitgeist. Przed wojną żadna z pań nie wyglądała tak jak ona (…) Z drugiej strony jest to zaspokojeniem naszych historycznych potrzeb. Na dowód niech posłużą tysiące imitacji”[211]. Brytyjska edycja magazynu „Vogue” wielokrotnie informowała o jej stylu przez następną dekadę[207]. Wraz z modelką Twiggy wymieniona została jako jedna z kluczowych osób życia publicznego, które sprawiły, że odchudzanie było modne[210]. Sama Hepburn z dużym dystansem podchodziła do swojej urody. Twierdziła, że jest za chuda, ma krzywy nos i za duże stopy do swojego rozmiaru[172].

Hepburn w Szaradzie (1963) w stylizacji przygotowanej przez Givenchy’ego

W 1961 aktorka dodana została do Międzynarodowej Listy Najlepiej Ubranych, utworzonej przez Eleanor Lambert[205]. Hepburn kojarzona jest z minimalistycznym stylem, który charakteryzowały ubrania o prostym kroju, podkreślające szczupłą sylwetkę, monochromatyczne kolory i wyraziste, niekiedy nietypowe dodatki[212].

Aktorka znana była także z wieloletniej współpracy z francuskim kostiumografem Hubertem de Givenchy, który w latach 50. i 60. projektował dla niej kostiumy do kilkunastu filmów, m.in. Sabriny (1954), Miłości po południu (1957), Śniadania u Tiffany’ego (1961), Szarady (1963) i Jak ukraść milion dolarów (1966)[188]. Rozpoczęli współpracę w czasach, gdy Hepburn zaczynała swoją karierę, a on zakładał pierwszy dom mody Givenchy w Paryżu[t][188]. Obydwoje połączyła trwała przyjaźń, a aktorka stała się jego muzą[188]. Hubert de Givenchy stworzył dla Hepburn osobistą linię perfum L’Interdit, o delikatnym, kwiatowo-pudrowym zapachu z nutami róży i jaśminu[214], które trafiły do sprzedaży w 1957[214]. Według Rachel Moseley elegancja odegrała wyjątkowo istotną rolę w kilku filmach Hepburn. „Kostium nie jest związany z postacią, funkcjonuje «bezgłośnie» w mise-en-scène, ale jako moda staje się atrakcją estetyczną samą w sobie”[206]. Oprócz partnerstwa z Givenchy aktorce przypisuje się zwiększenie sprzedaży trenczy Burberry, które nosiła w filmie Śniadanie u Tiffany’ego[207]. Związana była także z włoską marką Tod’s[207]. W trakcie swojej kariery współpracowała z takimi fotografami jak Gene Moore[215], Richard Avedon[216] i Yousuf Karsh[217].

Wpływ Hepburn jako ikony stylu trwał przez kilka dekad, po progresie jej kariery aktorskiej w latach 50. i 60. Biografka Rachel Moseley zauważa, że zwłaszcza po jej śmierci w 1993 była coraz bardziej podziwiana, magazyny częstokrotnie doradzały czytelniczkom, jak uzyskać jej wygląd, a dla projektantów mody pozostaje ciągłą inspiracją[206].

Nagrody i nominacje

 Osobny artykuł: Lista nagród i wyróżnień Audrey Hepburn.
Hepburn w roli księżniczki Anny (1953), za którą otrzymała Oscara
Hepburn wykonująca „Moon River”, który zdobył Oscara dla najlepszej piosenki 1961

Audrey Hepburn otrzymała szereg nagród i wyróżnień w trakcie swojej niespełna 40-letniej kariery[83]. Wygrywała lub nominowana była do nich za pracę w filmach, teatrze i działalność charytatywną. Pięciokrotnie uzyskiwała nominacje do nagrody Akademii Filmowej, z czego zdobyła jedną statuetkę, za kreację księżniczki Anny w komedii romantycznej Rzymskie wakacje (1953). Spośród dziewięciu nominacji do Złotego Globu raz była laureatką. Uhonorowana pośmiertnie specjalnym Oscarem za działalność charytatywną (nagroda im. Jeana Hersholta). Hepburn była także trzykrotną zdobywczynią włoskiej nagrody David di Donatello dla najlepszej aktorki zagranicznej i BAFTY dla najlepszej brytyjskiej aktorki[83].

