Przejdź do zawartości

Irak: Różnice pomiędzy wersjami

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja nieprzejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m MalarzBOT: zmiana szablonu {{Państwo stary szablon infobox}} na {{Państwo infobox}}
Nie podano opisu zmian
Znaczniki: Wycofane Z urządzenia mobilnego Z wersji mobilnej (przeglądarkowej)
Linia 13: Linia 13:
|konstytucja = [[Konstytucja Iraku]]
|konstytucja = [[Konstytucja Iraku]]
|stolica = [[Bagdad]]
|stolica = [[Bagdad]]
|data powstania =
|data powstania = 3 października 1932
|data likwidacji =
|data likwidacji =
|władca =
|władca =

Wersja z 11:18, 27 wrz 2024

Republika Iraku
‏جمهورية العراق‎
Dżumhurijjat al-Irak
كۆماری عێراق
Komarî 'Êraq
Godło Flaga
Godło Flaga
Dewiza: ‏لله أكبر‎
trb. Allāhu Akbar
(Allah jest wielki)
Hymn: ‏موطني‎
trb. Mawtini
(Moja ojczyzno)
Ustrój polityczny

republika federalna

Konstytucja

Konstytucja Iraku

Stolica

Bagdad

Data powstania

3 października 1932

Prezydent

Abdul Latif Raszid

Premier

Muhammad Szija as-Sudani

Powierzchnia

438 317[a] km²

Populacja (2017)
• liczba ludności


38 858 000[1]

• gęstość

69,54 os./km²

Kod ISO 3166

IQ

Waluta

dinar iracki (IQD)

Telefoniczny nr kierunkowy

+964

Domena internetowa

.iq

Kod samochodowy

IRQ

Kod samolotowy

YI

Strefa czasowa

UTC +3

Język urzędowy

arabski, kurdyjski[2]

Religia dominująca

islam szyicki

Terytoria autonomiczne

Region Kurdystanu

PKB (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


267,89 mld[1] USD
6 181[1] USD

PKB (PSN) (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


560,31 mld[1] dolarów międzynar.
12 927[1] dolarów międzynar.

Mapa opisywanego kraju
Położenie na mapie
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Wiadomości w Wikinews
Cytaty w Wikicytatach
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Region Iraku
Zdjęcie satelitarne Iraku

Irak, Republika Iraku (arab. العراق, trl. Al-'Irāq, trb. Al-Irak; جمهورية العراق, trb. Dżumhurijjat al-Irak, kurd. كۆماری عێراق, trl. Komarî 'Êraq, trb. Komari Erak; asyr. ܩܘܛܢܝܘܬܐ ܕܥܝܪܐܩ) – państwo arabskie na Bliskim Wschodzie, leżące nad Zatoką Perską.

Etymologia

Nazwa w języku arabskim ‏العراق‎ (al-ʿIrāq) poświadczona została już w VI wieku. Spośród kilkunastu etymologii, jedna odnosi się do starożytnego miasta Uruk w południowej Mezopotamii (sum. unug/unuki; akad. Uruk; bibl. Erech), inna zaś do arabskiego słowa ’araqa, „spocony, głęboko zakorzeniony, dobrze podlany” (dobrze nawodniony obszar mógł robić wrażenie na Arabach pochodzących z pustynnych terenów Półwyspu Arabskiego)[3].

Arabski podróżnik Al-Masudi (zm. 956) twierdził, że nazwa pochodzi od arabskiego określenia „żurawia studziennego” i zwracał uwagę na wielkie rzeki przepływające przez Irak. We wczesnych wiekach islamu terminem „Al-Irakani” („dwa Iraki”) określano miasta Al-Basra i Al-Kufa. Zdaniem J. Głodka najbardziej uzasadnione jest wyprowadzenie nazwy kraju z języka akadyjskiego, w którym słowo irak oznacza „kraj nasłoneczniony, słońca”[4].

Historia

 Osobny artykuł: historia Iraku.

Na terenach zajmowanych przez dzisiejszy Irak, około 3500 roku p.n.e. rozwinęła się starożytna cywilizacja Sumerów (Mezopotamia), później narodziły się tam cywilizacje babilońska i asyryjska, podbite w pierwszej połowie VI w. p.n.e. przez perską dynastię Achemenidów. Po podbojach Aleksandra Macedońskiego w latach 334–321 p.n.e. tereny te weszły w skład jego imperium, a następnie były najważniejszą prowincją imperium Seleucydów. Następnie władali tam Partowie i Sasanidzi. W VII wieku n.e. tereny te zostały opanowane przez Arabów i stanowiły centrum arabskiego kalifatu. Od XVI wieku panowali tam Turcy osmańscy, walcząc o te ziemie z Persją. W 1917 terytorium Iraku zostało zajęte przez wojska brytyjskie pod dowództwem gen. Stanleya Maude’a (cytat: Przychodzimy jako wyzwoliciele, nie zdobywcy). Od 1918 Irak stał się brytyjskim terytorium mandatowym Ligi Narodów. Antybrytyjskie powstanie stłumiono. Brytyjczycy osadzili na tronie emira Abd Allaha Fajsala.

Irak kolonialny

W 1921 w Iraku proklamowano monarchię konstytucyjną[5][6], z dwuizbowym parlamentem, pod panowaniem Haszymidów a królem Iraku został obrany Abdullah, jednak funkcję tę objął jego brat Fajsal[7], który rządził pod brytyjskim protektoratem (w charakterze odszkodowania Abdullahowi powierzono władzę w Jordanii). Faktyczna władza w Iraku należała do urzędników brytyjskich[8].

 Osobny artykuł: zamieszki w Iraku (1931).

