Przejdź do zawartości

3 Pułk Strzelców Konnych im. Hetmana Stefana Czarnieckiego

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
3 pułk strzelców konnych
Ilustracja
Historia
Państwo

 Polska

Sformowanie

1921

Rozformowanie

1939

Patron

Stefan Czarniecki

Tradycje
Święto

27 kwietnia[a]

Nadanie sztandaru

1923

Rodowód

Pułk 3-ci Strzelców Konnych

Kontynuacja

batalion dowodzenia 4 Suwalskiej Brygady Kawalerii Pancernej

Dowódcy
Pierwszy

płk Władysław Tomaszewicz

Ostatni

ppłk dypl. Jan Małysiak

Działania zbrojne
kampania wrześniowa
bitwa pod Kockiem (2–6 X 1939)
Organizacja
Dyslokacja

Garnizon Wołkowysk

Rodzaj sił zbrojnych

Wojska lądowe

Rodzaj wojsk

kawaleria

Podległość

XVIII BK (1924–1929)
Now. BK (1937–1939)
Suwalska BK (1939)
BK „Edward” (1939)

3 Pułk Strzelców Konnych im. Hetmana Polnego Koronnego Stefana Czarnieckiego[b] (3 psk) – oddział kawalerii Wojska Polskiego II RP.

Pułk stacjonował w garnizonie Wołkowysk, eksterytorialnie na obszarze Okręgu Korpusu Nr III[c].

W kampanii wrześniowej 1939 walczył w składzie Suwalskiej Brygady Kawalerii wchodzącej w skład Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Narew”. 20 września wchodzi w skład improwizowanej Dywizji Kawalerii „Zaza”, walcząc 21 i 22 września w Kalenkowiczach i 28 września nad Wieprzem.

29 września wszedł w skład Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie” i wziął udział w bitwie pod Kockiem. 6 października 1939 stoczył ostatni bój w Kalinowym Dole.

Formowanie pułku

[edytuj | edytuj kod]

3 pułk strzelców konnych sformowany został na podstawie rozkazu Ministra Spraw Wojskowych z 4 października 1921 z połączenia:

  • I dywizjonu 1 psk, w składzie:
    • 1 szwadronu zorganizowanego w 1918, we Włocławku, który w kwietniu 1919 w składzie Grupy Jazdy ppłk. Władysława Beliny-Prażmowskiego wziął udział w zajęciu Wilna, w lipcu 1919 r. współdziałał z 1 DP Leg., w akcji na Kurzeniec – Mołodeczno, 5 sierpnia 1920 wziął udział w wypadzie na Nowy Dwór, a od 20 sierpnia 1920 prowadził walki nad Niemnem i wziął udział w zajęciu Lidy,
    • 2 szwadronu powstałego w 1918, w Lubomlu, który walczył z Ukraińcami na Wołyniu, w maju 1919 prowadził walki o Dąbrowicę i Sarny, w czerwcu tego roku nad Styrem i Stochodem, a od lutego 1920 walczył w składzie 1 DP Leg. na Ukrainie,
  • Dywizjonu Huzarów Śmierci (Dywizjonu Jazdy Ochotniczej) powstałego 23 lipca 1920 w Białymstoku,
  • 8 (5) szwadronu 3 psk sformowanego w 1920 w Tarnowie, który we wrześniu 1920, w składzie 15 Dywizji Piechoty walczył pod Kamieńcem Litewskim i Wołkowyskiem.

27 kwietnia 1922 w Białymstoku nastąpiło połączenie wszystkich szwadronów. Dowódcą pułku został płk Władysław Tomaszewicz z byłej armii rosyjskiej.

Historia wojenna dywizjonów

[edytuj | edytuj kod]
Szwadron Jazdy Ziemi Kujawskiej

Szwadrony dywizjonu 1 pułku strzelców konnych, którego tradycje przejął późniejszy 1 szwadron 3 psk, sformowano niezależnie od siebie. 1 szwadron jako „Szwadron Jazdy Ziemi Kujawskiej” sformowano w okolicach Włocławka. Stosowano wówczas tradycyjny w wojsku polskim sposób rekrutacji terytorialnej. Organizatorami szwadronu byli: rtm. Henryk Bzowski i ppor. Józef Głębocki. Materialnie wspierał ich właściciel ziemski Konstanty Morzycki[2]. Początkowo szwadron nosił numer 7 i wchodził w skład 2 pułku ułanów. W marcu 1919 liczył ok. 140 szabel[3].

Szwadron wziął udział w wyprawie wileńskiej w grupie ppłk. Władysława Beliny-Prażmowskiego. W czerwcu 1919 wydzielono szwadron z 2 puł i jako 1 szwadron wszedł w skład 1 pułku dragonów. Po przemianowaniu pułków dragonów na pułki strzelców konnych – został 1 szwadronem 1 pułku strzelców konnych. 27 kwietnia 1922 przybył do Białegostoku, gdzie wszedł w skład nowo formowanego 3 psk jako jego 1 szwadron[4].

Lubomilski szwadron marszowy 1 pułku ułanów

Formowanie 2 szwadronu l dywizjonu rozpoczęto w listopadzie 1918 w Lubomlu na Wołyniu. Początkowo przyjął on nazwę „Lubomilski szwadron marszowy 1 pułku ułanów”. Jego organizatorem był pchor. Bolesław Niklewicz. W grudniu oddział liczył 50 „szabel”. Jego dowódcą został por. Gustaw Grzybowski. 21 marca 1919 do szwadronu wcielono oddział jazdy zorganizowany w Zamościu przez pchor. Dezyderiusza Zawistowskiego, a w kwietniu – pluton pod dowództwem ochotnika Gorzkowskiego z Włodzimierza Wołyńskiego. W tym czasie ppor. Bolesław Wolicki zorganizował pluton karabinów maszynowych na taczankach. Dowództwo szwadronu objął por. Zbigniew Brochwicz-Lewiński. W sierpniu 1919 szwadron detaszowany do 1 pułku szwoleżerów odszedł do Warszawy, a w październiku przemianowany został na szwadron 1 pułku dragonów[d]. W styczniu 1920 z 1 szwadronu wyodrębniono 2 szwadron 1 psk.

Odszedł wówczas na front łotewski nad Dźwiną, by ostatecznie utworzyć wraz z l szwadronem I dywizjon 1 psk. W maju 1921 weszła w życie pokojowa organizacja wojska. Dywizjon obejmujący 1 i 2 szwadron 1 psk został rozformowany, a jego żołnierze pod dowództwem rtm. Grzybowskiego weszli w skład 3 psk, stacjonując początkowo w Połoczanach, a później w Grodnie.

