Etiopia

Federalna Demokratyczna Republika Etiopii

የኢትዮጵያ ፌዴራላዊ ዲሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ
je-Ītjōṗṗjā Fēdēralāwī Dīmōkrāsījāwī Rīpeblīk

Flaga Godło
Hymn: ወደፊት ገስግሺ ውድ እናት ኢትዮጵያ trb. Wodefit Gesgeši, Widd Innat Itjopp'ja (Naprzód krocz, droga Matko Etiopio)
Konstytucja	Konstytucja Etiopii
Język urzędowy	amharski
Stolica	Addis Abeba
Ustrój polityczny	demokratyczny
Typ państwa	parlamentarna republika federalna
Głowa państwa	prezydent Mulatu Teshome
Szef rządu	premier Abiy Ahmed Ali
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	1 127 127 km² 8444 km² (0,66%)
Liczba ludności (2017)  • całkowita   • gęstość zaludnienia	92 656 000 94 osób/km²
PKB (2017)  • całkowite   • na osobę	80,9 mld USD 873 USD
PKB (PSN) (2017)  • całkowite   • na osobę	200 mld dolarów międzynar. 2161 dolarów międzynar.
Waluta	birr (ETB)
Niepodległość	od Zjednoczonego Królestwa Włoch 28 listopada 1941
Religia dominująca	Etiopski Kościół Ortodoksyjny (43,5%)
Strefa czasowa	UTC +3 (obok czasu etiopskiego)
Kod ISO 3166	ET
Domena internetowa	.et
Kod samochodowy	ETH
Kod samolotowy	ET
Kod telefoniczny	+251

{{Państwo infobox}} Nieznane pola: "gęstość_miejsce", "uwagi", "język_używany", "powierzchnia_miejsce", "ludność_miejsce" oraz "państwo".

Etiopia (język amharski ኢትዮጵያ, trl. ʾĪtjōṗṗjā), oficjalnie Federalna Demokratyczna Republika Etiopii (amharski የኢትዮጵያ ፌዴራላዊ ዲሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ, trl. je-Ītjōṗṗjā Fēdēralāwī Dīmōkrāsījāwī Rīpeblīk), dawniej Abisynia – państwo położone we wschodniej Afryce. Od południa graniczy z Kenią, na zachodzie z Sudanem i Sudanem Południowym, na wschodzie z Dżibuti i Somalią, a na północnym wschodzie z Erytreą.

Ustrój polityczny

Etiopia jest federalną republiką parlamentarną. Na czele państwa stoi prezydent (od 7 października 2013 jest nim Mulatu Teshome), który sprawuje głównie funkcje reprezentacyjne. Pracami rządu kieruje premier (od 2 kwietnia 2018 jest nim Abiy Ahmed Ali). Władza legislacyjna rozdzielona jest pomiędzy dwuizbowy parlament oraz rząd. Władza sądownicza jest niemal niezależna od władzy prawodawczej i wykonawczej – prezes i wiceprezes federalnego sądu najwyższego są rekomendowani przez premiera i wyznaczani przez niższą izbę, zaś innych sędziów federalnych proponuje niższej izbie premier wedle selekcji przeprowadzonej przez federalną sądową radę administracyjną.

Geografia

Etiopia położona jest we wschodniej części kontynentu afrykańskiego, tzw. Rogu Afryki. Większość Etiopii leży na wyżynach, bądź wzgórzach, wschodnia część kraju jest nizinna. Przez Etiopię przebiegają tzw. Wielkie Rowy Afrykańskie, czyli granica płyt tektonicznych.

Większe miasta

• Addis Abeba
• Dire Daua
• Mekelie
• Bahyr Dar
• Gonder

Historia

W I tysiącleciu p.n.e. na tereny Etiopii przenikały ludy z południowej części Półwyspu Arabskiego. Od I wieku n.e. w północnej części kraju rozwijało się państwo Aksum, powiązane ze światem arabskim. Od połowy IV wieku rozpoczęła się chrystianizacja Aksum. Ekspansja islamska odizolowała kraj od świata chrześcijańskiego. Między VIII a X wiekiem centrum państwa przesunęło się w głąb lądu. W latach średniowiecza umocniły się powiązania władzy świeckiej z kościelną, stale trwały wojny z muzułmańskimi sąsiadami, z których Etiopia wychodziła zwycięsko. W XVI wieku ponownie wybuchły wojny z muzułmanami, którzy najeżdżali Etiopię z obszarów współczesnej Somalii. Trwały ponadto liczne konflikty z koczownikami Oromo. Wobec zagrożenia islamskiego Etiopia zwróciła się o pomoc wojskową do Portugalii, co doprowadziło do przyjęcia przez władców etiopskich katolicyzmu. Bunty duchowieństwa, możnowładców i ludności broniących rodzimej tradycji religijnej doprowadziły do odrzucenia katolicyzmu w 1633 roku. Od tamtego czasu Etiopia izolowała się od wpływów europejskich.

