Kanał Elbląski: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
drobne techniczne i red. |
|||
Linia 28: | Linia 28: | ||
|commons = Category:Elbląg Canal |
|commons = Category:Elbląg Canal |
||
}} |
}} |
||
'''Kanał Elbląski''' ( |
'''Kanał Elbląski''' ({{w języku|de|Oberländischer Kanal}}, [[język polski|pol.]] ''Kanał [[Prusy Górne|Oberlandzki]]''<ref>Spotyka się również nazwę ''Kanał Staropruski''.</ref>) – żeglowna [[droga wodna]] na terenie [[województwo warmińsko-mazurskie|województwa warmińsko-mazurskiego]]. Kanał bywa także nazywany ''Kanałem Elbląsko-Ostródzkim'' lub ''Kanałem Ostródzko-Elbląskim''<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.emazury.com/index.php?JEZ=pl&LIS=miasta&MENU=elblag&GL=kanal_elblaski-nazwa|tytuł=Kanał Elbląski czy Kanał Ostródzko-Elbląski?|opublikowany=emazury.com|język=pl|data dostępu=2009-05-17}}</ref><ref>{{cytuj stronę|url=http://www.info.elblag.pl/index.php?id=niezbednik_&pid=20&strona=1|tytuł=Kanał Elbląski i jego twórca|opublikowany=info.elblag.pl|język=pl|data dostępu=2009-05-17}}</ref><ref>Główny Urząd Geodezji i Kartografii podaje w {{cytuj stronę|url=http://ksng.gugik.gov.pl/pliki/hydronimy1.pdf|tytuł=wykazie nazw wód płynących}}, na str. 63, nazwę ''Kanał Elbląski''.</ref>. W 1978 fragment kanału uznano za zabytek techniki, natomiast w 2011 został uznany za [[pomnik historii]]<ref>{{Dziennik Ustaw|2011|20|100}}, Rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 14 stycznia 2011.</ref><ref>Narodowy Instytut Dziedzictwa: [http://www.zabytek.pl/idm,1215,kanal-elblaski.html Kanał Elbląski] zabytek.pl [dostęp 2011-01-20].</ref>. Kanał Elbląski w 2007 r. w plebiscycie „[[Rzeczpospolita (gazeta)|Rzeczpospolitej]]” został uznany za jeden z siedmiu cudów Polski<ref>{{cytuj stronę|url=http://archive.is/7RqV|tytuł=Wyniki naszego plebiscytu: oto siedem cudów Polski|data=2007-09-20|opublikowany=Rzeczpospolita / Presspublica|data dostępu=2011-08-31}}</ref>. |
||
== Parametry i opis == |
== Parametry i opis == |
||
Linia 34: | Linia 34: | ||
* odcinek jezioro Druzno – śluza Miłomłyn, długości 52,0 km |
* odcinek jezioro Druzno – śluza Miłomłyn, długości 52,0 km |
||
* odcinek Miłomłyn – Iława, długości 32,2 km |
* odcinek Miłomłyn – Iława, długości 32,2 km |
||
Całkowita długość kanału z odgałęzieniami wynosi 151,7 km<ref>[http://www.rzgw.gda.pl/?mod=content&path=9 Strona Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gdańsku].</ref>, aczkolwiek można spotkać dane określające długość głównego szlaku wodnego na 127,5 |
Całkowita długość kanału z odgałęzieniami wynosi 151,7 km<ref>[http://www.rzgw.gda.pl/?mod=content&path=9 Strona Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gdańsku].</ref>, aczkolwiek można spotkać dane określające długość głównego szlaku wodnego na 127,5 km, a odnóg bocznych – na 65 km. Powiązana z Kanałem droga wodna Miłomłyn – Zalewo liczy 49,9 km. |
||
Długość drogi wodnej między Ostródą a Elblągiem wynosi 82 |
Długość drogi wodnej między Ostródą a Elblągiem wynosi 82 km, natomiast między Ostródą a Iławą 48 km (w tym 31 km między Miłomłynem a Iławą). Łączna suma różnic poziomów na śluzach i pochylniach wynosi 103,4 m. |
||
Parametry kanału<ref>[http://www.rzgw.gda.pl/?mod=content&path=2,9,337&PHPSESSID=637571b68706cc233f8f0f9328dd0d02 RZGW Gdańsk: Informator żeglugowy] dostęp 2010-02-02.</ref>: |
Parametry kanału<ref>[http://www.rzgw.gda.pl/?mod=content&path=2,9,337&PHPSESSID=637571b68706cc233f8f0f9328dd0d02 RZGW Gdańsk: Informator żeglugowy] dostęp 2010-02-02.</ref>: |
||
Linia 50: | Linia 50: | ||
* Pochylnia z największą różnicą poziomów – Oleśnica 24,5 m |
* Pochylnia z największą różnicą poziomów – Oleśnica 24,5 m |
||
Kanał łączy jezioro [[Druzno]] z [[Drwęca|Drwęcą]] oraz z jeziorem [[Jeziorak]]. Z |
Kanał łączy jezioro [[Druzno]] z [[Drwęca|Drwęcą]] oraz z jeziorem [[Jeziorak]]. Z Druzna, poprzez rzekę [[Elbląg (rzeka)|Elbląg]] z [[Zalew Wiślany|Zalewem Wiślanym]], a także przez [[Kanał Jagielloński]], [[Nogat]] i [[Wisła|Wisłę]] z [[Morze Bałtyckie|Morzem Bałtyckim]]. |
||
Część Kanału, od śluzy w [[Miłomłyn]] do Jeziora Drwęckiego, nosiła pierwotnie nazwę ''Kanału Oberlandzkiego'', chociaż obecnie używana nazwa to również Kanał Elbląski. Z kolei odgałęzienie z Miłomłyna do jeziora Jeziorak nazywa się [[Kanał Iławski|Kanałem Iławskim]]. Kanał Bartnicki (Ducki) łączy jezioro Ruda Woda (Duckie) z jeziorem Barążek. |
Część Kanału, od śluzy w [[Miłomłyn]] do Jeziora Drwęckiego, nosiła pierwotnie nazwę ''Kanału Oberlandzkiego'', chociaż obecnie używana nazwa to również Kanał Elbląski. Z kolei odgałęzienie z Miłomłyna do jeziora Jeziorak nazywa się [[Kanał Iławski|Kanałem Iławskim]]. Kanał Bartnicki (Ducki) łączy jezioro Ruda Woda (Duckie) z jeziorem Barążek. |
||
[[Plik:KOS Ostroda Przystan.jpg|mały |
[[Plik:KOS Ostroda Przystan.jpg|mały|Przystań Żeglugi Ostródzko-Elbląskiej w [[Ostróda|Ostródzie]]]] |
||
Na Kanale od Ostródy do Elbląga jest 5 [[Pochylnia (żegluga)|pochylni]] (Buczyniec, Kąty, Oleśnica, Jelenie, Całuny) i 2 [[śluza wodna|śluzy]] (Miłomłyn i Zielona). Na całym kanale są cztery śluzy: Miłomłyn, Zielona, Ostróda, Mała Ruś. |
Na Kanale od Ostródy do Elbląga jest 5 [[Pochylnia (żegluga)|pochylni]] (Buczyniec, Kąty, Oleśnica, Jelenie, Całuny) i 2 [[śluza wodna|śluzy]] (Miłomłyn i Zielona). Na całym kanale są cztery śluzy: Miłomłyn, Zielona, Ostróda, Mała Ruś. |
||
Przy budowie Kanału Elbląskiego wykorzystano [[jezioro|jeziora]] leżące na różnych wysokościach między [[Ostróda|Ostródą]] i Zalewem Wiślanym. Różnica poziomów sięga 100 |
Przy budowie Kanału Elbląskiego wykorzystano [[jezioro|jeziora]] leżące na różnych wysokościach między [[Ostróda|Ostródą]] i Zalewem Wiślanym. Różnica poziomów sięga 100 m. Osobliwością na skalę europejską jest zespół 5 pochylni, po których przetacza się statki na platformach ustawionych na szynach. Zastosowane w tym celu szynowe urządzenia wyciągowe napędzane są mechanicznie siłą przepływu wody. Od kanału odgałęzia się kilka szlaków wodnych, m.in. Ostróda – jezioro [[Szeląg Mały]], Ostróda – [[Jezioro Drwęckie]] – Drwęca – [[Wisła]]. |
||
Ze względu na |
Ze względu na walory przyrodnicze i kulturowe teren został objęty ochroną prawną w formie [[Obszar Chronionego Krajobrazu Kanału Elbląskiego|Obszaru Chronionego Krajobrazu Kanału Elbląskiego]]<ref name=po>{{cytuj stronę|url=http://web.archive.org/web/20160309034939/http://bipgminaelblag.eline2n.nazwa.pl/system/obj/166_pos2006-2011.pdf|tytuł=Program Ochrony Środowiska dla Gminy Elbląg na lata 2006–2011|strony=31 |data dostępu=2013-01-29}}</ref>. |