Dywizjon „Huzarów Śmierci”

Dywizjon „Huzarów Śmierci” sformowano jako oddział jazdy ochotniczej w okresie Bitwy Warszawskiej latem 1920. Organizował go por. Józef Siła-Nowicki. W skład dywizjonu weszli żołnierze z oddziałów mjr. Feliksa Jaworskiego, z pułku jazdy tatarskiej i ochotnicy. Zaprzysiężenie dywizjonu nastąpiło w Prostyni pod Małkinią. Liczył on wówczas 511 „szabel” i posiadał 20 karabinów maszynowych. Dywizjon walczył w dniach 14–16 sierpnia 1920 pod Radzyminem, a następnie kontynuował pościg za uchodzącymi oddziałami nieprzyjacielskimi, odznaczając się brawurowo wykonaną szarżą pod Myszyńcem. W wyniku pokojowej organizacji wojska wszedł w skład 3 psk.

Inne dywizjony

Dywizjony, które w latach 1918/1921 nosiły numer i nazwę 3 pułku strzelców konnych, ale ostatecznie nie weszły w skład „pokojowego” 3 psk

III dywizjon 3 psk nakazano sformować 31 października 1919[e]. W jego skład weszły dwa szwadrony konnych zwiadowców, wyłączonych z trzech pułków piechoty Dywizji Litewsko-Białoruskiej. 1 szwadron pod dowództwem por. Stanisława Czuczełowicza, liczący ok. 110 „szabel”, od grudnia 1918 działał jako „szwadron Grodzieńskich Ułanów” i pełnił funkcje konnych zwiadowców grodzieńskiego pułku strzelców. 2 szwadron stanowili konni zwiadowcy mińskiego i wileńskiego pułku piechoty pod dowództwem rtm. Jerzego Ursyn-Niemcewicza. Dywizjon ten nie wszedł w skład 3 psk, lecz stał się zalążkiem 23 pułku ułanów.

W latach 1918/19 istniał też na terenie Małopolski „1 szwadron 3 pułku strzelców konnych”. Jego organizatorem był rtm. Józef Dunin-Borkowski. W skład szwadronu wchodzili ochotnicy z byłej armii austriackiej, korpusu gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego, grupa studentów z SGGW z Warszawy oraz studenci z Krakowa. Szwadron ten stał się zalążkiem 9 pułku ułanów.

Bilans walk

[edytuj | edytuj kod]
Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari za wojnę 1918–1920[5][5]
plut. Julian Czuczeło nr 3793[f] rtm. Stanisław Czuczełowicz nr 2134[g] por. Władysław II Kamiński nr 2136[7][h]
por. Bolesław Kochanowski nr 4070[i] kpr. Jan Kosiorowski* nr 431[8][j] kpr. Józef Maziec[9] nr 4157[k]
plut. Rudolf Neugebauer nr 2181[l] ś.p. strzelec Klemens Pichel nr 8061 ppor. Jan Pietraszko nr 3795
wachm. Stanisław Skarżyński nr 4115[10][11][12][m] ś.p. ppor. Stanisław Sołtan* nr 4925[10][n] ś.p. kpr. Czesław Strzelecki nr 2546[o]
plut. Michał Tuczkowski nr 2154[10][p] wachm. Bronisław Wąsowicz nr 165[10][q] kpr. Andrzej Węgrzyn* nr 2127[13]
strzelec Kazimierz Więckowski nr 4286[10][r] por. Dezyderiusz Zawistowski[s] nr 7580

Ponadto 16 oficerów i 72 szeregowych zostało odznaczonych Krzyżem Walecznych[15].

Pułk w okresie pokoju

[edytuj | edytuj kod]

Struktura i zadania

[edytuj | edytuj kod]
Zawody jeździeckie o mistrzostwo armii w Wilnie 1931. Zwycięska ekipa 3 psk prezentuje nagrodę - obraz W. Kossaka.
Zawody jeździeckie o mistrzostwo armii w Rakowicach pod Krakowem - zwycięska ekipa 3 psk; lipiec 1932.

3 pułk strzelców konnych zorganizowany został na podstawie rozkazu MSWojsk. – Oddz. 1 Sztabu L. 2339/org. z 4 października 1921. Połączenie wszystkich szwadronów, nastąpiło 27 kwietnia 1922 i dzień ten uznano za święto pułkowe. Jesienią 1921 dowództwo pułku dysponowało tylko 5 szwadronem (dawnym 8) jako oddziałem sztabowym. W owym czasie liczył on 60 kawalerzystów i 50 koni. W dalszej kolejności dołączył do pułku 1 szwadron rtm. Gustawa Grzybowskiego i 3 szwadron rtm. Władysława Kamińskiego z dywizjonu „Huzarów Śmierci”. Jako ostatni przybył 2 szwadron rtm. Wilhelma Wilczyńskiego. 8 grudnia 1922 pułk zajął koszary po rosyjskim oddziale artylerii w Wołkowysku[16].

W 1923 pułk spełniał rolę jazdy dywizyjnej, a jego dowódca podlegał bezpośrednio dowódcy Okręgu Korpusu Nr III. W zakresie szkolenia pułk podlegał inspektorowi jady nr III[17]. W tym okresie w jego skład wchodziły trzy szwadrony strzelców konnych, oddział szkolny karabinów maszynowych, pułkowa szkoła podoficerska i kadra szwadronu zapasowego[18]. 17 maja 1924 sformowano 4 szwadron, szwadron karabinów maszynowych, szwadron zapasowy i pluton łączności.

7 listopada 1936 Minister Spraw Wojskowych nadał 3 psk nazwę „3 Pułk Strzelców Konnych imienia Hetmana Polnego Koronnego Stefana Czarnieckiego” oraz zarządził noszenie przez żołnierzy pułku na naramiennikach kurtek i płaszczy – w miejsce dotychczasowej numeracji – inicjałów „S.C.” z buławą hetmańską. Dla oficerów i chorążych inicjały i buława były haftowane nićmi metalowymi, oksydowanymi na stare srebro, natomiast dla podoficerów i strzelców wykonane były z białego matowanego metalu. Podoficerowie zawodowi mogli nosić inicjały i buławę haftowaną w czasie występowania w ubiorze pozasłużbowym[19].

Zakwaterowanie

[edytuj | edytuj kod]

Na miejsce formowania „nowego” 3 pułku strzelców konnych wyznaczono Białystok[t]. Zalążki pułku stanowił „stary” 5/3 pułku strzelców konnych, który przybył w listopadzie 1921 z Głębokiego do Białegostoku. W tym czasie pododdziały, które miały wejść w skład nowego pułku, kwaterowały w różnych miejscach: 1 szwadron, utworzony z 1/1 pułku strzelców konnych, w Grodnie, natomiast 2. i 3 szwadron – spadkobiercy tradycji Dywizjonu Huzarów Śmierci – na Wileńszczyźnie. Połączono je dopiero 27 kwietnia 1922 w Białymstoku[21].
8 grudnia 1922 3 psk przeniesiono do koszar w Wołkowysku.

