Bazylika prymasowska Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Gnieźnie: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Fafik (dyskusja | edycje)
Redaktorzy
22 585 edycji
w bazylice katedralnej zawsze widnieje herb obecnego bpa/abpa
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
→‎Wiek XIX – XXI: drobne merytoryczne
Linia 70: Linia 70:
|www = http://www.archikatedra.com/
|www = http://www.archikatedra.com/
}}
}}
'''Bazylika prymasowska Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny''' (archikatedra gnieźnieńska, katedra gnieźnieńska) – [[architektura gotycka|gotycki]] [[kościół (budynek)|kościół]] [[katedra]]lny, usytuowany na [[Wzgórze Lecha (Gniezno)|Wzgórzu Lecha]] w [[Gniezno|Gnieźnie]]. Katedra była wielokrotnie miejscem koronacji [[Król Polski|królów Polski]]. Obecnie siedziba [[Parafia archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Gnieźnie|parafii archikatedralnej Wniebowzięcia NMP]]. 16 września 1994 roku obiekt został wpisany na listę [[Pomnik historii|Pomników historii]]<ref>http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WMP19940500416.</ref>.
'''Bazylika prymasowska Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny''' (archikatedra gnieźnieńska, katedra gnieźnieńska) – [[architektura gotycka|gotycki]] [[kościół (budynek)|kościół]] [[katedra]]lny znajdujący się na [[Wzgórze Lecha (Gniezno)|Wzgórzu Lecha]] w [[Gniezno|Gnieźnie]]. Katedra była głównym kościołem utworzonej w 1000 roku [[Metropolia gnieźnieńska|Metropolii gnieźnieńskiej]], w skład której wchodziła Wielkopolska, Małopolska, Śląsk i Pomorze. Świątynia była też wielokrotnie miejscem koronacji [[Król Polski|królów Polski]] i jest miejscem pochówku pierwszego patrona Polski św. Wojciecha. Obecnie siedziba [[Parafia archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Gnieźnie|parafii archikatedralnej Wniebowzięcia NMP]]. 16 września 1994 roku obiekt został wpisany na listę [[Pomnik historii|Pomników historii]]<ref>http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WMP19940500416.</ref>.


[[Plik:Gniezno 16.jpg|thumb|225px|Katedra Gnieźnieńska od strony ul. Tumskiej]]
[[Plik:Gniezno 16.jpg|thumb|225px|Katedra Gnieźnieńska od strony ul. Tumskiej]]
Linia 85: Linia 85:
== Historia ==
== Historia ==
=== Początki istnienia ===
=== Początki istnienia ===
Początki katedry gnieźnieńskiej sięgają lat 70 X wieku, kiedy to Mieszko I wybudował niewielki kościół na Wzgórzu Lecha, które było wcześniej miejscem pogańskiego kultu<ref>{{Cytuj |tytuł=Swego nie znacie Gniezno: Zagadka Wzgórza Lecha - www.Focus.pl - Poznać i zrozumieć świat |data dostępu=2016-08-17 |opublikowany=Historia.Focus.pl |url=http://historia.focus.pl/polska/swego-nie-znacie-gniezno-zagadka-wzgorza-lecha-1175?strona=5 |język=pl}}</ref>. W 977 roku pochowano w świątyni [[Książę|księżną]] [[Dobrawa Przemyślidka|Dąbrówkę]], żonę Mieszka I<ref name="katedra">{{cytuj stronę|url=http://www.polskiedzieje.pl/art/56|tytuł=Katedra w Gnieźnie (970-1945)|data dostępu=2010-01-14}}</ref>. Przed przybyciem [[Święty Wojciech|św. Wojciecha]] do Gniezna Bolesław Chrobry przebudował świątynię według planu [[prostokąt]]a, wynosząc ją później do rangi [[katedra|katedry]]. W 999 roku odbył się pogrzeb św. Wojciecha oraz jego kanonizacja przez [[Sylwester II|papieża Sylwestra II]].
Początki katedry gnieźnieńskiej sięgają lat 70 X wieku, kiedy to Mieszko I wybudował niewielki kościół na Wzgórzu Lecha, które było wcześniej miejscem pogańskiego kultu<ref>{{Cytuj |tytuł=Swego nie znacie Gniezno: Zagadka Wzgórza Lecha - www.Focus.pl - Poznać i zrozumieć świat |data dostępu=2016-08-17 |opublikowany=Historia.Focus.pl |url=http://historia.focus.pl/polska/swego-nie-znacie-gniezno-zagadka-wzgorza-lecha-1175?strona=5 |język=pl}}</ref>. W 977 roku pochowano w tym kościele [[Książę|księżną]] [[Dobrawa Przemyślidka|Dąbrówkę]], żonę Mieszka I<ref name="katedra">{{cytuj stronę|url=http://www.polskiedzieje.pl/art/56|tytuł=Katedra w Gnieźnie (970-1945)|data dostępu=2010-01-14}}</ref>.