||
== Położenie == |
== Położenie == |
||
Linia 64: | Linia 64: | ||
== Nazewnictwo == |
== Nazewnictwo == |
||
Poniżej podano w kolejności chronologicznej |
Poniżej podano w kolejności chronologicznej występujące w źródłach nazwy kanału: |
||
* 1844 Elbing-Osteroder Kanal |
* 1844 Elbing-Osteroder Kanal |
||
* 1845 Elbing – Deutsch Eylau – Osteroder Kanal |
* 1845 Elbing – Deutsch Eylau – Osteroder Kanal |
||
Linia 84: | Linia 84: | ||
* III 1949 Kanał Elbląski |
* III 1949 Kanał Elbląski |
||
* 1949 Kanał Ostródzko-Elbląski |
* 1949 Kanał Ostródzko-Elbląski |
||
* 1959 Kanał Druzeński<ref>Ryszard Kowalski, Cezary Wawrzyński |
* 1959 Kanał Druzeński<ref>{{Cytuj|autor=Ryszard Kowalski, Cezary Wawrzyński|tytuł=100 lat żeglugi pasażerskiej Ostróda-Iława-Elbląg 1912–2012|wydawca=Wers|miejsce=Olsztyn|data=2012|isbn=978-83-60488-36-2}}</ref> |
||
== Historia == |
== Historia == |
||
Linia 90: | Linia 90: | ||
=== Koncepcja budowy kanału === |
=== Koncepcja budowy kanału === |
||
W pobliżu |
W pobliżu Elbląga, już wcześniej do żeglugi przystosowano płytkie jezioro [[Druzno]], przez które poprowadzono szlak żeglowny o szerokości 20 m. Tamtędy wiódł szlak wodny łączący się z portem Elbląg i dalej z Bałtykiem. Stan ten miał wpływ na powstanie koncepcji połączenia jezior leżących między [[Wisła|Wisłą]] a [[Pasłęka|Pasłęką]]. Przeszkodę stanowiła 99-metrowa różnica poziomu na odcinku 10 km między jeziorami Druzno i Piniewo. Ewentualna budowa [[Śluza wodna|śluz]] wymagałaby budowy około 30 takich obiektów. |
||
=== Budowa === |
=== Budowa === |
||
[[Plik:MAPA KANAŁU ELBLASKIEGO.svg|mały|lewo| |
[[Plik:MAPA KANAŁU ELBLASKIEGO.svg|mały|lewo|upright=1.25|Plan Kanału Elbląskiego]] |
||
Nad projektem kanału zaczęto pracować w 1837<ref>Dodatek |
Nad projektem kanału zaczęto pracować w 1837<ref>Dodatek ''150 lat Kanału Ostródzko-Elbląskiego'' do „Rzeczpospolitej” z 29 IV 2010 r. podaje jako datę przyjęcia projektu do realizacji rok 1825, a jako datę rozpoczęcia prac także rok 1846. 1825 podawana jest też przez inne źródła jako rok przekonania króla pruskiego do budowy argumentem, że „Nikt na świecie takiej budowli nie posiada”.</ref> a prace rozpoczęto 28 października 1844. Cztery pierwsze pochylnie ''suche'': [[Buczyniec (wieś w gminie Rychliki)|Buczyniec]], [[Kąty (osada w powiecie elbląskim)|Kąty]], Oleśnica i Jelenie uruchomiono w 1860. Projektantem i realizatorem Kanału był [[Georg Jacob Steenke]], który przyjął zlecenie [[Fryderyk Wilhelm IV Pruski|Fryderyka Wilhelma IV]], pragnącego połączyć szlakiem żeglownym [[Prusy Wschodnie]] z Bałtykiem<ref>[http://www.geozeta.pl/artykuly,,35 Geozeta.pl].</ref>. |
||
Podczas robót hydrotechnicznych wyrównywano poziomy wód w zbiornikach na trasie kanału. Na odcinku Miłomłyn – Buczyniec obniżono poziomy luster wody do poziomu [[Jeziorak]]a (99,5 |
Podczas robót hydrotechnicznych wyrównywano poziomy wód w zbiornikach na trasie kanału. Na odcinku Miłomłyn – Buczyniec obniżono poziomy luster wody do poziomu [[Jeziorak]]a (99,5 m n.p.m.). Takie działania były przyczyną obniżenia poziomu wód kilku jezior nawet o ponad pięć metrów (o tyle obniżył się poziom wód w jeziorach [[Sambród (jezioro)|Sambród]] i Piniewo; w jeziorze Ilińsk – o 1,5 m, [[Ruda Woda]] – o 1,7 m). |
||
Na [[Jezioro Karnickie|Jeziorze Karnickim]] (97,5 |
Na [[Jezioro Karnickie|Jeziorze Karnickim]] (97,5 m n.p.m.) wybudowano dwie groble, między które wpuszczono wody kanału, oraz akwedukt leżący powyżej lustra wody tego jeziora. |
||
Pierwszy statek przepłynął kanał 31 sierpnia 1860 (odcinek [[Ostróda]] – [[Miłomłyn]]<ref>W źródłach spotyka się również informację, że tego dnia zainaugurowano ruch Elbląg – Miłomłyn – Iława.</ref>). Prace prowadzono jednak dalej i kanał uruchomiono do żeglugi towarowej dopiero rok później, 28 października 1861. Ze względu na porę roku nie skorzystało z niego wtedy wiele statków. Oficjalnie kanał oddano do eksploatacji wiosną 1862. |
Pierwszy statek przepłynął kanał 31 sierpnia 1860 (odcinek [[Ostróda]] – [[Miłomłyn]]<ref>W źródłach spotyka się również informację, że tego dnia zainaugurowano ruch Elbląg – Miłomłyn – Iława.</ref>). Prace prowadzono jednak dalej i kanał uruchomiono do żeglugi towarowej dopiero rok później, 28 października 1861. Ze względu na porę roku nie skorzystało z niego wtedy wiele statków. Oficjalnie kanał oddano do eksploatacji wiosną 1862. |
||
Linia 106: | Linia 106: | ||
Pierwotna koncepcja budowy kanału opierała się na projekcie pokonania różnicy poziomów wód między [[Jezioro Pniewskie (województwo warmińsko-mazurskie)|Jeziorem Pniewskim]] a jeziorem Druzno za pomocą śluz komorowych wykonanych z drewna. Pod wpływem rozwiązań zastosowanych na Kanale Morrisa w USA oraz innym, podobnym do Kanału Elbląskiego szlaku wodnym w kanadyjskiej Nowej Szkocji, koncepcję tę zarzucono. Ostatnia pochylnia ''Całuny'' zastąpiła istniejące już śluzy. Przyczyną zmiany koncepcji był wydłużony czas śluzowania oraz deficyt wody do napełniania śluz. |
Pierwotna koncepcja budowy kanału opierała się na projekcie pokonania różnicy poziomów wód między [[Jezioro Pniewskie (województwo warmińsko-mazurskie)|Jeziorem Pniewskim]] a jeziorem Druzno za pomocą śluz komorowych wykonanych z drewna. Pod wpływem rozwiązań zastosowanych na Kanale Morrisa w USA oraz innym, podobnym do Kanału Elbląskiego szlaku wodnym w kanadyjskiej Nowej Szkocji, koncepcję tę zarzucono. Ostatnia pochylnia ''Całuny'' zastąpiła istniejące już śluzy. Przyczyną zmiany koncepcji był wydłużony czas śluzowania oraz deficyt wody do napełniania śluz. |
||
Do napędu mechanizmu |
Do napędu mechanizmu pochylni wykorzystano energię wody przepływającej z wyższego poziomu na niższy. Wprawia ona w ruch [[koło wodne|koło wodne nasiębierne]] a to z kolei mechanizm napędzający liny ciągnące wózki do transportu jednostek pływających. Wózki transportowe poruszają się po szynach łączących odcinki kanału po obydwu stronach pochylni. Energia elektryczna służy wyłącznie do oświetlenia obiektów. |
||
Ostatni odcinek systemu kanałów z [[Ostróda|Ostródy]] do [[Stare Jabłonki|Starych Jabłonek]] (a właściwie do [[Staszkowo|Staszkowa]]) przez [[Puzy|Jezioro Pauzeńskie]] o długości 16,8 km<ref>Starsze źródła podają długość 16,9 km.</ref> oddano do użytku dopiero w 1873. Z uwagi na względy ochrony przyrody odcinek ten jest dostępny wyłącznie dla kajaków i żaglówek. |
