13 Pułk Ułanów Wileńskich

13 Pułk Ułanów Wileńskich

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1918
Rozformowanie	1939
Tradycje
Święto	25 lipca
Nadanie sztandaru	1919
Rodowód	1 Pułk Ułanów Wileńskich
Dowódcy
Pierwszy	mjr Władysław Dąbrowski
Ostatni	ppłk dypl. Józef Szostak
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka, kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Nowa Wilejka
Rodzaj sił zbrojnych	Wojska lądowe
Rodzaj wojsk	kawaleria
Podległość	Wileńska Brygada Kawalerii

13 Pułk Ułanów Wileńskich (13 p.uł.) – oddział kawalerii Samoobrony Litwy i Białorusi, Wojska Litwy Środkowej, Wojska Polskiego II RP oraz Armii Krajowej.

Pułk stacjonował w garnizonie Nowa Wilejka, a jego szwadron zapasowy w garnizonie Wołkowysk.
Święto pułkowe obchodzone było 25 lipca, w rocznicę boju pod Janowem w 1920.

Początki

27 grudnia 1918, w majątku Pośpieszka pod Wilnem, z oddziałów konnych Samoobrony Litwy i Białorusi, sformowany został 1 Pułk Ułanów Wileńskich. Następnego dnia pułk przeniesiony został do garnizonu Wilno, do koszar na Antokolu. W czerwcu 1919 otrzymał numer i nazwę.

Był słynny ze służących w nim wielu tzw. "zagończyków", do których zaliczał się także jego pierwszy dowódca mjr Władysław Dąbrowski ps. "Dąb". Po wcieleniu Pułku do odrodzonego Wojska Polskiego, nadano mu nazwę 13 Pułku Ułanów, pomijając przydomek "wileński". Pomimo tego od pierwszych dni swego istnienia nosił nieoficjalnie tę nazwę, podkreślając pochodzenie jego żołnierzy.

Wojna polsko-bolszewicka

Następnie pułk wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej, odznaczając się licznymi zagonami i rajdami na tyły przeciwnika. 29 czerwca 1919 gen. Edward Rydz-Śmigły wręczył w Wilnie delegacji, przybyłej z frontu, sztandar pułkowy. Po wyprawie kijowskiej w 1920 w Pułku znalazło się wielu ułanów z rozwiązanego Tatarskiego Pułku Ułanów im. płk. Mustafy Achmatowicza, stąd przejął on jego tradycje.

W październiku 1920 roku dowódca pułku, pułkownik Mścisław Butkiewicz, zdecydował się na podjęcie zagonu na tyły litewskie. W tym celu wyruszył z Wornian, dokąd pułk przybył z frontu sowieckiego i przeprawił się mostem kolejowym przez rzekę Wilię, po czym w bród przez rzekę Zejmianę koło wsi Drużele i podjął marsz na Podkrzyż, Dojlidany, Poszyle, Gieglówkę, przedzierając się przez oddziały litewskie. Koło wsi Helenowo pluton podchorążego Wacława Rusieckiego z 2-go szwadronu wykonał szarżę na litewskich huzarów, przy czym wziął 8 jeńców i 10 koni.

Okres międzywojenny

W końcu 1921 Pułk pełnił służbę na granicy z Litwą, a następnie przez krótki czas stacjonował w Głębokiem. Ostatecznie pod koniec 1922 został przeniesiony do Nowej Wilejki pod Wilnem, gdzie przebywał do końca istnienia II RP. Pułk Ułanów Wileńskich przodował w wyszkoleniu bojowym, wykształceniu obywatelskim i dyscyplinie wojskowej wśród formacji kawaleryjskich.

18 marca 1930 Minister Spraw Wojskowych nadał jednostce nazwę 13 Pułk Ułanów Wileńskich.

Minister Spraw Wojskowych rozkazem z 9 czerwca 1936 nadał 1 szwadronowi nazwę "Tatarskiego". Od tego roku zaczęto kierować do niego wszystkich poborowych Tatarów polskich. Podczas uroczystego składania serca marszałka Józefa Piłsudskiego na cmentarzu wileńskim na Rossie 1 szwadron pełnił honorową asystę. Pierwszym jego dowódcą był rtm. Michał Bohdanowicz; po nim dowodzili nim krótko rtm. Bazyli Marcisz i rtm. Jan Tarnowski. Od 25 października 1938 objął nad nim dowództwo rtm. Aleksander Jeljaszewicz. Obok niego w szwadronie służyli także Tatarzy, absolwenci pułkowej szkoły podoficerskiej. Podczas święta pułkowego 25 lipca 1937 wręczono szwadronowi buńczuk wykonany według wzorów starotatarskich, który ufundowany został przez całą społeczność tatarską Polski.