 Osobny artykuł: Koszary w Wołkowysku.

„Militari”

[edytuj | edytuj kod]

Od 1923 organizowane były Mistrzostwa Armii tzw. „Militari". Był to wszechstronny sprawdzian szkolenia żołnierzy i koni. W 1929 ekipa pułku wywalczyła III miejsce w klasyfikacji ogólnej, zdobywając tytuł II wicemistrza WP, a w następnym roku I wicemistrza WP. W 1931 pułk zdobył tytuł zespołowego mistrza Armii; por. Bazyli Nieczaj był trzeci w klasyfikacji indywidualnej, a por. Wacław Totjew otrzymał nagrodę szefa Departamentu Kawalerii MSWojsk. za najlepiej ujeżdżonego konia. W kolejnym roku pułk utrzymał zaszczytny tytuł, a w 1934 był drugi[16]. Od 1932 dobierano konie jednolitej maści w poszczególnych szwadronach – w 1 szwadronie były to ciemnogniade, w 2, 3 i 4 szwadronie – gniade, w szwadronie karabinów maszynowych – kare, w plutonie łączności i dla trębaczy – siwe[22].

Święto pułkowe

[edytuj | edytuj kod]

Święto pułku obchodzone było 27 kwietnia, w rocznicę połączenia się wszystkich szwadronów w 1922, w Białymstoku[16]. Z tej okazji trębacze pułku występowali w historycznych mundurach z okresu powstania listopadowego. Obok marsza pułkowego, trębacze grali także „zawołanie pułkowe”. W przeddzień uroczystości organizowano wieczorny capstrzyk z pochodniami i apelem poległych.

27 kwietnia na placu apelowym odprawiano uroczystą mszę świętą. Msza kończyła się defiladą, po południu zaś odbywały się zawody konne połączone z woltyżerką, ścinaniem łozy i innymi popisami. W uroczystościach brały również udział plutony Krakusów wchodzące organizacyjnie w skład 3 szwadronu rtm. Wiktora Gosiewskiego[23].

Mobilizacja

[edytuj | edytuj kod]
Nowogródzka BK w 1938

3 psk został zmobilizowany w ramach mobilizacji alarmowej w grupie czerwonej. Oprócz własnych etatowych pododdziałów zmobilizował w Wołkowysku: w grupie brązowej kompanię km plot. typ B nr 312, w czerwonej szwadron kolarzy nr 9, pluton sanitarny konny nr 89, kolumnę taborową nr 358 i warsztat taborowy nr 344 - wszystkie dla Nowogródzkiej BK; dodatkowo w mobilizacji powszechnej w I rzucie własny szwadron marszowy[24]. 3 września 1939 transportem kolejowym przemieścił się w rejon Augustowa i Suwałk. Stanowił odwód Suwalskiej Brygady Kawalerii wchodzącej w skład Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Narew”.

Pułk w planie mobilizacyjnym „S”[25]
Nazwa pododdziału Termin Miejsce mobilizacji
dowódca pułku z drużyną alarm Wołkowysk
pluton łączności
1÷4 szwadrony
szwadron karabinów maszynowych
dowódca brygady kawalerii nr 18[u]
kolumna taborowa nr 368 8
kolumna taborowa nr 366 9
uzupełnienie do czasu „W”[v] 7
PKU Wołkowysk[w] 2
szwadron marszowy 1/3 psk 18
szwadron zapasowy do 15
Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939[26][x]
Stanowisko Stopień, imię i nazwisko
dowódca pułku płk dypl. Julian Filipowicz
I zastępca dowódcy ppłk Stefan Jan Józef Platonoff
adiutant rtm. Antoni Grzegorz Nowakowski[y]
naczelny lekarz medycyny kpt. dr Zygmunt Drohocki
lekarz weterynarii kpt. Bronisław Jan Lubieniecki
komendant rejonu PW Konnego rtm. Bronisław Korzon
w dyspozycji dowódcy rtm. Wiktor I Gosiewski
II zastępca dowódcy (kwatermistrz) mjr Jerzy Florkowski
oficer mobilizacyjny rtm. Bronisław Korzon[z]
zastępca oficera mobilizacyjnego rtm. Witold Wasiutyński
oficer administracyjno-materiałowy rtm. Bazyli Nieczaj
dowódca szwadronu gospodarczego rtm. Antoni Grzegorz Nowakowski
oficer gospodarczy por. int. Jan Kapuściński
oficer żywnościowy por. Wiktor Ciechanowicz
dowódca plutonu łączności rtm. Antoni Kossakowski
dowódca plutonu kolarzy por. Stanisław Kryda
dowódca plutonu ppanc. vacat
dowódca 1 szwadronu p.o. por. Zbigniew Naborowski
dowódca plutonu ppor. Kazimierz Jerzy Cent
dowódca 2 szwadronu rtm. Wacław Bogucki
dowódca plutonu ppor. Jerzy Stanisław Dudek
dowódca 3 szwadronu por. Stanisław Łapczyński
dowódca plutonu ppor. Władysław Kwiecień
dowódca plutonu ppor. Tadeusz Zieliński
dowódca 4 szwadronu por. Lucjan Lewandowski
dowódca plutonu ppor. Henryk II Kulesza
dowódca szwadronu km rtm. Dionizy Boniewicz
dowódca plutonu ppor. Anatol Buczarski
dowódca plutonu ppor. Antoni Trzeciak
dowódca szwadronu zapasowego rtm. Edward Marian Śniegocki
zastępca dowódcy por. adm. (kaw.) Antoni Kowza
odkomenderowany por. Mieczysław Łączyński
odkomenderowany rtm. adm. (kaw.) Jan III Kwiatkowski
na kursie rtm. Julian Grodzicki

3 psk w kampanii wrześniowej

[edytuj | edytuj kod]
Mapa lasu Czerwony Bór

Działania bojowe

[edytuj | edytuj kod]

Walki graniczne

[edytuj | edytuj kod]

W dniach 1–4 września na odcinku Suwalskiej BK nie doszło do nawiązania styczności bojowej z nieprzyjacielem. 5 września pułk, wspólnie z innymi oddziałami brygady, przesunięty został w rejon Łomży. 6 września rozlokował się w Czerwonym Borze i został podporządkowany dowódcy 18 Dywizji Piechoty. Jego zadaniem była osłona południowego skrzydła dywizji. Tu też pułk zanotował pierwsze straty – w czasie bombardowania stacji kolejowej poległ pierwszy żołnierz.