=== Katedra Chrobrego ===
⚫
Między 7 a 15 marca 1000 roku do Gniezna przybył [[cesarz]] [[Otton III (cesarz rzymski)|Otton III]], aby pomodlić się przy grobie św. Wojciecha. Odbył się wtedy tzw. [[Zjazdy gnieźnieńskie|I zjazd gnieźnieński]]<ref name="katedra" />, na którym książę Polski Bolesław Chrobry i cesarz omawiali plany utworzenia wspólnego królestwa Niemiec, Francji, Rzymu, Anglii i Państw Słowiańskich. Utworzono [[Archidiecezja gnieźnieńska|archidiecezję gnieźnieńską]] i I [[Metropolia (religia)|metropolię]] kościelną w Polsce, podległą wyłącznie papieżowi. Pierwszym arcybiskupem został [[Radzim Gaudenty]]. W 1018 roku doszło do pożaru katedry, którą w ciągu siedmiu lat odbudowano<ref name="Gniezno">{{cytuj książkę |nazwisko=Łęcki|imię=Włodzimierz | tytuł = Gniezno| wydawca = WPT ''Przemysław''| miejsce =Poznań | rok =1980 | strony =12–18 | oclc=751188146}}</ref>.
Przed przybyciem [[Święty Wojciech|św. Wojciecha]] do Gniezna Bolesław Chrobry przebudował świątynię na planie [[prostokąt]]a i to ta świątynia została później wyniesiona do rangi [[katedra|katedry]]. W 999 roku odbył się pogrzeb św. Wojciecha oraz jego kanonizacja przez [[Sylwester II|papieża Sylwestra II]].


⚫
Między 7 a 15 marca 1000 roku do Gniezna przybył [[cesarz]] [[Otton III (cesarz rzymski)|Otton III]], aby pomodlić się przy grobie św. Wojciecha. Odbył się wtedy tzw. [[Zjazdy gnieźnieńskie|I zjazd gnieźnieński]]<ref name="katedra" />, na którym książę Polski Bolesław Chrobry i cesarz omawiali plany utworzenia wspólnego królestwa Niemiec, Francji, Rzymu, Anglii i Państw Słowiańskich. Utworzono [[Archidiecezja gnieźnieńska|archidiecezję gnieźnieńską]] i I [[Metropolia (religia)|metropolię]] kościelną w Polsce, podległą wyłącznie papieżowi. Pierwszym arcybiskupem został [[Radzim Gaudenty]].
⚫
W 1025 roku koronował się w niej na króla Bolesław Chrobry<ref name="Katedra Gnieźnieńska">{{cytuj stronę|url=http://www.fundacjame.republika.pl/katedra.htm|tytuł=Katedra Gnieźnieńska|data dostępu=2010-01-14}}</ref><ref>{{cytuj stronę|url=http://www.polskiedzieje.pl/art/25|tytuł=Dzieje Polski|data dostępu=2009-08-14}}</ref>, a po jego śmierci syn [[Mieszko II Lambert]]<ref name="Katedra Gnieźnieńska" />. W 1038 roku gród gnieźnieński zaatakował książę czeski [[Brzetysław I]], niszcząc i ograbiając podgrodzia i katedrę. Po kilku latach odbudowano świątynię w stylu [[Architektura romańska|romańskim]] oraz konsekrowano ją w 1064 roku. W 1076 roku na króla Polski koronował się [[Bolesław II Szczodry]]<ref name="Katedra Gnieźnieńska" />. Pod koniec XI wieku miała miejsce katastrofa budowlana części wschodniej świątyni<ref name="Gniezno" />.