Wielokrotnie nagradzana za działalność artystyczną i wkład w rozwój i kulturę sztuki filmowej. Była laureatką m.in. Henrietta Award, nagrody im. Cecila B. DeMille’a i Gildii Aktorów Ekranowych, honorowej BAFTY i Tony oraz pośmiertnie Grammy i Primetime Emmy Award[83].

Opracowano na podstawie materiału źródłowego[83]:

Rok Nagroda Kategoria Nominacja za Wynik
1954 Nagroda Akademii Filmowej Najlepsza aktorka pierwszoplanowa Rzymskie wakacje Wygrana
1954 Złoty Glob Najlepsza aktorka w filmie dramatycznym Rzymskie wakacje
1954 BAFTA Najlepsza aktorka brytyjska Rzymskie wakacje
1954 Nagroda Tony Najlepsza aktorka dramatyczna Ondyna
1955 Nagroda Akademii Filmowej Najlepsza aktorka pierwszoplanowa Sabrina Nominacja
1955 BAFTA Najlepsza aktorka brytyjska Sabrina
1957 BAFTA Najlepsza aktorka brytyjska Wojna i pokój
1957 Złoty Glob Najlepsza aktorka w filmie dramatycznym Wojna i pokój
1958 Złoty Glob Najlepsza aktorka w filmie komediowym lub musicalu Miłość po południu
1960 Nagroda Akademii Filmowej Najlepsza aktorka pierwszoplanowa Historia zakonnicy
1960 BAFTA Najlepsza aktorka brytyjska Historia zakonnicy Wygrana
1960 David di Donatello Najlepsza aktorka zagraniczna Historia zakonnicy
1960 Złoty Glob Najlepsza aktorka w filmie dramatycznym Historia zakonnicy Nominacja
1962 Nagroda Akademii Filmowej Najlepsza aktorka pierwszoplanowa Śniadanie u Tiffany’ego
1962 David di Donatello Najlepsza aktorka zagraniczna Śniadanie u Tiffany’ego Wygrana
1962 Złoty Glob Najlepsza aktorka w filmie komediowym lub musicalu Śniadanie u Tiffany’ego Nominacja
1964 Złoty Glob Najlepsza aktorka w filmie komediowym lub musicalu Szarada
1965 BAFTA Najlepsza aktorka brytyjska Szarada Wygrana
1965 David di Donatello Najlepsza aktorka zagraniczna My Fair Lady
1965 Złoty Glob Najlepsza aktorka w filmie komediowym lub musicalu My Fair Lady Nominacja
1968 Nagroda Akademii Filmowej Najlepsza aktorka pierwszoplanowa Doczekać zmroku
1968 Złoty Glob Najlepsza aktorka w filmie dramatycznym Doczekać zmroku
1968 Złoty Glob Najlepsza aktorka w filmie komediowym lub musicalu Dwoje na drodze