Elity brytyjskiego Iraku składały się głównie z sunnitów[9]. W 1930, z inicjatywy premiera Nuri as-Sa’ida, podpisano traktat brytyjsko-iracki regulujący wzajemnie relacje na okres dwudziestu lat. Na mocy traktatu iracki monarcha przejął kontrolę nad sprawami wewnętrznymi i obronnością kraju. Wielka Brytania zachowała w Iraku swoje bazy wojskowe i zastrzegła sobie prawo do korzystania z infrastruktury militarnej kraju na wypadek wybuchu wojny[10]. Traktat został odrzucony przez irackie społeczeństwo jako niewystarczający. Wpływy brytyjskie umocniły się, gdy w 1931 rząd zgodził się na udzielenie brytyjskiej Iraq Petroleum Company wyłącznej koncesji na poszukiwania i eksploatację ropy w Iraku północno-wschodnim[11][12]. Probrytyjska polityka rządu spowodowała niezadowolenie opozycji skupionej w Partii Bractwa Narodowego powodując stłumione przez rząd i Brytyjczyków zamieszki i strajki. Niezależnie od protestów Bractwa Narodowego trwały wystąpienia kurdyjskie, które również zostały stłumione z pomocą sił kolonialnych[13]. Po upadku wystąpień coraz większe wpływy w opozycji uzyskiwała Iracka Partia Komunistyczna[8].

Królestwo Iraku

3 października 1932 proklamowano formalną niepodległość[5][6] Królestwa Iraku, które wstąpiło też zaraz do Ligi Narodów. Mimo to Irak wciąż pozostawał zależny od Wielkiej Brytanii[6]. W 1933 (zaledwie rok po ogłoszeniu niepodległości) zmarł król Fajsal[7] a następcą został jego syn Ghazi I, który rządził tylko do 1939, kiedy to umarł, a nowym królem został jego syn Fajsal II, mający wówczas 4 lata[7]. Dopóki nie uzyskał pełnoletniości, władzę regencką sprawował jego stryj 'Abd al-Ilah. W 1933 miejsce miał nieudany bunt Asyryjczyków, zakończony zmasakrowaniem tysięcy cywilnych mieszkańców[14][15]. W 1935 premierem kraju został Jasin al-Haszimi będący zwolennikiem panarabizmu. Jego rządy związane były z dalszym ignorowaniem mniejszości etnicznych, represjami opozycji, zwiększeniem siły służb bezpieczeństwa i stłumieniem rebelii szyickiej z 1936 oraz powstania jezydów w Dżabal as-Sindżar[16][17]. Rządy al-Haszimiego zakończył wojskowy zamach stanu z 1936. Przywódca puczu Bakr Sidki misję sformowania rządu przekazał Hikmatowi Sulajmanowi. Rządy Sulajmana charakteryzowały się odrzuceniem panarabizmu i chęcią modernizacji kraju[18]. Liberalne obietnice gabinetu nie zostały jednak spełnione, a opozycja i związki zawodowe zostały poddane represjom[19]. Krótkie rządy Sulajmana przerwała interwencja panarabskich wojskowych w 1937[20].

W ciągu kolejnych kilku lat największe wpływy w irackiej polityce mieli wojskowi, w szczególności tzw. złoty czworobok tworzony przez pułkowników o panarabskich i antybrytyjskich poglądach, z Salah ad-Dinem as-Sabbaghem na czele. Sytuacja na irackiej scenie politycznej skomplikowała się po śmierci króla Ghaziego w kwietniu 1939 i nominowaniu regenta (w imieniu małoletniego Fajsala II) Abd al-Ilaha, zwolennika ścisłej współpracy Iraku z Wielką Brytanią. Panarabskie i proniemieckie stronnictwo oficerów i popierających ich polityków, z których najważniejszym był Raszid Ali al-Kilani, rywalizowało ze zwolennikami orientacji probrytyjskiej (regent, Nuri as-Sa’id). Kulminacją konfliktu stronnictw był zamach stanu zorganizowany przez złoty czworobok[21][22]. Odpowiedzią Wielkiej Brytanii była zbrojna interwencja, w wyniku której Irak czasowo trafił pod okupację armii brytyjskiej, a w 1943 dołączył do koalicji aliantów[8]. Po zakończeniu wojny Irak wziął udział w I wojnie izraelsko-arabskiej (po zakończeniu której z Iraku wyjechało około 130 tysięcy Żydów)[8][23]. W 1953 król Fajsal II uzyskał pełnoletniość, ale jego stryj-regent nadal starał się wpływać na politykę kraju[7].

W latach 1948–1958 miało miejsce mnóstwo demonstracji i niepokojów. W ostatnich latach istnienia monarchii irackiej rząd poszerzył w kraju brytyjskie i amerykańskie interesy gospodarcze, przyznając tamtejszym firmom koncesje na wydobycie ropy naftowej. W 1955 Irak podpisał Pakt Bagdadzki[6], a w 1958 połączył się z Jordanią, tworząc Federację Arabską[8].

Rewolucje w 1958 i 1963

Abd as-Salam Arif i Abd al-Karim Kasim
 Osobne artykuły: rewolucja w Iraku (1958), zamach stanu w Iraku (luty 1963) i zamach stanu w Iraku (listopad 1963).

W 1958 odbył się republikański przewrót wojskowy, w czasie którego na pałacowym podwórzu zastrzelono króla i księcia regenta. Nowy rząd rewolucyjny zniósł instytucje tzw. ancien régime (monarchię i parlament) oraz proklamował republikę i rozwiązał federację z Jordanią[6]. Ustanowiono dyktaturę generała Abd al-Karim Kasima stojącego na czele puczu. Pucz doprowadził do izolacji politycznej Iraku w regionie, co skłoniło kraj do poszukiwaniu nowych sojuszników w bloku wschodnim[24]. W porewolucyjnym rządzie doszło do rozłamu na skutek sporów w kursie polityki zagranicznej Iraku – Kasim opowiadał się za pełną niezależnością kraju, w wojsku istniała natomiast silna sympatyzująca z baasizmem frakcja zwolenników zjednoczenia świata arabskiego pod egidą Egiptu[25].

