9 Pułk Strzelców Konnych (II RP)

9 Pułk Strzelców Konnych

Odznaka 9 psk
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1921
Rozformowanie	1939
Patron	Kazimierz Pułaski
Tradycje
Święto	16 października 29 czerwca
Kontynuacja	15 Brygada Zmechanizowana
Dowódcy
Ostatni	płk Tadeusz Falewicz
Działania zbrojne
kampania wrześniowa bitwa pod Kockiem (2–6 X 1939)
Organizacja
Dyslokacja	Hrubieszów (1921) Włodawa (1921-1924) Grajewo i Osowiec, Białystok (1924-1939)
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	jazda (1921-1924) kawaleria (1924-1939)
Podległość	DOK IX (1921-1924), XI BK (1924–1929) BK „Białystok” (1929-1937), Podlaska BK (1937–1939)

9 Pułk Strzelców Konnych imienia generała Kazimierza Pułaskiego (9 psk) – oddział kawalerii Wojska Polskiego II RP i odtworzony oddział pieszy Armii Krajowej.

Pułk w okresie pokoju

Podlaska BK w 1938

Pułk został sformowany 10 października 1921 roku w Hrubieszowie. Od listopada 1921 roku stacjonował eksterytorialnie w garnizonie Włodawa – koszary artyleryjskie (Okręg Korpusu Nr II), a od maja 1924 roku w garnizonach: Grajewo (dowództwo, 1 i 2 szwadron), Osowiec (3 szwadron i szwadron karabinów maszynowych) i Białystok (szwadron zapasowy) na terenie Okręgu Korpusu Nr III.

W latach 1921–1924 pułk był bezpośrednio podporządkowany dowódcy Okręgu Korpusu Nr IX w Brześciu, a pod względem wyszkolenia podlegał inspektorowi jazdy nr I w Wilnie, gen. bryg. Juliuszowi Rómmlowi. W tym okresie oddział był jednostką kawalerii dywizyjnej. W czasie mobilizacji formował i wystawiał ze swego składu trzy dywizjony kawalerii, każdy z plutonem karabinów maszynowych. W czasie wojny dywizjony miały walczyć w składzie 9, 20 i 30 DP. W tym okresie w jego skład wchodziły trzy szwadrony strzelców konnych, oddział szkolny karabinów maszynowych, pułkowa szkoła podoficerska i kadra szwadronu zapasowego.

W 1924 roku pułk przestał spełniać funkcje kawalerii dywizyjnej. Przyjął organizację pułku kawalerii samodzielnej i został włączony w skład XI Brygady Kawalerii.

W 1929 roku jednostka została podporządkowana dowódcy Brygady Kawalerii „Białystok”, która w marcu 1937 roku została przemianowana na Podlaską Brygadę Kawalerii.

18 lutego 1933 roku Minister Spraw Wojskowych koszarom pułku w Grajewie nadał nazwę „Koszary imienia generała Kazimierza Pułaskiego”.

Święto pułkowe obchodzono 29 czerwca, w rocznicę walk stoczonych w 1920 roku przez I dywizjon 2 psk.

14 maja 1936 roku Minister Spraw Wojskowych generał dywizji Tadeusz Kasprzycki nadał 9 psk nazwę „9 pułk strzelców konnych imienia generała Kazimierza Pułaskiego”.

Pułk w planie mobilizacyjnym „S”
Nazwa pododdziału	Termin	Miejsce mobilizacji
dowódca pułku z drużyną	alarm	Grajewo
pluton łączności
1÷3 szwadrony
4 szwadron
szwadron karabinów maszynowych
kolumna taborowa nr 365	6	Białystok
kolumna taborowa nr 364	8
uzupełnienie do czasu „W”	7
szwadron marszowy 1/9 psk	18
szwadron zapasowy	do 15
komenda placu Osowiec	2	Osowiec