Następnego dnia zwiadowcy pułku prowadzili działania rozpoznawcze na kierunku zajętego przez Niemców Różana. Siły główne obsadziły Grodzisk, Dzwonek i Czerwin nad rzeką Orz. 8 września pułk przeszedł chrzest bojowy. Rano walczył z powodzeniem z ubezpieczeniami niemieckiej 1 BK płk. Feldta, a po południu zatrzymał natarcie wspieranej czołgami zmotoryzowanej piechoty z Dywizji Pancernej Kempf. W nocy z 8 na 9 września pułk wycofał się w rejon m. Tyszki, gdzie miał stanowić osłonę południowego skrzydła 18 DP nad rzeką Ruż.

Działania bojowe na Podlasiu

[edytuj | edytuj kod]

9 września po południu zaatakowani przez jednostki DPanc Kempf żołnierze nie wytrzymali nagłego uderzenia i pułk wycofał się na Radogoszcz – Śniadowo – dalej na m. Duchny Młode. Zajął obronę na skraju lasu Czerwony Bór na zachód od miejscowości.

11 września rano pułk wrócił pod rozkazy dowódcy Suwalskiej BK. Stanowił wraz z 3 pułkiem szwoleżerów jej południową osłonę. Wraz z brygadą rozpoczął odwrót w kierunku na Osowiec. W ramach obrony okrężnej miasta zajął pozycje po jej zachodniej stronie. W nocy z 11 na 12 września, wobec groźby okrążenia całej SGO „Narew”, pułk wycofywał się początkowo w kierunku południowym na Mroczki – Ciemne, a następnie na wschód na Święck Wielki.

Pułk rozpoczął marsz 12 września o 3:00 i stanowił ariergardę brygady lub osłaniał zgrupowania kawalerii od południa. Wieczorem 13 września minął Gogle, a po krótkim odpoczynku maszerował dalej wzmocniony 2 baterią 4 dak. Rano 14 września 3 psk przekroczył szosę Wysokie Mazowieckie – Brańsk w pobliżu dworu Wyliny-Ruś i o 9:00 dotarł do Hodyszewa. Część pułku zatrzymała się w Kiewłakach. W czasie marszu walczył z oddziałami zwiadowczymi niemieckiej 206 DP.

Gen. Zygmunt Podhorski wyznaczył Białowieżę jako nowy rejon koncentracji zgrupowania. W siłach głównych brygady maszerował tylko 4 szwadron. Pozostałe pododdziały maszerowały południowym szlakiem na Olędy. Pułk unikał walki z siłami głównymi niemieckich 206 DP i 10 DPanc. Ominął od zachodu Bielsk Podlaski i wszedł w lasy na północny zachód od miasta. W nocy z 14 na 15 września pułk przeprawił się przez Narew w rejonie wsi Puchły.

Wobec obsadzenia tego rejonu przez niemiecką 21 DP zdecydowano się jednak na marsz w rejon Hajnówki. Osiągnąwszy rejon pułk zajął stanowiska obronne na skraju puszczy.

Następnego dnia o świcie Niemcy zaatakowali miasto. Wobec miażdżącej przewagi, pułk wycofywał się w kierunku na Budy i dalej zamierzał maszerować do Wołkowyska. W czasie walk poniósł duże straty w ludziach i sprzęcie. Właśnie w Wołkowysku planowano uzupełnienie i wypoczynek. Niestety, wiadomość o przekroczeniu przez Armię Czerwoną wschodnich granic Rzeczypospolitej spowodowała, że dalszy marsz stawał się bezcelowy. Pułk zawrócił, aby tego samego dnia stanąć wraz z pozostałymi pułkami Suwalskiej BK w Białowieży[aa].

Właśnie w Białowieży pułki Suwalskiej i Podlaskiej BK utworzyły Zgrupowanie Kawalerii „Zaza” złożone z dwóch brygad: „Plis” i „Edward”. W składzie tej ostatniej, wraz z 3 pułkiem szwoleżerów, 1 pułkiem ułanów i 11 szwadronem pionierów, znalazł się 3 psk.

W składzie Dywizji Kawalerii „Zaza”

[edytuj | edytuj kod]

21 września pułk wyruszył na południe w kierunku Lwowa, a dalej w myśl ogólnych rozkazów miał przebijać się do Rumunii lub na Węgry. Po przeprawieniu się przez Nurzec w rejonie Kleszczeli oddziały maszerowały w kierunku linii demarkacyjnej między Niemcami i Związkiem Radzieckim. W nocy 21/22 września 3. i 2 szwadron pułku pod dowództwem rtm. Gosiewskiego zostały wyznaczone do przeprowadzenia wypadu w szyku pieszym na zajętą przez wojska niemieckie wieś Kalenkowicze. Wypad zaskoczył wrogi pododdział; w walce nocnej strzelcy konni zabili kilkunastu żołnierzy niemieckich, zdobyli kilkanaście pojazdów oraz wieś. Poległo 3 żołnierzy pułku, kilku zostało rannych. Strzelcy z Wołkowyska otworzyli drogę Brygadzie Kawalerii „Edward” i Dywizji Kawalerii „Zaza”[28]. W nocy z 24 na 25 września sforsowano Bug, a 26 września osiągnięto rejon na południowy wschód od Białej Podlaskiej, gdzie zarządzono całodzienny postój. W nocy z 26 na 27 września pułk kontynuował marsz na Parczew i Ostrów Lubelski, osiągając 28 września prawy brzeg Wieprza. W czasie przeprawy przez rzekę w rejonie Zawieprzyce – Spiczyn – Kijany – Nowogród doszło do walk z niemiecką 4 DP gen. Hansena. 3 psk zabezpieczać miał przeprawy w rejonie Nowogrodu.

W składzie SGO „Polesie” i pod Kockiem

[edytuj | edytuj kod]

29 września gen. Podhorski zaniechał dalszego marszu. Dywizja otrzymała rozkaz gen. Franciszka Kleeberga – dowódcy utworzonej 27 września SGO „Polesie” – przejścia do jego dyspozycji. Zgodnie z nowymi rozkazami pułk rozpoczął marsz na północ do rejonu w okolicach m. Czemierniki. Jego zadaniem było prowadzenie rozpoznania na kierunku Radzynia i ubezpieczenie sił głównych od strony Kocka. 1 października pułk przegrupował się w rejon WojcieszkówAdamów, a 2 października przeszedł w rejon Talczyn – Leonardów – Wola Gułowska, z zadaniem prowadzenia rozpoznania na kierunkach Ryki, Dęblin, Maciejowice. 3 października pułk stanowił odwód Brygady Kawalerii „Edward”, która 1 pułkiem ułanów i 3 pułkiem szwoleżerów w pierwszym rzucie uderzyła na Niemców. Natarcie brygady, mimo rozbicia jednej baterii niemieckiej, załamało się pod Poznaniem. Nieprzyjaciel okazał się zbyt silny. Brakowało już amunicji.