Kasima obalono w wyniku przewrotu w 1963. Buntownicy kierowali się panarabizmem oraz antykomunizmem (oskarżając Kasima o zbyt dobre relacje z lokalnym ruchem komunistycznym)[8]. Na czele puczu stanął jeden z puczystów z 1958, Abd as-Salam Arif. Za organizację puczu odpowiedzialne były panarabskie skrzydło wojska i partia Baas[26]. Wojsko wkrótce pozbyło się z rządu radykalnych baasistów[27] a rząd składał się głównie ze zwolenników naseryzmu[28]. W okresie rządów wojskowych trwała walka z partyzantami kurdyjskimi[29]. W 1966, po śmierci Abd as-Salama Arifa w wypadku, władzę objął jego brat, generał Abd ar-Rahman Arif[30], który, aby uspokoić partię Baas tekę premiera powierzył należącemu do niej gen. Tahirowi Jahji. W 1967 kraj przystąpił do wojny izraelsko-arabskiej[31].

Rządy Baas

W okresie al-Bakra
 Osobne artykuły: partia Baas, partia Baas (Irak) i zamach stanu w Iraku (1968).

Rządy Jahji i Arifa nie spełniły jednak oczekiwań partii Baas. Baasiści zorganizowali w 1968 kolejny zamach stanu, w następstwie którego przejęli pełnię władzy[32]. Faktycznym liderem państwa irackiego stał się Ahmad Hasan al-Bakr, który został prezydentem, premierem, dowódcą armii oraz przewodniczącym nowo utworzonej Rady Dowództwa Rewolucji. W skład rządu al-Bakra oprócz przedstawicieli partii Baas weszło 9 niezależnych nacjonalistów oraz trzech ministrów kurdyjskich[33] a elita państwa została zdominowana przez świeckich sunnitów[34]. Nowy rząd natychmiast przystąpił do walki z opozycją – represje dotknęły głównie komunistów i inne grupy lewicowe niesprzymierzone z baasizmem w wydaniu al-Bakra[35]. Prześladowania, przy entuzjazmie Irakijczyków, dotknęły też nieliczną społeczność żydowską po wykryciu przez rząd rzekomego syjonistycznego spisku[36].

Do 1971 r. al-Bakr i jego kuzyn Saddam Husajn pozbyli się wewnątrzpartyjnej konkurencji[37] co umożliwiło im przeprowadzenie serii wewnętrznych reform obejmujących między innymi reformę rolną i nacjonalizację złóż ropy naftowej i własności zachodnich firm paliwowych[38]. Reformy utrzymane w lewicowym stylu i wprowadzenie Karty Narodowej definiującej system Iraku jako socjalistyczny nie doprowadziły jednak do większego przeobrażenia gospodarki irackiej, w której wciąż przeważał wolny rynek. Rząd dzięki zwiększonym przychodom z ropy zmechanizował rolnictwo, utworzył nowe zakłady pracy oraz rozbudował infrastrukturę doprowadzając do wzrostu poziomu życia obywateli[8][39].

W pierwszej fazie rządów al-Bakr doprowadził do pogorszenia i w konsekwencji zerwania stosunków dyplomatycznych z Wielką Brytanią i Stanami Zjednoczonymi. Coraz trudniejsze relacje łączyły przez to Irak z prozachodnimi rządami regionu[40] oraz sąsiednią Syrią (mimo faktu, że rządził w niej inny odłam partii Baas)[41]. Skrajnie negatywne relacje pozostawały natomiast na linii Irak-Izrael, które pozostawały szczególnie wrogie po tym gdy w 1973 w trakcie wojny Jom Kipur Irak wysłał jednostki pancerne walczące z izraelską armią[42], a w 1978 al-Bakr potępił egipsko-izraelskie rozmowy pokojowe[8]. Coraz lepsze były natomiast relacje iracko-radzieckie[43]. Układy z ZSRR spowodowały pogorszenie relacji z USA, które zdecydowały się m.in. finansować w latach 1973–1975 kurdyjskich rebeliantów walczących z rządem[44]. Pod wpływem al-Bakra, Irak z czasem oddalił się od ZSRR i rozpoczął proces poprawy stosunków z USA[45]. Po niemalże całkowitym zdystansowaniu się od ZSRR (dzięki szybkiemu wzbogaceniu się Irak nie potrzebował już radzieckiej pomocy gospodarczej) kraj prowadził niezależną politykę opierając się głównie na współpracy z Arabią Saudyjską i Kuwejtem, nie rezygnując przy tym z agresywnej retoryki antyizraelskiej[46].

Najpoważniejszym problemem wewnętrznym Iraku pod rządami al-Bakra w latach 1973–1974 pozostawała kwestia kurdyjska, którym przewodził Mustafa Barzani. Walki trwały one do 1975, gdy Iran wycofał się z udzielania Kurdom pomocy[47] na mocy porozumienia w Algierze. Iran w zamian za zrzeczenie się przez Irak prawa do części szlaku wodnego w Szatt al Arab wycofał swoje wsparcie dla Kurdów[48].

W okresie Saddama Husajna

W 1979 r. prezydentem został Saddam Husajn. Przeprowadził on czystkę w szeregach Rady Dowództwa Rewolucji, przeprowadził pogrom komunistów (co doprowadziło do utworzenia komunistycznej partyzantki Al-Ansar) oraz znacząco poprawił relacje Iraku ze światem zachodnim[8][49]. Rok po przejęciu władzy przez Saddama Husajna odbyły się pierwsze powszechne wybory, w których kobiety zyskały prawo głosu. W tym samym czasie doszło do znacznego pogorszenia się relacji z Iranem ogarniętym rewolucją islamską[8].

