Władysław Aleksander Łubieński

Sukcesja apostolska
Data konsekracji	7 maja 1758
Miejscowość	Warszawa
Konsekrator	Adam Ignacy Komorowski
Współkonsekratorzy	Antoni Sebastian Dembowski; Kajetan Ignacy Sołtyk
Konsekrowani biskupi
Adam Stanisław Krasiński	1760
Ignacy Augustyn Kozierowski	1763
Andrzej Stanisław Młodziejowski	1767

Władysław Aleksander Łubieński
	Prymas Polski i Litwy
Kraj działania	I Rzeczpospolita
Data i miejsce urodzenia	1 listopada 1703 ; Iwanowice
Data i miejsce śmierci	21 czerwca 1767 ; Warszawa
Miejsce pochówku	bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Mikołaja w Łowiczu
	Arcybiskup gnieźnieński, Prymas Polski
Okres sprawowania	1759–1767
	Interrex
Okres sprawowania	1763–1764
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	rzymskokatolicki
Sakra biskupia	7 maja 1758
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Władysław Aleksander Łubieński herbu Pomian (ur. 1 listopada 1703 w Iwanowicach, zm. 21 czerwca 1767 w Warszawie) – arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski, interrex w 1763 roku, arcybiskup lwowski, opat komendatoryjny paradyski i tyniecki w 1760 roku^[2], kanonik gnieźnieński, scholastyk krakowskiej kapituły katedralnej w latach 1730–1758, kustosz sandomierskiej kapituły kolegiackiej w latach 1752–1759^[3], proboszcz-infułat w Łasku^[4].

Brat Floriana Łubieńskiego i opiekun jego wnuka Feliksa.

Nauka i kariera kościelna

Był starszym synem Macieja i Marianny ze Stokowskich, herbu Jelita^[5]. Studiował teologię i prawo kanoniczne na Akademii Krakowskiej, teologię w Collegium Romanum. Był wiceprezydentem Trybunału Głównego Koronnego w Piotrkowie w latach 1730 i 1731^[6]. W 1740 został pisarzem wielkim koronnym. W 1741 przybył do Drezna, gdzie pozostał na dworze Augusta III. W 1748 został opatem komendatoryjnym w Paradyżu. W 1758 mianowany arcybiskupem lwowskim. W 1759 został arcybiskupem gnieźnieńskim i prymasem Polski. Przebywał głównie w Skierniewicach i Łowiczu, finansując przebudowę katedry w Gnieźnie.

Interrex

Po śmierci Augusta III został interreksem Polski. Jeszcze za jego życia spiskował z familią Czartoryskich chcąc dokonać zamachu stanu przy pomocy wojsk rosyjskich. Łubieński był człowiekiem próżnym, ceniącym chwilową władzę i korzystającym z niej. Obsadzał swych krewnych i przyjaciół na lukratywnych posadach. W listopadzie 1763 roku wyznaczając osoby na poselstwa do obcych dworów, uwzględnił przede wszystkim swych krewnych. Posłem do Rzymu, Neapolu i Wenecji został ksiądz Maciej Józef Łubieński, do Petersburga – Kazimierz Łubieński, do Wersalu i Lunéville – Franciszek Bieliński, do Hagi, Madrytu, Londynu, Lizbony i Turynu – Józef Poniński, do Drezna Teodor Potocki, do Wiednia – Maksymilian Ossoliński, do Berlina – Stanisław Kostka Gadomski, do Sztokholmu i Kopenhagi – Izydor Ostroróg. Wszystkich tych dyplomatów bardzo szczodrze opłacił. Ich misje nie odgrywały większej roli.

Człowiekiem, którego rad Łubieński prawie zawsze słuchał, był ksiądz Andrzej Stanisław Młodziejowski. Ten inteligentny i chciwy prałat namówił Łubieńskiego do jednoznacznego opowiedzenia się po stronie Czartoryskich i Rosji.^{[potrzebny przypis]}

W korespondencji z Fryderykiem II i Katarzyną II tytułował ich „Królem w Prusiech” i „Imperatorową Wszechrosji”, które to tytuły nie były dotąd uznawane przez Rzeczpospolitą. Tytuły te uznał oficjalnie na sejmie konwokacyjnym 1764 roku. Oni odwdzięczali się stosowaną wobec niego zaszczytną formułą „Celcissimus princeps”, której nie używano dotąd wobec żadnego interrexa^{[potrzebny przypis]}.