⚫
W 1018 roku doszło do pożaru katedry, którą w ciągu siedmiu lat odbudowano<ref name="Gniezno">{{cytuj książkę |nazwisko=Łęcki|imię=Włodzimierz | tytuł = Gniezno| wydawca = WPT ''Przemysław''| miejsce =Poznań | rok =1980 | strony =12–18 | oclc=751188146}}</ref>. W 1025 roku koronował się w niej na króla Bolesław Chrobry<ref name="Katedra Gnieźnieńska">{{cytuj stronę|url=http://www.fundacjame.republika.pl/katedra.htm|tytuł=Katedra Gnieźnieńska|data dostępu=2010-01-14}}</ref><ref>{{cytuj stronę|url=http://www.polskiedzieje.pl/art/25|tytuł=Dzieje Polski|data dostępu=2009-08-14}}</ref>, a po jego śmierci syn [[Mieszko II Lambert]]<ref name="Katedra Gnieźnieńska" />. W 1038 roku gród gnieźnieński zaatakował książę czeski [[Brzetysław I]], niszcząc i ograbiając podgrodzia i katedrę.
=== Wiek XII – XVIII ===
⚫
W latach 1103–1104 odbył się [[synod]] z udziałem [[legat]]a papieskiego związany z odnalezieniem i umieszczeniem relikwii św. Wojciecha w katedrze<ref name="Gniezno" />. Kilka lat później do grobu św. Wojciecha przybył książę [[Bolesław III Krzywousty]]. W 1127 roku w katedrze odbyły się uroczystości odnalezienia i umieszczenia w niej głowy św. Wojciecha<ref name="Gniezno" />. Około 1175 roku ufundowano [[Brązy|brązowe]] ([[spiż]]owe) '''[[Drzwi Gnieźnieńskie]]'''<ref name="katedra" />. W 1177 roku odbył się wielki zjazd, na którym książę Wielkopolski [[Mieszko III Stary]] wystąpił jako „dux totius Poloniae”.


=== Katedra romańska ===
Po 219 latach, w 1295 roku odbyła się przedostatnia koronacja królewska w katedrze gnieźnieńskiej. Na króla koronował się książę [[Przemysł II]]<ref name="Katedra Gnieźnieńska" /><ref>M. Rożek ''Polskie koronacje i korony'' – wyd. KAW, 1987.</ref>. Pięć lat później do Gniezna zbrojnie wkroczył [[Wacław II|Wacław II Czeski]] i również koronował się na króla. Była to ostatnia koronacja w Gnieźnie<ref name="Katedra Gnieźnieńska" />. W 1331 roku do I stolicy Polski wkroczyli [[Zakon krzyżacki|Krzyżacy]], niszcząc świątynię. 10 lat później na miejscu katedry wybudowano świątynię [[Gotyk|gotycką]] pod nadzorem arcybiskupa [[Jarosław Bogoria|Jarosława Bogorię Skotnickiego]]. Ten sam arcybiskup przyjął w 1358 roku wraz z całą kapitułą archikatedralną króla [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza Wielkiego]], który przyczynił się do odbudowy Gniezna. Pod koniec wieku XIV zakończono budowę prezbiterium i nawy. Całą świątynię uwieńczono korpusem czternastu kaplic<ref name="katedra" />. W 1419 roku [[Biskupi gnieźnieńscy|arcybiskupom gnieźnieńskim]] nadano tytuł [[Prymas Polski|prymasa]] oraz zastrzeżono dla nich purpurę kardynalską. Pierwszym prymasem został [[Mikołaj Trąba]].
⚫
Po kilku latach odbudowano świątynię w stylu [[Architektura romańska|romańskim]] i konsekrowano w 1064 roku. W 1076 roku na króla Polski koronował się w niej [[Bolesław II Szczodry]]<ref name="Katedra Gnieźnieńska" />. Pod koniec XI wieku miała miejsce katastrofa budowlana części wschodniej świątyni<ref name="Gniezno" />. W latach 1103–1104 odbył się [[synod]] z udziałem [[legat]]a papieskiego związany z odnalezieniem i umieszczeniem relikwii św. Wojciecha w katedrze<ref name="Gniezno" />. Kilka lat później do grobu św. Wojciecha przybył książę [[Bolesław III Krzywousty]]. W 1127 roku w katedrze odbyły się uroczystości odnalezienia i umieszczenia w niej głowy św. Wojciecha<ref name="Gniezno" />. Około 1175 roku ufundowano [[Brązy|brązowe]] ([[spiż]]owe) '''[[Drzwi Gnieźnieńskie]]'''<ref name="katedra" />. W 1177 roku odbył się wielki zjazd, na którym książę Wielkopolski [[Mieszko III Stary]] wystąpił jako „dux totius Poloniae”. Po 219 latach, w 1295 roku odbyła się przedostatnia koronacja królewska w katedrze gnieźnieńskiej, gdy na króla koronował się książę [[Przemysł II]]<ref name="Katedra Gnieźnieńska" /><ref>M. Rożek ''Polskie koronacje i korony'' – wyd. KAW, 1987.</ref>. Pięć lat później do Gniezna zbrojnie wkroczył [[Wacław II|Wacław II Czeski]] i również koronował się na króla. Była to ostatnia koronacja w Gnieźnie<ref name="Katedra Gnieźnieńska" />. W 1331 roku Gniezno zaatakowali [[Zakon krzyżacki|Krzyżacy]], niszcząc świątynię.


