Międzyrzec Podlaski: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana]

Usunięta treść Dodana treść

Jednokolumnowy

Wersja z 10:22, 23 maj 2014

Szablon:POL miasto infobox Międzyrzec Podlaski – miasto i gmina w województwie lubelskim, w powiecie bialskim, nad Krzną. Miasto jest także siedzibą wiejskiej gminy Międzyrzec Podlaski.

Według danych z 31 grudnia 2007^[1] miasto liczyło 17 104 mieszkańców.

Położenie

Miasto sąsiaduje z gminami: Drelów oraz Międzyrzec Podlaski

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa bialskopodlaskiego.

Środowisko naturalne

Według danych z roku 2002^[2] Międzyrzec Podlaski miał powierzchnię 19,75 km², w tym:

użytki rolne: 57%
użytki leśne: 9%

Miasto stanowi 0,72% powierzchni powiatu.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2007^[1]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	17 104	100	8833	51,6	8271	48,4
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	853,9		441,0		412,9

Nazwa miasta w innych językach

łac. Meserici, jidisz מעזעריטש (Mezeritch), niem. Meseritz, czes. Podleské Meziříčí, lit. Palenkės Mendzižecas, ukr. Межиріччя, Мендзижець-Підляський, łot. Mendzižeca Podļaska, ros. Мендзыжец-Подляски, biał. Міжрэчча, Мендзыжац-Падляскі, hebr. מיינדזיז'ץ פודלסקי

Historia

neolit – pierwsze osiedla ludzkie,^{[potrzebny przypis]}
1174 – data z dokumentu kościelnego, pierwszej świątyni na tym terenie, prawdopodobnie cerkwi pw. św. Mikołaja,
1369 – pierwsza wzmianka w XIII-wiecznym ruskim latopisie mówiąca o 10 wsiach nad rz. Krzną,
1390 – Abraham Chamiec otrzymał Międzyrzec od Władysława Jagiełły,
XIV/XV w. – rozwój miejscowości związany z kolonizacją tych ziem przez mazowszan,
1434 – miejscowość posiada już prawa miejskie,
1477 – 24 sierpnia, erekcja kościoła św. Mikołaja, postawionego w miejscu poprzedniej świątyni, prawdopodobnie tej obrządku prawosławnego z XII w. (obecnie kościół pod tym samym wezwaniem),
1486 – przywilej królewski na targi i jarmarki otrzymany przez Jana Nassutowicza dla Międzyrzeca,
1503 król Aleksander odwiedził Międzyrzec Podlaski, gdzie był podejmowany przez Jana Zabrzezińskiego,
1558 – Międzyrzec wspomniany jako ważny ośrodek garncarstwa,
1564 – 26 kwietnia, erekcja cerkwi św. Mikołaja z fundacji Stefana Zbaraskiego (obecnie kościół św. Józefa),
od 1569 – należał do Korony,
1574 – Stefan Zbaraski w czasie bezkrólewia samowolnie przyłącza Międzyrzec Podlaski do województwa brzeskiego by dochody z niego płynęły do Wielkiego Księstwa
1598 – pierwsza na pograniczu polsko-litewskim warzelnia soli,
1636 – powstał cech kowalski – jeden z najstarszych w regionie,
1648 – najazd kozacki Chmielnickiego,
1655-1667 – złupienie miasta przez wojska szwedzkie,
1660 – złupienie miasta przez wojska moskiewskie,
XVIII w.
- znany jako ważny ośrodek piwowarski,
- ośrodek szczeciniarstwa – pierwsze manufaktury tego typu przemysłu w Polsce,
- największe miasto na Podlasiu – ok. 2 tys. mieszkańców,
1772 – August Aleksander Czartoryski rozpoczyna budowę cerkwi unickiej pw. św. Piotra i Pawła w miejscu poprzedniej drewnianej świątyni ufundowanej przez Stefana Zbaraskiego w XVI w. (obecnie kościół pw. św. Piotra i Pawła).
1791 – ks. bp. Feliks Turski przed plebanią w Międzyrzecu Podlaskim posadził dąb upamiętniający uchwalenie Konstytucji 3 Maja.
1795 – miasto znalazło się pod zaborem austriackim,
1802 – budowa klasycystycznego pałacu dla Konstantego Adama Czartoryskiego, projekt prawdopodobnie Piotr Aigner (rozebrany 1888),