Ostatni odcinek systemu kanałów z [[Ostróda|Ostródy]] do [[Stare Jabłonki|Starych Jabłonek]] (a właściwie do [[Staszkowo|Staszkowa]]) przez [[Puzy|Jezioro Pauzeńskie]] o długości 16,8 km<ref>Starsze źródła podają długość 16,9 km.</ref> oddano do użytku dopiero w 1873. Z uwagi na względy ochrony przyrody odcinek ten jest dostępny wyłącznie dla kajaków i żaglówek. |
||
Budowa kanału była droższa o około 10% od |
Budowa kanału była droższa o około 10% od [[Wieża Eiffla|Wieży Eiffla]] w [[Paryż]]u. Wartość poniesionych nakładów inwestycyjnych odpowiadała wartości 2,4 t złota<ref>{{Cytuj|tytuł=150 lat Kanału Ostróda-Elbląg 1860–2010|autor=Ryszard Kowalski, Cezary Wawrzyński|wydawca=Wers|miejsce=Olsztyn|isbn=978-83-60488-25-6}}</ref><ref>{{Cytuj |url=http://www.focus.pl/artykul/kanal-ostroda-elblag-bezimienny-cud-architektury |tytuł=Kanał Ostróda-Elbląg: bezimienny cud architektury |opublikowany=Focus.pl |język=pl |data dostępu=2017-12-09}}</ref>. |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
=== Znaczenie gospodarcze kanału === |
=== Znaczenie gospodarcze kanału === |
||
Kanał w XIX w. ( |
Kanał w XIX w. (1844–1860), jako szlak komunikacyjny, pełnił ważną rolę gospodarczą przyczyniając się do rozwoju pojezierzy Ostródzkiego i Iławskiego i ich komunikacji z portami w [[Gdańsk]]u i [[Elbląg]]u, do których przewożono głównie płody rolne (zwłaszcza zboże) i drewno. Mniejsze znaczenia miał transport artykułów przemysłowych. Rozwój transportu kolejowego (zwłaszcza po 1872, kiedy przez [[Ostróda|Ostródę]] przeprowadzono linię [[Poznań]] – [[Toruń]] – [[Olsztyn]] – [[Czerniachowsk|Wystruć]]) i później samochodowego wpłynął na zmniejszenie przewozów towarowych na kanale i już w latach 30. XX wieku był on wykorzystywany jedynie przez turystów. |
||
Pierwszy raz turyści popłynęli kanałem w 1912 na pokładzie łodzi motorowej „Seerose” („Róża morska”) należącej do przedsiębiorstwa żeglugowego Schiffs-Reederei Adolf Tetzlaff. W tym samym roku do eksploatacji wprowadzono statek „Herta”. W 1925 służbę podjęła jednostka wycieczkowa „Heini”, a dwa lata później statek „Konrad” |
Pierwszy raz turyści popłynęli kanałem w 1912 na pokładzie łodzi motorowej „Seerose” („Róża morska”) należącej do przedsiębiorstwa żeglugowego Schiffs-Reederei Adolf Tetzlaff. W tym samym roku do eksploatacji wprowadzono statek „Herta”. W 1925 służbę podjęła jednostka wycieczkowa „Heini”, a dwa lata później (1927) statek „Konrad”, a w sezonie letnim rozpoczęto regularne rejsy pasażerskie. |
||
W 1948 dzięki staraniom Adolfa Tetzlaffa i pełnomocnika rządu Zygmunta Mianowicza ponownie uruchomiono urządzenia kanału, dzięki czemu możliwe się stało wznowienie regularnych rejsów turystycznych<ref>Spotykana jest również informacja, że ruch towarowy wznowiono po wojnie już w 1946 roku.</ref>. Początkowo armatorem była [[Żegluga Gdańska]], ale w połowie lat 70. pływające po kanale statki przejęła [[Żegluga Mazurska]] z [[Giżycko|Giżycka]]. Od 1992 armatorem był samorządowy Zakład Komunikacji Miejskiej w Ostródzie – Żegluga Ostródzko-Elbląska. W 1999 w skład należącej do Żeglugi Ostródzko-Elbląskiej białej floty wszedł ósmy, zakupiony wówczas statek o nazwie „Ostróda” (65 miejsc; pozostałe statki tej wielkości to wyprodukowane w latach 60.: „Kormoran”, „Birkut”, „Marabut”, „Pingwin”, „Łabędź”; mniejsze statki to: „Żuraw” mieszczący 35 osób oraz „Perkoz” – 12 osób)<ref>Igor Nazaruk |
W 1948 dzięki staraniom Adolfa Tetzlaffa i pełnomocnika rządu Zygmunta Mianowicza ponownie uruchomiono urządzenia kanału, dzięki czemu możliwe się stało wznowienie regularnych rejsów turystycznych<ref>Spotykana jest również informacja, że ruch towarowy wznowiono po wojnie już w 1946 roku.</ref>. Początkowo armatorem była [[Żegluga Gdańska]], ale w połowie lat 70. pływające po kanale statki przejęła [[Żegluga Mazurska]] z [[Giżycko|Giżycka]]. Od 1992 armatorem był samorządowy Zakład Komunikacji Miejskiej w Ostródzie – Żegluga Ostródzko-Elbląska. W 1999 w skład należącej do Żeglugi Ostródzko-Elbląskiej białej floty wszedł ósmy, zakupiony wówczas statek o nazwie „Ostróda” (65 miejsc; pozostałe statki tej wielkości to wyprodukowane w latach 60.: „Kormoran”, „Birkut”, „Marabut”, „Pingwin”, „Łabędź”; mniejsze statki to: „Żuraw” mieszczący 35 osób oraz „Perkoz” – 12 osób)<ref>{{Cytuj|autor=Igor Nazaruk|tytuł=Kapitanowie słodkich wód|opublikowany=Metro|data=2011-07-18|url=http://www.emetro.pl/emetro/1,85648,9968451,Kapitanowie_slodkich_wod.html}}</ref>. Statki tego armatora przewoziły rocznie około 50 tys. pasażerów. 25 października 2010 nastąpiło przekształcenie ZKM w Ostródzie w firmę Żegluga Ostródzko-Elbląska Sp. z o.o. |
||
Obecnie prowadzona jest żegluga statków tzw. |
Obecnie prowadzona jest żegluga statków tzw. [[Biała flota w Polsce|białej floty]] w rejsach pomiędzy portami w Elblągu i Ostródzie, a także między Ostródą a Starymi Jabłonkami oraz Miłomłynem. Jeszcze kilka lat temu{{kiedy}} na zamówienie realizowano rejsy na odcinku [[Miłomłyn]] – [[Iława]]. W 2013 roku, z uwagi na remont kanału, rejsy statków realizowane były wyłącznie między Elblągiem a Całunami oraz z Ostródy przez Miłomłyn do Iławy. Po zakończeniu remontu Kanału nie są już prowadzone regularne rejsy statków na całej długości między Elblągiem a Ostródą. Statki pływają z Elbląga tylko do pochylni Buczyniec, a z Ostródy do Miłomłyna. Ponadto w 2018 oferowano rejsy na trasach Ostróda – Stare Jabłonki, Ostróda – [[Puzy|Jezioro Pauzeńskie]] – Ostróda, Iława – Sarnówek – Iława, rejs z Iławy po Jezioraku i z Ostródy po [[Jezioro Drwęckie|Jeziorze Drwęckim]] oraz po pochylni Buczyniec<ref>{{Cytuj |tytuł = Żegluga Ostródzko-Elbląska |data dostępu = 2019-01-16 |opublikowany = zegluga.com.pl |url = http://www.zegluga.com.pl/oferta/}}</ref>. |
||
== Wymiary śluz == |
== Wymiary śluz == |
||
[[Plik:Oberländischer Kanal3.jpg|mały |
[[Plik:Oberländischer Kanal3.jpg|mały|Łódź na pochylni]] |
||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
! Nazwa śluzy |
! Nazwa śluzy |
||
Linia 156: | Linia 155: | ||
* Śluza Miłomłyn – Iława. |
* Śluza Miłomłyn – Iława. |
||
[[Plik:Sluza miłomłyn.svg|mały|lewo| |
[[Plik:Sluza miłomłyn.svg|mały|lewo|upright=1.25|Schemat śluzy w Miłomłynie]] |
||
=== Śluza Miłomłyn (km 0,0) – pochylnia Buczyniec (km 36,77) === |
=== Śluza Miłomłyn (km 0,0) – pochylnia Buczyniec (km 36,77) === |
||
[[Plik:20070824 kanal elblaski 100 3918.jpg|mały |
[[Plik:20070824 kanal elblaski 100 3918.jpg|mały|Statek białej floty]] |
||
* kilometr 0,0 – Śluza Miłomłyn. W tym miejscu rozpoczyna się [[kilometraż rzeki|kilometraż]] w kierunkach: |
