Itr

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Itr
stront ← itr → cyrkon
Wygląd
srebrzystoszary
Itr
Widmo emisyjne itru
Widmo emisyjne itru
Ogólne informacje
Nazwa, symbol, l.a.

itr, Y, 39
(łac. yttrium)

Grupa, okres, blok

3 (IIIB), 5, d

Stopień utlenienia

III

Właściwości metaliczne

metal przejściowy

Właściwości tlenków

słabo zasadowe

Masa atomowa

88,906 ± 0,001[a][3]

Stan skupienia

stały

Gęstość

4472 kg/m³

Temperatura topnienia

1522 °C[1]

Temperatura wrzenia

3345 °C[1]

Numer CAS

7440-65-5

PubChem

23993

Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą
warunków normalnych (0 °C, 1013,25 hPa)

Itr (Y, łac. yttrium) – pierwiastek chemiczny, z grupy metali przejściowych w układzie okresowym.

Do roku 2013 scharakteryzowane zostały 33 izotopy itru o liczbach masowych 76–108. Spośród nich trwały jest tylko 89Y, który stanowi 100% naturalnego składu tego pierwiastka[4]. Występuje w skorupie ziemskiej w ilości 29 ppm, m.in. w postaci monacytu (ok. 3% itru) i bastnazytu (ok. 0,2%)[5][6] (tworzy też minerał ksenotym, YPO
4
). Ze złóż tych pozyskiwany jest komercyjnie, przez przekształcenie we fluorek i redukcję wapniem[5].

Tworzy złożone wodorki, tlenki, fluorki i wodorotlenek. Wodorki itru są stosowane jako bardzo silne środki redukujące. Nie ma znaczenia biologicznego, jest podejrzewany o rakotwórczość.

Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]

W formie czystej itr jest srebrzystoszarym, stosunkowo stabilnym na powietrzu metalem. Na jego powierzchni tworzy się trwała warstwa tlenków, tak jak to jest w przypadku glinu (pasywacja). Jego własności chemiczne przypominają magnez. Jest łatwopalny, ale nie ulega samorzutnej reakcji z tlenem. Z wodą reaguje dość powoli z utworzeniem wodorotlenku. Wióry itru zapalają się na powietrzu gdy temperatura przekroczy 400 °C.

Historia odkrycia[edytuj | edytuj kod]

Został odkryty w roku 1794 przez Johana Gadolina w Finlandii. Jako wolny metal (choć w formie zanieczyszczonej) otrzymał go Friedrich Wöhler w roku 1828, redukując chlorek itru potasem[5][7]. Jest to jeden z czterech pierwiastków, których nazwy zostały utworzone od szwedzkiej miejscowości Ytterby (poza itrem są to erb, iterb, terb).

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. Podana wartość stanowi przybliżoną standardową względną masę atomową (ang. abridged standard atomic weight) publikowaną wraz ze standardową względną masą atomową, która wynosi 88,905838 ± 0,000002.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b David R. Lide (red.), CRC Handbook of Chemistry and Physics, wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, s. 4-41, ISBN 978-1-4200-9084-0 (ang.).
  2. Yttrium (nr 261327) (ang.) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Stanów Zjednoczonych. [dostęp 2011-10-02]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
  3. Thomas Prohaska i inni, Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report), „Pure and Applied Chemistry”, 94 (5), 2021, s. 573–600, DOI10.1515/pac-2019-0603 (ang.).
  4. G. Audi, A. H. Wapstra, C. Thibault, J. Blachot, O. Bersillon. The NUBASE evaluation of nuclear and decay properties. „Nuclear Physics A”. 729, s. 3–128, 2003. DOI: 10.1016/j.nuclphysa.2003.11.001. Bibcode2003NuPhA.729....3A. (ang.). 
  5. a b c C.R. Hammond, The Elements. Yttrium, [w:] CRC Handbook of Chemistry and Physics, David R. Lide (red.), wyd. 88, Boca Raton: CRC Press, 2007, s. 4-41, ISBN 978-0-8493-0488-0 (ang.).
  6. Yttrium: geological information, WebElements Periodic Table [dostęp 2021-04-28].
  7. Yttrium: historical information, WebElements Periodic Table [dostęp 2021-04-28].
  8. Sławomir Wisławski, Andrzej B. Szczepanik, Radosław Bilski, Stanisław Ancyparowicz, Alfred J. Meissner, Jacek Proniewski. Ocena skuteczności synowektomii izotopowej w nawracających samoistnych wylewach do stawów kolanowych u chorych na hemofilię. „Postępy Nauk Medycznych”. 7–8, s. 328–332, 2007.