13 kwietnia 1764 wobec zbrojnej interwencji Katarzyny II, Jan Klemens Branicki i grupa przychylnych mu senatorów zażądała by prymas Łubieński zwołał pospolite ruszenie, ten jednak odmówił, wtedy grupa 14 senatorów przesłała pisma do dworów w Petersburgu i Berlinie wzywające do nieingerowania w sprawy polskie^{[potrzebny przypis]}. Poseł rosyjski Herman Karl von Keyserling zdecydował się pisma nie przyjąć, pod pozorem że tytulatura imperatorowej jest w niej źle napisana, przyjęli ją natomiast Gédéon Benoît i król Fryderyk II, nie chcąc zrażać do końca tych, którzy widzieli oparcie dla Polski w Prusach. Poseł austriacki Florimont-Claude Mercy-Argenteau, zachęcał Branickiego i jego stronników do konfederacji, lecz nie udało się ostatecznie jej zorganizować. Był elektorem Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1764 roku z województwa poznańskiego^[7].

25 listopada 1764 koronował Stanisława Augusta Poniatowskiego na króla Polski w kolegiacie św. Jana w Warszawie. Jako stronnik Rosji pobierał wówczas stałą pensję z ambasady rosyjskiej w wysokości 500 000 złp.^[8] W 1765 został kawalerem Orderu Świętego Stanisława^[9].

Był członkiem konfederacji Czartoryskich w 1764 roku^[10]. Zwycięzcy w elekcji 1764 roku, stronnicy Poniatowskiego, Czartoryscy pozbawili hetmana Branickiego władzy nad wojskiem, czego Austriacy i Francuzi chcieli uniknąć, by zachować wpływy w Rzeczypospolitej. 7 czerwca 1764 ambasador Francji Antoine-René de Voyer de Paulmy, markiz d’Argenson oświadczył prymasowi, że wraca do Francji, ponieważ „w Polsce nastąpiło rozdwojenie, a on nie może przebywać w jednej jej części”. Łubieński, który spodziewał się podobnych słów i któremu ambasador rosyjski Herman Karl von Keyserling miał nakazać grać ostro, odpowiedział, że wobec tego nie uważa on już de Paulmy’ego za ambasadora. Skutkiem czego Francuzi zlikwidowali swą placówkę dyplomatyczną w Warszawie. 9 czerwca opuścił ją Paulmy, a 16 lipca Hennin i Monnet. Na znak solidarności sojuszniczej, Warszawę opuścili także reprezentant Austrii – Florimont-Claude Mercy-Argenteau i Hiszpanii. Później kraje „systemu południowego” zwlekały z uznaniem Poniatowskiego.

W 1764 roku został wyznaczony senatorem rezydentem^[11]. Tego samego roku przejął formalnie opiekę nad osieroconym przez ojca pięcioletnim wnukiem swego brata, Feliksem^[12] i załatwił żeby chłopiec stał się podopiecznym dzieckiem króla Prus Fryderyka II^[13].

Prawdopodobnie został otruty przez Rosjan w 1767 roku, gdyż nie chciał podporządkować się planom równouprawnienia dysydentów, wysuwanym przez posła rosyjskiego Nikołaja Repnina. Rodzina prymasa natomiast o jego otrucie podejrzewała biskupa Andrzeja Młodziejowskiego^[14].

W 1758 odznaczony Orderem Orła Białego^[15].

Pochowany w kolegiacie Wniebowzięcia NMP i św. Mikołaja w Łowiczu^[16].

Prace

Autor prac:

Geografia komplikacyjna
Świat we wszystkich swoich częściach

Przypisy

↑ Krzysztof R. Prokop, Wiadomości do biografii biskupów oraz opatów i ksień z ziem Rzeczypospolitej Obojga Narodów z osiemnastowiecznej prasy warszawskiej doby saskiej i stanisławowskiej (1729-1795), w: Archiwa, Biblioteki I Muzea Kościelne, t. 86, 2006, s. 309.
↑ Kolęda warszawska na rok 1760, Warszawa 1760, [b.n.s].
↑ Jan Szczepaniak, Spis prałatów i kanoników kapituły katedralnej oraz kapituł kolegiackich diecezji krakowskiej (XVIII wiek), Kraków 2008, s. 14, 30.
↑ Jan Wiśniewski, Katalog prałatów i kanoników sandomierskich od 1186–1926 r. tudzież sesje kapituły sandomierskiej od 1581 do 1866 r., Radom 1928, s. 194.
↑ Kruszyk, Bernadeta: Archidiecezja gnieźnieńska, Poczet Arcybiskupów: Władysław Łubieński. [dostęp 2020-09-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-10-22)].
↑ Arcybiskupi gnieźnieńscy: prymasowie i metropolici polscy od roku 1000 aż do roku 1821, czyli do połączenia arcybiskupstwa gnieźnieńskiego z biskupstwem poznańskim. Według źródeł archiwalnych oprac. Jan Korytkowski, t. 5, Poznań 1892, s. 5.
↑ Akt elekcyi Roku Tysiąć Siedemset Sześćdziesiątego Czwartego, Miesiąca Sierpnia, Dnia dwudziestego siódmego, s. 35.
↑ Tadeusz Korzon Wewnętrzne Dzieje Polski za Stanisława Augusta (1764-1794) Warszawa 1897 t. IV s. 42.
↑ Zbigniew Dunin-Wilczyński, Order Św. Stanisława, Warszawa 2006 s. 177.
↑ Volumina Legum, t. VII, Petersburg 1860, s. 90.
↑ Volumina Legum, t. VII, Petersburg 1860, s. 169.
↑ Notka: Celestyn Łubieński, syn zmarłego Floriana, i ojciec Feliksa sam zmarł w 1759. Tymczasem wdowa i matka, Paula z Szembeków, prędko poślubiła Jana Prospera Potockiego. Niemowlę zostało odstawione na wychowanie do babki Szembekowej do piątego roku życia kiedy to pieczę nad nim przejął stryjeczny dziad, Prymas Polski. Stąd przyszły minister sprawiedliwości zawdzięczał stryjowi „znakomity start w życiu”
↑ Władysław Chomętowski, Pamiętnik Feliksa hr. Łubieńskiego ministra sprawiedliwości, Warszawa 1876 (djvu).
↑ Marceli Kosman: Między ołtarzem a tronem. Poznań 2000, s.199.
↑ Marta Męclewska, Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705-2008, Zamek Królewski, Warszawa 2008, s. 191.
↑ Krzysztof Rafał Prokop, Nekropolie biskupie w nowożytnej Rzeczypospolitej (XVI–XVIII w.), Kraków-Warszawa 2020, s. 137.

Bibliografia

Emanuel Rostworowski: Łubieński Władysław Aleksander h. Pomian. W: Polski Słownik Biograficzny. T. XVIII. Wrocław – Warszawa – Kraków, 1973, s. 505–511.
Encyklopedia Katolicka. T. XI. KUL, Lublin 2006.
Historia Dyplomacji Polskiej, tom II 1572-1795 pod red. Zbigniewa Wójcika, PWN, Warszawa 1982, s. 495-497.

Linki zewnętrzne

Catholic-hierarchy
Publikacje Władysława Aleksandra Łubieńskiego w bibliotece Polona
Łubieński Władysław Aleksander h. Pomian. Internetowy Polski Słownik Biograficzny [dostęp 2022-01-13].

[1] Krzysztof R. Prokop, Wiadomości do biografii biskupów oraz opatów i ksień z ziem Rzeczypospolitej Obojga Narodów z osiemnastowiecznej prasy warszawskiej doby saskiej i stanisławowskiej (1729-1795), w: Archiwa, Biblioteki I Muzea Kościelne, t. 86, 2006, s. 309.

[2] Kolęda warszawska na rok 1760, Warszawa 1760, [b.n.s].

[3] Jan Szczepaniak, Spis prałatów i kanoników kapituły katedralnej oraz kapituł kolegiackich diecezji krakowskiej (XVIII wiek), Kraków 2008, s. 14, 30.

[4] Jan Wiśniewski, Katalog prałatów i kanoników sandomierskich od 1186–1926 r. tudzież sesje kapituły sandomierskiej od 1581 do 1866 r., Radom 1928, s. 194.

[5] Kruszyk, Bernadeta: Archidiecezja gnieźnieńska, Poczet Arcybiskupów: Władysław Łubieński. [dostęp 2020-09-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-10-22)].

[6] Arcybiskupi gnieźnieńscy: prymasowie i metropolici polscy od roku 1000 aż do roku 1821, czyli do połączenia arcybiskupstwa gnieźnieńskiego z biskupstwem poznańskim. Według źródeł archiwalnych oprac. Jan Korytkowski, t. 5, Poznań 1892, s. 5.

[7] Akt elekcyi Roku Tysiąć Siedemset Sześćdziesiątego Czwartego, Miesiąca Sierpnia, Dnia dwudziestego siódmego, s. 35.

[8] Tadeusz Korzon Wewnętrzne Dzieje Polski za Stanisława Augusta (1764-1794) Warszawa 1897 t. IV s. 42.