Obsada personalna i struktura organizacyjna pułku
Obsada personalna w grudniu 1921
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
dowódca pułku	ppłk kaw. Franciszek Kaczkowski z 23 puł
zastępca dowódcy	mjr kaw. Adam Marian Bolesław Michalski z byłego I/4 psk
adiutant	por. kaw. Stanisław Nakoniecznikoff-Klukowski z byłego I/4 psk
oficer kasowy	ppor. Ludwik Korczyk
oficer prowiantowy	por. Aleksander Zioło
dowódca szwadronu zapasowego	rtm. Edward Minoga z byłego I/4 psk
dowódca 1 szwadronu	rtm. Karol Dillenius
oficer młodszy	ppor. Henryk Dombrowicz
oficer młodszy	ppor. Feliks Zygmunt Tatarowski
oficer młodszy	ppor. Antoni Wróblewski
oficer młodszy	ppor. Henryk Antoniewicz
dowódca 2 szwadronu	por. kaw. Eugeniusz Jaryczewski
oficer młodszy	ppor. Leon Wrześniowski
oficer młodszy	ppor. Wilhelm Lewicki
dowódca 3 szwadronu	por. kaw. Stanisław Kalinowski z 26 puł
Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
dowódca pułku	płk Tadeusz Falewicz
I zastępca dowódcy	ppłk dypl. Jan Małysiak
adiutant	rtm. Władysław Traugutt-Tejchman (*)
naczelny lekarz medycyny	kpt. lek. Kazimierz Dąbrowski
starszy lekarz weterynarii	mjr Aleksander Szczęścikiewicz
II zastępca dowódcy (kwatermistrz)	mjr Bohdan Dobrzyński
podkwatermistrz	rtm. adm. (kaw.) Otton Walerian Węcławowicz
oficer mobilizacyjny	rtm. Feliks Zygmunt Tatarowski
zastępca oficera mobilizacyjnego	rtm. Stefan IV Jankowski
oficer administracyjno-materiałowy	por. adm. (kaw.) Ferdynand Silny
dowódca szwadronu gospodarczego	rtm. Władysław Traugutt-Tejchman (*)
oficer gospodarczy	kpt. int. Antoni Alberti
oficer żywnościowy	chor. Ludomir Makomaski
dowódca plutonu łączności	por. Edward Franciszek Maruszczak
dowódca plutonu kolarzy	vacat
dowódca plutonu ppanc.	por. Henryk Kosz
dowódca 1 szwadronu	rtm. Władysław Robak
dowódca plutonu	por. Kazimierz Bernaciak
dowódca plutonu	ppor. Bartłomiej Kuźma
dowódca plutonu	ppor. Jan Stanisław Zamojski
dowódca 2 szwadronu	por. Zygmunt Tucewicz
dowódca plutonu	por. Kazimierz Chomiński
dowódca plutonu	por. Andrzej Fiszer
dowódca 3 szwadronu	p.o. por. Izydor Kołakowski
dowódca 4 szwadronu	rtm. kontr. Parnanos Nacwliszwili
dowódca plutonu	ppor. Czesław Stanisław Gałaj
dowódca plutonu	ppor. Jan Zając
dowódca szwadronu km	rtm. Walenty Pierzak
dowódca plutonu	por. Gracjan Fijałkowski
dowódca szwadronu zapasowego	rtm. Wacław Florkowski
zastępca dowódcy	por. adm. (kaw.) Zygmunt Leszczyński
na kursie	rtm. Marian Waldeck
	por. Jan Józef Szmigiero
Szkoła podoficerska ckm Podlaskiej BK
komendant szkoły	mjr Kazimierz Wyszosław Tomasik (5 puł)
instruktor	por. Hipolit Brzozowski (25 puł)
instruktor	por. Henryk Giecewicz (4 puł)
instruktor	por. Mieczysław Łączyński (3 psk)
instruktor	por. Stanisław Lucjan Zdanowicz (10 puł)

9 psk w kampanii wrześniowej

Mobilizacja

9 pułk strzelców konnych został zmobilizowany od dnia 24 sierpnia 1939 w garnizonach Grajewo, Osowiec i Białystok. Czynności mobilizacyjne prowadzono w ramach mobilizacji alarmowej w grupie niebieskiej:

• 9 pułk strzelców konnych w garnizonach Grajewo i Osowiec.

W grupie żółtej w szwadronie zapasowym 9 pułku strzelców konnych w Białymstoku zmobilizowano:

• kolumnę taborową kawaleryjską typ II nr 353,
• kolumnę taborowa kawaleryjską typ II nr 354,
• kolumnę taborowa kawaleryjską typ II nr 355,
• park intendentury typ II nr 353.

W ramach I rzutu mobilizacji powszechnej w szwadronie zapasowym zmobilizowano: szwadron marszowy nr 1 Podlaskiej Brygady Kawalerii (5 pułku ułanów). Mobilizacja odbyła się bez większych zakłóceń i zgodnie z planem. 30 sierpnia po zakończonej mobilizacji pułk przesunął się w kierunku granicy niemieckiej.

Walki i działania

Kampanię wrześniową pułk odbył w ramach Podlaskiej Brygady Kawalerii.