Uwagi

  1. ↑ Największym aktorem w tym samym plebiscycie ogłoszono Humphreya Bogarta (osobno aktorki i aktorzy)[1].
  2. ↑ Półtora miesiąca po narodzinach Hepburn ciężko zachorowała na krztusiec. Ella van Heemstra, będąca ówcześnie wyznania scjentologicznego, nie wezwała lekarza. Stan zdrowia Hepburn pogarszał się. Po jednym z napadów kaszlu przestała oddychać. Matka intuicyjnie uderzyła dziecko w plecy, przywracając dzięki temu oddech[4].
  3. ↑ W późniejszych latach Ruston dodał do nazwiska człon Hepburn, błędnie myśląc, że jest dalekim krewnym Jamesa Hepburna, trzeciego męża królowej Szkocji Mari I Stuart[6].
  4. ↑ Po zakończeniu wojny, aktorka wraz z ówczesnym mężem Melem Ferrerem, za pośrednictwem Czerwonego Krzyża odnalazła swojego ojca w Dublinie. Spotkała się z nim w 1959 w jego maleńkim apartamencie[20], choć niektóre źródła podają Shelbourne Hotel[21]. Joseph Victor Anthony Ruston ożenił się ponownie z kobietą w wieku zbliżonym do swojej córki. Pomimo wieloletniej rozłąki, śledził on karierę filmową Hepburn[22]. W latach 60. odwiedził córkę w Szwajcarii[23]. Aktorka do końca życia wspierała go finansowo[23].
  5. ↑ Bojąc się aresztowania córki, Ella van Heemstra stworzyła „Eddę” z własnego imienia, przerabiając dwie literki[31].
  6. ↑ Po wojnie Young został reżyserem, który zrealizował m.in. pierwsze filmy o Jamesie Bondzie[39]. W latach 60. i 70. współpracował z Hepburn przy dwóch filmach[40].
  7. ↑ Słabo rozwinięte i zniszczone mięśnie były efektem niedożywienia z czasów wojny, które na trwale pozostawiło ślady w jej organizmie[47].
  8. ↑ Musical wystawiono łącznie 291 razy[49].
  9. ↑ Musical wystawiono łącznie 433 razy[49].
  10. ↑ Zdjęcia próbne odbyły się w Pinewood Studios 18 września 1951[67]. Prócz odegrania kilku kwestii ze scenariusza, na prośbę Paramount przeprowadzono wywiad z Brytyjką, w trakcie którego opowiadała o swoich doświadczeniach i przeżyciach wojennych oraz o tańcu w balecie. Aktorka myśląc, że kamera jest wyłączona, wskoczyła na łóżko i zapytała: „Jak było? Wypadło dobrze?”, po czym zorientowała się, że wszyscy wokół niej są cicho, światła były zapalone, a kamera rejestrowała[67].
  11. ↑ Była to pierwsza profesjonalna sesja aktorki. Zdjęcia wykonał amerykański fotograf Irving Penn[49].
  12. ↑ Hepburn z dużym szacunkiem i uznaniem wyrażała się o Cooperze. Gdy aktor zmarł w 1961, wdowa Veronica Cooper przesłała Hepburn w prezencie jego zapalniczkę Zippo wykonaną z 24-karatowego złota[85].
  13. ↑ Twórca piosenki Henry Mancini napisał ją specjalnie dla Hepburn. Jak przyznał, nikt nie rozumiał jej lepiej od aktorki[98]. „Nikt inny lepiej nie rozumiał moich intencji. Potem powstało może z tysiąc różnych wersji, ale wykonanie Audrey jest do tej pory dla mnie najlepsze”[99].
  14. ↑ Wiele źródeł podaje jakoby obydwie aktorki popadły w konflikt z powodu roli Elizy Doolittle. W rzeczywistości Hepburn i Andrews darzyły się wzajemnym szacunkiem i żyły w zgodzie. Twórcy filmu zdecydowali się powierzyć rolę Hepburn, ponieważ Andrews w owym czasie była aktorką teatralną, nie mającą doświadczenia filmowego[110].
  15. ↑ W późniejszym czasie aktorka przyznała, że nie zaakceptowałaby roli, gdyby wcześniej wiedziała, że jej sceny śpiewu zostaną zdubbingowane[113][114].
  16. ↑ W wyniku ciężkiej pracy na planie i wymagającej roli Hepburn straciła na wadze niespełna 15 funtów[49].
  17. ↑ Zamknięcie nastąpiło w wyniku konfliktu mieszańców z dwoma synami aktorki, którzy przekazali na rzecz muzeum wiele pamiątek po matce, w tym m.in. Oscara, plakaty filmowe, zdjęcia. Po upływie pięciu lat zabrali ofiarowane rzeczy, co doprowadziło do nieporozumień z lokalną społecznością, czego skutkiem było zamknięcie placówki[149].
  18. ↑ Poronienie było wynikiem upadku z konia jakiego Hepburn doznała 28 stycznia w trakcie realizacji westernu Nie do przebaczenia[160].
  19. ↑ W trakcie czterominutowego pokazu w Japonii Hepburn otrzymała 30 tys. funtów[49].
  20. ↑ Po raz pierwszy spotkali się w Paryżu w atelier projektanta. Hubert de Givenchy był przekonany, że jest umówiony z Katharine Hepburn. Ferrer: „Aż go zamurowało ze zdumienia gdy w drzwiach pracowni ujrzał nie Katharine, ale chłopczycę w stroju gondoliera. Potem wybuchnął śmiechem. Od razu ją pokochał”[213].

