Przejdź do zawartości

Ryga: Różnice pomiędzy wersjami

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Mathiasrex (dyskusja | edycje)
345 374 edycje
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
Linia 44: Linia 44:
W czasie [[Wojna polsko-szwedzka (1600–1611)|II wojny polsko-szwedzkiej]] w 1601 r. pod miastem wojska polskie rozbiły wojska szwedzkie, a w 1605 we wsi [[Salaspils|Kircholm]], 25 km od Rygi, wojska Rzeczypospolitej [[Bitwa pod Kircholmem|pokonały przeważające siły szwedzkie]].
W czasie [[Wojna polsko-szwedzka (1600–1611)|II wojny polsko-szwedzkiej]] w 1601 r. pod miastem wojska polskie rozbiły wojska szwedzkie, a w 1605 we wsi [[Salaspils|Kircholm]], 25 km od Rygi, wojska Rzeczypospolitej [[Bitwa pod Kircholmem|pokonały przeważające siły szwedzkie]].


W czasie [[Wojna polsko-szwedzka (1621–1626)|IV wojny polsko-szwedzkiej]] król Szwecji [[Gustaw II Adolf]] obległ miasto 21 sierpnia 1621 r. Rygi bronił garnizon liczący 900 polskich żołnierzy oraz 3700 mieszczan z milicji miejskiej z artylerią. Po miesięcznym oblężeniu i odparciu trzech szturmów Ryga skapitulowała 25 września. Leżący niedaleko [[Dyjament]] (dziś dzielnica miasta), którego broniła tylko jedna [[kompania]] piechoty, poddał się dopiero 2 października. Ryga pozostała pod panowaniem Szwedów na mocy rozejmu w [[Rozejm w Altmarku|Altmarku]] z 1629 r. Panowanie szwedzkie nad Rygą potwierdził ''de iure'' dopiero [[pokój oliwski|pokój w Oliwie]] w 1660 r.
W czasie [[Wojna polsko-szwedzka (1621–1626)|IV wojny polsko-szwedzkiej]] król Szwecji [[Gustaw II Adolf]] obległ miasto 21 sierpnia 1621 r. Rygi bronił garnizon liczący 900 polskich żołnierzy oraz 3700 mieszczan z milicji miejskiej z artylerią. Po miesięcznym oblężeniu i odparciu trzech szturmów Ryga skapitulowała 25 września. Leżący niedaleko [[Dyjament]] (dziś dzielnica miasta), którego broniła tylko jedna [[kompania]] piechoty pod dowództwem Jana Schawarzhofa, poddał się dopiero 2 października. Ryga pozostała pod panowaniem Szwedów na mocy rozejmu w [[Rozejm w Altmarku|Altmarku]] z 1629 r. Panowanie szwedzkie nad Rygą potwierdził ''de iure'' dopiero [[pokój oliwski|pokój w Oliwie]] w 1660 r.


=== Ryga pod panowaniem Szwecji (1621-1710) ===
=== Ryga pod panowaniem Szwecji (1621-1710) ===

Wersja z 17:49, 11 mar 2019

Ryga
Rīga
Ilustracja
Panorama Starego Miasta w Rydze
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Łotwa

Region

Ryga

Burmistrz

Nił Uszakow

Powierzchnia

307,17 km²

Wysokość

6 m n.p.m.

Populacja (01.01.2017)
• liczba ludności
• gęstość


641 423
2 274,1 os./km²

Nr kierunkowy

+371 67

Kod pocztowy

LV-10(01-84)

Tablice rejestracyjne

LV

Położenie na mapie Łotwy
Mapa konturowa Łotwy, w centrum znajduje się punkt z opisem „Ryga”
Ziemia56°58′N 24°08′E/56,966667 24,133333
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Ryga (łot. Rīga [ˈriːɡa], niem. Riga, lit. Ryga, est. Riia, liw. Rīgõ, fin. Riika, jidysz ריגע, Rige, ros. Рига, Riga, ukr. Рига, Ryha) – stolica i największe miasto Łotwy, położone nad rzeką Dźwiną w pobliżu jej ujścia do Bałtyku w Zatoce Ryskiej. Jest głównym ośrodkiem gospodarczo-przemysłowym, komunikacyjnym (port morski, lotniczy i węzeł kolejowy Ryga Centralna), kulturalnym i naukowym kraju. Zabytkowe Stare Miasto wpisane na listę światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UNESCO. Stanowi jedno z największych w Europie skupisk architektury secesyjnej. W przeszłości ludność miasta dochodziła nawet do 900 tys. mieszkańców, w 2017 liczba ludności Rygi wynosiła około 640 tys. osób.