=== Katedra gotycka ===
⚫
W 1613 roku doszło do pożaru dachu i hełmów wież katedralnych. Siedem lat później do katedry przybył [[Adam z Wągrowca]], aby wypróbować nowe [[organy]]. W latach 1641–1652 prymas [[Maciej Łubieński]] przeprowadził przebudowę wnętrza świątyni w stylu [[barok]]owym<ref name="katedra prymasowska">{{cytuj stronę|url = http://www.mikolaj-bydgoszcz.home.pl/archidiecezja/katedra.htm|tytuł = Katedra Prymasowska w Gnieźnie|data dostępu = 2010-01-14}}</ref>. W 1760 roku wybuchł kolejny pożar dachów i hełmów wież oraz zapadło się sklepienie prezbiterium. W ciągu kilku następnych lat przebudowano wnętrze w stylu [[architektura klasycystyczna|klasycystycznym]] z elementami przemijającego stylu [[Architektura baroku|barokowego]]<ref name="katedra prymasowska" />. Zainicjował je prymas [[Władysław Aleksander Łubieński]]<ref name="Gniezno" />.
Budowa gotyckiej katedry w Gnieźnie zainicjowana została w 1342 roku przez arcybiskupa [[Jarosław Bogoria|Jarosława Bogorię Skotnickiego]]. Ten sam arcybiskup przyjął w 1358 roku wraz z całą kapitułą archikatedralną króla [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza Wielkiego]], który przyczynił się do rozbudowy Gniezna. Na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XIV zainicjowano budowę korpusu głównego. Do korpusu głównego przylegało czternaście kaplic<ref name="katedra" />. W roku 1382 trwały już zaawansowane prace przy zadaszeniu i przesklepianiu korpusu. W 1419 roku [[Biskupi gnieźnieńscy|arcybiskupom gnieźnieńskim]] nadano tytuł [[Prymas Polski|prymasa]] oraz zastrzeżono dla nich purpurę kardynalską. Pierwszym prymasem został [[Mikołaj Trąba]].


⚫
W 1613 roku doszło do pożaru dachu i hełmów wież katedralnych. Siedem lat później do katedry przybył [[Adam z Wągrowca]], aby wypróbować nowe [[organy]]. W latach 1641–1652 prymas [[Maciej Łubieński]] przeprowadził przebudowę wnętrza świątyni w stylu [[barok]]owym<ref name="katedra prymasowska">{{cytuj stronę|url = http://www.mikolaj-bydgoszcz.home.pl/archidiecezja/katedra.htm|tytuł = Katedra Prymasowska w Gnieźnie|data dostępu = 2010-01-14}}</ref>. W 1760 roku wybuchł kolejny pożar dachów i hełmów wież oraz zapadło się sklepienie prezbiterium. W ciągu kilku następnych lat przebudowano wnętrze w stylu [[architektura klasycystyczna|klasycystycznym]] z elementami stylu [[Architektura baroku|barokowego]]<ref name="katedra prymasowska" />. Zainicjował je prymas [[Władysław Aleksander Łubieński]]<ref name="Gniezno" />.
=== Wiek XIX – XXI ===