 Osobny artykuł: wojna iracko-irańska.

Iran, chcąc rozszerzyć rewolucję islamską, rozpoczął zaopatrywanie w broń radykalnych organizacji szyickich, takich jak Zew Islamu. Przez kraj przetoczyła się fala rebelii szyickich i fali zamachów terrorystycznych[50]. W 1980 Saddam Husajn przypuścił atak zbrojny na Iran. Podejmując tę decyzję, zamierzał na trwałe rozwiązać na korzyść Iraku długotrwały spór graniczny oraz zawładnąć bogatymi złożami ropy w rejonie Szatt al-Arab[5][6], przyłączyć do Iraku Chuzestan, czyniąc tym samym swój kraj nie tylko potęgą regionalną, ale i państwem przewodzącym całemu światu arabskiemu. Zamierzał również położyć kres rewolucji islamskiej i ingerencji Iranu w sprawy wewnętrzne Iraku[51]. Saddam Husajn spodziewał się błyskawicznego zwycięstwa[52], jednak zamiast tego wojna przeciągnęła się do 1988 i zakończyła brakiem rozstrzygnięcia, przynosząc Irakowi wiele strat i długów[53].

W trakcie wojny z Iranem Irak korzystał z pomocy Arabii Saudyjskiej, Kuwejtu i Zjednoczonych Emiratów Arabskich, co oznaczało częściowe wyrzeczenie się dotychczasowego laicyzmu państwa[54]. Również w 1988 wojsko irackie przeprowadziło przeciwko Kurdom operację Al-Anfal, której ofiarą padło, według różnych źródeł, od 50 tys. do 200 tys. osób[55][56][57].

 Osobne artykuły: agresja Iraku na Kuwejt, I wojna w Zatoce Perskiej, Republika Kuwejtu, operacja Pustynna Burza i powstanie w Iraku (1991).

Próbę zdobycia nowych terenów roponośnych Irak ponowił w sierpniu 1990, kiedy to przypuścił agresję na Kuwejt i początkowo utworzył zależną Republikę Kuwejtu, a następnie włączył państwo do Iraku jako prowincję. Choć większość rodaków i przedstawicieli innych Arabów uznała atak za sukces rządu, to interwencja nie spodobała się rządom europejskim, a także niektórym rządom arabskim[58]. Na podstawie decyzji ONZ wojska z USA, Wielkiej Brytanii i innych państw wyparły latem 1991 siły irackie z Kuwejtu. W odwecie za atak w trakcie wojny rząd Iraku zbombardował kilka miast izraelskich. Na Irak nałożono surowe gospodarcze embargo, a kraj znalazł się w dyplomatycznej i ekonomicznej izolacji[59]. Husajn czując, że zagrożone były jego rządy, na nowo wdrożył kampanię terroru i inwigilacji społeczeństwa. Stłumił także powstania szyitów i Kurdów, które wybuchły wiosną 1991[60], nie zatrzymał jednak ogłoszenia w 1992 utworzenia na terenie irackiego Kurdystanu autonomicznego tworu państwowego[8].

Wraz z międzynarodową blokadą Irak zaczął coraz bardziej popadać w kryzys. W 1993 i 1996 lotnictwo amerykańskie zbombardowało irackie wyrzutnie rakietowe na północy kraju, tereny na południu i okolice Bagdadu z powodu nierespektowania przez Irak ustaleń ONZ dotyczących zakazu prowadzenia badań jądrowych i kontroli zbrojeń. Co prawda w 1996 ONZ zezwoliła na eksport ograniczonej ilości ropy naftowej (program „ropa za żywność”) jednak już w 1997 i 1998 Irak uniemożliwił pracę zespołom komisji ONZ ds. rozbrojenia[8]. U progu XXI wiek doszło do liberalizacji systemu politycznego, przeprowadzono reformy konstytucji oraz wprowadzono amnestię dla więźniów[61].

XXI wiek (wojna w Iraku)

 Osobny artykuł: II wojna w Zatoce Perskiej.

W 2003 r., po długich dyskusjach i pod pretekstem naruszenia przez Irak rezolucji Rady Bezpieczeństwa nr 687 i późniejszych umów ONZ w sprawie zawieszenia broni w 1991 r., kraj ten zaatakowała kierowana przez USA koalicja niemająca mandatu ONZ, której celem było obalenie Saddama Husajna. Głównym argumentem koalicji usprawiedliwiającym atak było twierdzenie, że Irak posiada broń chemiczną i biologiczną, a także wspiera terroryzm[8]. 13 lipca 2003 amerykański cywilny administrator Iraku Paul Bremer utworzył Iracką Radę Zarządzającą, do której weszli przedstawiciele najważniejszych żyjących w kraju grup wyznaniowych i etnicznych[62]. Skład Rady nie został wyłoniony w wyborach, lecz ustalony po konsultacjach między Amerykanami i wybranymi formacjami opozycyjnymi[63]. W marcu 2004 Tymczasowa Rada Zarządzająca przyjęła tymczasową konstytucję, a w czerwcu 2004 władza w kraju została teoretycznie przekazana Irakijczykom. Rada została rozwiązana, ale wojska koalicji pozostały w Iraku bezterminowo. W Iraku najważniejszą siłą polityczną stali się szyici, wśród których ukształtowały się dwie frakcje: umiarkowaną pod przywództwem ajatollaha Ali as-Sistaniego, który z entuzjazmem przyjął amerykańską interwencję i określa się jako demokratę[64], oraz skrajnie antyamerykańska Muktady as-Sadra[8][65].