Historia

Dzieje najstarsze

Już w X wieku istniała rozwinięta osada plemienia Liwów u ujścia Dźwiny. Obecne miasto zostało założone w 1201 przez biskupa Alberta von Buxhövden i szybko stało się, jako jeden z członków Hanzy od 1282 roku, ważnym ośrodkiem handlowym na wybrzeżu Bałtyku. W 1207 roku rozpoczęto budowę murów miejskich. Po 1225 roku legat papieski Wilhelm z Modeny przyznał mieszczanom prawa, które mieli kupcy niemieccy w Visby na Gotlandii. W średniowieczu Ryga była jednym z najważniejszych portów bałtyckich. Od tego momentu zaczęły się w Rydze, jak i całej Łotwie silne wpływy niemieckiej kultury, języka niemieckiego i niemieckie osadnictwo, a sytuacja ta trwała setki lat. Po 1237 roku posiadłości i prawa zakonu kawalerów mieczowych na terenie miasta przejął zakon krzyżacki. Od 1255 Ryga była siedzibą katolickiej archidiecezji Prus, Inflant i Estonii, której podlegała m.in. diecezja chełmińska i diecezja warmińska. W związku z próbami przejęcia władzy w mieście przez zakon krzyżacki, w 1297 roku mieszczanie Rygi zburzyli dwór krzyżacki i wymordowali jego załogę. Konflikt trwał do 1330 roku, gdy wojska zakonne zmusiły miasto do poddania się. W 1366 roku wielki mistrz zrzekł się władzy nad miastem, zastrzegając jedynie prawo do posiadania zamku. W 1366 papież ustanowił królów Polski opiekunem arcybiskupstwa ryskiego. W 1452 roku zakon krzyżacki i arcybiskup Sylwester Stodewescher zawarli w Kircholmie ugodę, na mocy której podzielili się władzą nad miastem. W 1484 roku mieszczanie zbuntowali się ponownie i zburzyli zamek krzyżacki, jednak po kilku latach musieli się ponownie podporządkować zakonowi, którego pozycja jednak szybko w następnych latach zaczęła słabnąć. W latach 1521–1524 Ryga stała się miastem luterańskim.

Ryga w Rzeczypospolitej (1561-1621)

Panorama Rygi w 1572 roku

28 listopada 1561 na mocy paktu wileńskiego Inflanty oddały się pod opiekę królowi Zygmuntowi Augustowi, a Gotthard Kettler otrzymał w lenno Kurlandię i Semigalię. W dniu 5 marca 1562 na zamku w Rydze Kettler złożył hołd lenny Zygmuntowi II Augustowi, który w zastępstwie króla polskiego przyjął Mikołaj Radziwiłł Czarny. Po unii lubelskiej w 1569 Ryga znalazła się pod wspólnym panowaniem Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Pod polską władzą zamek w Rydze znajdował się od 1565 r., natomiast w roku następnym utworzono w Rydze kasztelanię. W 1566 r. nastąpiła sekularyzacja i w efekcie likwidacja arcybiskupstwa w Rydze.

W obrębie państwa polsko-litewskiego Ryga otrzymała najpierw 20 lat autonomii (Freiheistsjahre) i po upływie tego okresu król Stefan Batory podpisał 15 stycznia 1581 r. akt poddania się Rygi jego władzy. Po pokonaniu Iwana Groźnego w 1582 r. król uroczyście wjechał do miasta przez bramę Marschallpforte, a następnie w tym samym roku założył w nim kolegium jezuickie. W listopadzie 1582 r. Sejm Rzeczypospolitej zatwierdził nowy przywilej dla miasta Corpus Privilegiorum Stephaneum. Król Stefan Batory nadał Rydze prawo składu w 1581 i 1582 roku[1]. . W 1584 r. miasto zawarło specjalną konwencję ułatwiającą handel z Wielkim Księstwem Litewskim. W latach 1584–1589 miastem wstrząsnęły niepokoje określane jako „rozruchy kalendarzowe”, których tłem było wprowadzenie kalendarza gregoriańskiego, spór o kościół św. Jakuba pomiędzy katolikami a protestantami i w konsekwencji wypędzenie jezuitów oraz konflikt między Radą Miejską a Gildiami o władzę w mieście. W trakcie starć publicznie stracono w 1586 r. dwóch stronników króla Polski: wójta Testiusza i syndyka Wellinga. Nastroje uspokoiły się w czasie panowania Zygmunta III Wazy, gdy pod mury miasta podeszły wojska wojewody wendeńskiego Jerzego Farensbacha i stracono dwóch przywódców gildii protestanckiej notariusza Gizego i ławnika Brynka.