Wojna obronna 1939

W wojnie obronnej 1939 13 Pułk Ułanów Wileńskich pod dowództwem ppłk. dypl. Józefa Szostaka walczył w składzie Wileńskiej Brygady Kawalerii płk. dypl. Konstantego Druckiego-Lubeckiego. Brał udział od 2 do 5 września w zaciętych walkach pod Piotrkowem Trybunalskim. W dniach 9 i 10 września poniósł dotkliwe straty w czasie przeprawy przez Wisłę, na przyczółku pod Maciejowicami. Następnie walczył na Lubelszczyźnie. Rozbity został na przeprawie pod Tomaszowem Lubelskim koło wsi Suchowola. 1 szwadronowi przypisuje się wykonanie jednej z szarż kawaleryjskich przeprowadzonych we wrześniu 1939. Doszło do niej pod dowództwem rotmistrza Jeljaszewicza w okolicach Maciejowic.

Sztandar Pułku zakopany przez żołnierzy nie został odnaleziony do dnia dzisiejszego. Po bitwie część ułanów przez jakiś czas błądziła po nieznanym terenie, zachowując przy tym karność i dyscyplinę. Wkrótce weszła w skład Samodzielnej Grupy Operacyjnej "Polesie" gen. Franciszka Kleeberga. Inna grupa na czele z rtm. A. Jeljaszewiczem podążyła ku granicy węgierskiej.

W ramach Armii Krajowej

Poszczególne pododdziały 13 Pułku Ułanów Wileńskich AK zostały odtworzone w 1944 w Okręgu Wileńskim AK w kilku ośrodkach: dywizjon konny na terenie Puszczy Rudnickiej, szwadron konny przy 3 Brygadzie Wileńskiej AK, pluton konny przy 4 Brygadzie Wileńskiej AK oraz pluton konny na terenie Puszczy Kampinoskiej.

Płk dypl. Józef Szostak

Wileńscy ułani

Dowódcy pułku:

• mjr Władysław Dąbrowski (XII 1918-I.1920)
• płk Eugeniusz Ślaski (I-VII 1920)
• płk Mścisław Butkiewicz (VII 1920-IV 1922)
• tyt. płk Terencjusz O’Brien de Lacy (IV-VIII 1922)
• tyt. płk Rajmund Brzozowski (VIII 1922-IV 1925)
• płk Aleksander Kuniecki (IV 1925-IX 1927)
• płk dypl. Adam Korytowski (IX 1927-IV 1930)
• ppłk Czesław Chmielewski (IV 1930-IV 1937)
• płk Kazimierz Żelisławski (IV 1937-III 1939)
• ppłk dypl. Janusz Bokszczanin (III-VII 1939)
• ppłk dypl. Józef Szostak (VII-IX 1939)

Oficerowie:

• mjr Wacław Drewski (kwatermistrz w 1928)
• mjr Józef Juniewicz
• rtm. Jerzy Sosnowski
• mjr dypl. Jan Schaitter (zastępca dowódcy)
• por. Ignacy Cieplak

Odznaczeni srebrnym krzyżem Orderu „Virtuti Militari” za wojnę 1918-1920
Spis utworzony na podstawie "Zarys historji wojennej 13-go pułku ułanów wileńskich" s. 37-38

Order Virtuti Militari

• uł. Ignacy Bakinowski
• plut. Wojciech Berdowski
• kpr. Aleksander Brochocki
• por. Stanisław Brochocki
• plut. Witold Buko
• ppłk Mścisław Butkiewicz
• kpr. Jan Chalecki
• kpr. Antoni Downarowicz
• rtm. Konstanty Drucki-Lubecki
• ppor. Józef Fiedorowicz
• plut. Mirosław Gajewski
• uł. Leon Gębuś
• rtm. Kazimierz Hrakałło-Horawski
• st. uł. Jan Iwaszkiewicz
• plut. Jan Kaliński
• pchor. Wacław Kamionka
• kpr. Kazimierz Kiktysz

{{Układ wielokolumnowy}} Nieznane pola: 2.