Walki w rejonie przygranicznym i w Prusach Wschodnich

30 sierpnia wydzielono z pułku wzmocnione szwadrony: 4 szwadron do osłony Grajewa i 1 szwadron do osłony Szczuczyna. Natomiast reszta pułku ugrupowała się we wsi Wilamowo (dowództwo pułku, szwadron ckm, szwadron gospodarczy, plutony kolarzy, ppanc. i łączności), oraz Siwki (2 szwadron) i Glinki (3 szwadron). 1 września pułk nie prowadził działań bojowych, wziął jedynie do niewoli dwóch lotników niemieckich z rozbitego samolotu. 2 września większość 9 pułku została dyslokowana do Szczuczyna. 3 szwadron rozpoznawał patrolami trzy przygraniczne wsie na terenie Niemiec. Jeden z patroli 2 szwadronu stoczył potyczkę na terenie Niemiec w rejonie miejscowości Bialla. O godz.9.00 9 psk wycofał się poza Szczuczyn w rejon Łempice, Ławsk, Gnatowo, Ciemniaki i Nieciki pozostawiając 2 szwadron przy granicy niemieckiej z zadaniem patrolowania pogranicza.

3 września pułk otrzymał rozkaz dowódcy Podlaskiej BK gen. bryg. Ludwika Kmicic-Skrzyńskiego o natarciu wraz z innymi jednostkami w kierunku Gross Brzosken, Klein Brzosken. W nocy 3/4 września 9 psk wzmocniony baterią 1/14 dywizjonu artylerii konnej i szwadronem czołgów TKS z 32 dywizjonu pancernego zajął stanowiska wyjściowe do natarcia. 4 września o godz. 7.10 wzmocniony i spieszony 1 szwadron wykonał natarcie w kierunku Kl Brzosken, zajął zalesione wzgórze na północ od wsi, a następnie zaległ pod ostrzałem niemieckiej broni maszynowej. O godz. 7.30 3 szwadron przy wsparciu artylerii, broni maszynowej uderzył na wieś Gr Brzosken, którą zajął, a następnie cmentarz za nią. Po czym zaległ przed wsią Kl Brzosken. Na zajętych stanowiskach oba szwadrony prowadziły walkę ogniową z obsadą atakowanej wsi do godz. 16.00. Następnie wycofały się na uprzednio zdobyte przedmioty terenowe. Po godz. 22.00 9 psk wycofał się na stanowiska poza Szczuczyn. W wyniku natarcia oba szwadrony wzięły do niewoli 26 jeńców z bronią, 3 lkm. Straty własne 7 rannych i utracone 4 konie. Z niewiadomych przyczyn natarcia nie wsparł szwadron czołgów TKS z 32 dpanc. 5 września po północy 2 szwadron dokonał wypadu na nie obsadzoną wieś Rogallen, we wsi Sokollen stwierdził obecność niemieckiej piechoty. 5 września do pułku dołączył 4 szwadron z Grajewa. Nocą 5/6 września na rozkaz dowódcy Samodzielnej Grupy Operacyjnej "Narew" pułk wraz z macierzystą brygadą otrzymał zadanie przejścia na południowy brzeg Narwi.

Boje odwrotowe

Rano 6 września bez styczności z nieprzyjacielem osiągnął 9 psk Rogalice Wielkie. Po odpoczynku kolejnej nocy 6/7 września poprzez Łomżę, Śniadowo dojechał do Lubotynia Starego. Na stacji w Śniadowie 9 psk znalazł 2 kompletne 37 mm armaty ppanc. wz. 36 i wagon amunicji, które zabrał ze sobą. 7 września w trakcie postoju pułk był dwukrotnie bombardowany przez lotnictwo niemieckie, bez strat. 9 psk zmienił rejon postoju do rejonu Rząśnika, Włóki i Lubotynia Starego. 8 września w rejonie stacjonowania pułk zajął obronę frontem na południe. O godz. 18.30 pułk podjął marsz ubezpieczony po szosie Śniadowo-Ostrów Mazowiecki, po osiągnięciu okolic Sulęcina Kolonia w rejonie wg. 143 przeszedł do obrony z uwagi na zapadające ciemności. W nocy 8/9 września wyznaczony dywizjon strzelców z 2 i 3 szwadronem z plutonem km pod dowództwem rtm. Walentego Pierzaka został wyznaczony przez dowódcę brygady do działań dywersyjnych w rejonie Małkini. Większość 9 psk przemaszerowała jako straż przednia Podlaskiej BK przez las Pałapas do lasów nadleśnictwa Ostrów Mazowiecka. 9 września po krótkim odpoczynku w rejonie Kalinowa, pułk pomaszerował w kierunku drogi Andrzejewo-Ostrów Maz. Wzmocniony 1 szwadron obsadził wieś Biel. Nocą 9/10 września 9 psk przemieścił się do rejonu Zaręby Kościelne, gdzie dołączył dywizjon rtm. Pierzaka. Po odpoczynku 10 września, 9 psk podjął dalszy marsz przez Andrzejewo na Przeździecko. Jadący w straży przedniej pułku 2 szwadron został ostrzelany przez niemiecką bron maszynową, wsparty przez 3 szwadron osiągnął wschodni skraj lasu Przeździecko. 1 szwadron uderzył na Dmochy, gdzie unieruchomił i zniszczył 6 samochodów pancernych, 2 czołgi, kilka sanitarek i motocykli niemieckich. Po zluzowaniu przez 5 pułk ułanów, wieczorem pułk zajął wsie Zaręby, Choromany, Ciemne, Dworaki. W nocy 10/11 września odpoczywający pułk został zaskoczony silnym ogniem broni maszynowej i artylerii, wycofał się na Dąbrowę Kościelną. Rozbite zostały tabory pułku, oraz utracono 2 armaty ppanc, 2 ckm, utracono kontakt z plutonem 3 szwadronu, jeden z plutonów 4 szwadronu utracił konie. Natarcie niemieckiej piechoty powstrzymał 4 szwadron z plutonem 3 szwadronu. Zginęło kilku oficerów i wielu strzelców utracono wiele koni, przeciwnikiem 9 psk były oddziały niemieckiej 20 Dywizji Piechoty Zmotoryzowanej.