Przypisy

  1. ↑ a b c American Film Institute: Afi’s 50 Greatest American Screen Legends. American Film Institute. [dostęp 2018-01-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-26)]. (ang.).
  2. ↑ Ferrer 2005 ↓, s. 14.
  3. ↑ Walker 1997 ↓, s. 9.
  4. ↑ Ferrer 2005 ↓, s. 29.
  5. ↑ Spoto 2006 ↓, s. 10.
  6. ↑ Walker 1997 ↓, s. 6; Spoto 2006 ↓, s. 3.
  7. ↑ Walker 1997 ↓, s. 6.
  8. ↑ Anna Juliana Franziska Karolina Wels, born in Slovakia. [dostęp 2018-01-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-29)]. (ang.).
  9. ↑ Walker 1997 ↓, s. 7−8.
  10. ↑ a b Spoto 2006 ↓, s. 3.
  11. ↑ a b c Woodward 1993 ↓, s. 18.
  12. ↑ Woodward 1993 ↓, s. 19.
  13. ↑ Paris 2001 ↓, s. 6.
  14. ↑ Gitlin 2009 ↓, s. 3.
  15. ↑ Woodward 1993 ↓, s. 22.
  16. ↑ Paris 2001 ↓, s. 7.
  17. ↑ Woodward 1993 ↓, s. 22−24.
  18. ↑ a b Walker 1997 ↓, s. 15−16.
  19. ↑ Spoto 2006 ↓, s. 8.
  20. ↑ Paris 2001 ↓, s. 292.
  21. ↑ a b c Ferrer 2005 ↓, s. 34.
  22. ↑ Hofstede 1994 ↓, s. 3.
  23. ↑ a b Ferrer 2005 ↓, s. 36.
  24. ↑ Woodward 1993 ↓, s. 25; Walker 1997 ↓, s. 14; Paris 2001 ↓, s. 9.
  25. ↑ Woodward 1993 ↓, s. 26.
  26. ↑ Paris 2001 ↓, s. 8.
  27. ↑ a b Walker 1997 ↓, s. 17−19.
  28. ↑ a b c Woodward 1993 ↓, s. 32.
  29. ↑ a b Woodward 1993 ↓, s. 29.
  30. ↑ a b Paris 2001 ↓, s. 13.
  31. ↑ a b Ferrer 2005 ↓, s. 15.
  32. ↑ Heatley 2017 ↓, s. 22.
  33. ↑ a b Paris 2001 ↓, s. 21.
  34. ↑ Nicholas Best: Pięć dni które wstrząsnęły światem. Grzegorz Siwek (tłum.). Znak Horyzont, 2016, s. 126. ISBN 978-83-240-3454-3. (pol.).
  35. ↑ Gitlin 2009 ↓, s. 20.
  36. ↑ Paris 2001 ↓, s. 26−27.
  37. ↑ a b Woodward 1993 ↓, s. 45−46.
  38. ↑ Paris 2001 ↓, s. 32.
  39. ↑ Hofstede 1994 ↓, s. 138.
  40. ↑ a b Gitlin 2009 ↓, s. 23.
  41. ↑ Woodward 1993 ↓, s. 52.
  42. ↑ a b Woodward 1993 ↓, s. 104−105.
  43. ↑ Paris 2001 ↓, s. 34.
  44. ↑ a b c d e Woodward 1993 ↓, s. 53−54.
  45. ↑ Vermilye 1995 ↓, s. 67.
  46. ↑ Paris 2001 ↓, s. 42−43.
  47. ↑ a b c d e f Ferrer 2005 ↓, s. 63.
  48. ↑ Woodward 1993 ↓, s. 55.
  49. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Heatley 2017 ↓, s. 10–19.
  50. ↑ Woodward 1993 ↓, s. 63−66; Paris 2001 ↓, s. 44−45.
  51. ↑ a b Walker 1997 ↓, s. 55.
  52. ↑ Woodward 1993 ↓, s. 78.
  53. ↑ Woodward 1993 ↓, s. 83.
  54. ↑ Woodward 1993 ↓, s. 84.
  55. ↑ Woodward 1993 ↓, s. 85; Spoto 2006 ↓, s. 54.
  56. ↑ a b c Woodward 1993 ↓, s. 93−94.
  57. ↑ Spoto 2006 ↓, s. 51.
  58. ↑ a b Gitlin 2009 ↓, s. 28.
  59. ↑ Woodward 1993 ↓, s. 103.
  60. ↑ a b Woodward 1993 ↓, s. 115−117.
  61. ↑ a b Spoto 2006 ↓, s. 71.
  62. ↑ Audrey is a Hit. „Life”, s. 103–107, 10 grudnia 1951. ISSN 0024-3019. (ang.). 