Bitwa pod Aduą zakończyła się klęską armii włoskiej

Pod koniec XIX wieku rozpoczęła się włoska penetracja Etiopii. W 1889 roku zawarty został etiopsko-włoski traktat regulujący granice włoskiej Erytrei. Interpretacja traktatu doprowadziła do konfliktów między obydwoma państwami. Kulminacją sporu była pierwsza wojna włosko-abisyńska, zakończona klęską Włochów w bitwie pod Aduą 1 marca 1896 roku. W 1916 roku pod pretekstem sprzyjania muzułmanom obalono cesarza Lydża Ijasu. Zwierzchnik Kościoła Etiopskiego proklamował wówczas Zauditu cesarzową, jednocześnie wyznaczając Teferi Mekonnyna na następcę tronu. W 1930 roku młody regent objął władzę cesarską i przybrał imię Hajle Syllasje I.

W 1935 roku wybuchła druga wojna włosko-abisyńska. Na skutek kampanii Etiopię włączono do Włoskiej Afryki Wschodniej, a monarcha udał się na emigrację. Jeszcze w czasie walk Włosi dokonali szeregu zbrodni (obejmujących użycie broni chemicznej). W okupowanym kraju Włosi prowadzili politykę terroru, w ramach której dopuszczono tworzenie obozów pracy i masowe egzekucje. Apogeum represji nastąpiło po nieudanym zamachu na marszałka Rodolfo Grazianiego w 1937 roku. W odpowiedzi na akcje etiopskiego ruchu oporu, włoska milicja przeprowadziła masakrę w Addis Abebie, w której śmierć poniosło 30 tysięcy mieszkańców. Milicja wkroczyła następnie do klasztoru Debru Libanos, gdzie zabiła około 300 mnichów i mniszek.

W 1941 roku wojska brytyjskie z udziałem etiopskich partyzantów wyzwoliły kraj. Cesarz kontynuował reformy, wzmocnił władzę centralną. W tym czasie Etiopia prowadziła aktywną polityką zagraniczną, w ramach której miała swój udział w utworzeniu Organizacji Jedności Afrykańskiej. W 1952 roku na mocy uchwały ONZ włączono do Etiopii Erytreę jako sfederowaną prowincję autonomiczną. W latach 1960. w poszczególnych prowincjach uwidoczniły się dążenia grup etnicznych do samodzielności, w Erytrei wybuchły intensywne walki partyzanckie. W grudniu 1960 roku miał miejsce nieudany zamach stanu.

W 1974 roku wybuchł kryzys spowodowany skutkami kilkuletniej suszy i przestarzałą strukturą społeczno-gospodarczą. W wyniku zamachu stanu władzę objął Komitet Koordynacyjny Sił Zbrojnych, tzw. Derg, pod przewodnictwem Amana Mikaela Andoma. We wrześniu tego samego roku Derg wydał dekret o detronizacji cesarza, zawiesił konstytucję, rozwiązał parlament i utworzył Tymczasową Wojskową Radę Administracyjną. W marcu kolejnego roku zniesiono monarchię, ogłoszono dekret o reformie rolnej i nacjonalizacji przedsiębiorstw. Faktyczna władza w kraju należała do Dergu pod przewodnictwem generała Teferi Bentiego. W latach 1975-77 nasiliły się separatyzmy w Erytrei i Ogadenie, co doprowadziło do wybuchu wojny domowej. Po zamachu stanu z lutego 1977 roku szefem państwa został podpułkownik Mengystu Hajle Marjam. Podpułkownik zaczął wdrażać system polityczny wzorowany na systemie państw bloku wschodniego. Lata 1977-79, określane mianem Czerwonego Terroru, były okresem walki z przeciwnikami nowej władzy. Wojna w Ogadenie (z Somalią) z lat 1977-78 zakończyła się zwycięstwem Etiopii, która została wsparta przez ZSRR, NRD i Kubę. W 1984 roku utworzona została rządząca Etiopska Partia Robotnicza. W 1987 roku uchwalono nową konstytucję, a prezydentem został Mengystu. Lata 1980. wiązały się z ponownym nasileniem działań partyzantów w Erytrei, wybuchły też powstania w Tigraju i innych prowincjach.