4 października pod Wolą Okrzejską pułk rozbił, wycofujący po starciu z kawalerią dywizyjną DP „Kobryń” płk. Adama Eplera, jeden z pancernych podjazdów niemieckich. 5 października pozostawał w rejonie Grabowa Szlacheckiego i osłaniał kierunek na Ryki, gdzie XIV Korpus niemiecki gen. von Wietersheima utworzył zgrupowanie obronne. Będąc w składzie Brygady „Edward” wziął udział w uderzeniu przez Wolę Gułowską na Serokomlę. Potem został przesunięty do osłony Grabowa Szlacheckiego. 5 października, wobec wyczerpania amunicji oraz przemęczenia żołnierzy i koni znajdujących się od wielu dni w walce, gen. Kleeberg podjął decyzję o przerwaniu walki. Jego ostatni rozkaz kończył się słowami: [...] Dziękuję Wam za Wasze męstwo i Waszą karność – wiem, że staniecie, gdy będzie potrzeba. Jeszcze Polska nie zginęła i nie zginie! Niestety, rozkaz ten nie dotarł do pułku. Oficer łącznikowy ppor. Ludwik Holnicki-Szulc nie znalazł swego dowódcy. Łączność radiowa nie działała. Późną nocą pułk wszedł w opłotki położonej wśród lasów wioski Kalinowy Dół. Wpadł w zasadzkę zorganizowaną przez niemiecką 13 DZmot. Ocaleli z pogromu żołnierze wycofali się w pobliskie lasy. Por. Zbigniew Makowiecki tak napisał opisując kapitulację Dywizji „Zaza”: „No, mamy 3 psk, Panie Generale […] ale dlaczego oni tak spieszą do niewoli? […] Nagle ktoś krzyknął z szeregu: - To same konie! Nie ma ani jednego jeźdźca!” 3 pułk strzelców konnych był ostatnim pułkiem, który kończył kampanię 1939 w szyku konnym.

Oddział Zbierania Nadwyżek 3 psk

[edytuj | edytuj kod]

Po ogłoszeniu mobilizacji powszechnej i odejściu 3 pułku strzelców konnych do Suwalskiej BK, SGO „Narew”, w koszarach w Wołkowysku z pozostałej kadry i napływających rezerwistów i koni z poboru rozpoczęto organizować Oddział Zbierania Nadwyżek mobilizacyjnych 3 psk. Rozpoczęto formować szwadrony; zorganizowano ostatecznie 5 szwadronów w liczbie ok. 620 żołnierzy. Z pozostałości umundurowania, uzbrojenia i wyposażenia, wyekwipowano 1 szwadron z 1 rkm i 80 granatami; ponadto częściowo wyekwipowano 2 szwadron. Dowódcą OZN 3 psk był wyznaczony rtm. Bronisław Korzon, kwatermistrzem rtm. Bazyli Nieczaj. Szwadrony sukcesywnie po zorganizowaniu odeszły na przejściowe kwatery do m. Wola, gdzie rozpoczęto szkolenie. Z pięciodniowym opóźnieniem 12 września został podstawiony transport kolejowy do przewiezienia oddziału do Ośrodka Zapasowego Kawalerii Nowogródzkiej BK w Łukowie. OZN 3 psk poprzez Baranowicze dotarł 13 września do Brześcia n/Bugiem; 14 września po ataku powietrznym lotnictwa niemieckiego transport dotarł w pobliże Łukowa. Następnie z uwagi na uszkodzenie torów transport został rozkazem dowódcy OZ Kaw. Łuków skierowany do Żabinki. Tam po wyładowaniu szwadronów, 15 września transport był atakowany przez lotnictwo; poniósł straty 4 zabitych i 7 rannych strzelców. 16 września, z uwagi na zagrożenie atakiem przez niemieckie oddziały zmotoryzowane, po stoczeniu potyczki z niemieckim pododdziałem motocyklistów, oddział podjął marsz w kierunku miejscowości Dywin. Stoczył, podczas przeprawy przez Muchawiec, 1 szwadronem potyczkę z niemieckimi motocyklistami w Załuziu, gdzie poległ jeden strzelec, a 4 zostało rannych. Po osiągnięciu 18 września miejscowości Dywin, rtm. Korzon nawiązał kontakt z wojskami SGO „Polesie”. 19 września OZN 3 psk w Lubieszowie podporządkował się gen. bryg. Franciszkowi Kleebergowi. 20 września oddział dotarł do Kamienia Koszyrskiego, gdzie otrzymał 100 uzbrojonych kawalerzystów, wyposażenie, mundury, częściowo broń oraz 200 koni zmobilizowanych do OZ Nowogródzkiej Brygady Kawalerii (OZKaw. Łuków). Rtm. Korzon sformował szwadron konny i 2 szwadrony piesze. Po dołączeniu Podlaskiej i Suwalskiej BK (DK „Zaza”) do SGO „Polesie” szwadron konny wszedł w skład 9 psk, część do macierzystego 3 psk, nadwyżkę koni skierowano do Podlaskiej BK; żołnierze nieuzbrojeni i nieumundurowani zostali zwolnieni ze służby[29].