3 grosze Zygmunta III Wazy z mennicy ryskiej

W okresie panowania Rzeczypospolitej w ryskiej mennicy bito polskie monety.

Miasto pod panowaniem polskim zaczęło się dynamicznie rozwijać, czego dowodem był wzrost liczebności cechów rzemieślniczych z 8 do 24. W 1588 r. N. Mollin otworzył w mieście pierwszą drukarnię, którą wzorował na drukarni hetmana Jana Zamoyskiego w Zamościu. W 1589 r. miasto złożyło przysięgę wierności nowemu królowi Polski Zygmuntowi III Wazie. W 1601 r. sądy miejskie podporządkowano bezpośrednio najwyższym sądom królewskim w Warszawie. W 1603 r. król Zygmunt III zezwolił miastu na zatrzymywanie połowy otrzymywanych ceł.

W czasie II wojny polsko-szwedzkiej w 1601 r. pod miastem wojska polskie rozbiły wojska szwedzkie, a w 1605 we wsi Kircholm, 25 km od Rygi, wojska Rzeczypospolitej pokonały przeważające siły szwedzkie.

W czasie IV wojny polsko-szwedzkiej król Szwecji Gustaw II Adolf obległ miasto 21 sierpnia 1621 r. Rygi bronił garnizon liczący 900 polskich żołnierzy oraz 3700 mieszczan z milicji miejskiej z artylerią. Po miesięcznym oblężeniu i odparciu trzech szturmów Ryga skapitulowała 25 września. Leżący niedaleko Dyjament (dziś dzielnica miasta), którego broniła tylko jedna kompania piechoty pod dowództwem Jana Schawarzhofa, poddał się dopiero 2 października. Ryga pozostała pod panowaniem Szwedów na mocy rozejmu w Altmarku z 1629 r. Panowanie szwedzkie nad Rygą potwierdził de iure dopiero pokój w Oliwie w 1660 r.

Ryga pod panowaniem Szwecji (1621-1710)

W latach 1656–1661 w czasie wojny szwedzko-rosyjskiej Rosjanie po raz pierwszy podjęli próbę zdobycia miasta. W trakcie III wojny północnej w 1700 roku miasto obległy wojska saskie króla Augusta II Mocnego, który zdobyciem miasta chciał wzmocnić swoją pozycję wobec szlachty polskiej.

Ryga w carskiej Rosji (1710-1917)

Ryga ok. 1890-1900

W 1710 r. po bitwie pod Połtawą miasto zdobyli Rosjanie, jednak niedaleka Łatgalia nadal do 1772 r. pozostała w rękach polskich. W 1721 roku Szwecja w traktacie nysztackim uznała przynależność Rygi do Rosji. W 1782 roku powstał pierwszy teatr publiczny. W 1796 stała się stolicą guberni inflanckiej. W 1812 roku wojska napoleońskie palą przedmieścia miejskie, odbudowane następnie przez generał-gubernatora inflanckiego Filippo Paulucciego[2]. W 1854 r. podczas wojny krymskiej port został zablokowany przez flotę brytyjską. W latach 1857–1863 zburzono fortyfikacje miejskie i rozpoczęto zakładanie bulwarów. W latach 1858–1861 nastąpiła pierwsza masowa migracja ludności łotewskiej ze wsi do Rygi, co spowodowało wzrost jej znaczenia w mieście. W 1881 r. ludność miasta liczyła już 170 tys. mieszkańców, w tym 67 tys. posługiwało się językiem niemieckim (40%), 50 tys. łotewskim (30%), 32 tys. rosyjskim (19%) i 3,2 tys. językiem polskim (2%)[3]. W 1905 r. miastem wstrząsają rozruchy robotnicze. W trakcie I wojny światowej Ryga została zdobyta przez Niemców 3 września 1917 r.