11 września dywizjon rtm Pierzaka w składzie 2, 3 szwadron, szwadron ckm i półplutonu ppanc. zajął stanowiska na skraju lasu Przeździecko prowadził działania obronne i zasadzkę na skrzyżowaniu szos Ostrów Maz.-Wysokie Maz. i Czyżew-Zambrów. W wyniku działań dywizjon zlikwidował trzy niemieckie patrole, niszcząc kilkanaście samochodów i motocykli, nieprzyjaciel stracił ok. 46 zabitych. 12 września pułk obsadził rejon Dąbrowy frontem na Szatanki, po południu odparto atak 12 niemieckich czołgów, jeden z działonów unieruchomił 2 czołgi niemieckie, poległo i zostało rannych kilku strzelców konnych. Pułk w nocy 12/13 września podjął marsz po osi Klukowo, Wypychy, Wyszonki Kościelne, Mień. Wspierała go dwu działowa 1 bateria 14 dak. 13 września ok. godz. 8.00 9 psk dotarł do Domanowa. 3 szwadron został wyznaczony jako ubezpieczenie pułku we wsi Patoka, która jak się okazało była zajęta przez oddział niemiecki. Doszło do walki pomiędzy Domanowem i Patoką z 3 szwadronem, jednocześnie na Domanowo, uderzył pododdział motocyklistów niemieckich z 2 DPZmot., który odparty został przez 4 szwadron. Ok. godz.12.00 na Domanowo od wschodu uderzyła niemiecka piechota zmotoryzowana, ze wsparciem ok. dwóch dywizjonów artylerii. Przy dużych stratach własnych szczególnie w 3 szwadronie natarcie niemieckie zostało zatrzymane. Z Domanowa wycofały się wszystkie pododdziały pułku, poza walczącymi 3 i 4 szwadronem. Kolejny niemiecki atak z czołgami doprowadził do odcięcia 3 i 4 szwadronu w Domanowie. Ostrzał czołgów przez baterię 1/14 dak ze skraju wsi Pietraszki, doprowadził do zniszczenia trzech z nich. Zatrzymało to niemieckie natarcie, umożliwiając odskok obu szwadronów, osłanianych przez 1 szwadron. 9 pułk zbierał się w Hodyszewie, gdzie dołączyły resztki 3 szwadronu i pozostałość 4 szwadronu. Domanowo opanowały oddziały niemieckie. Poległo wielu żołnierzy, w tym por. Izydor Kołakowski, por. rez. Wykowski oprócz strat osobowych pułk utracił dwie armaty ppanc. 4 ckm. Przebywające we wsi Mień tabory pułku w osłonie plutonu kolarzy i odprysków ze szwadronów, na czele z kwatermistrzem pułku w sile 221 żołnierzy czasowo odłączyły się od pułku. Resztki 3 szwadronu zostały wcielone do szwadronu 4.