Odznaczeni krzyżem Zasługi Wojsk Litwy Środkowej
Spis utworzony na podstawie "Zarys historji wojennej 13-go pułku ułanów wileńskich" s. 38-39

Krzyż Zasługi Wojsk Litwy Środkowej

• pchor. Stanisław Aleksandrowicz
• por. Karol Bohdanowicz
• uł. Jan Borguld
• ppłk Mścisław Bulkiewicz
• por. Stanisław Chodzyński
• uł. Józef Chrzan
• wchm. Władysław Dobrowolski
• uł. Walenty Drożdżyński
• kpr. Władysław Druciarz
• kpr. Józef Falasz
• uł. Stanisław Gałka
• uł. Mieczysław Garbowski
• wchm. Stanisław Guźniczak
• uł. Władysław Gzik
• ppor. Jackowski
• rtm. Witold Jukowiecki
• rtm. Józef Juniewicz
• płk Franciszek Kaczkowski
• pchor. Wacław Kamionko
• st. uł. Władysław Kawel
• kpr. Jan Kędra
• kpr. Antoni Kokot
• st. uł. Józef Krawczyk
• uł. Ferdynand Krukowski
• pchor. Konstanty Kuczyński
• plut. Adam Kuliberda
• rtm. Bolesław Lisowski
• st. uł. Roman Liss
• por. Witold Masłowski
• rtm. Mikołaj Michniewicz-Helman
• uł. Stanisław Mokswa
• st. uł. Jan Noga
• plut. Józef Ogórek
• uł. Jan Piątek
• pchor. Włodzimierz Prosiński
• st. uł. Władysław Rak
• st. uł. Romuald Rauba
• st. uł. Franciszek Rudomia
• uł. Wacław Rudomin
• ppor. Stanisław Rusiecki
• ppor. Wacław Rusiecki
• st. uł.Władysław Słonona
• uł. Jan Spychało
• st. uł. Wacław Stanowski
• kpr. Franciszek Świech
• plut. Stefan Szyłkiewicz
• ppor. Bronisław Szymkiewicz
• uł. Stanisław Trojan
• pchor. Józef Tyszkiewicz
• wachm. sztab. Bronisław Urbanowicz
• uł. Adam Włodarczyk
• st. uł. Józef Wojciechowski
• uł. Władysław Wojciechowski
• st. uł. Czesław Zygmuntowicz

Symbole pułkowe

Sztandar

Odznaka pamiątkowa pułku

29 czerwca 1919, w Wilnie, gen. ppor. Edward Śmigły-Rydz wręczył delegacji pułku, przybyłej z frontu, sztandar ufundowany przez społeczeństwo ziemi wileńskiej.

27 września 1939 por. Tadeusz Batorowicz odjął płachtę sztandaru od drzewca. Pokrowiec, orła i szarfy zakopali ułani w zagajniku. W momencie kapitulacji, na rozkaz dowódcy 4 szwadronu, por. Batorowicz zakopał sztandar przy drodze Medyka- Przemyśl. W latach 1971-1973 aktywną akcję poszukiwania sztandaru pułku podjął mjr Norbert Binder, syn podoficera pułku. 20 października 1979 odnalazł on pod Medyką puszkę grotu sztandaru 13 p.uł., z numerem 13 na przedniej ściance podstawy. Jedyny relikt ze sztandaru 13 pułku trafił do zbiorów Muzeum WP.

Odznaka

Odznaka zatwierdzona Dz. Rozk. MSWojsk. nr 16, poz. 243 z 24 kwietnia 1924 roku posiada kształt krzyża maltańskiego, którego ramiona pokryte są żłobkowaną różową emalią. Pośrodku krzyża złocony ryngraf z wizerunkiem Matki Boskiej Ostrobramskiej. Oficerska - dwuczęściowa, wykonana w srebrze lub w tombaku srebrzonym i złoconym, na rewersie numerowana.

Barwa

Rotmistrz Aleksander Jeljaszewicz, dowódca szwadronu tatarskiego.

Proporczyki na lancach i patkach mundurów były w kolorze różowym z chabrowym wąskim paskiem pośrodku.