  63. ↑ Gitlin 2009 ↓, s. 38.
  64. ↑ Woodward 1993 ↓, s. 116.
  65. ↑ a b c Gitlin 2009 ↓, s. 115.
  66. ↑ a b c d Gary Fishgall: Gregory Peck: A Biography. Simon & Schuster, 2002, s. 170–174. ISBN 0-684-85290-X. (ang.).
  67. ↑ a b Paris 2001 ↓, s. 62.
  68. ↑ Paris 2001 ↓, s. 72.
  69. ↑ Neil Sinyard: A Wonderful Heart: The Films of William Wyler. McFarland, 2013, s. 151. ISBN 978-0786435739. (ang.).
  70. ↑ Woodward 1993 ↓, s. 139.
  71. ↑ Hofstede 1994 ↓, s. 69.
  72. ↑ Woodward 1993 ↓, s. 141−142.
  73. ↑ Woodward 1993 ↓, s. 112; Gitlin 2009 ↓, s. 47.
  74. ↑ Woodward 1993 ↓, s. 144.
  75. ↑ A.M. Sperber, Eric Lax: Bogart. William Morrow & Co, 1997, s. 490–495. ISBN 978-0-688-07539-2. (ang.).
  76. ↑ Ferrer 2005 ↓, s. 93.
  77. ↑ Hofstede 1994 ↓, s. 73.
  78. ↑ Woodward 1993 ↓, s. 156; Gitlin 2009 ↓, s. 48.
  79. ↑ a b Gitlin 2009 ↓, s. 49.
  80. ↑ Woodward 1993 ↓, s. 158.
  81. ↑ Woodward 1993 ↓, s. 174.
  82. ↑ a b c Gitlin 2009 ↓, s. 55.
  83. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y Heatley 2017 ↓, s. 186–189.
  84. ↑ Woodward 1993 ↓, s. 181.
  85. ↑ Ferrer 2005 ↓, s. 94.
  86. ↑ a b Gitlin 2009 ↓, s. 63.
  87. ↑ Hector Arce: Gary Cooper: An Intimate Biography. William Morrow and Company, 1979, s. 260. ISBN 978-0-688-0-3604-1. (ang.).
  88. ↑ a b c Gitlin 2009 ↓, s. 66.
  89. ↑ a b c Woodward 1993 ↓, s. 203.
  90. ↑ Hofstede 1994 ↓, s. 90.
  91. ↑ Światowa encyklopedia filmu religijnego. Marek Lis i Adam Garbicz (red.). Biały Kruk, 2007, s. 182−183. ISBN 978-83-60292-30-3. (pol.).
  92. ↑ Hofstede 1994 ↓, s. 93.
  93. ↑ a b Woodward 1993 ↓, s. 219.
  94. ↑ Gitlin 2009 ↓, s. 68.
  95. ↑ Hofstede 1994 ↓, s. 95.
  96. ↑ a b Woodward 1993 ↓, s. 233.
  97. ↑ Heatley 2017 ↓, s. 122.
  98. ↑ Ferrer 2005 ↓, s. 109−110; Heatley 2017 ↓, s. 99.
  99. ↑ Ferrer 2005 ↓, s. 110.
  100. ↑ a b Hofstede 1994 ↓, s. 98.
  101. ↑ Valerie Steele: The Berg Companion to Fashion. Berg Publishers, 2010, s. 57−58. ISBN 978-1-84788-592-0. (ang.).
  102. ↑ a b c Woodward 1993 ↓, s. 239.
  103. ↑ a b c d Gitlin 2009 ↓, s. 72.
  104. ↑ John Estman: Retakes: Behind the Scenes of 500 Classic Movies. Ballantine Books, 1989, s. 483. ISBN 0-345-35399-4. (ang.).
  105. ↑ a b Hofstede 1994 ↓, s. 104.
  106. ↑ a b Graham McCann: Cary Grant: A Class Apart. Fourth Estate, 1997, s. 228. ISBN 978-1-85702-574-3. (ang.).
  107. ↑ a b c Charlotte Chandler: Marlene: Marlene Dietrich, A Personal Biography. Applause Theatre & Cinema Books, 2011, s. 207–208. ISBN 978-1557838384. (ang.).
  108. ↑ a b Michelangelo Capua: William Holden: A Biography. McFarland & Company, 2009, s. 125. ISBN 978-0786444403. (ang.).
  109. ↑ a b Gitlin 2009 ↓, s. xvi.