Przez Podlasie na Polesie

W nocy 13/14 września wobec okrążenia Podlaskiej BK nastąpił jej odwrót na wschód. Podczas przekraczania szosy Łapy-Brańsk pomiędzy Petrykowem, a Topczewem szpica 9 psk natknęła się na patrol z dwoma niemieckimi samochodami pancernymi, podczas powstałego zamieszania, pułk częściowo rozproszył się. Ponownie zebrał się w rejonie Werpachy, Miszuki. Wieczorem 15 września 9 psk przeprawił się w bród przez Narew, przekroczył szosę Białystok-Brześć na północ od Strabel, dotarł do Eliaszuk. Po osiągnięciu Puszczy Białowieskiej, podjął dzienny marsz do Adrianki, gdzie dojechał 17 września. Tego dnia odesłano z pułku najsłabsze konie i ludzi do przeniesionego do Wołkowyska Ośrodka Zapasowego Podlaskiej i Suwalskiej BK. Następnie 18 września poprzez Bereźną dotarł do Zaniewia. 19 września po dotarciu do Kublika nad Kanałem Królewskim, nawiązano kontakt z Samodzielną Grupą Operacyjną "Polesie" i uzyskano wiedzę o agresji ZSRR. 20 września strzelcy konni przeszli przez Kanał Królewski w rejonie dworu Bielin i przez wyschnięte koryto rzeki Prypeć stając na biwak we wsi Lubiąż. 21 września pułk dojechał do Werhy, tam 22 września rozwiązano 4 szwadron, wcielając jego pozostałość do 1 i 2 szwadronów. 23 września 9 psk przez Niesuchojeże, Łapin dotarł do Serechowicz. W trakcie marszu pułk, był ostrzeliwany przez sowieckich dywersantów, poniósł straty w zabitych i rannych. Prowadzono działania przeciw dywersyjne. 24 września w skład 9 psk włączono szwadron 26 pułku ułanów por. Konstantego Bordziłowskiego sformowany w Ośrodku Zapasowym Nowogródzkiej BK w Łukowie. Tego dnia włączono również do 9 psk, szwadron konny pod dowództwem rtm. Bronisława Korzona sformowany z nadwyżek mobilizacyjnych 3 pułku strzelców konnych. Wieczorem pułk osiągnął Starą Hutę.

Następnego dnia maszerowano przez Ploskie i Świtaź ubezpieczając piechotę SGO "Polesie". 26 września rozpoznanie 2 szwadronu ustaliło, że Włodawa jest wolna od wroga, pułk kwaterował w Komarówce. 27 września 9 psk przeprawił się przez Bug w Susznie i pomaszerował na kwatery do Żukowa. 28 września pułk poprzez Mosty i Opole o godz. 15.30 dotarł do wsi Jabłoń, tam zatrzymał się na postój ubezpieczony. Pod Wisznicą 3 szwadron por. Bordziłowskiego nawiązał kontakt ogniowy z oddziałem sowieckim, zajął stanowiska na drodze Wisznica-Jabłoń. Na skraju Jabłoni rozwinęły się pozostałe szwadrony pułku. Doszło do natarcia oddziału piechoty sowieckiej i grupy dywersyjnej wspartych czołgami. 9 psk odparł sowiecki atak niszcząc dwa czołgi. W nocy artyleria sowiecka ostrzelała rejon wsi Jabłoń. Ok. godz.10.00 na rozkaz dowódcy Podlaskiej BK 9 psk opuścił dotychczasowe stanowiska i ostrzeliwany przez piechotę i artylerię sowiecką przeszedł przez wsie Gęś i Milanów do Cichostowa.

Udział w bitwie pod Kockiem

30 września rano pułk przemieścił się do Suchowoli, wieczorem pomaszerował przez Hermanów i o godz. 3.00 1 października zatrzymał się w Wólce Domaszewskiej. Pułk patrolami rozpoznawał na Łuków, Gołąbki i Tuchowicz. 9 psk podporządkowano dywizjon kawalerii KOP "Niewirków", kompanię z 28 pułku piechoty z artylerią. 2 października pułk przeszedł przez Siedliska do wsi Burzec, w trakcie tego marszu do 9 psk dołączyła grupa z taborami, rozbitkami i plutonem kolarzy pułku pod dowództwem mjr. B. Dobrzyńskiego. W nocy 3/4 października 9 psk przeszedł do Nowej Wróbliny celem osłony natarcia własnej piechoty. Patrole 1 szwadronu rozpoznały w rejonie Łukowa i Żelechowa na pododdziały niemieckiej 29 DPZmot. 5 października Podlaska BK osłaniała walki SGO "Polesie" od północy i zachodu. 9 psk zajął stanowiska obronne od lasu na północ od Starej Wróbliny do rzeki Mała Bystrzyca i stawów w Radoryżu. Pułk ugrupował się w obronie: 1 szwadron na wysuniętych placówkach w kontakcie bojowym z pododdziałami niemieckimi, 2 i 4 (rtm. Korzona) szwadrony na skraju lasu Starej Wróbliny, 3 (por. Bordziłowskiego) szwadron w głębi lasu. Wsparcie zapewniał pluton artylerii. Przez cały 5 października pułk prowadził walkę obronną z pododdziałami 29 DPZmot. wspartymi artylerią. Poległo 15 żołnierzy, zostało rannych ponad 20 żołnierzy. W późnych godzinach popołudniowych pułk oderwał się od nieprzyjaciela i odszedł do lasu Lipiny. 6 października 9 psk wraz z całą Podlaską BK i SGO "Polesie" skapitulował.