* kilometr 0,0 – Śluza Miłomłyn. W tym miejscu rozpoczyna się [[kilometraż rzeki|kilometraż]] w kierunkach: |
||
*# Jezioro [[Druzno]]. |
*# Jezioro [[Druzno]]. |
||
Linia 165: | Linia 163: | ||
*# Jezioro [[Jeziorak]]. |
*# Jezioro [[Jeziorak]]. |
||
* Kilometry 0,0–3,10. Kanał sztuczny z wrotami bezpieczeństwa w km 0,45. |
* Kilometry 0,0–3,10. Kanał sztuczny z wrotami bezpieczeństwa w km 0,45. |
||
* Kilometry 3,10–5,25. Kanał naturalny; biegnie przez jezioro [[Ilińsk]] o średniej głębokości 24 |
* Kilometry 3,10–5,25. Kanał naturalny; biegnie przez jezioro [[Ilińsk]] o średniej głębokości 24 m. |
||
* Kilometry 5,25–7,85. Kanał sztuczny, łączący jeziora [[Ilińsk]] i [[Ruda Woda]]. |
* Kilometry 5,25–7,85. Kanał sztuczny, łączący jeziora [[Ilińsk]] i [[Ruda Woda]]. |
||
* Kilometry 7,85–20,90. Na długości 13 km trasa wiedzie przez jezioro [[Ruda Woda]]. Szerokość waha się w granicach 250–500 m. Głębokość średnia – 24 |
* Kilometry 7,85–20,90. Na długości 13 km trasa wiedzie przez jezioro [[Ruda Woda]]. Szerokość waha się w granicach 250–500 m. Głębokość średnia – 24 m. |
||
** W km 12,10 – odgałęzienie do jeziora Bartnickiego. |
** W km 12,10 – odgałęzienie do jeziora Bartnickiego. |
||
* Kilometry 20,90–22,70. Kanał sztuczny. W kilometrze 20,91 ustawiono wodowskaz ''Cypel''. |
* Kilometry 20,90–22,70. Kanał sztuczny. W kilometrze 20,91 ustawiono wodowskaz ''Cypel''. |
||
* Kilometry 22,70–27,30. Jezioro [[Sambród (jezioro)|Sambród]]; średnia głębokość 4,0 |
* Kilometry 22,70–27,30. Jezioro [[Sambród (jezioro)|Sambród]]; średnia głębokość 4,0 m. Szerokość średnia jeziora – 300 m. |
||
* Kilometry 27,30–29,0. Odcinek szlaku łączy jeziora: Sambrockie i Piniewskie. |
* Kilometry 27,30–29,0. Odcinek szlaku łączy jeziora: Sambrockie i Piniewskie. |
||
* Kilometry 29,00–30,50. [[Jezioro Piniewskie]]. |
* Kilometry 29,00–30,50. [[Jezioro Piniewskie]]. |
||
* Kilometry 30,50–36,77. Kanał sztuczny – prowadzi do pochylni Buczyniec. W kilometrze 36,33 wrota bezpieczeństwa. |
* Kilometry 30,50–36,77. Kanał sztuczny – prowadzi do pochylni Buczyniec. W kilometrze 36,33 wrota bezpieczeństwa. |
||
* Zwierciadło wody na tym odcinku (od Miłomłyna do pochylni Buczyniec) znajduje się na wysokości 99,50 |
* Zwierciadło wody na tym odcinku (od Miłomłyna do pochylni Buczyniec) znajduje się na wysokości 99,50 m n.p.m. |
||
=== Pochylnia Buczyniec (km 36,77) – jezioro Druzno (km 52,00) === |
=== Pochylnia Buczyniec (km 36,77) – jezioro Druzno (km 52,00) === |
||
[[Plik:100 4038 zaglowka na wozku buczyniec.jpg|mały |
[[Plik:100 4038 zaglowka na wozku buczyniec.jpg|mały|Wózek przewożący żaglówkę]] |
||
Trasa kanału wiedzie przez 9,2-kilometrowy odcinek na którym znajdują się suche pochylnie. |
Trasa kanału wiedzie przez 9,2-kilometrowy odcinek na którym znajdują się suche pochylnie. |
||
Linia 204: | Linia 202: | ||
==== Różnice w wysokościach pochylni ==== |
==== Różnice w wysokościach pochylni ==== |
||
[[Plik:100 3934 wozek pochylnia caluny.jpg|mały |
[[Plik:100 3934 wozek pochylnia caluny.jpg|mały|Wózek na pochylni Całuny]] |
||
{| class="wikitable" style="text-align:center" |
{| class="wikitable" style="text-align:center" |
||
! Nazwa |
! Nazwa |
||
Linia 224: | Linia 222: | ||
| 13,83 |
| 13,83 |
||
|} |
|} |
||
[[Plik:Sluza ostroda.svg|mały|lewo| |
[[Plik:Sluza ostroda.svg|mały|lewo|upright=1.25|Schemat śluzy w Ostródzie]] |
||
=== Śluza Miłomłyn (km 0,0) – jezioro [[Szeląg Mały]] (km 33,30 km) === |
=== Śluza Miłomłyn (km 0,0) – jezioro [[Szeląg Mały]] (km 33,30 km) === |
||
* Kilometry 0,0–4,62. Kanał sztuczny (między śluzami Miłomłyn i Zieloną). Zwierciadło wody na wysokości 96,30 |
* Kilometry 0,0–4,62. Kanał sztuczny (między śluzami Miłomłyn i Zieloną). Zwierciadło wody na wysokości 96,30 m n.p.m. |
||
* Kilometry 4,62–10,50. Trasa biegnie doliną rzeki Liwy, kończy się w Jeziorze Drwęckim. Zwierciadło wody wysokości 94,9 |
* Kilometry 4,62–10,50. Trasa biegnie doliną rzeki Liwy, kończy się w Jeziorze Drwęckim. Zwierciadło wody na wysokości 94,9 m n.p.m. |
||
* Kilometry 10,50–14,80. Kanał prowadzi przez jezioro Drwęckie, kończy się w mieście [[Ostróda]]. Średnia głębokość jeziora – 15 |
* Kilometry 10,50–14,80. Kanał prowadzi przez jezioro Drwęckie, kończy się w mieście [[Ostróda]]. Średnia głębokość jeziora – 15 m. Zwierciadło wody na wysokości 94,9 m n.p.m. |
||
* Kilometry 14,80–15,11. Krótki odcinek kanału sztucznego od jeziora Drwęckiego, prowadzi do śluzy Ostróda. |
* Kilometry 14,80–15,11. Krótki odcinek kanału sztucznego od jeziora Drwęckiego, prowadzi do śluzy Ostróda. |
||
* Odcinek od 4,62–15,11 km jest najniższym w tej części kanału. Zwierciadło wody |
* Odcinek od 4,62–15,11 km jest najniższym w tej części kanału. Zwierciadło wody na wysokości 94,9 m n.p.m. |
||
[[Plik:Sluza mala rus.svg|mały|lewo| |
[[Plik:Sluza mala rus.svg|mały|lewo|upright=1.25|Schemat śluzy Mała Ruś]] |
||
* Kilometry 15,11–15,35. Kanał sztuczny. Łączy Ostródę z jeziorem [[Puzy]] (Pauzeńskim). |
* Kilometry 15,11–15,35. Kanał sztuczny. Łączy Ostródę z jeziorem [[Puzy]] (Pauzeńskim). |
||
* Kilometry 15,35–16,82. Kanał wiedzie przez jezioro [[Puzy]]. |
* Kilometry 15,35–16,82. Kanał wiedzie przez jezioro [[Puzy]]. |
||
Linia 239: | Linia 237: | ||
* Kilometry 21,42–31,30. Kanał prowadzi przez jezioro [[Szeląg Wielki]]. |
* Kilometry 21,42–31,30. Kanał prowadzi przez jezioro [[Szeląg Wielki]]. |
||
* Kilometry 31,30-31,80. Odcinek Szelążnicy o długości 500 m łączący jezioro [[Szeląg Wielki]] z jeziorem [[Szeląg Mały]], na nim jedyny w Polsce tunel żeglowny (wybudowany w 1876 r.) pod kilkudziesięciometrowym nasypem w poprzek jeziora. Nasypem biegnie droga i linia kolejowa między [[Olsztyn]]em a [[Ostróda|Ostródą]]. |
* Kilometry 31,30-31,80. Odcinek Szelążnicy o długości 500 m łączący jezioro [[Szeląg Wielki]] z jeziorem [[Szeląg Mały]], na nim jedyny w Polsce tunel żeglowny (wybudowany w 1876 r.) pod kilkudziesięciometrowym nasypem w poprzek jeziora. Nasypem biegnie droga i linia kolejowa między [[Olsztyn]]em a [[Ostróda|Ostródą]]. |
||
* Kilometry 31,80-33,30. Kanał prowadzi jeziorem [[Szeląg Mały]], najpierw koło miejscowości [[Stare Jabłonki]], a po przejściu przez wąską cieśninę na drugą część jeziora, koło miejscowości [[Staszkowo]]. Koniec kanału w małej osadzie [[Buńki]] na południowym końcu jeziora. Zwierciadło wody na wysokości 98,2 |