Po obaleniu rządu Saddama Husajna w kraju wybuchła antyamerykańska wojna partyzancka. Główną osią oporu były tereny sunnickie[8]. Na czele powstania stali głównie byli baasiści, którzy za swój cel uznali obronę islamu w wydaniu sunnickim[66]. Do powstania przyłączyły się antyamerykańskie formacje szyickie (Armia Mahdiego) sympatyzujące z as-Sadrem[65]. Wkrótce wojna przeciwko Amerykanom przerodziła się w walki pomiędzy grupami sunnickimi i szyickimi, w łonie których także dochodziło do animozji[8][65].

W styczniu 2005 odbyły się wybory parlamentarne zbojkotowane przez większość sunnitów. Wybory wygrał popierany przez as-Sistaniego szyicki Zjednoczony Sojusz Iracki, który zdobył 48% głosów. W kolejnych miesiącach Irak został przekształcony w republikę federacyjną. W nowym państwie sunnici zostali zmarginalizowani politycznie na skutek debasyfikacji oraz padli ofiarą represji ze strony szyitów[67]. Wybory parlamentarne w Iraku w 2010 potwierdziły dominację szyitów, po raz kolejny doszło w nich do wykluczenia ze startu wielu działaczy sunnickich[68][69].

 Osobne artykuły: Państwo Islamskie, wojna w Iraku (od 2014) i międzynarodowa interwencja przeciwko Państwu Islamskiemu.

Po wycofaniu się amerykańskich sił okupacyjnych w grudniu 2011 sytuacja w kraju była daleka od stabilnej, a głównym problemem były spory na tle religijnym, które targały krajem. Konflikt religijny był obecny także na najwyższych szczeblach władz. Dzień po wycofaniu się ostatniego amerykańskiego żołnierza z Iraku, 19 grudnia 2011, szyickie władze wydały nakaz aresztowania sunnickiego wiceprezydenta Iraku Tarika al-Haszimiego pod zarzutem planowanych zamachów bombowych na rząd Nuri al-Malikiego[70]. Konflikt religijny w Iraku napędzany był ponadto przez wojnę domową w Syrii, gdzie przeciwko rządzącym alawitom walczyli sunnici, w tym radykalne grupy dżihadystyczne z ugrupowaniem Islamskie Państwo w Iraku i Lewancie na czele[71]. Dżihadyści z Islamskiego Państwa w Iraku i Lewancie wykorzystali walki sunnickich plemion przeciwko rządowi w 2013 do ataku na tereny irackie[72]. Oddziały dżihadystów opanowały szerokie obszary kraju, a po ataku na Mosul, premier Iraku próbował nieudolnie ogłosić stan wyjątkowy[73]. W wyniku ofensywy Islamskiego Państwa w Iraku i Lewancie Irak de facto rozpadł się na trzy części kontrolowane przez sunnickich dżihadystów, Kurdów i szyickie władze centralne. Sukcesy dżihadystów w Iraku doprowadziły do interwencji w kraju międzynarodowej koalicji przeciwników Państwa Islamskiego.

Geografia

 Osobny artykuł: geografia Iraku.

Terytorium Iraku dzieli się na cztery główne strefy geograficzno-klimatyczne. Środkową i południową część kraju zajmuje płaska i rozległa Nizina Mezopotamska. Jest to najżyźniejszy i najbardziej zaludniony obszar Iraku. Na północnym zachodzie przechodzi ona w półpustynną i płaską wyżynę Al-Dżazira, urozmaiconą pasmami wzniesień. Na zachodzie i południowym zachodzie od Niziny Mezopotamskiej rozciąga się wyżynny i pustynny obszar, który łączy się na zachodzie z Pustynią Syryjską, a na południowym zachodzie z pustynią Wielki Nefud. Północną i północno-wschodnią część Iraku stanowi górzysta kraina (Kurdystan) z najwyższym w kraju szczytem Cheekha Dar (3611 m) w paśmie Zagros.

Terytorium kraju przecinają dwie wielkie rzeki zachodniej Azji: Eufrat i Tygrys, które na południu łączą się w rzekę Szatt al-Arab i uchodzą do Zatoki Perskiej. Obie rzeki mogą być przyczyną znacznych powodzi, zwłaszcza od marca do maja, kiedy poziom wód przekracza nawet czterdziestokrotnie najniższe wartości z września-października. Na obszarach pustynnych występują liczne zbiorniki wodne. Na południu od Niziny Mezopotamskiej występują płytkie jeziora i rozlewiska oraz liczne bagna. W miejscu, gdzie Eufrat łączy się z Tygrysem, do lat 90. istniało ok. 20 tys. km² jezior, stawów, trzcinowisk i bagien, z których w wyniku celowego osuszania zniknęło około 95%[74].

 Zobacz też: Lista światowego dziedzictwa UNESCO w Iraku.

Podział administracyjny

 Osobny artykuł: Podział administracyjny Iraku.

Irak dzieli się na 18 prowincji nazywanych muhafazami (w nawiasach podano stolice prowincji):

  1. Bagdad (Bagdad)
  2. Salah Ad-Din (Tikrit)
  3. Dijala (Bakuba)
  4. Wasit (Al-Kut)
  5. Majsan (Al-Amara)
  6. Basra (Basra)
  7. Zi Kar (An-Nasirijja)
  8. Al-Musanna (As-Samawa)
  9. Al-Kadisijja (Ad-Diwanijja)
  1. Babilon (Al-Hilla)
  2. Karbala (Karbala)
  3. An-Nadżaf (An-Nadżaf)
  4. Al-Anbar (Ar-Ramadi)
  5. Niniwa (Mosul)
  6. Dahuk (Dahuk)
  7. Irbil (Irbil)
  8. Kirkuk (Kirkuk)
  9. As-Sulajmanijja (As-Sulajmanijja)

Trzy północno-wschodnie prowincje: As-Sulajmanijja, Dahuk i Irbil, tworzą autonomiczny Region Kurdystanu.