Oddział Zbierania Nadwyżek i szwadron marszowy 9 psk

Zgodnie z planem mobilizacyjnym 10 pułk ułanów Podlaskiej BK w Białymstoku i Starosielcach w pierwszych dniach września zmobilizował szwadron marszowy nr 3 Podlaskiej BK (szwadron marszowy 9 psk), Dowódcą szwadronu wyznaczono rtm. kontraktowego Paraosa Nacwiliszwilego, jego zastępcą został por. Zygmunt Leszczyński. Wojenne losy szwadronu marszowego nie są znane, wiadomo że por. Z. Leszczyński dostał się do niewoli sowieckiej.

Nadwyżki mobilizacyjne pozostałe po zmobilizowaniu 9 pułku strzelców konnych w Grajewie i Osowcu, przed wybuchem wojny odesłano do szwadronu zapasowego 9 psk w Białymstoku. Nadwyżki mobilizacyjne, które pozostały po zmobilizowaniu przez szwadron zapasowy planowanych pododdziałów, tworzyły razem z przysłanymi, Oddział Zbierania Nadwyżek 9 psk pod dowództwem rtm. Szczęsnego Tatarowskiego. Oddział nadwyżek wszedł w skład Zgrupowania Ośrodków Zapasowych Podlaskiej i Suwalskiej Brygady Kawalerii w Białymstoku. Z uwagi na zagrożenie Białegostoku przed atakiem wojsk niemieckich w dniach 12-15 września Ośrodki Zapasowe obu brygad wycofano do Wołkowyska. Z nadwyżek 9 psk i zgłaszających się bezpośrednio do ośrodka w Białymstoku sformowano, dwa szwadrony: pod dowództwem por. rez. Jerzego Krygiera? i ppor. rez. Kazimierza Chomińskiego. Jeden z nich wszedł w skład pułku kawalerii osłonowej „Wołkowysk” rtm. Ryszarda Wiszowatego. Z pozostałych strzelców konnych 9 pułku po ewakuacji z Białegostoku do Wołkowyska, na miejscu sformowano 3 szwadron 110 pułku ułanów rtm. Wiktora Moczulskiego i 4 szwadron 110 puł. rtm. Wacława Florkowskiego. Dodatkowo dla spieszonego 103 pułku szwoleżerów, ze strzelców sformowano 4 szwadron, gdzie dowódcą I plutonu był oficer 9 psk por. Gracjan Bojar-Fijałkowski. Wszystkie szwadrony utworzone dla formowanej Brygady Rezerwowej Kawalerii Wołkowysk, dzieliły z nią losy w walkach z wojskami sowieckimi.

W AK od 1943 zaczęło się odtwarzanie pułku. Rozwiązanie nastąpiło w styczniu 1945, wraz z rozwiązaniem AK.

Obsada personalna we wrześniu 1939
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
dowódca pułku	płk kaw. Tadeusz Falewicz
zastępca dowódcy	mjr kaw. Józef Trenkwald
adiutant pułku	rtm. Władysław Traugutt-Tejchman
oficer ordynansowy	por. Kazimierz Bernaciak
kwatermistrz	mjr kaw. Bohdan Dobrzyński
dowódca szwadronu gospodarczego	por. Stanisław Bniński
kapelan	kpl. rez. ks. Andrzej Gawędzki
dowódca 1 szwadronu	rtm. Władysław Robak
dowódca I plutonu	ppor. Bartłomiej Kuźma
dowódca II plutonu	ppor. rez. Stanisław Rolleder
dowódca III plutonu	chor. Franciszek Strzelczyk
dowódca 2 szwadronu	por. Zygmunt Tucewicz
dowódca I plutonu	por. Andrzej Fiszer
dowódca II plutonu	ppor. rez. Janusz Karkowski
dowódca III plutonu	ppor. rez. Juliusz Zenon Szandrowski
dowódca 3 szwadronu	rtm. Waldemar Waldeck (do 11 IX)
	por. Izydor Kołakowski
dowódca I plutonu	por. Izydor Kołakowski
dowódca II plutonu	ppor. rez. Czesław Suzanowicz
dowódca III plutonu	ppor. rez. Józef Siedlecki
dowódca 4 szwadronu	rtm. Jan Bielicki
dowódca I plutonu	ppor. Jan Zamojski
dowódca II plutonu	ppor. Czesław Gałaj
dowódca III plutonu	ppor. Kajetan Fijałkowski
dowódca szwadronu ckm	rtm. Walenty Pierzak
dowódca I plutonu	ppor. Jan Zając
dowódca II plutonu	por. rez. Stanisław Wykowski
dowódca III plutonu	por. rez. Zygmunt Firkowski
dowódca plutonu przeciwpancernego	por. Henryk Kosz
dowódca plutonu kolarzy	ppor. rez. Mieczysław Rowiński
dowódca plutonu łączności	ppor. Edward Maruszczak