* Kilometry 31,80-33,30. Kanał prowadzi jeziorem [[Szeląg Mały]], najpierw koło miejscowości [[Stare Jabłonki]], a po przejściu przez wąską cieśninę na drugą część jeziora, koło miejscowości [[Staszkowo]]. Koniec kanału w małej osadzie [[Buńki]] na południowym końcu jeziora. Zwierciadło wody na wysokości 98,2 m n.p.m. |
||
=== Śluza Miłomłyn (km 0,0) – Iława (km 32,20) === |
=== Śluza Miłomłyn (km 0,0) – Iława (km 32,20) === |
||
* Kilometry 0,0–10,01. (Śluza w Miłomłynie). Kanał sztuczny – trasa wiedzie do [[Dauby|jeziora Dauby]]. Kanał przebiega przez [[jezioro Karnickie]], po sztucznie usypanym nasypie o długości 484 |
* Kilometry 0,0–10,01. (Śluza w Miłomłynie). Kanał sztuczny – trasa wiedzie do [[Dauby|jeziora Dauby]]. Kanał przebiega przez [[jezioro Karnickie]], po sztucznie usypanym nasypie o długości 484 m. |
||
** Bramy bezpieczeństwa w km 6,50 i 8,91. Szerokość kanału – 39,0 |
** Bramy bezpieczeństwa w km 6,50 i 8,91. Szerokość kanału – 39,0 m. |
||
* Kilometry 10,01–11,50. Kanał biegnie przez jezioro Dauby. Średnia głębokość – 2,0 |
* Kilometry 10,01–11,50. Kanał biegnie przez jezioro Dauby. Średnia głębokość – 2,0 m. |
||
* Kilometry 11,50–32,30. Kanał prowadzi przez jezioro [[Jeziorak]]. Poziom zwierciadła na odcinku Miłomłyn – Iława znajduje się na wysokości 99,50 |
* Kilometry 11,50–32,30. Kanał prowadzi przez jezioro [[Jeziorak]]. Poziom zwierciadła na odcinku Miłomłyn – Iława znajduje się na wysokości 99,50 m n.p.m. |
||
[[Plik:Elbląg-Ostróda-kanaal.jpg|mały |
[[Plik:Elbląg-Ostróda-kanaal.jpg|mały|Widok z lotu ptaka]] |
||
== Rewitalizacja kanału == |
== Rewitalizacja kanału == |
||
Od sierpnia 2011 do maja 2015 roku prowadzono gruntowną rewitalizację kanału polegającą na kompleksowej przebudowie wszystkich pięciu pochylni, umocnieniu brzegów oraz odmuleniu szlaku wodnego. Żeglugę na kanale wstrzymano na 2 lata z końcem sezonu letniego 2012<ref>Grzegorz Szaro |
Od sierpnia 2011 do maja 2015 roku prowadzono gruntowną rewitalizację kanału polegającą na kompleksowej przebudowie wszystkich pięciu pochylni, umocnieniu brzegów oraz odmuleniu szlaku wodnego. Żeglugę na kanale wstrzymano na 2 lata z końcem sezonu letniego 2012<ref>{{Cytuj|autor=Grzegorz Szaro|tytuł=Statkiem po trawie. Ostatnie rejsy przed wielkim remontem Kanału Elbląskiego|url=http://trojmiasto.wyborcza.pl/trojmiasto/56,35612,12537146,Statkiem_po_trawie__Ostatnie_rejsy_przed_wielkim_remontem.html|data=23.09.2012}}</ref>. Wynoszący 115 mln zł koszt rewitalizacji kanału w części sfinansowano ze [[Fundusze Unii Europejskiej|środków unijnych]]<ref >{{cytuj stronę|url=http://www.portalsamorzadowy.pl/fundusze-europejskie/rewitalizacja-kanalu-za-95-mln-zl,19384_0.html|tytuł=Rewitalizacja kanału za 95 mln zł |autor=PAP |data=2011-07-04|opublikowany= Portal Samorządowy |język = pl |data dostępu=2011-07-05}}</ref>, a sam projekt realizowany był w ramach zatwierdzonego 12 czerwca 2007 roku przez Zarząd Województwa Warmińsko–Mazurskiego ''Programu Rozwoju Turystyki w obszarze Kanału Elbląskiego i Pojezierza Iławskiego''<ref>[http://www.rzgw.gda.pl/?mod=content&path=2,13,210 Rewitalizacja Kanału Elbląskiego].</ref>. Prace polegające na pogłębieniu kanału przeprowadzono w 2011 roku, a remont pochylni (wymiana wszystkich elementów mechanicznych i hydrotechnicznych, m.in. koła wodne, budynki maszynowni, turbiny napędowej, filary, torowiska, liny) w latach 2013–2015. Ponadto w Buczyńcu powstała izba historyczna z salą multimedialną oraz ekspozycją m.in. form odlewniczych urządzeń pochylni oraz dokumentów dotyczących powstania kanału, w tym tych z oryginalnymi podpisami jego budowniczego Georga Jacoba Steenke<ref>{{Cytuj|autor=Maciej Sandecki|url=http://trojmiasto.wyborcza.pl/trojmiasto/1,35636,9892266,Stary_Kanal_Elblaski_juz_wkrotce_bedzie____jak_nowy.html|tytuł=Stary Kanał Elbląski już wkrótce będzie... jak nowy|opublikowany=Gazeta Wyborcza Trójmiasto|data=1 lipca 2011}}</ref>. 29 maja 2015 roku na terenie pochylni Buczyniec nastąpiło otwarcie zrewitalizowanego kanału<ref>[http://www.voyage.pl/polska/5084/kanal-elblaski-znowu-otwarty Kanał Elbląski znowu otwarty].</ref>. |
||
== Zobacz też == |
== Zobacz też == |
||
Linia 262: | Linia 260: | ||
== Linki zewnętrzne == |
== Linki zewnętrzne == |
||
* [http://www.zalewwislany.pl/kanal-elblaski Kanał Elbląski – locja Piotra Saleckiego] |
* [http://www.zalewwislany.pl/kanal-elblaski Kanał Elbląski – locja Piotra Saleckiego] |
||
* {{cytuj stronę|url=http://www.rzgw.gda.pl/?mod=content&path=2,12,348 |
* {{cytuj stronę|url=http://www.rzgw.gda.pl/?mod=content&path=2,12,348|tytuł=Kanał Elbląski opis na stronie Rejonowego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gdańsku|język=pl|data dostępu=2011-01-11}} |
||
* [http://www.zegluga.com.pl/ Żegluga Ostródzko-Elbląska] |
* [http://www.zegluga.com.pl/ Żegluga Ostródzko-Elbląska] |
||
* [http://www.pojezierzeilawskie.pl/kanal.html Pojezierze Iławskie – Kanał Elbląski] |
* [http://www.pojezierzeilawskie.pl/kanal.html Pojezierze Iławskie – Kanał Elbląski] |
Wersja z 17:11, 19 sty 2019
[[Plik:{{{grafika}}}|240x240px|alt=Ilustracja|{{{opis grafiki}}}]] {{{opis grafiki}}} | |
Państwo | |
---|---|
Droga wodna |
{{{droga wodna}}} |
Lata budowy |
{{{lata budowy}}} |
Lata eksploatacji |
{{{lata eksploatacji}}} |
Długość |
84,2 |
Głębokość • maksymalna • minimalna • średnia |
|
Szerokość • maksymalna • minimalna • średnia |
|
Różnica poziomów |
{{{różnica poziomów}}} |
Początek | |
Akwen |
{{{początek: akwen}}} |
Miejsce |
{{{początek: miejsce}}} |
Wysokość |
{{{początek: wysokość}}} |
współrzędne |
Nieprawidłowe parametry: {{{{początek: współrzędne}}}|type:landmark} |
Koniec | |
Akwen |
{{{koniec: akwen}}} |
Miejsce |
{{{koniec: miejsce}}} |
Wysokość |
{{{koniec: wysokość}}} |
współrzędne |
Nieprawidłowe parametry: {{{{koniec: współrzędne}}}|type:landmark} |
Typ kanału |
{{{typ kanału}}} |
Śluzy |
{{{liczba śluz}}} |
Pochylnie |
{{{liczba pochylni}}} |
Jazy |
{{{liczba jazów}}} |
Położenie na mapie świata Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{początek: współrzędne}}}} Nieprawidłowe parametry: {{{{koniec: współrzędne}}}} |
Kanał Elbląski (niem. Oberländischer Kanal, pol. Kanał Oberlandzki[1]) – żeglowna droga wodna na terenie województwa warmińsko-mazurskiego. Kanał bywa także nazywany Kanałem Elbląsko-Ostródzkim lub Kanałem Ostródzko-Elbląskim[2][3][4]. W 1978 fragment kanału uznano za zabytek techniki, natomiast w 2011 został uznany za pomnik historii[5][6]. Kanał Elbląski w 2007 r. w plebiscycie „Rzeczpospolitej” został uznany za jeden z siedmiu cudów Polski[7].