⚫
W 1809 roku Francuzi urządzili w katedrze [[Magazyn (logistyka)|magazyn]] wojskowy, który został zniszczony po ucieczce wojsk Napoleona<ref name="katedra" />. W 1931 roku [[Pius XI]] nadał katedrze tytuł [[bazylika mniejsza|bazyliki mniejszej]]. W 1939 roku po zajęciu Gniezna [[Narodowy socjalizm|hitlerowcy]] urządzili w katedrze salę koncertową<ref name="katedra" />. W 1945 roku wybuchł kolejny pożar hełmów wież i dachów spowodowany celowym ostrzałem artyleryjskim pocisków zapalających przez [[Armia Czerwona|Armię Czerwoną]]<ref name="katedra" />. Ostrzał ów nie był w żaden sposób związany z walkami z hitlerowcami; Gniezno zostało zajęte przez Armię Czerwoną bez oporu z ich strony. Zniszczyło to częściowo gotyckie sklepienie w [[empora|emporze]] międzywieżowej, a w następstwie tego również organy i stalle. Na przełomie lat 50. i 60. XX wieku odrestaurowano świątynię w stylu gotyckim, tzw. regotyzowano ją (usunięto z prezbiterium i nawy głównej wystrój barokowy i przywrócono im formy gotyckie)<ref name="Gniezno" />.
W 1809 roku Francuzi urządzili w katedrze [[Magazyn (logistyka)|magazyn]] wojskowy, który został zniszczony po ucieczce wojsk Napoleona<ref name="katedra" />.

⚫
W 1931 roku [[Pius XI]] nadał katedrze tytuł [[bazylika mniejsza|bazyliki mniejszej]]. W 1939 roku po zajęciu Gniezna [[Narodowy socjalizm|hitlerowcy]] urządzili w katedrze salę koncertową<ref name="katedra" />. W 1945 roku wybuchł kolejny pożar hełmów wież i dachów spowodowany celowym ostrzałem artyleryjskim pocisków zapalających przez [[Armia Czerwona|Armię Czerwoną]]<ref name="katedra" />. Ostrzał ów nie był w żaden sposób związany z walkami z hitlerowcami; Gniezno zostało zajęte przez Armię Czerwoną bez oporu z ich strony. Zniszczyło to częściowo gotyckie sklepienie w [[empora|emporze]] międzywieżowej, a w następstwie tego również organy i stalle. Na przełomie lat 50. i 60. XX wieku odrestaurowano świątynię przywracając styl gotycki, tzw. regotyzowano ją poprzez usunięcie z prezbiterium i nawy głównej artykulacji pilastrowej z XVIII wieku, pod którą skrywały się dobrze zachowane elementy średniowieczne<ref name="Gniezno" />.


3 czerwca 1979 roku archikatedrę odwiedził [[Jan Paweł II]]. W 1992 kard. [[Józef Glemp]] został mianowany metropolitą warszawskim i prymasem Polski (Gniezno straciło miano stolicy prymasowskiej), zaś abp [[Henryk Muszyński]] mianowany metropolitą gnieźnieńskim inicjując kolejne zjazdy gnieźnieńskie:
3 czerwca 1979 roku archikatedrę odwiedził [[Jan Paweł II]]. W 1992 kard. [[Józef Glemp]] został mianowany metropolitą warszawskim i prymasem Polski (Gniezno straciło miano stolicy prymasowskiej), zaś abp [[Henryk Muszyński]] mianowany metropolitą gnieźnieńskim inicjując kolejne zjazdy gnieźnieńskie:
Linia 110: Linia 115:
* 15-17 czerwca 2007 VII zjazd gnieźnieński pod hasłem „Człowiek drogą Europy” z udziałem m.in. sekretarza stanu [[Stolica Apostolska|Stolicy Apostolskiej]] [[Tarcisio Bertone|kard. Bertone]], prezydenta RP [[Lech Kaczyński|Lecha Kaczyńskiego]], [[Władysław Bartoszewski|Władysława Bartoszewskiego]] i byłego dyrektora Biura Prasowego Watykanu [[Joaquín Navarro-Valls|dr. Joaquína Navarro-Vallsa]].
* 15-17 czerwca 2007 VII zjazd gnieźnieński pod hasłem „Człowiek drogą Europy” z udziałem m.in. sekretarza stanu [[Stolica Apostolska|Stolicy Apostolskiej]] [[Tarcisio Bertone|kard. Bertone]], prezydenta RP [[Lech Kaczyński|Lecha Kaczyńskiego]], [[Władysław Bartoszewski|Władysława Bartoszewskiego]] i byłego dyrektora Biura Prasowego Watykanu [[Joaquín Navarro-Valls|dr. Joaquína Navarro-Vallsa]].
* 19 grudnia 2009 – odbyła się inauguracja posługi prymasowskiej abp Henryka Muszyńskiego (tym samym po 17-letniej przerwie tytuł prymasa powrócił do Gniezna).
* 19 grudnia 2009 – odbyła się inauguracja posługi prymasowskiej abp Henryka Muszyńskiego (tym samym po 17-letniej przerwie tytuł prymasa powrócił do Gniezna).
* 12-14 marca 2010 – VIII zjazd gnieźnieński z udziałem m.in. prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego
* 12-14 marca 2010 – VIII zjazd gnieźnieński