W 1 szwadronie tatarskim na proporczykach mundurowych dodatkowo pozłacany emblemat w formie półksiężyca z gwiazdą.

Na czapkach rogatywkach – otok różowy.

Spodnie długie ciemnogranatowe, lampasy różowe, wypustka różowa

proporczyk dowództwa w 1939

proporczyk dowództwa w 1939 (wersja z symbolami 1 szwadronu tatarskiego)

proporczyk 1 szwadronu w 1939

proporczyk 1 szwadronu w 1939 (2. wersja)

proporczyk 2 szwadronu w 1939

proporczyk 3 szwadronu w 1939

proporczyk 4 szwadronu w 1939

proporczyk 5 szwadronu ckm w 1939

proporczyk plutonu łączności w 1939

Żurawiejki

Zawsze dzielny i bojowy, To trzynasty pułk różowy. Chociaż otok ma różowy, To jest jednak pułk bojowy. Otok jego jest różowy, Dawniej był to pułk bojowy.

A trzynasty, choć różowy, Jednak w boju jest morowy. A trzynasty, ten różowy, Wielka granda, lecz bojowy. A trzynasty, ten różowy, To naprawdę pułk bojowy.

Kolor jego jest różowy, Wielka granda, lecz bojowy. Wzrok ich dumny, mina pańska, To trzynastka jest ułańska. Wzrok sokoli, mina pańska, To trzynastka jest ułańska.

A trzynasty, to zasrańce, Pod Wilejką gubią lance. Swoich grabi, Żydów łupi, Pułk trzynasty nie jest głupi. A trzynastka Dąbrowskiego, Bije Żydów, coś strasznego.

Wrogów bije, swoich łupi, To trzynasty pułk niegłupi. Ukraść kury, uciec w zboże, Pułk trzynasty tylko może. A kto chłopom gwałci wdowy, To trzynasty pułk morowy. Weneryczny i pijański, To trzynasty pułk ułański.

Żurawiejki dotyczące szwadronu tatarskiego:

Z przodu księżyc, z tyłu gwiazda, To tatarska nasza jazda. Na łbie księżyc, wyżej gwiazda, Sławna to tatarska jazda. Z przodu księżyc, z tyłu gwiazda, To słynna tatarska jazda.

Na łbie księżyc, niżej gwiazda, To tatarska nasza jazda. Księżyc w czole, w dupie gwiazda, To tatarska nasza jazda. W dupie księżyc, w sercu gwiazda, To tatarska nasza jazda.

Z przodu księżyc, w dupie gwiazda, Oto jest tatarska jazda. Na dupie plaster, na łbie gwiazda, To tatarska sławna jazda. Pół Tatarów, pół Polanów, To trzynasty pułk ułanów.

W latach 1918-1921 na melodię ,,Marsza Pierwszej Brygady" śpiewano:

Nie formowali nas w koszarach.

Nie znaliśmy żołnierski znój.

Nie spaliśmy na twardych narach,

Lecz poszliśmy od razu w bój.

Refren:

My, wileńska jazda,

Półksiężyc i gwiazda.

Walczymy cały czas,

Choć mało nas, choć mało nas.

Tradycje

Spadkobiercą tradycji 13 Pułku Ułanów Wileńskich jest Kielecki Ochotniczy Szwadron Kawalerii im. 13. Pułku Ułanów Wileńskich oraz Stowarzyszenie Świętokrzyski Szwadron Kawalerii Ochotniczej im. Henryka Dobrzańskiego "Hubala" w Barwach 13 Pułku Ułanów Wileńskich GRH .

Bibliografia

• Almanach oficerski: praca zbiorowa, Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, Warszawa 1923.
• Księga jazdy polskiej pod protektoratem marsz. Edwarda Śmigłego–Rydza. Warszawa 1936. Reprint: Wydawnictwo Bellona Warszawa 1993.
• Zygmunt Kosztyła, Szwadron Ułanów Tatarskich, Wojskowy Przegląd Historyczny Nr 4 (118), Warszawa 1986.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945. Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-2043299-2.
• Henryk Smaczny: Księga kawalerii polskiej 1914-1947: rodowody, barwa, broń. Warszawa: TESCO, 1989. ISBN 83-00-02555-3.
• 13 Pułk Ułanów Wileńskich. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2012. ISBN 978-83-7769-343-8.