Parametry i opis
Jego długość wynosi 84,2 km:
- odcinek jezioro Druzno – śluza Miłomłyn, długości 52,0 km
- odcinek Miłomłyn – Iława, długości 32,2 km
Całkowita długość kanału z odgałęzieniami wynosi 151,7 km[8], aczkolwiek można spotkać dane określające długość głównego szlaku wodnego na 127,5 km, a odnóg bocznych – na 65 km. Powiązana z Kanałem droga wodna Miłomłyn – Zalewo liczy 49,9 km.
Długość drogi wodnej między Ostródą a Elblągiem wynosi 82 km, natomiast między Ostródą a Iławą 48 km (w tym 31 km między Miłomłynem a Iławą). Łączna suma różnic poziomów na śluzach i pochylniach wynosi 103,4 m.
Parametry kanału[9]:
- Minimalna szerokość: 7 m
- Promień osi łuku szlaku żeglownego – 70 m
- Szerokość najwęższej śluzy – 3,2 m (Śluza Ostróda)
- Głębokość tranzytowa – mniej niż 1,0 m
- Maksymalne wymiary jednostek pływających na wozach pochylni
- szerokość przy dnie jednostki – 2,6 m
- szerokość jednostki górą – 3,35 m
- długość jednostki – 26,8 m
- Śluza z największą różnicą poziomów – Miłomłyn 2,8 m
- Pochylnia z największą różnicą poziomów – Oleśnica 24,5 m
Kanał łączy jezioro Druzno z Drwęcą oraz z jeziorem Jeziorak. Z Druzna, poprzez rzekę Elbląg z Zalewem Wiślanym, a także przez Kanał Jagielloński, Nogat i Wisłę z Morzem Bałtyckim.
Część Kanału, od śluzy w Miłomłyn do Jeziora Drwęckiego, nosiła pierwotnie nazwę Kanału Oberlandzkiego, chociaż obecnie używana nazwa to również Kanał Elbląski. Z kolei odgałęzienie z Miłomłyna do jeziora Jeziorak nazywa się Kanałem Iławskim. Kanał Bartnicki (Ducki) łączy jezioro Ruda Woda (Duckie) z jeziorem Barążek.
Na Kanale od Ostródy do Elbląga jest 5 pochylni (Buczyniec, Kąty, Oleśnica, Jelenie, Całuny) i 2 śluzy (Miłomłyn i Zielona). Na całym kanale są cztery śluzy: Miłomłyn, Zielona, Ostróda, Mała Ruś.
Przy budowie Kanału Elbląskiego wykorzystano jeziora leżące na różnych wysokościach między Ostródą i Zalewem Wiślanym. Różnica poziomów sięga 100 m. Osobliwością na skalę europejską jest zespół 5 pochylni, po których przetacza się statki na platformach ustawionych na szynach. Zastosowane w tym celu szynowe urządzenia wyciągowe napędzane są mechanicznie siłą przepływu wody. Od kanału odgałęzia się kilka szlaków wodnych, m.in. Ostróda – jezioro Szeląg Mały, Ostróda – Jezioro Drwęckie – Drwęca – Wisła.
Ze względu na walory przyrodnicze i kulturowe teren został objęty ochroną prawną w formie Obszaru Chronionego Krajobrazu Kanału Elbląskiego[10].
Położenie
Pod względem fizycznogeograficznym kanał położony jest w makroregionach Pobrzeża Gdańskiego i Pojezierza Wschodniopomorskiego, w mezoregionach Żuław Wiślanych i Pojezierza Iławskiego.
Nazewnictwo
Poniżej podano w kolejności chronologicznej występujące w źródłach nazwy kanału:
- 1844 Elbing-Osteroder Kanal
- 1845 Elbing – Deutsch Eylau – Osteroder Kanal
- 1845 Osterode-Elbinger Kanal
- 1846 Oberländischer Kanal
- 1861 Elbing-Oberländischer Kanal
- 1880 Kanał Elbląsko-Mazurski
- 1882 Kanał Mazurski
- 1885 Kanał Elblągski
- 1893 Kanał Elblągsko-Oberlandski
- 1896 Kanał Górnolądowy
- 1902 Oberländer Kanal
- 1923 Kanał Staropruski
- 1928 Kanał Oberlandzki
- 1929 Oberland-Kanal
- 1931 Kanał Elbląg – Wyżyna
- 1931 Kanał Warmijski (Warmiński)
- 1947 Kanał Elbląsko-Ostródzki
- III 1949 Kanał Elbląski
- 1949 Kanał Ostródzko-Elbląski
- 1959 Kanał Druzeński[11]
Historia
W XIX w. na terenie Mazur zaczął dynamicznie rozwijać się drobny przemysł. Sławę na skalę światową zdobyła sosna taborska służąca do wyrobu masztów i bardzo poszukiwana przez przemysł szkutniczy. Rozwój przemysłu wymagał utworzenia sieci komunikacyjnej łączącej Prusy z morzem Bałtyckim.
Koncepcja budowy kanału
W pobliżu Elbląga, już wcześniej do żeglugi przystosowano płytkie jezioro Druzno, przez które poprowadzono szlak żeglowny o szerokości 20 m. Tamtędy wiódł szlak wodny łączący się z portem Elbląg i dalej z Bałtykiem. Stan ten miał wpływ na powstanie koncepcji połączenia jezior leżących między Wisłą a Pasłęką. Przeszkodę stanowiła 99-metrowa różnica poziomu na odcinku 10 km między jeziorami Druzno i Piniewo. Ewentualna budowa śluz wymagałaby budowy około 30 takich obiektów.
Budowa
Nad projektem kanału zaczęto pracować w 1837[12] a prace rozpoczęto 28 października 1844. Cztery pierwsze pochylnie suche: Buczyniec, Kąty, Oleśnica i Jelenie uruchomiono w 1860. Projektantem i realizatorem Kanału był Georg Jacob Steenke, który przyjął zlecenie Fryderyka Wilhelma IV, pragnącego połączyć szlakiem żeglownym Prusy Wschodnie z Bałtykiem[13].
Podczas robót hydrotechnicznych wyrównywano poziomy wód w zbiornikach na trasie kanału. Na odcinku Miłomłyn – Buczyniec obniżono poziomy luster wody do poziomu Jezioraka (99,5 m n.p.m.). Takie działania były przyczyną obniżenia poziomu wód kilku jezior nawet o ponad pięć metrów (o tyle obniżył się poziom wód w jeziorach Sambród i Piniewo; w jeziorze Ilińsk – o 1,5 m, Ruda Woda – o 1,7 m).
Na Jeziorze Karnickim (97,5 m n.p.m.) wybudowano dwie groble, między które wpuszczono wody kanału, oraz akwedukt leżący powyżej lustra wody tego jeziora.
Pierwszy statek przepłynął kanał 31 sierpnia 1860 (odcinek Ostróda – Miłomłyn[14]). Prace prowadzono jednak dalej i kanał uruchomiono do żeglugi towarowej dopiero rok później, 28 października 1861. Ze względu na porę roku nie skorzystało z niego wtedy wiele statków. Oficjalnie kanał oddano do eksploatacji wiosną 1862.