Mapa Etiopii

W 1991 roku ugrupowania partyzanckie, skupione w koalicji Etiopski Ludowo-Rewolucyjny Front Demokratyczny (EPRDF), przejęły kontrolę nad stolicą kraju. Zwycięscy rebelianci powołali rząd tymczasowy i prezydenta Melesa Zenawiego. W 1993 roku Etiopia utraciła Erytreę, która proklamowała niepodległość. Rok później w wyborach do Zgromadzenia Konstytucyjnego, a następnie parlamentarnych w 1995 roku, zwyciężyła rządząca koalicja - EPRDF. Uchwalona w 1994 roku konstytucja przekształciła kraj w państwo federacyjne, podzielone według kryteriów etnicznych. EPRDF sprawuje rządy do dzisiaj.

Suwerenność i integralność kraju w dalszym ciągu była poddawana próbom. W 1995 roku w Ogadenie doszło do rebelii partyzanckiej Narodowego Frontu Wyzwolenia Ogadenu, która trwała aż do 2010 roku. W 1998 roku pomiędzy Etiopią i Erytreą wybuchła wojna graniczna. Znaczne nasilenie walk nastąpiło w maju 2000 roku, co skłoniło władze obydwu krajów do poszukiwania kompromisu. W kilka miesięcy później podpisano porozumienie pokojowe. 24 grudnia 2006 premier Etiopii w orędziu do narodu ogłosił, że jego kraj został zmuszony do wojny z Somalią, czyli do zbrojnej interwencji na jej terytorium, skierowanej przeciwko faktycznie panującym tam i kontrolującym stolicę fundamentalistom islamskim.

Podział administracyjny

Etiopia dzieli się na 9 stanów (kilil) i 2 miasta wydzielone.

Gospodarka

Jeden z najuboższych krajów świata. PKB w 2009 roku wyniósł 33,92 mld USD (zaledwie 418 USD na mieszkańca). Głównym ośrodkiem gospodarczym jest stolica kraju.

Addis Abeba

Aksum

Arba Myncz

Asosa

Auasa

Baco

Bahyr Dar

Beica

Debre Markos

Debre Tabor

Dembidolo

Dire Daua

Dżidżiga

Dżimma

Gambela

Goba

Gode

Gonder

Gorie

Desje

Lalibela

Mizan Teferi

Tiepi

Porty lotnicze w Etiopii

Siły zbrojne

Etiopia dysponuje, z racji braku bezpośredniego dostępu do morza, dwoma rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi oraz siłami powietrznymi. Uzbrojenie sił lądowych Etiopii składało się w 2014 roku z: 560 czołgów, 780 opancerzonych pojazdów bojowych, 195 dział samobieżnych, 183 wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych oraz 1 170 zestawów artylerii holowanej. Wojska etiopskie w 2014 roku liczyły 182,5 tys. żołnierzy służby czynnej. Według rankingu Global Firepower (2014) etiopskie siły zbrojne stanowią 40. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 340 mln dolarów (USD).

Demografia

Addis Abeba

Harer

Hamarowie

Mursi

Zmiany demograficzne w Etiopii w latach 1971-2012 oraz prognozy demograficzne do roku 2050
Rok	1971 szac.	1980 szac.	1990 szac.	1994 spis	2000 szac.	2007 spis	2012 szac.	2015 szac.	2025 prognoza	2035 prognoza	2050 prognoza
Populacja	31,7 mln	37,9 mln	51,5 mln	51,766 mln	65,5 mln	73,918 mln	84,3 mln	91,9 mln	109,9 mln	126,3 mln	145,1 mln
Zaludnienie na km²	28	33,6	45,7	46	58	65	74,8	81,5	97,5	112	128,7

Statystyki demograficzne

2006
Liczba ludności	73 053 286
Ludność według wieku
0-14 lat	43,9 % (mężcz. 16 082 504; kobiety 15 999 602)
15-64 lat	53,4 % (mężcz. 19 452 737; kobiety 19 525 746)
ponad 64 lata	2,3 % (mężcz. 905 648; kobiety 1 087 049)
Średnia wieku
całej populacji	17,75 lat
mężczyźni	17,64 lat
kobiety	17,85 lat
Przyrost naturalny	2,36%
Współczynnik urodzeń	38,61 urodzeń/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów	15,06 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji	0 migrantów/1000 mieszkańców
Ludność według płci
przy narodzeniu	1,03 mężczyzn/kobiet
poniżej 15 lat	1,01 mężczyzn/kobiet
15-64 lat	1,00 mężczyzn/kobiet
powyżej 64 lat	0,83 mężczyzn/kobiet
Umieralność noworodków
w całej populacji	95,32 śmiertelnych/1000 żywych
płci męskiej	105,3 śmiertelnych/1000 żywych
płci żeńskiej	85,05 śmiertelnych/1000 żywych
Oczekiwana długość życia
w całej populacji	48,83 lat
mężczyzn	47,67 lat
kobiet	50,03 lat
Rozrodczość	5,33 urodzeń/kobietę
Współczynnik dorosłych z HIV/AIDS	4,4% (2003)
Liczba osób żyjących z HIV/AIDS	1,5 miliona (2003)
Liczba zmarłych na HIV/AIDS	120 000 (2003)