1809 – w Księstwie Warszawskim,
1815 – w Królestwie Polskim,
1823 – rozwój handlu, głównie żydowskiego po otwarciu bitej drogi z Brześcia do Warszawy,
29 sierpnia 1831 – zwycięska dla powstańców bitwa powstania listopadowego na polach wsi Manie, Rogoźnica i na przedpolu Międzyrzeca,
1852 – budowa pałacu dla Aleksandry Potockiej (pierwotnie arch. Franciszek Maria Lanci); zniszczony w 1918, odbudowany w latach 1922-1928,
1863 – bitwy i potyczki powstania styczniowego, brał w nim udział m.in. Aleksander Głowacki,
1867 – uzyskanie połączenia z Koleją Warszawsko-Terespolską Linia kolejowa nr 2,
1875 – nasilenie polityki rusyfikacyjnej; dwie cerkwie unickie, erygowane jeszcze w XVI w. przez dziedziców ziemi międzyrzeckiej, zostały zamienione na prawosławne,
1918 – Krwawe Dni Międzyrzeca,
1920 – podczas wojny polsko-bolszewickiej w mieście znajdował się punkt dowodzenia gen. Władysława Sikorskiego, a później sztab armii gen. E. Rydza-Śmigłego,
wrzesień 1939
- zbombardowanie miasta przez Niemców,
- zajęcie miasta przez wojska sowieckie, po 10 dniach Międzyrzec został przekazany Niemcom,
1940 – utworzenie getta przez niemieckich okupantów – zmuszono do osiedlenia się w nim ok. 17 tys. Żydów z Międzyrzeca i okolicznych miejscowości,
1940-1944 – Podlaska wojna o szyny – ataki partyzantki AK na magistralę kolejową w celu uniemożliwienia komunikacji na linii wschód-zachód,
1942 – utworzenie obozów jenieckich dla żołnierzy radzieckich a później włoskich,
maj 1943 – likwidacja getta i wywiezienie i wymordowanie jego mieszkańców w obozach w Majdanku i Treblince,
1944
- kwiecień – pacyfikacja Lasów Turowskich i zwycięska dla AK bitwa w okolicach wsi Olszewnica,
- 26 lipca – zajęcie miasta przez Armię Czerwoną przy współudziale żołnierzy AK,
- 13 sierpnia – początek aresztowań i deportacji w głąb Rosji wśród żołnierzy AK dokonywanych przez NKWD,
1945 – likwidacja Ordynacji Międzyrzeckiej

30 czerwca 1952 – próba wykolejenia pociągu restauracyjno-sypialnego relacji Moskwa – Berlin (tzw. Mitropy) przewożącego oficerów i dyplomatów radzieckich przez licealistów z organizacji patriotycznej ZEW – w akcji dywersyjnej brali udział m.in. Franciszek Oleksiuk i Czesław Męczyński
1952-1954 – siedziba gminy Zahajki

Zobacz też: Historia Żydów w Międzyrzecu Podlaskim.

Zabytki

Rynek Starego Miasta (plac Jana Pawła II) wyznaczony w XV w., z charakterystycznymi przejściami z łukami
kościół św. Mikołaja z 1477 r.
kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła
kościół św. Józefa
plebania kościoła św. Mikołaja z 1818 r.
zespół dawnej poczty konnej z 1823 r.
dawna szkoła parafialna z 1852 r.
dworzec kolejowy z 1867 r.
szpital miejski z lat 1846-1850
zespół pałacowo-parkowy z XVIII w.
cmentarz katolicki (kaplica św. Rocha, nagrobki z XVIII, XIX i XX wieku)
cmentarz żydowski tzw. kirkut (najstarsza macewa pochodzi z 1706 roku)
pomnik poległych w 1918 r. na rynku
podwyższenie z kamieni ku czci pomordowanych Żydów na rynku; w czerwcu 2005 zostało zlikwidowane w związku z przebudową rynku
kapliczki z XVIII i XIX w.