Kawalerowie Virtuti Militari
Żołnierze odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari za kampanię wrześniową 1939[30]
rtm. Mieczysław Pająk ś.p. rtm. Witold Wasiutyński por. kaw. Mieczysław Łączyński
ś.p. ppor. kaw. Jerzy Dudek ppor. kaw. rez. Ludwik Holnicki-Szulc ppor. kaw. rez. Jerzy Sołtan
st. wachm. Stefan Paduch ś.p. st. wachm. Stanisław Tarnowski ppor. kaw. rez. Wacław Jan Tokarz[31]
Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939[32]
Stanowisko Stopień, imię i nazwisko
dowództwo
dowódca pułku ppłk dypl. kaw. Jan Małysiak
zastępca dowódcy ppłk kaw. Stefan Platonoff
kwatermistrz mjr kaw. Jerzy Florkowski
adiutant rtm. Wacław Bogucki
oficer ordynansowy ppor. kaw. rez. inż. Zdzisław Janota Bzowski
oficer broni por. rez. inż Jerzy Wysocki
oficer p.gaz. ppor. Władysław Kwiecień
oficer żywnościowy por. Wiktor Ciechanowicz
lekarz por. lek. Stanisław Sikora
lekarz wet. kpt. lek. wet. Bronisław Lubieniecki
kapelan ks. kpt. Adam Gieczyc
płatnik por. int. Jan Kapuściński
dowódca szwadronu gospodarczego por. rez. Jerzy Antoni Łempicki
1 szwadron
dowódca 1 szwadronu rtm. Mieczysław Roman Pająk
dowódca I plutonu por Zbigniew Naborowski
dowódca II plutonu por. Kazimierz Cent
dowódca III plutonu ppor. Jan Rumas
wachmistrz szef st. wachm. Stefan Paduch
2 szwadron
dowódca 2 szwadronu rtm. Antoni Kossakowski
dowódca I plutonu por. rez. Stanisław Tołłoczko
dowódca II plutonu ppor. Jerzy Tadeusz Dudek
dowódca III plutonu ppor. Jan Karpiński
wachmistrz szef st. wachm. Józef Dzięciołowski
3 szwadron
dowódca 3 szwadronu rtm. Wiktor Gosiewski
dowódca I plutonu ppor. Tadeusz Bogusław Zieliński
dowódca II plutonu ppor. rez. Zbigniew Makowiecki
dowódca III plutonu ppor. Wacław Jan Tokarz
wachmistrz szef st. wachm. Stanisław Tarnowski †8 IX 1939 Dzwonek[33]
4 szwadron
dowódca 4 szwadronu por. Lucjan Lewandowski
dowódca I plutonu por. Henryk Kulesza
dowódca II plutonu ppor. rez. Stanisław Jurkowski
dowódca III plutonu ppor. rez. Gołaszewski
wachmistrz szef wachm. Czesław Nowakowski
szwadron ckm
dowódca szwadronu ckm rtm. Witold Wasiutyński
dowódca I plutonu ppor. Anatol Buczarski
dowódca II plutonu ppor. rez. Ludwik Holnicki-Szulc
dowódca III plutonu ppor. rez. Wiesław Schmalhoffer
wachmistrz szef wachm. Niemirowski
pododdziały specjalne
dowódca plutonu łączności ppor. rez. Jerzy Sołtan
dowódca plutonu kolarzy ppor. rez. Włodzimierz Teodor Sawczuk
dowódca plutonu przeciwpancernego por. Mieczysław Łączyński

Symbole pułkowe

[edytuj | edytuj kod]

Sztandar

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Polskie sztandary wojskowe.
Kopia sztandaru 3. Pułk Strzelców Konnych/Muzeum Wojska w Białymstoku

27 kwietnia 1923 w Wołkowysku, w dniu święta pułkowego, dowódca Okręgu Korpusu Nr III gen. Juliusz Tarnawa-Malczewski, w imieniu Prezydenta RP, wręczył dowódcy pułku sztandar ufundowany przez ziemian powiatu pińczowskiego. Rodzicami chrzestnymi byli: Maria Wojciechowska i margrabia Wielopolski z Chrobrza[34][35].

Na czterech rogach przedniej strony płata widniała cyfra „3”, a w środku znak orła według wzoru 1919. Na drzewcu orzeł wsparty na puszce z napisem „S 3 K”. Cyfra „3” widnieje również na czterech rogach płata na jego rewersie. W środku w wieńcu napis Honor i Ojczyzna.

Sztandar towarzyszył pułkowi w działaniach wojennych 1939 roku. W momencie zagrożenia wachm. Wacław Stasiewicz owinął go wokół siebie pod mundurem i 12 października 1939 zakopał pod Żelechowem. Niespełna rok później odkopał jednak sztandar, poddał częściowej renowacji i we wrześniu 1940 w majątku Józefa Bispinga w Zagórkach w pow. puławskim, już w metalowej tubie, ponownie go zakopał. 5 lipca 1980 odnaleziono sztandar, a 5 października przekazany został przez przedstawicieli Koła Pułkowego do Muzeum WP w Białymstoku[36].

Odnaleziony sztandar nie był jednak identyczny z tym wręczonym pułkowi w 1923. Na rewersie płata w prawym zewnętrznym dolnym rogu w miejscu dotychczasowej cyfry „3” znajduje się wizerunek Matki Boskiej Kodeńskiej[ab].

Prawdopodobnie w „starym” sztandarze wypruto w jednym rogu cyfrę „3” i wyhaftowano na tym miejscu wizerunek Matki Boskiej, albo nieoficjalnie – podmieniono cały sztandar nie organizując uroczystej ceremonii[37].

Odznaka pamiątkowa

[edytuj | edytuj kod]

21 stycznia 1927 minister spraw wojskowych rozkazem G.M. 31319/26 zatwierdził odznakę pamiątkową 3 psk[38]. Przedstawia tarczę herbową z literami „S”, „K” i cyfra „3” oraz trzy rozchodzące się promieniście proporczyki w barwach pułku. W środku orzełek z układem skrzydeł ku dołowi, nawiązujący do orzełka Dywizji Litewsko-Białoruskiej, z której to wywodziły się dwa szwadrony pułku[39][40].

Daty: 1807 – 1921 nawiązują do wydarzeń związanych z historią pułku. Rok „1807” miał nawiązywać do tradycji Armii Księstwa Warszawskiego[ac]. Druga data - „1921” - nawiązuje do powołania pułku do życia już na stopie pokojowej Wojska Polskiego. W 1930 czyniono starania o zmianę daty z 1921 na 1918. Chciano tym nawiązać do utworzenia we Włocławku „Szwadronu Ziemi Kujawskiej”. MSWojsk. nie wyraziło jednak zgody na zmianę[39].

W pułku noszono również nieformalne odmiany odznak z datami 1815 - 1919. Rok „1815” nawiązywał do tradycji z lat Wojska Polskiego Królestwa Kongresowego, natomiast data „1919” miała wykazać wojenną przeszłość szwadronów. Zarówno odznaki, jak i ich miniatury często różniły się układem barw proporczyków. Kolejność prawidłowa to: (od góry) szmaragdowa - żółta – amarantowa[41].

3 pułk strzelców konnych od 1922 używał proporczyka barwy szmaragdowo-amarantowej z żółtym paskiem, a do 1927 otoku barwy oliwkowej. Rozkazem Ministerstwa Spraw Wojskowych z 24 marca 1927 pułk otrzymał otok barwy amarantowej[42].