Religie

Etiopski Kościół Ortodoksyjny

Struktura religijna kraju w 2010 roku według Pew Research Center:

• chrześcijaństwo – 62,8% (52 070 000)
  • Kościół etiopski – 43,5% (36 060 000)
  • protestantyzm – 19,2% (15 910 000) (głównie: Kale Heywet, zielonoświątkowcy i luteranie)
  • katolicyzm – 0,7% (600 000)
• islam – 34,6% (28 680 000)
• tradycyjne religie plemienne – 2,6% (2 130 000)
• brak religii – 0,05% (50 000)

Struktura etniczna

Amharowie

Tigrajczycy

• Oromowie – 31,9% (31 115 000)
• Amharowie – 28,1% (27 381 000)
• Somalijczycy – 6,5% (6 318 000)
• Tigrajczycy – 6,3% (6 180 000)
• Sidama – 4,2% (4 066 000)
• Wolaita – 2,4% (2 309 000)
• Afarowie – 1,8% (1 759 000)
• Hadiya – 1,8% (1 749 000)
• Gamo – 1,6% (1 521 000)
• Gedeo – 1,4% (1 344 000)
• Silti – 1,3% (1 288 000)
• Kafa – 1,2% (1 192 000)
• Pozostali – 11,5%

Znaczenie religijne

Etiopia jest dla rastafarian Ziemią Obiecaną, opierają się oni na treści Psalmu 87:1-4:

1. Synów Koracha. Psalm. Pieśń. Budowla Jego jest na świętych górach:
2. Pan miłuje bramy Syjonu bardziej niż wszystkie namioty Jakuba.
3. Wspaniałe rzeczy głoszą o tobie, o miasto Boże!
4. Wymienię Rahab i Babel wśród tych, co mnie znają; oto Filistyni i Tyr razem z Kusz [powiedzą]: «Ten [i ten] się tam urodził».

ponieważ tam, gdzie w cytowanym powyżej fragmencie Biblii Tysiąclecia jest słowo Kusz, w akceptowanej przez rastafarian wersji Pisma Świętego, Biblii Króla Jakuba, z roku 1611 jest słowo Ethiopia.

Rastafarianie, który przesiedlili się do Etiopii, mieszkają na ziemi darowanej im przez cesarza Hajle Selasje w miasteczku Szaszemenie.

Święta w Etiopii

W Etiopii nadal obowiązuje Kalendarz etiopski, co oznacza, że podane dni świąteczne mogą się różnić zależnie od etiopskiego roku przestępnego.

• Genna (Lidet, Boże Narodzenie) obchodzone 7 stycznia (8 stycznia)
• Timket (Święto Trzech Króli) obchodzone 19 stycznia (20 stycznia)
• Fasika (Wielkanoc)
• Enkutataš (Nowy Rok) obchodzony 11 września (12 września)
• Meskal (Odnalezienia Krzyża) obchodzone 27 września (28 września)

Przedsięwzięcia charytatywne

W 1984 irlandzki piosenkarz Bob Geldof po obejrzeniu film dokumentalny stacji BBC, poświęconego klęsce głodu w Etiopii w latach 1984-1985, namówił kilkudziesięciu artystów, by nagrali skomponowaną przez niego i Midge Ure’a z zespołu Ultravox piosenkę „Do They Know It’s Christmas?”, a dochód ze sprzedaży wydawnictwa przeznaczono na pomoc głodującej Afryce. Nieformalny zespół przyjął nazwę Band Aid.

Niebywałe powodzenie przedsięwzięcia spowodowało, że 13 lipca 1985 roku Geldof i Ure zorganizowali w Londynie (na stadionie Wembley) i Filadelfii (stadion JFK) dwa równoległe rockowe koncerty charytatywne pod hasłem Live Aid. Udział wzięło w nich ponad 50 wykonawców, w tym takie sławy jak Led Zeppelin, Queen, Paul McCartney, Bob Dylan, Sting, Mick Jagger, The Beach Boys, Madonna, Elton John, David Bowie, Phil Collins (zagrał na obu kontynentach), Tina Turner, B.B. King, U2, The Who i Wham!. Dzięki tej akcji zebrano ponad 100 milionów dolarów dla ofiar głodu w Afryce.

Zobacz też

• Etiopskie Siły Powietrzne
• Etiopski Ludowo-Rewolucyjny Front Demokratyczny
• Lalibela

Linki zewnętrzne

• Strona parlamentu Etiopii (amh. • ang.)