Demografia

Podział etniczny

Statystyki demograficzne

lipiec 2016[a]
Liczba ludności 38 146 025
Współczynnik urbanizacji 69,5% (2015)
Ludność według wieku
0 – 14 lat 39,88% (mężczyzn 7 766 832; kobiet 7 445 633)
15 – 24 lat 19,07% (mężczyzn 3 703 302; kobiet 3 572 702)
25 – 54 lat 33,7% (mężczyzn 6 499 345; kobiet 6 354 506)
55 – 64 lat 3,96% (mężczyzn 720 976; kobiet 720 976)
ponad 64 lata 3,39% (mężczyzn 574 521; kobiet 717 907)
Średni wiek
W całej populacji 19,9 lat
Mężczyzn 19,6 lat
Kobiet 20,2 lat
Przyrost naturalny 2,87%
Współczynnik urodzeń 30,9 urodzeń/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów 3,8 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji 1,5 migrantów/1000 mieszkańców
Umieralność niemowląt
W całej populacji 37,5 śmiertelnych/1000 żywych
płci męskiej 40,6 śmiertelnych/1000 żywych
płci żeńskiej 34,2 śmiertelnych/1000 żywych
Oczekiwana długość życia
W całej populacji 74,9 lat
Mężczyzn 72,6 lat
Kobiet 77,2 lat
Rozrodczość 4,06 urodzeń/kobietę

Wzrost liczby ludności

Dane Banku Światowego[75]

Ludność (tys.) Rok
7290 1960
9918 1970
13 653 1980
17 478 1990
23 575 2000
27 018 2005
30 868 2010
36 423 2015

Podział religijny

Struktura religijna kraju w 2014 roku[76]:

Zobacz też: Świadkowie Jehowy w Iraku

Ustrój polityczny

 Osobny artykuł: Ustrój polityczny Iraku.

Gospodarka

Bogactwa naturalne

Największym bogactwem naturalnym Iraku są bogate złoża ropy naftowej i gazu ziemnego. Pod koniec lat 80. XX wieku roczne wydobycie plasowało Irak na drugim miejscu wśród bliskowschodnich producentów ropy naftowej. Dzięki dochodom uzyskiwanym z jej sprzedaży w XX wieku kraj systematycznie unowocześniał się, rozwijając swą infrastrukturę i tworząc nowe gałęzie przemysłu. Poza ropą naftową i gazem ziemnym Irak posiada bogate złoża siarki (Miszrak), fosforytów (Akaszot) i metali kolorowych.

Rolnictwo

W rolnictwie jest zatrudnionych 13% ludności zawodowo czynnej, która dostarcza taką samą część produktu krajowego brutto. Ponieważ kraj nie jest samowystarczalny pod względem żywnościowym, produkty rolne są głównym towarem sprowadzanym z zagranicy. Do głównych roślin uprawnych należą daktyle, bawełna, ryż, pszenica, jęczmień, proso. W okolicach wielkich miast rozwijają się warzywnictwo i uprawa owoców. Irak należy, obok Egiptu, do głównych światowych producentów daktyli. Największe plantacje palm daktylowych znajdują się w delcie Tygrysu i Eufratu.

Infrastruktura i transport

Transport kolejowy

Historia

Budowie kolei w Iraku, w początkach XX wieku, towarzyszyły zabiegi dyplomatyczne i sieć intryg co najmniej kilku państw, przede wszystkim Wielkiej Brytanii, Turcji, Rosji, Niemiec i Austrii. Rodziło to znaczące napięcia międzynarodowe. Ostatecznie pierwszą linię Karbala–Bagdad–Irbil otwarto w 1912. Miała ona rozstaw szyn 1000 mm. Linia ta przetrwała do 1988, kiedy to została zamknięta. Najważniejszą linię kraju stanowi obecnie normalnotorowy trakt, zbudowany w latach 1939–1940 prowadzący od styku granicy Syrii i Turcji w Yurubiyah do Bagdadu. Przedłużenie do Basry oddano do użytku w 1964. W 1968 przedłużono ją do portu w Umm Kasr nad Zatoką Perską. W latach 80. XX w. zbudowano linię z Bagdadu do granicy syryjskiej w Al-Ka’im, przede wszystkim z zamysłem transportowania fosforatów. Normalnotorowe połączenie do Kirkuku otwarto natomiast w 1982. Sześć lat po tym wydarzeniu zaczęto zamykać wspomnianą na wstępie pierwszą linię wąskotorową. Mimo niewielkiego natężenia ruchu na wszystkich liniach, w 1983 rozpoczęto budowę towarowo-pasażerskiej obwodnicy Bagdadu. Kolejowe przejście graniczne w Basrze (z Iranem) nie jest użytkowane. Po 1991 (wojna) plany budowy połączeń z Kuwejtem i Arabią Saudyjską zostały zarzucone i nie wiadomo, czy zostaną kiedykolwiek zrealizowane. Główna linia z Umm Kasr do Bagdadu uległa w latach 1999–2003 znaczącej degradacji. Dodatkowych zniszczeń przysporzyły ataki amerykańskie, które obróciły w ruinę pozostałą część ocalałych urządzeń zabezpieczenia ruchu. W 2003 otwarto ponownie połączenie z Umm Kasr w kierunku stolicy (część do Basry) przy pomocy anglo-amerykańskich batalionów kolejowo-inżynieryjnych.

Tabor

Koleje irackie, w najlepszym swoim okresie, eksploatowały 380 lokomotyw spalinowych (trakcji elektrycznej nie było w Iraku), z czego, w wyniku sankcji ekonomicznych po I wojnie w Zatoce pozostało w ruchu tylko 20 (1991). Dostawy 200 chińskich lokomotyw w 2002 częściowo poprawiły sytuację. Park pasażerski składał się z 430 wagonów, a towarowy z 12 400 jednostek, przeważnie w złym stanie technicznym.