Ryga w Republice Łotewskiej (1918-1940)

W latach 1918–1940 stolica Republiki Łotewskiej. W dniu 11 listopada 1919 roku pod Rygą wojska łotewsko-estońskie pokonały białą Zachodnią Armię Ochotniczą generała Bermondta-Awałowa. 18 marca 1921 podpisano tu traktat pokojowy między Polską a Rosją. W 1935 roku Łotysze stanowili ok. 65% mieszkańców.

Ryga podczas II wojny światowej i w składzie ZSRR (1940-1991)

Przykład sowieckiej zabudowy blokowej na ryskim osiedlu

W 1940 wcielona do ZSRR. W dniu 1 lipca 1941 r. w początkowej fazie operacji Barbarossa zajęta przez Niemców, z wydatnym udziałem powstańców łotewskich. W dniu 13 października 1944 zdobyta ponownie przez Armię Czerwoną i wcielona do ZSRR. Na skutek działań wojennych wiele obiektów miejskich ulega zniszczeniu. W 1949 r. nastąpiła kolejna wywózka mieszkańców miasta na Syberię. W związku z masowym napływem Rosjan do miasta, w 1979 r. liczba Łotyszy w Rydze spada do 38%.

Ryga w Republice Łotewskiej

Od 21 sierpnia 1991 ogłoszenie niepodległości przez Łotwę, miasto ponownie stolicą państwa łotewskiego. W 2003 w stolicy Łotwy został zorganizowany 48. Konkurs Piosenki Eurowizji. Największą imprezą międzynarodową, jaką dotąd gościła Ryga (oraz cała Łotwa) stały się Mistrzostwa Świata w Hokeju na Lodzie w 2006 roku. W 2013 roku w Rydze doszło do katastrofy budowlanej, w której zginęły 54 osoby.

Mikrorejony

Ryga – zdjęcie satelitarne Landsat
Gotycka zabudowa Starego Miasta

Powszechnie przyjmuje się podział miasta na 47 mikrorejonów:

Panorama miasta
Panorama miasta

Ważniejsze miejsca i zabytki

Ryga, plac ratuszowy (Rātslaukums) i dom Bractwa Czarnogłowych; widoczny pomnik Rolanda
Dom Kotów
Budynek szwajcarskiej restauracji Alpenrose – Jauniela iela 16

Miasto leży na trasie Europejskiego Szlaku Gotyku Ceglanego. W 1997 ryska starówka została wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO[4]. Do najbardziej znanych zabytków i charakterystycznych miejsc Rygi należą:

Polonica

Plac Zamkowy wraz z kościołem Matki Boskiej Bolesnej
  • W katedrze w jednej z kaplic został pochowany podkomorzy króla Zygmunta III Wazy rotmistrz wojsk polskich Kacper Tyzenhaus z małżonką.
  • W kościele św. Jakuba posługę sprawował i wygłaszał kazania Piotr Skarga. W 1582 roku król Stefan Batory ze swej rezydencji na zamku przychodził do tego kościoła na msze.
  • W kościele św. Franciszka (Sv. Franciska Romas katolu baznica) z 1889 roku pod ołtarzem głównym został pochowany Stanisław Sołtan marszałek nadworny Wielkiego Księstwa Litewskiego i późniejszy zesłaniec syberyjski. Pierwotnie grób znajdował się w kaplicy na której postawiono obecny kościół. Na terenie dawnego cmentarza przykościelnego (od 1908 roku Ogrodu Pokoju) byli pochowani pisarz hrabia Leon Potocki (1799–1864) oraz założyciel akademickiej korporacji „Arkonia” Karol Gąsowski (zm. 1879)
  • przy uliczce Polska Brama (Poļu Gate) znajduje się kościół Matki Boskiej Bolesnej z 1784 roku, który został wzniesiony w związku z obecnością w mieście polskojęzycznej ludności katolickiej.
  • Zamek w Rydze był rezydencją polskich namiestników m.in. Jana Hieronima Chodkiewicza i księcia Jerzego Radziwiłła.
  • Na Politechnice Ryskiej (obecnie Uniwersytet Techniczny, łot. Rīgas Tehniskā Universitāte) studiował Ignacy Mościcki (prezydent Rzeczypospolitej w latach 1926–1939), fakt ten upamiętnia dwujęzyczna tablica umieszczona przy wejściu do budynku dawnego Wydziału Chemii
  • Na Politechnice Ryskiej powstały jedne z najstarszych polskich korporacji akademickich: Arkonia i Welecja.
  • W okresie międzywojennym w Rydze funkcjonowały polskojęzyczna Miejska Szkoła Średnia i Teatr Polski.
  • Od 1990 roku miasto jest siedzibą Związku Polaków na Łotwie.