W latach 1872–1876 na odcinku Ostróda-Miłomłyn uruchomiono trzy śluzy: Miłomłyn, Zielona, Mała Ruś. Ostatnią pochylnię Całuny (położoną najbliżej jeziora Druzno) zbudowano w latach 1874–1881. Zastąpiła ona znajdujące się wcześniej w tym miejscu śluzy.
Pierwotna koncepcja budowy kanału opierała się na projekcie pokonania różnicy poziomów wód między Jeziorem Pniewskim a jeziorem Druzno za pomocą śluz komorowych wykonanych z drewna. Pod wpływem rozwiązań zastosowanych na Kanale Morrisa w USA oraz innym, podobnym do Kanału Elbląskiego szlaku wodnym w kanadyjskiej Nowej Szkocji, koncepcję tę zarzucono. Ostatnia pochylnia Całuny zastąpiła istniejące już śluzy. Przyczyną zmiany koncepcji był wydłużony czas śluzowania oraz deficyt wody do napełniania śluz.
Do napędu mechanizmu pochylni wykorzystano energię wody przepływającej z wyższego poziomu na niższy. Wprawia ona w ruch koło wodne nasiębierne a to z kolei mechanizm napędzający liny ciągnące wózki do transportu jednostek pływających. Wózki transportowe poruszają się po szynach łączących odcinki kanału po obydwu stronach pochylni. Energia elektryczna służy wyłącznie do oświetlenia obiektów.
Ostatni odcinek systemu kanałów z Ostródy do Starych Jabłonek (a właściwie do Staszkowa) przez Jezioro Pauzeńskie o długości 16,8 km[15] oddano do użytku dopiero w 1873. Z uwagi na względy ochrony przyrody odcinek ten jest dostępny wyłącznie dla kajaków i żaglówek.
Budowa kanału była droższa o około 10% od Wieży Eiffla w Paryżu. Wartość poniesionych nakładów inwestycyjnych odpowiadała wartości 2,4 t złota[16][17].
Znaczenie gospodarcze kanału
Kanał w XIX w. (1844–1860), jako szlak komunikacyjny, pełnił ważną rolę gospodarczą przyczyniając się do rozwoju pojezierzy Ostródzkiego i Iławskiego i ich komunikacji z portami w Gdańsku i Elblągu, do których przewożono głównie płody rolne (zwłaszcza zboże) i drewno. Mniejsze znaczenia miał transport artykułów przemysłowych. Rozwój transportu kolejowego (zwłaszcza po 1872, kiedy przez Ostródę przeprowadzono linię Poznań – Toruń – Olsztyn – Wystruć) i później samochodowego wpłynął na zmniejszenie przewozów towarowych na kanale i już w latach 30. XX wieku był on wykorzystywany jedynie przez turystów.
Pierwszy raz turyści popłynęli kanałem w 1912 na pokładzie łodzi motorowej „Seerose” („Róża morska”) należącej do przedsiębiorstwa żeglugowego Schiffs-Reederei Adolf Tetzlaff. W tym samym roku do eksploatacji wprowadzono statek „Herta”. W 1925 służbę podjęła jednostka wycieczkowa „Heini”, a dwa lata później (1927) statek „Konrad”, a w sezonie letnim rozpoczęto regularne rejsy pasażerskie.
W 1948 dzięki staraniom Adolfa Tetzlaffa i pełnomocnika rządu Zygmunta Mianowicza ponownie uruchomiono urządzenia kanału, dzięki czemu możliwe się stało wznowienie regularnych rejsów turystycznych[18]. Początkowo armatorem była Żegluga Gdańska, ale w połowie lat 70. pływające po kanale statki przejęła Żegluga Mazurska z Giżycka. Od 1992 armatorem był samorządowy Zakład Komunikacji Miejskiej w Ostródzie – Żegluga Ostródzko-Elbląska. W 1999 w skład należącej do Żeglugi Ostródzko-Elbląskiej białej floty wszedł ósmy, zakupiony wówczas statek o nazwie „Ostróda” (65 miejsc; pozostałe statki tej wielkości to wyprodukowane w latach 60.: „Kormoran”, „Birkut”, „Marabut”, „Pingwin”, „Łabędź”; mniejsze statki to: „Żuraw” mieszczący 35 osób oraz „Perkoz” – 12 osób)[19]. Statki tego armatora przewoziły rocznie około 50 tys. pasażerów. 25 października 2010 nastąpiło przekształcenie ZKM w Ostródzie w firmę Żegluga Ostródzko-Elbląska Sp. z o.o.
Obecnie prowadzona jest żegluga statków tzw. białej floty w rejsach pomiędzy portami w Elblągu i Ostródzie, a także między Ostródą a Starymi Jabłonkami oraz Miłomłynem. Jeszcze kilka lat temu[kiedy?] na zamówienie realizowano rejsy na odcinku Miłomłyn – Iława. W 2013 roku, z uwagi na remont kanału, rejsy statków realizowane były wyłącznie między Elblągiem a Całunami oraz z Ostródy przez Miłomłyn do Iławy. Po zakończeniu remontu Kanału nie są już prowadzone regularne rejsy statków na całej długości między Elblągiem a Ostródą. Statki pływają z Elbląga tylko do pochylni Buczyniec, a z Ostródy do Miłomłyna. Ponadto w 2018 oferowano rejsy na trasach Ostróda – Stare Jabłonki, Ostróda – Jezioro Pauzeńskie – Ostróda, Iława – Sarnówek – Iława, rejs z Iławy po Jezioraku i z Ostródy po Jeziorze Drwęckim oraz po pochylni Buczyniec[20].
Wymiary śluz
Nazwa śluzy | Spad maksymalny [m] | Wymiary komór [m] |
---|---|---|
Miłomłyn[21] | 3,54 | 33,88 × 3,60 |
Zielona[22] | 1,96 | 34,19 × 3,55 |
Ostróda[23] | 2,04 | 29,15 × 3,26 |
Mała Ruś[24] | 1,64 | 29,33 × 3,19 |
Locja Kanału Elbląskiego
Locja zawiera podstawowe informacje żeglugowe. Długości odcinków, umiejscowienie i dane głównych urządzeń hydrotechnicznych.
Locję podzielono na 4 części
- Śluza Miłomłyn – pochylnia Buczyniec,
- Pochylnia Buczyniec – jezioro Druzno,
- Śluza Miłomłyn – Jezioro Szeląg,
- Śluza Miłomłyn – Iława.
Śluza Miłomłyn (km 0,0) – pochylnia Buczyniec (km 36,77)
- kilometr 0,0 – Śluza Miłomłyn. W tym miejscu rozpoczyna się kilometraż w kierunkach:
- Kilometry 0,0–3,10. Kanał sztuczny z wrotami bezpieczeństwa w km 0,45.
- Kilometry 3,10–5,25. Kanał naturalny; biegnie przez jezioro Ilińsk o średniej głębokości 24 m.
- Kilometry 5,25–7,85. Kanał sztuczny, łączący jeziora Ilińsk i Ruda Woda.
- Kilometry 7,85–20,90. Na długości 13 km trasa wiedzie przez jezioro Ruda Woda. Szerokość waha się w granicach 250–500 m. Głębokość średnia – 24 m.
- W km 12,10 – odgałęzienie do jeziora Bartnickiego.
- Kilometry 20,90–22,70. Kanał sztuczny. W kilometrze 20,91 ustawiono wodowskaz Cypel.
- Kilometry 22,70–27,30. Jezioro Sambród; średnia głębokość 4,0 m. Szerokość średnia jeziora – 300 m.
- Kilometry 27,30–29,0. Odcinek szlaku łączy jeziora: Sambrockie i Piniewskie.
- Kilometry 29,00–30,50. Jezioro Piniewskie.
- Kilometry 30,50–36,77. Kanał sztuczny – prowadzi do pochylni Buczyniec. W kilometrze 36,33 wrota bezpieczeństwa.
- Zwierciadło wody na tym odcinku (od Miłomłyna do pochylni Buczyniec) znajduje się na wysokości 99,50 m n.p.m.
Pochylnia Buczyniec (km 36,77) – jezioro Druzno (km 52,00)
Trasa kanału wiedzie przez 9,2-kilometrowy odcinek na którym znajdują się suche pochylnie.
Nazwa pochylni | Kilometraż i różnica wysokości pochylni |
---|---|
Buczyniec | km 36,77 – 20,62 m |
Kąty | km 39,10 – 18,88 m |
Oleśnica | km 41,66 – 24,20 m |
Jelenie | km 43,97 – 21,99 m |
Całuny | km 46,00 – 13,83 m |
- Kilometry 46,30 – 52,00. Kanał sztuczny.