  110. ↑ Ferrer 2005 ↓, s. 116.
  111. ↑ Gitlin 2009 ↓, s. 255.
  112. ↑ Gitlin 2009 ↓, s. 256.
  113. ↑ a b Woodward 1993 ↓, s. 259.
  114. ↑ a b Gitlin 2009 ↓, s. 77.
  115. ↑ a b c Gitlin 2009 ↓, s. 78.
  116. ↑ Gitlin 2009 ↓, s. 78−79.
  117. ↑ Hofstede 1994 ↓, s. 110.
  118. ↑ Woodward 1993 ↓, s. 274.
  119. ↑ a b Gitlin 2009 ↓, s. 79.
  120. ↑ Woodward 1993 ↓, s. 275–276.
  121. ↑ Woodward 1993 ↓, s. 280.
  122. ↑ a b Gitlin 2009 ↓, s. 80−81.
  123. ↑ a b Woodward 1993 ↓, s. 286.
  124. ↑ Gitlin 2009 ↓, s. 82.
  125. ↑ Woodward 1993 ↓, s. 309−310; Ferrer 2005 ↓, s. 164.
  126. ↑ a b Gitlin 2009 ↓, s. 87.
  127. ↑ a b c d Gitlin 2009 ↓, s. 88.
  128. ↑ Gitlin 2009 ↓, s. 116.
  129. ↑ Woodward 1993 ↓, s. 333.
  130. ↑ a b c Woodward 1993 ↓, s. 352.
  131. ↑ a b Gitlin 2009 ↓, s. 117.
  132. ↑ a b Woodward 1993 ↓, s. 361.
  133. ↑ a b c d Barbara Saltzman. Tulips, Roses on View in Debut of ‘Gardens’. „Los Angeles Times”. ISSN 0742-4817. [dostęp 2018-01-18]. [zarchiwizowane z adresu 2018-01-14]. (ang.). 
  134. ↑ a b c Paris 2001 ↓, s. 361.
  135. ↑ Ferrer 2005 ↓, s. 173.
  136. ↑ Ferrer 2005 ↓, s. 174.
  137. ↑ a b Ferrer 2005 ↓, s. 175.
  138. ↑ Ferrer 2005 ↓, s. 177.
  139. ↑ Ferrer 2005 ↓, s. 233.
  140. ↑ a b c Gitlin 2009 ↓, s. 106.
  141. ↑ a b Ferrer 2005 ↓, s. 234.
  142. ↑ a b c d Harris 1994 ↓, s. 289.
  143. ↑ Ray Martin: Ray Martin’s Favourites: The Stories Behind the Legends. Melbourne University Publishing, 2013, s. 15. ISBN 978-0522861860. (ang.).
  144. ↑ Charles Champlin. Audrey Hepburn: Good Night, Sweet Princess : Movies: Though her filmography is short, her choices were as tasteful as her enchanting persona. „Los Angeles Times”. ISSN 0742-4817. [dostęp 2018-01-18]. [zarchiwizowane z adresu 2018-01-16]. (ang.). 
  145. ↑ a b c d David Binder. Hepburn’s Role As Ambassador Is Paid Tribute. „The New York Times”. ISSN 0362-4331. [dostęp 2018-01-18]. [zarchiwizowane z adresu 2012-09-05]. (ang.). 
  146. ↑ Heatley 2017 ↓, s. 161.
  147. ↑ Hofstede 1994 ↓, s. 36.
  148. ↑ A Gentle Goodbye. „People”. ISSN 0093-7673. [dostęp 2018-01-18]. [zarchiwizowane z adresu 2018-01-14]. (ang.). 
  149. ↑ a b c d Helena Bachmann. Memories of Audrey Hepburn still alive in Swiss town where she’s buried. „USA Today”. ISSN 0734-7456. [dostęp 2018-01-18]. [zarchiwizowane z adresu 2018-01-14]. (ang.). 
  150. ↑ Ferrer 2005 ↓, s. 32−33.
  151. ↑ Woodward 1993 ↓, s. 353.
  152. ↑ Audrey Hepburn UNICEF People. UNICEF. [dostęp 2018-01-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-07)]. (ang.).
  153. ↑ Woodward 1993 ↓, s. 355.
  154. ↑ Woodward 1993 ↓, s. 354.
  155. ↑ a b Paris 2001 ↓, s. 337.