Siły zbrojne

Irak dysponuje trzema rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi, marynarką wojenną oraz siłami powietrznymi[78]. Uzbrojenie sił lądowych Iraku składało się w 2014 z: 357 czołgów, 4,1 tys. opancerzonych pojazdów bojowych, 49 dział samobieżnych, 242 zestawów artylerii holowanej oraz 36 wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych[78]. W 2014 marynarka wojenna Iraku dysponowała 57 okrętami obrony przybrzeża[78]. Irackie siły powietrzne z kolei posiadały w 2014 uzbrojenie w postaci m.in. 127 samolotów transportowych, 52 samolotów szkolno-bojowych, 137 śmigłowców oraz 4 śmigłowców szturmowych[78]. Wojska irackie w 2014 liczyły 271,5 tys. żołnierzy zawodowych oraz 528,5 tys. rezerwistów. Według rankingu Global Firepower (2014) irackie siły zbrojne stanowią 68. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 6,1 mld dolarów (USD)[78].

Uwagi

  1. ↑ a b Dane szacunkowe na lipiec 2016, podane za CIA The World Factbook (źródło:CIA) (ang.).

Przypisy

  1. ↑ a b c d e Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-21]. (ang.).
  2. ↑ Iraq. [w:] The World Factbook [on-line]. Cia.gov, 2024-03-06. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-03-30)]. (ang.).
  3. ↑ Online Etymology Dictionary. Etymonline.com. [dostęp 2017-02-25]. (ang.).
  4. ↑ Dziekan M.: Historia Iraku. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Dialog”, 2002, s. 9. ISBN 978-83-89899-82-8.
  5. ↑ a b c Praca zbiorowa, Encyklopedia popularna, PWN Warszawa 1982, s. 299.
  6. ↑ a b c d e f Praca zbiorowa red. naczelny Jan Łysek, Polityczny Atlas świata Nowe czasy, RSW „Prasa-Książka_Ruch” Wydawnictwo Współczesne, Warszawa 1990, s. 128.
  7. ↑ a b c d Praca zbiorowa, Encyklopedia popularna, PWN Warszawa 1982, s. 202.
  8. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Irak. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2016-05-04].
  9. ↑ Tripp 2009 ↓, s. 72–73.
  10. ↑ Tripp 2009 ↓, s. 91 i 93-95.
  11. ↑ Tripp 2009 ↓, s. 96–97.
  12. ↑ Tripp 2009 ↓, s. 100.
  13. ↑ Tripp 2009 ↓, s. 101–103.
  14. ↑ International Federation for Human Rights – „Displaced persons in Iraqi Kurdistan and Iraqi refugees in Iran”, 2003.
  15. ↑ Joseph Yacoub, La question assyro-chaldéenne, les Puissances européennes et la SDN (1908–1938), 4 cz., thèse Lyon, 1985, s. 156.
  16. ↑ Dziekan M.: Historia Iraku. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Dialog”, 2002, s. 158. ISBN 978-83-89899-82-8.
  17. ↑ Tripp 2009 ↓, s. 117.
  18. ↑ Charles Tripp, Historia Iraku, Katarzyna Pachniak (tłum.), Warszawa: Książka i Wiedza, 2009, s. 119–121, ISBN 978-83-05-13567-2, OCLC 751411083.
  19. ↑ Tripp 2009 ↓, s. 122–123.
  20. ↑ Tripp 2009 ↓, s. 124–125.
  21. ↑ Tripp 2009 ↓, s. 130 i 134-137.
  22. ↑ Farouk-Sluglett i Sluglett 2003 ↓, s. 16.
  23. ↑ Zdanowski J.: Historia Bliskiego Wschodu w XX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2010, s. 284, 285. ISBN 978-83-04-05039-6.
  24. ↑ Jamsheer H. A.: Współczesna historia Iraku. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Dialog”, 2007, s. 99–103. ISBN 978-83-89899-82-8.
  25. ↑ Zdanowski J.: Historia Bliskiego Wschodu w XX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2010, s. 285–286. ISBN 978-83-04-05039-6.
  26. ↑ Tripp 2009 ↓, s. 207–208.
  27. ↑ Zdanowski J.: Historia Bliskiego Wschodu w XX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2010, s. 290–291. ISBN 978-83-04-05039-6.
  28. ↑ Zdanowski J.: Historia Bliskiego Wschodu w XX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2010, s. 189. ISBN 978-83-04-05039-6.
  29. ↑ Jamsheer H. A.: Współczesna historia Iraku. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Dialog”, 2007, s. 106. ISBN 978-83-89899-82-8.
  30. ↑ Zdanowski J.: Historia Bliskiego Wschodu w XX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2010, s. 291–293. ISBN 978-83-04-05039-6.
  31. ↑ Tripp 2009 ↓, s. 227–229.
  32. ↑ Jamsheer H. A.: Współczesna historia Iraku. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Dialog”, 2007, s. 108. ISBN 978-83-89899-82-8.
  33. ↑ Farouk-Sluglett i Sluglett 2003 ↓, s. 116.
  34. ↑ Farouk-Sluglett i Sluglett 2003 ↓, s. 134.
  35. ↑ Farouk-Sluglett i Sluglett 2003 ↓, s. 118.
  36. ↑ Саддам Хуссейн: на вершине власти [online], webcitation.org [dostęp 2016-03-15].
  37. ↑ Farouk-Sluglett i Sluglett 2003 ↓, s. 135.
  38. ↑ Malik s. 43–44.
  39. ↑ Malik s. 43.
  40. ↑ Farouk-Sluglett i Sluglett 2003 ↓, s. 144.
  41. ↑ Tripp 2009 ↓, s. 249.
  42. ↑ Malik s. 92–93.
  43. ↑ Smolansky, Oleg; Smolansky, Bettie (1991). The USSR and Iraq: The Soviet Quest for Influence. Duke University Press. s. 25. ISBN 978-0-8223-1116-4.
  44. ↑ Tripp, Charles (2010). A History of Iraq. Cambridge University Press. s. 203. ISBN 978-0-521-87823-4.
  45. ↑ Maliks. 44.
  46. ↑ Farouk-Sluglett i Sluglett 2003 ↓, s. 201–203.
  47. ↑ Farouk-Sluglett i Sluglett 2003 ↓, s. 169–170.
  48. ↑ Malik s. 74–75.
  49. ↑ Ismael, Tareq Y. The Rise and Fall of the Communist Party of Iraq. Cambridge/New York: Cambridge University Press, 2008. s. 184 i 294.
  50. ↑ Malik s. 75.
  51. ↑ Jarosław Dobrzelewski, Wojna iracko-irańska 1980-1988, Zabrze: Inforteditions, 2014, s. 22, ISBN 978-83-64023-33-0, OCLC 879536991.
  52. ↑ J. Dobrzelewski, Wojna..., s. 294.
  53. ↑ Praca zbiorowa red. naczelny Jan Łysek, Polityczny Atlas świata Nowe czasy, RSW „Prasa-Książka_Ruch” Wydawnictwo Współczesne, Warszawa 1990.
  54. ↑ Malik s. 76–77.
  55. ↑ Farouk-Sluglett i Sluglett 2003 ↓, s. 269–270.
  56. ↑ Jamsheer H. A.: Współczesna historia Iraku. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Dialog”, 2007, s. 117–118. ISBN 978-83-89899-82-8.
  57. ↑ Zdanowski J.: Historia Bliskiego Wschodu w XX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2010, s. 478. ISBN 978-83-04-05039-6.
  58. ↑ Malik s. 100–104.
  59. ↑ Malik s. 61–62.
  60. ↑ Tripp 2009 ↓, s. 296–297.
  61. ↑ Malik s. 119.
  62. ↑ Hassan Ali Jamsheer, Współczesna historia Iraku, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Dialog”, 2007, s. 139–141, ISBN 978-83-89899-82-8, OCLC 749822044.
  63. ↑ Dodge 2012 ↓, s. 42.
  64. ↑ Coming to terms with Sistani [online], 10 sierpnia 2007 [dostęp 2015-12-04] [zarchiwizowane z adresu 2007-08-10].
  65. ↑ a b c Muqtada al-Sadr, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2016-01-01] (ang.).
  66. ↑ Dodge 2012 ↓, s. 55–56.
  67. ↑ Dodge 2012 ↓, s. 62.
  68. ↑ Grzegorz Mazurczak: Trudne wybory 2010. PSZ, 2010-03-06. [dostęp 2010-03-07].
  69. ↑ Irak: Wczesne głosowanie w wyborach parlamentarnych. PSZ, 2010-03-04. [dostęp 2010-03-05].
  70. ↑ Iraq VP Tariq al-Hashemi sentenced to death [online], BBC News, 9 września 2012 [dostęp 2014-06-13] (ang.).
  71. ↑ Irak na krawędzi wojny domowej – kraj znów utonie we krwi? [online], wp.pl, 11 stycznia 2014 [dostęp 2014-06-13] [zarchiwizowane z adresu 2014-01-14].
  72. ↑ Iraq Update 2014 #1: Showdown in Anbar [online], Institute for the Study of War, 5 stycznia 2014 [dostęp 2014-06-13] (ang.).
  73. ↑ Obama’s Iraq dilemma: Fighting the ISIL puts US and Iran on the same side. [dostęp 2014-06-13].
  74. ↑ Działanie to miało związek z tłumieniem przez Saddama Husajna szyickiego powstania na południu kraju. Iraccy inżynierowie – na jego rozkaz – zbudowali system kanałów, powodując osuszanie terenu Szatt al-Arab. Szacuje się, że wskutek systematycznego osuszania przez 10 lat zniszczono ok. 95% naturalnych rozlewisk; Krzysztof Korzeniewski: Irak (Polish Edition). Wyd. Akademickie „Dialog”, s. 101–102. ISBN 83-88938-66-5.
  75. ↑ Iraq. World Bank. [dostęp 2017-02-25]. (ang.).
  76. ↑ http://gulf2000.columbia.edu/images/maps/Iraq_Religions_2014_lg.png
  77. ↑ W kościele zginęło 10 zakładników – chrześcijan. tvn24.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-11-02)]..
  78. ↑ a b c d e Iraq. Global Firepower. [dostęp 2014-08-27]. (ang.).