Miejsca pamięci narodowej

Uroczysko Baran (tzw. Mały Katyń koło wsi Kąkolewnica Północna)
pomnik zwycięskiej bitwy pod Międzyrzecem Podlaskim w czasie powstania listopadowego z 29 sierpnia 1831
pomnik Żydów międzyrzeckich na cmentarzu żydowskim
kamień Żydów międzyrzeckich na skwerku

Gospodarka

Ośrodek usługowy regionu rolniczego; przemysł rolno-spożywczy, drzewny, odzieżowy, ponadto zakłady przemysłu maszynowego, skórzanego oraz produkcja pędzli i szczotek.

Zasoby surowców mineralnych

W Berezie koło Międzyrzeca Podlaskiego znajduje się kopalnia odkrywkowa żwiru i piasku – „Żwirownia”.

Transport

W mieście krzyżują się drogi krajowe i wojewódzkie:

2 E30 kierunek Terespol – Biała Podlaska – Międzyrzec Podlaski – Warszawa – Świecko,
19 kierunek Białystok – Bielsk Podlaski – Międzyrzec Podlaski – Lublin – Rzeszów,
806 kierunek Łuków,
813 kierunek Parczew – Łęczna.

Istnieje obwodnica północna w ciągu drogi krajowej nr 2 E30 oraz obwodnica zachodnia w ciągu drogi krajowej nr 19, docelowo w ciągu drogi ekspresowej S19. W planach jest budowa autostrady A2 która ma przebiegać kilka kilometrów na północ od miasta.

W mieście znajduje się stacja kolejowa na międzynarodowej magistrali kolejowej E-20 Moskwa – Warszawa – Berlin.

Funkcjonuje tu przedsiębiorstwo PKS. Duże znaczenie mają również prywatne mikrobusy, zapewniające szybkie połączenia z Warszawą, Lublinem, Białą Podlaską, Siedlcami i Białymstokiem.

We wsi Krzewica istniało lotnisko wojskowe Krzewica o nawierzchni trawiastej (dł. pasa startowego wynosiła 2250 m), a w samym Międzyrzecu Podlaskim lotnisko prywatne należące do hr. Potockich.

Kultura

W mieście jest Miejski Ośrodek Kultury, przy którym funkcjonuje Kino „Sława” oraz Galeria „ES”. Przy MOK-u działa także Strażacka Orkiestra Dęta.

Organizacje

W Międzyrzecu Podlaskim funkcjonuje kilkanaście organizacji i stowarzyszeń, są to m.in.:

Międzyrzeckie Stowarzyszenie Teatralne
Ochotnicza Straż Pożarna "Stołpno" w Międzyrzecu Podlaskim, przy której działa Młodzieżowa Drużyna Pożarnicza
Ochotnicza Straż Pożarna „Śródmieście” w Międzyrzecu Podlaskim
Ochotnicza Straż Pożarna „Zawadki” w Międzyrzecu Podlaskim
Podlaskie Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych
Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów – Zarząd Rejonowy w Międzyrzecu Podlaskim
Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Międzyrzecu Podlaskim
Związek Sybiraków – Oddział Biała Podlaska, Koło Terenowe Międzyrzec Podlaski
Cech Rzemieślników i Przedsiębiorców w Międzyrzecu Podlaskim

Oświata

W mieście działają przedszkola, trzy szkoły podstawowe, trzy gimnazja, Liceum Ogólnokształcące im. Władysława Sikorskiego, Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych, Zespół Szkół Ekonomicznych im. Marii Dąbrowskiej, Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Unitów Podlaskich oraz Zamiejscowy Ośrodek Dydaktyczny Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, a także Punkt informacyjno-rekrutacyjny Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi. Istnieje również Państwowa Szkoła Muzyczna I Stopnia oraz Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy.