  156. ↑ Audrey Hepburn Society. UNICEF. [dostęp 2018-01-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-15)]. (ang.).
  157. ↑ a b c Woodward 1993 ↓, s. 131−132.
  158. ↑ Woodward 1993 ↓, s. 134.
  159. ↑ Woodward 1993 ↓, s. 167.
  160. ↑ a b Woodward 1993 ↓, s. 177, 227, 290.
  161. ↑ Gitlin 2009 ↓, s. 56, 68, 80–81.
  162. ↑ Spoto 2006 ↓, s. 202.
  163. ↑ a b Ferrer 2005 ↓, s. 39.
  164. ↑ a b c Woodward 1993 ↓, s. 303, 308.
  165. ↑ Woodward 1993 ↓, s. 300.
  166. ↑ Ferrer 2005 ↓, s. 38.
  167. ↑ Woodward 1993 ↓, s. 334−336.
  168. ↑ Woodward 1993 ↓, s. 345.
  169. ↑ Gitlin 2009 ↓, s. 91.
  170. ↑ Heatley 2017 ↓, s. 166.
  171. ↑ a b c Ferrer 2005 ↓, s. 24.
  172. ↑ a b c d e f Ferrer 2005 ↓, s. 13.
  173. ↑ a b Ferrer 2005 ↓, s. 84.
  174. ↑ a b c d Ferrer 2005 ↓, s. 40.
  175. ↑ Ferrer 2005 ↓, s. 20–23, 29.
  176. ↑ a b c d e f Ferrer 2005 ↓, s. 58.
  177. ↑ Ferrer 2005 ↓, s. 59.
  178. ↑ a b c d e Ferrer 2005 ↓, s. 60.
  179. ↑ Gitlin 2009 ↓, s. 53.
  180. ↑ Ferrer 2005 ↓, s. 56.
  181. ↑ a b Ferrer 2005 ↓, s. 240.
  182. ↑ Ferrer 2005 ↓, s. 165.
  183. ↑ Ferrer 2005 ↓, s. 31−33.
  184. ↑ a b Ferrer 2005 ↓, s. 109.
  185. ↑ Ferrer 2005 ↓, s. 82−83.
  186. ↑ Gitlin 2009 ↓, s. 71.
  187. ↑ Gitlin 2009 ↓, s. 40.
  188. ↑ a b c d Alison Behnke: The Little Black Dress and Zoot Suits: Depression and Wartime Fashions from the 1930s to 1950s. Twenty-First Century Books, 2012, s. 51. ISBN 978-0761358923. (ang.).
  189. ↑ Heatley 2017 ↓, s. 115–119.
  190. ↑ a b c Audrey Hepburn Movies. [dostęp 2018-01-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-15)]. (ang.).
  191. ↑ Complete National Film Registry Listing. Biblioteka Kongresu. [dostęp 2018-01-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-15)]. (ang.).
  192. ↑ Jeremy Arnold: Turner Classic Movies: The Essentials: 52 Must-See Movies and Why They Matter. Running Press, 2016, s. 163–167. ISBN 978-0762459469. (ang.).
  193. ↑ Afi’s 100 Greatest American Movie Music. American Film Institute. [dostęp 2018-01-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-18)]. (ang.).
  194. ↑ Audrey Hepburn – Hollywood Star Walk. „Los Angeles Times”. ISSN 0742-4817. [dostęp 2018-03-18]. [zarchiwizowane z adresu 2017-09-07]. (ang.). 
  195. ↑ Patricia Brennan. Audrey’s Story. „The Washington Post”. ISSN 0190-8286. [dostęp 2018-03-18]. [zarchiwizowane z adresu 2018-03-18]. (ang.). 
  196. ↑ Audrey Hepburn by Michael Deas. [dostęp 2018-03-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-03-18)]. (ang.).
  197. ↑ Caroline Davies. New faces on Sgt Pepper album cover for artist Peter Blake’s 80th birthday. „The Guardian”. ISSN 0261-3077. [dostęp 2018-01-18]. [zarchiwizowane z adresu 2018-01-16]. (ang.). 