Populacja

Detal ryskiej architektury secesyjnej
Widok z wieży kościoła św. Piotra na katedrę luterańską i Dźwinę
Rok Populacja
1767 19 500
1800 29 500
1840 60 000
1867 102 600
1881 169 300
1897 282 200
1913 517 500
1920 185 100
1930 377 900
1940 353 800
Rok Populacja
1941 335 200
1945 228 200
1950 482 300
1955 566 900
1959 580 400
1965 665 200
1970 731 800
1975 795 600
1979 835 500
1987 900 300
Rok Populacja
1990 909 135
1991 900 455
1992 889 741
1993 863 657
1994 843 552
1995 824 988
1996 810 172
1997 797 947
1998 786 612
1999 776 008
Rok Populacja
2000 764 329
2001 756 627
2002 747 157
2003 739 232
2004 735 241
2005 731 762
2010 706 413
2011 703 581
2012 699 203
2013 696 618

Narodowości

W czasie ZSRR w Rydze osiedliło się wielu Rosjan, Ukraińców i Białorusinów, którzy mieszkają tam do dziś, większość z nich nie zna języka łotewskiego. Dane za 2013:

% Narodowość
42,5% Łotysze
39,8% Rosjanie
4,0% Białorusini
3,8% Ukraińcy
1,9% Polacy
0,9% Żydzi
7,1% pozostali

Szkoły wyższe

Uniwersytet Łotwy

Muzea

Transport

Typowy tabor tramwajowy – Tatra T3 w Rydze

W Rydze funkcjonują port lotniczy, port morski oraz największa stacja kolejowa na Łotwie. Komunikację miejską obsługują zarówno tramwaje jak i trolejbusy.

Sport

W Rydze działa wiele klubów sportowych, do bardziej znanych należą kluby piłkarskie: Skonto FC, Dinamo-Rīnuži/LASD Ryga, FK Rīga, FK Daugava Ryga, a hokej na lodzie reprezentuje tutaj Dinamo Ryga. Głównymi obiektami sportowymi Rygi są Stadion Skonto oraz hale Arēna Rīga i Skonto Arena.

W 1937 w Rydze odbyły się Mistrzostwa Europy w Koszykówce, a w 2006 Mistrzostwa Świata w Hokeju na Lodzie.

Ludzie związani z miastem

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Rygą.

Miasta partnerskie

Ryska akademia sztuki

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Stan Lewicki, Historja handlu w Polsce na tle przywilejów handlowych : (prawo składu), Warszawa 1920, s. 148.
  2. ↑ Residents of Riga.
  3. ↑ G. Manteuffel, Inflanty Polskie oraz listy znad Bałtyku, Kraków 2009, s. 330.
  4. ↑ Ryga. Może nie bliźniaczka, ale na pewno siostrzane miasto Gdańska
  5. ↑ Ryga
  6. ↑ Rīgas sadraudzības pilsētas. (łot.).

Linki zewnętrzne

Podział administracyjny Łotwy
Gminy
Miasta wydzielone

Flaga Łotwy

Podział administracyjny Łotwy (do 2009)
Okręgi
Miasta wydzielone

Flaga Łotwy

Stolice państw Europy
Stolice niepodległych państw
Stolice terytoriów zależnych
i państw nieuznawanych
Związek Hanzeatycki
Region nadreński
(Ren – Moza)
Region IJssel i Zuiderzee
Wybrzeże Morza Północnego
Między Renem i Wezerą
(Westfalia)
Między Wezerą i Łabą
(Dolna Saksonia)
Niemcy środkowe
(na południe do Harzu
między górną Wezerą i Soławą)
Brandenburgia
Południowe wybrzeże Bałtyku
w granicach cesarstwa
Prusy, Polska
Inflanty
Szwecja

Proporzec hanzeatycki

Główny szlak Ligi Hanzeatyckiej

Lubeka – Stolica Ligi Hanzeatyckiej

  1. ↑ a b c d e f miasto-przywódca rejonu lub okręgu
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t miasto odegrało poważną rolę w Hanzie
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ryga&oldid=56123715”