Bibliografia

Państwa Azji
Państwa
Terytoria zależne
Podmioty o ograniczonym
uznaniu międzynarodowym
Integralne części państw położonych poza Azją

  1. ↑ Uznawana przez 5 państw
  2. ↑ Uznawany przez 1 państwo
  3. ↑ Uznawana przez 5 państw
  4. ↑ Państwo in statu nascendi; Palestyńskie Władze Narodowe to tymczasowa struktura zarządzająca obszarem Strefy Gazy i częścią Zachodniego Brzegu do czasu uzyskania niepodległości przez Palestynę
  5. ↑ Uznawana przez 12 państw
  6. ↑ Obecnie okupowana przez Rosję.
Państwa Półwyspu Arabskiego

Półwysep Arabski

Kolonie, protektoraty i terytoria zależne Wielkiej Brytanii
Europa
Afryka
Ameryka Północna
Stany Zjednoczone
Trzynaście kolonii
Kanada
Ameryka Łacińska i Karaiby
Antarktyda i Ocean Atlantycki
Azja
Ocean Indyjski
Australia i Oceania
Australia
Oceania
Członkostwo w organizacjach międzynarodowych
Liga Państw Arabskich
Członkowie
Obserwatorzy
Zawieszeni

Godło Ligi Państw Arabskich

Organizacja Państw Eksportujących Ropę Naftową (OPEC)

Flaga OPEC

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Irak&oldid=74841769”