  198. ↑ Paul Murdin: Rock Legends: The Asteroids and Their Discoverers. Springer, 2016, s. 111. ISBN 978-3319318356. (ang.).
  199. ↑ Rose (Rosa ‘Audrey Hepburn’). [dostęp 2018-01-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-16)]. (ang.).
  200. ↑ Paris 2001 ↓, s. 323.
  201. ↑ Heatley 2017 ↓, s. 185.
  202. ↑ Madame Tussauds London − Audrey Hepburn. [dostęp 2018-04-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-05)]. (ang.).
  203. ↑ Madame Tussauds Vienna − Audrey Hepburn. [dostęp 2018-01-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-16)]. (ang.).
  204. ↑ Taylor Hatmaker: Saudi Arabia bestows citizenship on a robot named Sophia. [dostęp 2018-01-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-28)]. (ang.).
  205. ↑ a b Rebecca Rissman: Women in Fashion. ABDO, 2016, s. 41. ISBN 978-1680782912. (ang.).
  206. ↑ a b c Rachel Moseley: Growing Up with Audrey Hepburn: Text, Audience. Manchester University Press, 2002, s. 1−10, 39. ISBN 978-0719063114. (ang.).
  207. ↑ a b c d Jayne Sheridan: Fashion, Media, Promotion: The New Black Magic. Wiley-Blackwell, 2007, s. 92−95. ISBN 978-1-4051-9421-1. (ang.).
  208. ↑ Victoria Sherrow: Encyclopedia of Hair: A Cultural History. Greenwood Publishing Group, 2006, s. 224. ISBN 978-0313331459. (ang.).
  209. ↑ Daniel Delis Hill: As Seen in Vogue: A Century of American Fashion in Advertising. Texas Tech University Press, 2007, s. 78. ISBN 978-0896726161. (ang.).
  210. ↑ a b Rachel Moseley. Audrey Hepburn − everybody’s dream girl. „The Guardian”. ISSN 0261-3077. [dostęp 2018-01-18]. [zarchiwizowane z adresu 2016-05-08]. (ang.). 
  211. ↑ Ferrer 2005 ↓, s. 110−112.
  212. ↑ Megan Lane: Audrey Hepburn: Why the fuss?. BBC News. [dostęp 2018-01-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-10)]. (ang.).
  213. ↑ Ferrer 2005 ↓, s. 181.
  214. ↑ a b Heatley 2017 ↓, s. 94.
  215. ↑ Ferrer 2005 ↓, s. 76−77.
  216. ↑ Ferrer 2005 ↓, s. 70−71.
  217. ↑ Ferrer 2005 ↓, s. 103−104.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Informacje w projektach siostrzanych
 Multimedia w Wikimedia Commons
 Cytaty w Wikicytatach
Nagroda Akademii Filmowej dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej
1920–1939
1940–1959
1960–1979
1980–1999
2000–2019
2020–2039
Nagroda BAFTA dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej
1950–1959
1960–1969
1970–1979
1980–1989
1990–1999
2000–2009
2010–2019
2020–2029
Złoty Glob dla najlepszej aktorki w filmie dramatycznym
1940–1959
1960–1979
1980–1999
2000–2019
2020–2039

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Audrey_Hepburn&oldid=53289200”