Religia

Parafie rzymskokatolickie

Zobacz też: dekanat międzyrzecki.

Kościoły protestanckie

Kościół Zielonoświątkowy w RP, Zbór „Pojednanie”^[3]

Sport i rekreacja

Miasto posiada stadion sportowy (kompleks boisk sportowych o łącznej powierzchni 4 ha – 3 pełnowymiarowe boiska oraz 3 miniboiska treningowe, bieżnie, zaplecze socjalne), korty tenisowe, sale gimnastyczne i krytą pływalnię „Oceanik” z sauną i siłownią.

W piłce nożnej miasto reprezentuje KS MOSiR „Huragan”.

Na zbiorniku wodnym „Żwirownia” istnieją stanice wodne (molo, plaże, latem opieka ratowników) oraz stanica wędkarska koła PZW Złoty Karaś.

Tuż obok „Żwirowni” znajduje się stok narciarski o długości 180 m i wysokości ok. 20 m pokryty igielitem. Został oddany do użytku 30 września 2012 r. wraz z wyciągiem talerzykowym i obiektami towarzyszącymi^[4].

Współpraca międzynarodowa

Miasta partnerskie:

Ludzie związani z miastem

ks. prof. Jan Brożek – matematyk i astronom, rektor Akademii Krakowskiej
ks. Grzegorz Piramowicz – pedagog, pisarz, filozof i działacz oświeceniowy; sekretarz Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych – organu KEN
Sława Przybylska – piosenkarka
Mieczysław Kalenik – aktor (Zbyszko z Bogdańca w filmie „Krzyżacy”)
Andrzej Kopiczyński – aktor (Stefan Karwowski w filmie „Czterdziestolatek”)
Elżbieta Dzikowska – reporter, podróżnik, historyk sztuki, reżyser; żona Tony’ego Halika
Karol Ferdynand Eichler – aptekarz, autor pierwszego polskiego podręcznika aptekarskiego
Ryszard Kornacki – pedagog, poeta, prozaik
Yehoshua Leib Diskin – rabin
Kazimierz Kierzkowski – działacz polityczny i społeczny, major WP i AK
Bolesław Leon Hryniewiecki – botanik, historyk botaniki i pedagog
Makary (Oksijuk) – prawosławny metropolita warszawski i całej Polski
hr. Aleksandra z Potockich Potocka (1818-1892) właścicielka Wilanowa i Międzyrzeca Podlaskiego, działaczka charytatywna
Jan Zabrzeziński – hetman litewski
Jacob ben Wolf Kranz – maggid, rabin
Morris Michael Edelstein – deputowany do Izby Reprezentantów USA ze stanu Nowy Jork
Feliks Paweł Turski – biskup chełmski, łucki i krakowski
Henryk Burzec – artysta rzeźbiarz
Ireneusz (Bekisz) – prawosławny metropolita całej Ameryki i Kanady

↑ ^a ^b Lucyna Nowak, Joanna Stańczyk, Agnieszka Znajewska: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2007 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2008. ISSN 1734-6118. (pol.).
↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
↑ www.pojednanie.kz.pl.
↑ PAP, j: Na narty przez cały rok. Stok w Międzyrzecu Podlaskim już otwarty. dziennikwschodni.pl, 2012-09-30. [dostęp 2012-10-02]. (pol.).