[9] Zbigniew Dunin-Wilczyński, Order Św. Stanisława, Warszawa 2006 s. 177.

[10] Volumina Legum, t. VII, Petersburg 1860, s. 90.

[11] Volumina Legum, t. VII, Petersburg 1860, s. 169.

[12] Notka: Celestyn Łubieński, syn zmarłego Floriana, i ojciec Feliksa sam zmarł w 1759. Tymczasem wdowa i matka, Paula z Szembeków, prędko poślubiła Jana Prospera Potockiego. Niemowlę zostało odstawione na wychowanie do babki Szembekowej do piątego roku życia kiedy to pieczę nad nim przejął stryjeczny dziad, Prymas Polski. Stąd przyszły minister sprawiedliwości zawdzięczał stryjowi „znakomity start w życiu”

[13] Władysław Chomętowski, Pamiętnik Feliksa hr. Łubieńskiego ministra sprawiedliwości, Warszawa 1876 (djvu).

[14] Marceli Kosman: Między ołtarzem a tronem. Poznań 2000, s.199.

[15] Marta Męclewska, Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705-2008, Zamek Królewski, Warszawa 2008, s. 191.

[16] Krzysztof Rafał Prokop, Nekropolie biskupie w nowożytnej Rzeczypospolitej (XVI–XVIII w.), Kraków-Warszawa 2020, s. 137.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

Prymasi Polski	Mikołaj Trąba (1417–1422) Wojciech Jastrzębiec (1423–1436) Wincenty Kot (1436–1448) Władysław Oporowski (1449–1453) Jan Sprowski (1453–1464) Jan Gruszczyński (1464–1473) Jakub z Sienna (1474–1480) Zbigniew Oleśnicki (1481–1493) Fryderyk Jagiellończyk (1493–1503) Andrzej Boryszewski (1503–1510) Jan Łaski (1510–1531) Maciej Drzewicki (1531–1535) Andrzej Krzycki (1535–1537) Jan Latalski (1537–1540) Piotr Gamrat (1541–1545) Mikołaj Dzierzgowski (1545–1559) Jan Przerębski (1559–1562) Jakub Uchański (1562–1581) Stanisław Karnkowski (1581–1603) Jan Tarnowski (1603–1605) Bernard Maciejowski (1605–1608) Wojciech Baranowski (1608–1615) Wawrzyniec Gembicki (1616–1624) Henryk Firlej (1624–1626) Jan Wężyk (1627–1638) Jan Lipski (1638–1641) Maciej Łubieński (1641–1652) Andrzej Leszczyński (1653–1658) Wacław Leszczyński (1659–1666) Mikołaj Jan Prażmowski (1666–1673) Kazimierz Florian Czartoryski (1673–1674) Andrzej Olszowski (1674–1677) Jan Stefan Wydżga (1677–1685) Michał Stefan Radziejowski (1687–1705) Stanisław Szembek (1706–1721) Teodor Potocki (1723–1738) Krzysztof Antoni Szembek (1739–1748) Adam Ignacy Komorowski (1749–1759) Władysław Aleksander Łubieński (1759–1767) Gabriel Podoski (1767–1777) Antoni Kazimierz Ostrowski (1777–1784) Michał Jerzy Poniatowski (1785–1794) Ignacy Krasicki (1795–1801) Ignacy Antoni Raczyński (1807–1818) Tymoteusz Gorzeński (1821–1825) Teofil Wolicki (1828–1829) Marcin Dunin (1831–1842) Leon Przyłuski (1845–1865) Mieczysław Ledóchowski (1866–1886) Juliusz Józef Dinder (1886–1890) Florian Stablewski (1891–1906) Edward Likowski (1914–1915) Edmund Dalbor (1915–1926) August Hlond (1926–1948) Stefan Wyszyński (1948–1981) Józef Glemp (1981–2009) Henryk Muszyński (2009–2010) Józef Kowalczyk (2010–2014) Wojciech Polak (od 2014)
Prymasi Królestwa Polskiego	Franciszek Skarbek-Malczewski (1818–1819) Szczepan Hołowczyc (1819–1822) Wojciech Józef Skarszewski (1824–1827) Jan Paweł Woronicz (1828–1829) Aleksander Kakowski (1925–1938)
Prymasi Galicji i Lodomerii	Andrzej Alojzy Ankwicz (1815–1833) Franz Xavier Luschin (1834–1835) Franciszek de Paula Pisztek (1835–1846) Michał Lewicki (1848–1858)