- Kilometr 52,00 – ujście do jeziora Druzno.
Różnice w wysokościach pochylni
Nazwa | Różnice wysokości w metrach |
---|---|
Pochylnia Buczyniec | 20,62 |
Pochylnia Kąty | 18,88 |
Pochylnia Oleśnica | 24,20 |
Pochylnia Jelenie | 21,99 |
Pochylnia Całuny | 13,83 |
Śluza Miłomłyn (km 0,0) – jezioro Szeląg Mały (km 33,30 km)
- Kilometry 0,0–4,62. Kanał sztuczny (między śluzami Miłomłyn i Zieloną). Zwierciadło wody na wysokości 96,30 m n.p.m.
- Kilometry 4,62–10,50. Trasa biegnie doliną rzeki Liwy, kończy się w Jeziorze Drwęckim. Zwierciadło wody na wysokości 94,9 m n.p.m.
- Kilometry 10,50–14,80. Kanał prowadzi przez jezioro Drwęckie, kończy się w mieście Ostróda. Średnia głębokość jeziora – 15 m. Zwierciadło wody na wysokości 94,9 m n.p.m.
- Kilometry 14,80–15,11. Krótki odcinek kanału sztucznego od jeziora Drwęckiego, prowadzi do śluzy Ostróda.
- Odcinek od 4,62–15,11 km jest najniższym w tej części kanału. Zwierciadło wody na wysokości 94,9 m n.p.m.
- Kilometry 15,11–15,35. Kanał sztuczny. Łączy Ostródę z jeziorem Puzy (Pauzeńskim).
- Kilometry 15,35–16,82. Kanał wiedzie przez jezioro Puzy.
- Kilometry 16,82–19,13. Kanał sztuczny łączący jezioro Puzy ze śluzą Mała Ruś.
- Kilometry 19,13–21,42. Kanał sztuczny łączący śluzę Mała Ruś z jeziorem Szeląg Wielki, rzeka Szelążnica płynie równolegle do kanału własnym korytem.
- Kilometry 21,42–31,30. Kanał prowadzi przez jezioro Szeląg Wielki.
- Kilometry 31,30-31,80. Odcinek Szelążnicy o długości 500 m łączący jezioro Szeląg Wielki z jeziorem Szeląg Mały, na nim jedyny w Polsce tunel żeglowny (wybudowany w 1876 r.) pod kilkudziesięciometrowym nasypem w poprzek jeziora. Nasypem biegnie droga i linia kolejowa między Olsztynem a Ostródą.
- Kilometry 31,80-33,30. Kanał prowadzi jeziorem Szeląg Mały, najpierw koło miejscowości Stare Jabłonki, a po przejściu przez wąską cieśninę na drugą część jeziora, koło miejscowości Staszkowo. Koniec kanału w małej osadzie Buńki na południowym końcu jeziora. Zwierciadło wody na wysokości 98,2 m n.p.m.
Śluza Miłomłyn (km 0,0) – Iława (km 32,20)
- Kilometry 0,0–10,01. (Śluza w Miłomłynie). Kanał sztuczny – trasa wiedzie do jeziora Dauby. Kanał przebiega przez jezioro Karnickie, po sztucznie usypanym nasypie o długości 484 m.
- Bramy bezpieczeństwa w km 6,50 i 8,91. Szerokość kanału – 39,0 m.
- Kilometry 10,01–11,50. Kanał biegnie przez jezioro Dauby. Średnia głębokość – 2,0 m.
- Kilometry 11,50–32,30. Kanał prowadzi przez jezioro Jeziorak. Poziom zwierciadła na odcinku Miłomłyn – Iława znajduje się na wysokości 99,50 m n.p.m.
Rewitalizacja kanału
Od sierpnia 2011 do maja 2015 roku prowadzono gruntowną rewitalizację kanału polegającą na kompleksowej przebudowie wszystkich pięciu pochylni, umocnieniu brzegów oraz odmuleniu szlaku wodnego. Żeglugę na kanale wstrzymano na 2 lata z końcem sezonu letniego 2012[25]. Wynoszący 115 mln zł koszt rewitalizacji kanału w części sfinansowano ze środków unijnych[26], a sam projekt realizowany był w ramach zatwierdzonego 12 czerwca 2007 roku przez Zarząd Województwa Warmińsko–Mazurskiego Programu Rozwoju Turystyki w obszarze Kanału Elbląskiego i Pojezierza Iławskiego[27]. Prace polegające na pogłębieniu kanału przeprowadzono w 2011 roku, a remont pochylni (wymiana wszystkich elementów mechanicznych i hydrotechnicznych, m.in. koła wodne, budynki maszynowni, turbiny napędowej, filary, torowiska, liny) w latach 2013–2015. Ponadto w Buczyńcu powstała izba historyczna z salą multimedialną oraz ekspozycją m.in. form odlewniczych urządzeń pochylni oraz dokumentów dotyczących powstania kanału, w tym tych z oryginalnymi podpisami jego budowniczego Georga Jacoba Steenke[28]. 29 maja 2015 roku na terenie pochylni Buczyniec nastąpiło otwarcie zrewitalizowanego kanału[29].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Spotyka się również nazwę Kanał Staropruski.
- ↑ Kanał Elbląski czy Kanał Ostródzko-Elbląski?. emazury.com. [dostęp 2009-05-17]. (pol.).
- ↑ Kanał Elbląski i jego twórca. info.elblag.pl. [dostęp 2009-05-17]. (pol.).
- ↑ Główny Urząd Geodezji i Kartografii podaje w wykazie nazw wód płynących., na str. 63, nazwę Kanał Elbląski.
- ↑ Dz.U. z 2011 r. nr 20, poz. 100, Rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 14 stycznia 2011.
- ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa: Kanał Elbląski zabytek.pl [dostęp 2011-01-20].
- ↑ Wyniki naszego plebiscytu: oto siedem cudów Polski. Rzeczpospolita / Presspublica, 2007-09-20. [dostęp 2011-08-31].
- ↑ Strona Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gdańsku.
- ↑ RZGW Gdańsk: Informator żeglugowy dostęp 2010-02-02.
- ↑ Program Ochrony Środowiska dla Gminy Elbląg na lata 2006–2011. s. 31. [dostęp 2013-01-29].
- ↑ Ryszard Kowalski , Cezary Wawrzyński , 100 lat żeglugi pasażerskiej Ostróda-Iława-Elbląg 1912–2012, Olsztyn: Wers, 2012, ISBN 978-83-60488-36-2 .
- ↑ Dodatek 150 lat Kanału Ostródzko-Elbląskiego do „Rzeczpospolitej” z 29 IV 2010 r. podaje jako datę przyjęcia projektu do realizacji rok 1825, a jako datę rozpoczęcia prac także rok 1846. 1825 podawana jest też przez inne źródła jako rok przekonania króla pruskiego do budowy argumentem, że „Nikt na świecie takiej budowli nie posiada”.
- ↑ Geozeta.pl.
- ↑ W źródłach spotyka się również informację, że tego dnia zainaugurowano ruch Elbląg – Miłomłyn – Iława.
- ↑ Starsze źródła podają długość 16,9 km.
- ↑ Ryszard Kowalski , Cezary Wawrzyński , 150 lat Kanału Ostróda-Elbląg 1860–2010, Olsztyn: Wers, ISBN 978-83-60488-25-6 .
- ↑ Kanał Ostróda-Elbląg: bezimienny cud architektury [online], Focus.pl [dostęp 2017-12-09] (pol.).
- ↑ Spotykana jest również informacja, że ruch towarowy wznowiono po wojnie już w 1946 roku.
- ↑ Igor Nazaruk , Kapitanowie słodkich wód [online], Metro, 18 lipca 2011 .
- ↑ Żegluga Ostródzko-Elbląska [online], zegluga.com.pl [dostęp 2019-01-16] .
- ↑ Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku.
- ↑ Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku.
- ↑ Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku.
- ↑ Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku.
- ↑ Grzegorz Szaro , Statkiem po trawie. Ostatnie rejsy przed wielkim remontem Kanału Elbląskiego [online], 23 września 2012 .
- ↑ PAP: Rewitalizacja kanału za 95 mln zł. Portal Samorządowy, 2011-07-04. [dostęp 2011-07-05]. (pol.).
- ↑ Rewitalizacja Kanału Elbląskiego.
- ↑ Maciej Sandecki , Stary Kanał Elbląski już wkrótce będzie... jak nowy [online], Gazeta Wyborcza Trójmiasto, 1 lipca 2011 .
- ↑ Kanał Elbląski znowu otwarty.