Bibliografia

Aleksandrowicz P., "Miasto Międzyrzec Podlaski w XVII i XVIII" [w.] Rocz. Międzyrzecki, t. 1, Tow. Przyjaciół Nauk w Międzyrzecu Podlaskim, 1970
Chomicki J., "Rozwój układu urbanistycznego Międzyrzeca Podlaskiego" [w:] Rocz. Międzyrzecki, t. 20–21–22, Tow. Przyjaciół Nauk w Międzyrzecu Podlaskim, 1990
Józef Geresz, Międzyrzec Podlaski: dzieje miasta i okolic, Biała Podlaska, Międzyrzec Podlaski: Ośrodek Wschodni „Civitas Christiana”, 1995
Ryszard Kornacki, Międzyrzec w życiorysy wpisany, Międzyrzec Podlaski: Międzyrzeckie Stowarzyszenie Teatralne we współpr. z Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Międzyrzecu Podlaskim, 2003
Adolf Pleszczyński, Opis historyczno-statystyczny parafii Międzyrzeckiej, Warszawa: Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, 1911
Rocznik Międzyrzecki, Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Międzyrzecu Podlaskim, wydawany od 1969 r.
Wildner-Nurek I., "Dzieje rezydencji międzyrzeckiej", Rocz. Międzyrzecki, t. 26, Tow. Przyjaciół Nauk w Międzyrzecu Podlaskim, 1994, s. 108–124.

Linki zewnętrzne

Urząd Miasta Międzyrzec Podlaski,
Urząd Gminy Międzyrzec Podlaski,
Historia Międzyrzeca Podlaskiego,
Międzyrzec, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 376 .

[pl-gus3-1] Lucyna Nowak, Joanna Stańczyk, Agnieszka Znajewska: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2007 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2008. ISSN 1734-6118. (pol.).

[pl-regioset-2] Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).

[3] www.pojednanie.kz.pl.

[4] PAP, j: Na narty przez cały rok. Stok w Międzyrzecu Podlaskim już otwarty. dziennikwschodni.pl, 2012-09-30. [dostęp 2012-10-02]. (pol.).

[5] W 1912 gminy Brzozowy Kąt, Jabłoń, Szóstka, Tłuściec, Zahajki i Żerocin oraz w części Żelizna weszły w skład guberni chełmskiej (1912–15)

[1]

[2]

[3]

[4]

[A]

@@ Linia 258: / Linia 258: @@
 == Bibliografia ==
+* Aleksandrowicz P., "Miasto Międzyrzec Podlaski w XVII i XVIII" [w.] Rocz. Międzyrzecki, t. 1, Tow. Przyjaciół Nauk w Międzyrzecu Podlaskim, 1970
+* Chomicki J., "Rozwój układu urbanistycznego Międzyrzeca Podlaskiego" [w:] Rocz. Międzyrzecki, t. 20–21–22, Tow. Przyjaciół Nauk w Międzyrzecu Podlaskim, 1990
 * [[Józef Geresz]], ''Międzyrzec Podlaski: dzieje miasta i okolic'', Biała Podlaska, Międzyrzec Podlaski: [[Ośrodek Wschodni]] „[[Civitas Christiana]]”, 1995
 * [[Ryszard Kornacki]], ''Międzyrzec w życiorysy wpisany'', Międzyrzec Podlaski: [[Międzyrzeckie Stowarzyszenie Teatralne]] we współpr. z [[Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Międzyrzecu Podlaskim]], 2003
 * [[Adolf Pleszczyński]], ''Opis historyczno-statystyczny parafii Międzyrzeckiej'', Warszawa: [[Polskie Towarzystwo Krajoznawcze]], 1911
 * [[Rocznik Międzyrzecki]], [[Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Międzyrzecu Podlaskim]], wydawany od 1969 r.
+* Wildner-Nurek I., "Dzieje rezydencji międzyrzeckiej", Rocz. Międzyrzecki, t. 26, Tow. Przyjaciół Nauk w Międzyrzecu Podlaskim, 1994, s. 108–124.
 == Linki zewnętrzne ==