Proporczyk Opis[43][44]
Proporczyk szmaragdowo-amarantowy z żółtym paskiem
proporczyk dowództwa w 1939
proporczyk 1 szwadronu w 1939
proporczyk 2 szwadronu w 1939
proporczyk 3 szwadronu w 1939
proporczyk 4 szwadronu w 1939
proporczyk 5 szwadronu ckm w 1939
proporczyk plutonu łączności w 1939
Inne Opis
Czapka rogatywka – otok amarantowy[45]
Szasery ciemnogranatowe, lampasy amarantowe, wypustka amarantowa[46]

Żurawiejka

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Żurawiejka.

Do rozróby zawsze skłonni,
wołkowyscy strzelcy konni.

Goła d. zamiast pyska,
to są strzelcy z Wołkowyska.

A kto Pułku nie szanuje,
niech nas w d ... pocałuje!

Słabi w szabli, mocni w pysku,
to są strzelcy w Wołkowysku.

Kto ostrogą, szablą błyska?
To są strzelcy z Wołkowyska.

Po każdej zwrotce: Lance do boju, szable w dłoń, bolszewika goń, goń, goń!

Wyszkolenie w pułku było na wysokim poziomie, co komentowano stwierdzeniem „tyle zysku co w Wołkowysku”.

Strzelcy konni z Wołkowyska

[edytuj | edytuj kod]

Dowódcy i zastępcy dowódcy pułku

[edytuj | edytuj kod]
Płk Leonard Łodzia-Michalski
Stopień, imię i nazwisko Okres pełnienia służby Kolejne stanowisko
Dowódcy pułku[47]
płk kaw. Władysław Tomaszewicz X 1921 – XI 1927[48]
ppłk / płk dypl. kaw. Jan Rozwadowski XI 1927[48] – VIII 1931[49]
ppłk / płk kaw. Leonard Łodzia-Michalski VIII 1931[50] – VII 1935[51]
płk dypl kaw. Julian Filipowicz VII 1935[51] – IV 1939
ppłk dypl. kaw. Jan Małysiak V – X 1939
Zastępcy dowódcy pułku
mjr kaw. Teodor Mogilnicki 1923
mjr kaw. Adam Bogoria-Zakrzewski p.o. 29 IV 1924 – 11 III 1926 p.o. zastępcy dowódcy 3 puł
płk kaw. Aleksander I Wasilewski do 11 VI 1927[52]
mjr kaw. Marek Stanisław Mysłakowski 11 VI 1927[53] − 14 II 1929 dyspozycja dowódcy OK III[54]
ppłk kaw. Tadeusz Seeliger-Reklewski 27 IV –- 23 XII 1929 → KOP
mjr / ppłk dypl. Włodzimierz Dunin-Żuchowski 23 XII 1929 – 23 III 1932 szef wydziału w Departamencie
Kawalerii MSWojsk
mjr / ppłk kaw. Stefan Jan Józef Platonoff III 1932[55] – IX 1939

Żołnierze 3 pułku strzelców konnych - ofiary zbrodni katyńskiej

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Zbrodnia katyńska.

Biogramy zamordowanych oficerów znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego[56]

Stopień, nazwisko i imię zawód miejsce pracy przed mobilizacją zamordowany
ppor. rez. Błażejewski Roman lekarz weterynarii Katyń
ppor. rez. Daniuk Władysław nauczyciel Charków
ppor. rez. Kapliński Leon lekarz praktyka w Lidzie Katyń
ppor. Kryda Stanisław[57] żołnierz zawodowy Katyń
ppor. Kulesza Henryk[58] żołnierz zawodowy Katyń
rtm. Nieczaj Bazyli żołnierz zawodowy oficer administracyjno-materiałowy BLK
ppor. rez. Sałaciński Maksymilian nauczyciel szkoła w Bałuczu Katyń

Tradycje pułku

[edytuj | edytuj kod]
Ryngraf bdow 4 BKPanc

Barwy i tradycję 3 pułk strzelców konnych im. Hetmana Polnego Koronnego Stefana Czarnieckiego w latach 1995–2000 kontynuował batalion dowodzenia 4 Suwalskiej Brygady Kawalerii Pancernej w Orzyszu.

Tradycję pułku kontynuuje Szwadron Toporzysko w barwach pułku 3 strzelców konnych im. Hetmana Polnego Koronnego Stefana Czarnieckiego działający na prawach sekcji w Stowarzyszeniu Klub Sportowy „Bór”. Powstał w 2005 jako kontynuacja drużyny harcerskiej noszącej barwy P3SK, działającej od 1991 roku – najpierw w Krakowie, a potem w Toporzysku. Barwy pułkowe zostały oficjalnie nadane drużynie przez Koło Pułkowe Pułku 3 Strzelców Konnych w dniu święta pułkowego 27 kwietnia 1992. Aktu nadania barw dokonał ówczesny dowódca Koła płk dr Bronisław Lubieniecki. Po raz drugi fakt otrzymania barw pułkowych potwierdził rtm. Ryszard Dembiński – Prezes Zrzeszenia Kół Pułkowych Kawalerii w Londynie w dniu Święta Pułkowego 27 kwietnia 2007.