Symbole pułkowe

Sztandar

Sztandar pułku w Instytucie im. gen. Sikorskiego w Londynie

Nadanie sztandaru i zatwierdzenie jego wzoru ujęte zostało w Dzienniku Rozkazów MSWojsk. nr 25 z 1927, poz. 318. Sztandar, ufundowany przez ziemian powiatów Szczuczyn i Kolno, wręczył pułkowi w Grajewie 27 września 1928 prezydent RP Ignacy Mościcki.

Sztandar wyruszył w pole wraz z pułkiem. 6 września odesłano go do OZ Podlaskiej Brygady kawalerii do Białymstoku. Po przeniesieniu OZ do Wołkowyska, sztandar znalazł się przy nowo zorganizowanym 102 pułku ułanów. Podczas wycofywania się w kierunku granicy litewskiej, koło Sopoćkina zakopano orła, szarfy i bandolier. Płatem sztandaru opiekował się plut. Piotr Wereszczyński i przewiózł go na Litwę. Z obozu internowanych w Birsztanach płat wynieśli harcerze: Tadeusz Butler i Tadeusz Kognowicki. 28 września wręczyli oni sztandar polskiemu attache wojskowemu w Kownie płk. Leonowi Żółtkowi-Mitkiewiezowi. Attache wyekspediował sztandar przesyłką dyplomatyczną do Paryża. We Francji dorobiono do płata zastępcze drzewce i orła. Po klęsce Francji sztandar trafił na Wyspy Brytyjskie i był przechowywany w Kwaterze Polowej Naczelnego Wodza w Gask, w Szkocji. Po wojnie przekazano go do Muzeum im. Generała Sikorskiego w Londynie.

Odznaka pamiątkowa

2 października 1928 roku generał dywizji Daniel Konarzewski, w zastępstwie ministra spraw wojskowych, zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 9 psk. Odznaka o wymiarach 40x40 mm ma kształt krzyża Ruperta o wypukło zaokrąglonych końcach ramion powleczonych przezroczystą emalią. Pośrodku krzyża okrągła szmaragdowa tarcza z amarantowym obrzeżem, na której wpisano numer i inicjały pułku „9 SK”. Odznaka oficerska jednoczęściowa, wykonana w srebrze, emaliowana. Wykonawcą odznaki był Wiktor Gontarczyk z Warszawy.

Inicjały

14 maja 1936 roku Minister Spraw Wojskowych generał dywizji Tadeusz Kasprzycki nadając pułkowi imię patrona zarządził noszenie przez żołnierzy pułku inicjałów „K. P.” na naramiennikach kurtek i płaszczy zamiast dotychczasowego numeru porządkowego „9”.

Barwy

Proporczyk	Opis
	Proporczyk szmaragdowo-żółty z wąskim amarantowym paskiem pośrodku.
	Proporczyk dowództwa
	Proporczyk 1 szwadronu
	Proporczyk 2 szwadronu
	Proporczyk 3 szwadronu
	Proporczyk 4 szwadronu
	Proporczyk 5 szwadronu ckm
	Proporczyk plutonu łączności
Inne	Opis
	Czapka rogatywka, otok żółty
	Szasery ciemnogranatowe z żółtymi lampasami i takąż wypustką

Żurawiejka

Poznać Pana po cholewie, to „Dziewiąty” Pułk w Grajewie.	Dużo synów miała Ewa Lecz najlepsi są z Grajewa
0 „Dziewiątym” to nikt nie wie, bo on siedzi gdzieś w Grajewie.	Jajecznica ze szczypiorem Dziewiątego pułku wzorem
Lance do boju, szable w dłoń ...