Wsie	Bereza Dołhołęka Halasy Jelnica Kolonia Wolańska Koszeliki Kożuszki Krzewica Krzymoszyce Łuby Łukowisko Łuniew Manie Misie Pościsze Przychody Przyłuki Puchacze Rogoźnica Rogoźnica-Kolonia Rogoźniczka Rudniki Rzeczyca Sawki Sitno Strzakły Tłuściec Tuliłów Utrówka Wólka Krzymowska Wysokie Zasiadki Zawadki Zaścianki Żabce
Części wsi	Barani Kąt Budy Dąbrowa Dalekie Drucówki Dubicz Gonciarnia Grudy Kąt Lipinki Ługi Nowa Wieś (Manie) Nowa Wieś (Pościsze) Nowa Wieś (Przychody) Okolonia Parszczyska Pieczyska Pieńki Podbór Podekrze Podkarpina Podlasie Podleś Poprzeczki Poprzyce Porębiszcza Pościska Droga Przeciętka Przytoczna Serwitut Stara Droga Stara Wieś Starowieś (Łukowisko) Starowieś (Łuniew) Starowieś (Misie) Syty Trzebieska Droga Wysokie Zabiele Zabuże Zagościniec Zalasek Zanowinna
Kolonia wsi	Cegielnia

Siedziba powiatu	Biała Podlaska
Miasta	Międzyrzec Podlaski Piszczac Terespol
Gminy miejskie	Międzyrzec Podlaski Terespol
Gminy miejsko-wiejskie	Piszczac
Gminy wiejskie	Biała Podlaska Drelów Janów Podlaski Kodeń Konstantynów Leśna Podlaska Łomazy Międzyrzec Podlaski Rokitno Rossosz Sławatycze Sosnówka Terespol Tuczna Wisznice Zalesie

Przynależność wojewódzka	gubernia siedlecka (1867–1912) gubernia lubelska (1912–15)^[A] woj. lubelskie (II RP) (1919–39) woj. lubelskie (PRL) (1945–75)
Miasta	Kock (← od 1958) Międzyrzec (Podlaski) Radzyń (Podlaski) Wohyń (do 1870)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Biała (do 1954) Borki (od 1973) Brzozowy Kąt (do 1954) Czemierniki (od 1973) Drelów (od 1973) Jabłoń (do 1954) Jeziorzany (od 1973) Kąkolewnica (do 1954) Kąkolewnica Wschodnia (od 1973) Kock (od 1973) Komarówka Podlaska (od 1929) Lisia Wólka (do 1921) Międzyrzec Podlaski (od 1973) Milanów (do 1954) Misie (do 1954) Paszki (do 1868) Przegaliny (1905–29) Radzyń Podlaski (od 1973) Siemień (do 1954) Sitno (do ?) Suchowola (do 1954) Szóstka (do 1954) Tłuściec (do 1954) Wohyń (od 1921) Zahajki (do 1954) Żelizna (do 1905) Żerocin (do 1954)
Gromady (1954–72)	Bełcząc (← 1956–59) Bezwola (1954–58) Biała (1954–72) Białka (1954–72) Białobrzegi (← 1958–59) Borki (1954–72) Branica (1954–72) Brzozowica Duża (1954–68) Czemierniki (← 1956–72) Dołha (1954–61) Drelów (1954–72) Działyń (1954 →) Gęś (1954 →) Jabłoń (1954 →) Jelnica (1954–72) Jezioro (1954 →) Jeziorzany (Łysobyki) (← 1958–72) Kąkolewnica Wschodnia (1954–72) Kock (1960–72) Komarówka Podlaska (1954–72) Kozły (1954–56 →) Krasew (1954–59) Krzewica (1954–61) Lipniak (← 1958–59) Łysobyki / Jeziorzany (← 1958–72) Milanów (1954 →) Olszewnica (1954–68) Ostrówki (1954–58) Paszki Duże (1954–61) Płudy (1954–58) Poizdów (← 1958–68) Polskowola (1954–61) Przegaliny Duże (1954–68) Przewłoka (1954 →) Rogoźnica (1954–72) Rudno (1954 →) Siemień (1954 →) Stoczek (← 1956–59) Stoczek (Kocki) (← 1958) Suchowola (1954–72) Szóstka (1954–72) Talczyn (← 1958–59) Tłuściec (1954–72) Turów (1954–61) Wiski (1954–68) Witoroż (1954–58) Wohyń (1954–72) Wola Osowińska (← 1958–72) Zahajki (1954–61) Żerocin (1954–72)