  1. W rocznicę połączenia się szwadronów[1].
  2. Według innych źródeł oddział używał nazwy wyróżniającej „Pułk 3 Strzelców Konnych im. Hetmana Polnego Koronnego Stefana Czarnieckiego”, co było nawiązaniem do tradycji Pułku 3-go Strzelców Konnych. Podobnej nazwy wyróżniającej używać miał także Pułk 4 Ułanów Zaniemeńskich.
  3. Pozostałe oddziały wchodzące w skład Nowogródzkiej BK stacjonowały na terenie Okręgu Korpusu Nr IX.
  4. Faktycznie wszedł w skład istniejącego już w pułku szwadronu o tym numerze
  5. Rozkaz 13508/1 dowódcy Frontu Litewsko-Białoruskiego. Szwadrony utworzyły dywizjon dopiero w lutym 1920 działając do tego czasu oddzielnie.
  6. Plut. rez. Julian Czuczeło został również wymieniony wśród kawalerów VM – żołnierzy 23 puł.[6].
  7. Rtm. Stanisław Czuczełowicz został również wymieniony wśród kawalerów VM – żołnierzy 23 puł.
  8. Por. Władysław II Kamiński (ur. 18 grudnia 1893) został również wymieniony wśród kawalerów VM – żołnierzy 23 puł.
  9. Por. Bolesław Kochanowski został również wymieniony wśród kawalerów VM – żołnierzy 23 puł.
  10. Kpr. Jan Kosiorowski został również wymieniony wśród kawalerów VM – żołnierzy 3 psp.
  11. Kpr. Józef Maziec został również wymieniony wśród kawalerów VM – żołnierzy 23 puł.
  12. Plut. Rudolf Neugebauer został również wymieniony wśród kawalerów VM – żołnierzy 23 puł.
  13. Wachm. Stanisław Skarżyński został również wymieniony wśród kawalerów VM – żołnierzy 23 puł.
  14. Ś.p. ppor. Stanisław Sołtan został również wymieniony wśród kawalerów VM – żołnierzy 23 puł.
  15. Ś.p. kpr. Czesław Strzelecki został również wymieniony wśród kawalerów VM – żołnierzy 14 puł.
  16. Plut. Michał Tuczkowski został również wymieniony wśród kawalerów VM – żołnierzy 23 puł.
  17. Wachm. Bronisław Wąsowicz został również wymieniony wśród kawalerów VM – żołnierzy 23 puł.
  18. Strzelec Kazimierz Więckowski został również wymieniony wśród kawalerów VM – żołnierzy 23 puł.
  19. Dezyderiusz Zawistowski został odznaczony 17 maja 1922 z b. Oddziałów Detaszowanych Legionów Polskich[14].
  20. „Wojennny” 3 pułk strzelców konnych 6 października 1920 został przemianowany na 5 pułk strzelców konnych[20].
  21. Skreślono rozkazem 1242/Mob. 26 Szt. Gen.
  22. Skreślono rozkazem L.2144/29 Og.Mob. Szt. Gł. z 15 VII1929.
  23. Poprawiono 89/Og.mob.
  24. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[27].
  25. rtm. Antoni Grzegorz Nowakowski pełnił jednocześnie funkcję dowódcy szwadronu gospodarczego.
  26. rtm. Bronisław Korzon pełnił jednocześnie funkcję oficera mobilizacyjnego.
  27. Marian Porwit w Komentarzach do historii polskich działań obronnych we wrześniu 1939 uważa, że pułk zmylił drogę.
  28. Matka Boska Kodeńska uznana została za patronkę pułku po roku 1927, kiedy to jej obraz z Częstochowy przez Warszawę przywieziono na stare miejsce do kościoła w Kodniu.
  29. Wydaje się, że projektant odznaki popełnił błąd. W owym czasie nie istniał 3 psk, a numer „3” posiadał jeden z pułków ułanów. Nie popełnił jednak błędu; projektant nawiązał do odrodzenia Wojska Polskiego w 1807 roku.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Filipow i Wróblewski 1992 ↓, s. 49.
  2. Ziemianie Polscy XX wieku, t.3, s.121
  3. Kostrzewski 1992 ↓, s. 5.
  4. Kostrzewski 1992 ↓, s. 6.
  5. a b Piotrowski 1930 ↓, s. 35-36, lista niekompletna.
  6. Księga Jazdy Polskiej 1938 ↓, s. 408.
  7. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 54 z 23 grudnia 1926 roku, s. 452.
  8. Księga Jazdy Polskiej 1938 ↓, s. 413.
  9. Piotrowski 1930 ↓, s. 35, jako kpt. Józef Mazicz.
  10. a b c d e Księga Jazdy Polskiej 1938 ↓, s. 421.
  11. Kolekcja Orderu Wojennego Virtuti Militari [online], wbh.wp.mil.pl [dostęp 2023-10-10].
  12. Dziennik Personalny 1922.02.18 R.3 nr 2, s.110, „Dziennik Personalny”, 18 lutego 1922 [dostęp 2023-10-10].
  13. Księga Jazdy Polskiej 1938 ↓.
  14. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 59 z 30 grudnia 1922, s. 944.
  15. Piotrowski 1930 ↓, s. 36.
  16. a b c Kostrzewski 1992 ↓, s. 10.
  17. Almanach oficerski 1923/24 ↓, s. 57-58.
  18. Almanach oficerski 1923/24 ↓, s. 57.
  19. Dziennik Rozkazów M.S.Wojsk. Nr 16 z 07.11.1936 r., poz. 192.
  20. Kucharski i Tym 2020 ↓, s. 31.
  21. Kucharski i Tym 2020 ↓, s. 31–32.
  22. Kostrzewski 1992 ↓, s. 11.
  23. Kostrzewski 1992 ↓, s. 12.
  24. Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 218.
  25. Wojciechowski 2010 ↓, s. 33.
  26. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 711–712.
  27. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
  28. Kukawski, Tym i Waligórski 2013 ↓, s. 60-72.
  29. Wesołowski (red.) i 5/2015 ↓, s. 349-352.
  30. Janota Bzowski 1981 ↓, s. 165-166 wg danych Ministerstwa Obrony Narodowej.
  31. Janota Bzowski 1981 ↓, s. 166 na podstawie weryfikacji Komisji Kombatantów 1939 r. przy Zarządzie Okręgowym ZBoWiD w Warszawie, w lipcu 1970 r..
  32. Janota Bzowski 1981 ↓, s. 161-162.
  33. Janota Bzowski 1981 ↓, s. 166.
  34. Piotrowski 1930 ↓, s. 34.
  35. Poświęcenie sztandaru 3 p. Strzelców. „Polska Zbrojna”. 118, s. 8, 1923-05-02. Warszawa. , tu podano, że matką chrzestną sztandaru była p. Pugowska.
  36. Kostrzewski 1992 ↓, s. 28.
  37. Kostrzewski 1992 ↓, s. 27.
  38. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 2 z 21 stycznia 1927, poz. 10.
  39. a b Kostrzewski 1992 ↓, s. 30.
  40. Kucharski i Tym 2020 ↓, s. 5.
  41. Kostrzewski 1992 ↓, s. 31.
  42. Kucharski i Tym 2020 ↓, s. 22.
  43. Dz. Rozk. MSWojsk. nr 22 z 4 sierpnia 1927 roku, poz.268
  44. Smaczny 1989 ↓, s. 382.
  45. Dz. Rozk. MSWojsk. nr nr 6 z 24 lutego 1928 roku, poz.66
  46. Smaczny 1989 ↓, s. 378.
  47. Kostrzewski 1992 ↓, s. 13.
  48. a b Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 27 z 29 listopada 1927, s. 346.
  49. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 3 sierpnia 1931, s. 226.
  50. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 3 sierpnia 1931, s. 245.
  51. a b Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 10 z 4 lipca 1935, s. 96.
  52. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 16 z 11 czerwca 1927, s. 162..
  53. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 16 z 11 czerwca 1927, s. 163..
  54. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 4 z 14 lutego 1929, s. 78..
  55. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 6 z 23 marca 1932, s. 236.
  56. Księgi Cmentarne – biogramy oficerów.
  57. Księgi Cmentarne – wpis 1854.
  58. Księgi Cmentarne – wpis 1920.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]