Strzelcy konni

gen. Kazimierz Pułaski

Dowódcy pułku

• mjr kaw. Adam Marian Bolesław Michalski (p.o. 10 X – 25 XI 1921)
• ppłk / płk kaw. Franciszek Kaczkowski (25 XI 1921 – XI 1927 → dyspozycja dowódcy OK III)
• płk dypl. kaw. Tadeusz Grabowski (XI 1927 – VIII 1931 → szef Biura Ogólno Administracyjnego MSWojsk.)
• ppłk / płk kaw. Tadeusz Falewicz (28 X 1931 – 6 X 1939)
• rtm. Wiktor Konopko (1944 – poległ) (dowódca odtworzonego pułku AK)

Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 roku – I zastępca dowódcy)

• mjr kaw. Adam Marian Bolesław Michalski (X 1921 – 1924 → dowódca szwadronu zapasowego)
• ppłk kaw. Seweryn Grabowski (do 1 III 1926)
• mjr kaw. Czesław Chmielewski (I 1928 – 31 III 1930 → dowódca 13 puł)
• mjr / ppłk kaw. Bronisław Kazimierz Lechowski (od 31 III 1930)
• ppłk dypl. kaw. Jan Małysiak (1935 – V 1939)
• mjr kaw. Józef Trenkwald (do IX 1939)

Kawalerowie Virtuti Militari

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari:

Order Virtuti Militari

1. ppor. Jerzy Gliński
2. pchor. Kostecki
3. pchor. Stanisław Nakoniecznikoff-Klukowski
4. rtm. Stefan Jan Józef Platonoff
5. ppor. Romanowski
6. ppor. Bohdan Sawicki
7. por. Władysław Wojakowski

Żołnierze 9 pułku strzelców konnych - ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy zamordowanych oficerów znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego

Nazwisko i imię	stopień	zawód	miejsce pracy przed mobilizacją	zamordowany
Bystrowski Piotr	podporucznik rezerwy			Katyń
Leszczyński Zygmunt	porucznik	żołnierz zawodowy		Katyń
Nowicki Bogumił Dionizy	podporucznik rezerwy	lekarz weterynarii	Rzeźnia i Targowisko Zwierzęce w Gdyni	Katyń
Wojciul Stefan	podporucznik rezerwy	absolwent SGH	Nadleśnictwo Warszawa	Katyń
Żmijewski Tadeusz Antoni	podporucznik rezerwy	student UW		Katyń

Upamiętnienie

• 
  Pomnik w Grajewie

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Rocznik oficerów kawalerii. Warszawa: Przegląd Kawaleryjski, 1930.
• Krzysztof Filipow, Bohdan Wróblewski: Odznaki pamiątkowe Wojska Polskiego 1921–1939. Kawaleria. Warszawa: Feniks editions, 1992. ISBN 83-900217-3-0.
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Szymon Kucharski, Juliusz Tym: 2 pułk ułanów. T. 21. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2019, seria: Wielka Księga Kawalerii Polskiej 1918–1939. Odznaki kawalerii. ISBN 978-83-8164-151-7.
• Stefan Orłowski: Zarys historii wojennej 9-go pułku strzelców konnych. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1934, seria: Zarys historii wojennej formacji polskich 1918–1920.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1. Brak numerów stron w książce
• „Księga jazdy polskiej”: pod protektoratem marsz. Edwarda Śmigłego–Rydza. Warszawa 1936. Reprint: Wydawnictwo Bellona Warszawa 1993
• Najkrótsza historia 9 psk i Ordre de Bataille w dniu 01.09.1939 r., Towarzystwo Przyjaciół 9 Pułku Strzelców Konnych w Grajewie
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Henryk Smaczny: Księga kawalerii polskiej 1914-1947: rodowody, barwa, broń. Warszawa: TESCO, 1989. ISBN 83-00-02555-3.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Zbigniew Gnat-Wieteska: 9 Pułk Strzelców Konnych im. gen. Kazimierza Pułaskiego. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej, zeszyt 95. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1999. ISBN 83-87103-78-0.
• Tomasz Dudziński, Juliusz Tym: 9 Pułk Strzelców Konnych. Wielka księga kawalerii polskiej 1918-1939 tom 39. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2013. ISBN 978-83-7769-366-7.
• Piotr Miketyński: 9 Pułk Strzelców Konnych im. gen. Kazimierza Pułaskiego w kampanii wrześniowej 1939 roku. Wspomnienia i relacje. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Księgarnia Akademicka, 2001. ISBN 83-7188-476-1.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Jerzy Wojciechowski: Kawaleria w planie mobilizacyjnym „S”. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2010. ISBN 978-83-62046-24-9.

Linki zewnętrzne

• Kongres FIDAC-u, Wręczenie sztandaru 9 Pułkowi Strzelców Konnych im. Pułaskiego w bazie Repozytorium Cyfrowego Filmoteki Narodowej – Warszawa, 1936-07, Kronika filmowa PAT.