{{osobny artykuł|Zjazdy gnieźnieńskie}}
{{osobny artykuł|Zjazdy gnieźnieńskie}}
Linia 119: Linia 124:


== Architektura ==
== Architektura ==
{{Zobacz kategorię|Kategoria:Pochowani w bazylice archikatedralnej Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha w Gnieźnie}}

=== Wewnętrzna ===
Katedra jest budowlą trójnawową, o układzie [[bazylika|bazylikowym]] z prezbiterium zamkniętym wielobocznie i ambitem. Do naw bocznych i ambitu przylega wieniec kaplic bocznych. Pod posadzką odkryto i wyeksponowano relikty wcześniejszych budowli przedromańskich i romańskich oraz grobowce arcybiskupów.
Katedra jest budowlą trójnawową, o układzie [[bazylika|bazylikowym]] z prezbiterium zamkniętym wielobocznie i ambitem. Do naw bocznych i ambitu przylega wieniec kaplic bocznych. Pod posadzką odkryto i wyeksponowano relikty wcześniejszych budowli przedromańskich i romańskich oraz grobowce arcybiskupów.


Linia 210: Linia 212:
Ponadto pomiędzy kaplicą Doktorów, a św. Walentego znajduje się zakrystia wikariacka z wyjściem z katedry oraz zakrystia prałacka, używana przez kanoników i biskupów. Pomiędzy kruchtą z Drzwiami Gnieźnieńskimi, a kaplicą Łubieńskiego znajduje się nowy kapitularz.
Ponadto pomiędzy kaplicą Doktorów, a św. Walentego znajduje się zakrystia wikariacka z wyjściem z katedry oraz zakrystia prałacka, używana przez kanoników i biskupów. Pomiędzy kruchtą z Drzwiami Gnieźnieńskimi, a kaplicą Łubieńskiego znajduje się nowy kapitularz.


W podziemiach katedry można zobaczyć m.in. najstarszy w Polsce napis nagrobkowy z ok. 1006 roku, odkryte podczas badań archeologicznych relikty budowli kamiennej z końca IX wieku, a także fragmenty murów bazyliki Mieszka I.
W podziemiach katedry można zobaczyć m.in. najstarszy w Polsce napis nagrobkowy z ok. 1006 roku, odkryte podczas badań archeologicznych relikty budowli kamiennej z końca IX wieku, a także fragmenty murów bazyliki Mieszka I.{{Zobacz kategorię|Kategoria:Pochowani w bazylice archikatedralnej Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha w Gnieźnie}}


== Otoczenie ==
== Otoczenie ==
Linia 224: Linia 226:


== Bibliografia ==
== Bibliografia ==
⚫
* {{cytuj książkę|nazwisko=Śmiegiel|imię=Kazimierz|tytuł=Święty Wojciech|miejsce= Gniezno|rok=1996}}
* {{cytuj książkę|nazwisko=Mikołajczyk|imię=Gabriela|tytuł=Zabytki Katedry Gnieźnieńskiej|wydawca=Prymasowskie Wydawnictwo „Gaudentinum”|miejsce=Gniezno|rok=1992|isbn= 83-85654-01-1}}
* {{cytuj książkę|nazwisko=Mikołajczyk|imię=Gabriela|tytuł=Zabytki Katedry Gnieźnieńskiej|wydawca=Prymasowskie Wydawnictwo „Gaudentinum”|miejsce=Gniezno|rok=1992|isbn= 83-85654-01-1}}
* {{cytuj książkę|nazwisko=Dobrzeniecki|imię=Tadeusz|tytuł=Drzwi Gnieźnieńskie|miejsce=Kraków|rok=1953}}
* Tomasz Janiak, ''Z badań nad przestrzenią liturgiczną romańskiej katedry w Gnieźnie'', w: Architektura romańska w Polsce. Nowe odkrycia i interpretacje, Materiały z sesji naukowej w MPPP, Gniezno 2009
* Tomasz Janiak, ''Z badań nad przestrzenią liturgiczną romańskiej katedry w Gnieźnie'', w: Architektura romańska w Polsce. Nowe odkrycia i interpretacje, Materiały z sesji naukowej w MPPP, Gniezno 2009
* Crossley Paul, ''Gothic Architecture in the Reign of Kasimir the Great. Church Architecture in Lesser Poland'' 1320–1380, Kraków 1985.
* Adamski J., ''Śląska geneza gotyckiej katedry gnieźnieńskiej'', „Rocznik Historii Sztuki”, t. 39, 2014, s. 157–175
* Świechowska A. (red.), ''Katedra gnieźnieńska'', Poznań–Warszawa–Lublin 1970
⚫
* {{cytuj książkę|nazwisko=Dobrzeniecki|imię=Tadeusz|tytuł=Drzwi Gnieźnieńskie|miejsce=Kraków|rok=1953}}
* Skibiński Szczęsny, ''Architektura gotycka w Wielkopolsce – między Śląskiem a Pomorzem (od XIII do początków XV wieku)'', „Rocznik Leszczyński”, t. 9, 1989, s. 185–193.
* Skibiński Szczęsny, ''Polskie katedry gotyckie'', Poznań 1996.
* Skibiński Szczęsny, ''Dwa modi architektoniczne w gotyckiej katedrze gnieźnieńskiej'', „Teka Komisji Historii Sztuki”, t.10, 2005,s. 71–76.
* Kowalski J., ''Gotyk wielkopolski. Architektura sakralna XIII–XVI wieku'', Poznań 2010.
* Janiak T., ''Początek gotyckiej przebudowy prezbiterium katedry w Gnieźnie w świetle danych archeologicznych'', [w:] II Forum Architecturae Poloniae Medievalis, red. K. Stala, Kraków (= „Architektura. Czasopismo Techniczne”, t. 108, z. 23), 2011, s. 381–403.
* Holas A., ''Prace przy odbudowie i regotyzacji Katedry Gnieźnieńskiej w latach 1942–1965'', [w:] "Katedra gnieźnieńska", 1970, s. 172–183.


== Linki zewnętrzne ==
== Linki zewnętrzne ==

Wersja z 15:08, 7 mar 2017

Bazylika prymasowska Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha
kościół parafialny, archikatedra, bazylika mniejsza
Ilustracja
Archikatedra gnieźnieńska nocą
Państwo

 Polska

Miejscowość

Gniezno

Adres

{{{adres}}}

Wyznanie

katolickie

Kościół

rzymskokatolicki

bazylika mniejsza
• nadający tytuł

od 1931
Pius XI

Wezwanie

Wniebowzięcia NMP

Wspomnienie liturgiczne

15 sierpnia
23 kwietnia

Przedmioty szczególnego kultu
Relikwie

Św. Wojciecha
św. Jana Pawła II

Cudowne wizerunki

Cudowny Krzyż Gnieźnieński

Położenie na mapie Gniezna
Mapa konturowa Gniezna
Brak współrzędnych
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski
Brak współrzędnych
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego
Brak współrzędnych
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Położenie na mapie powiatu gnieźnieńskiego
Mapa konturowa powiatu gnieźnieńskiego
Brak współrzędnych
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:building}
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Bazylika prymasowska Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (archikatedra gnieźnieńska, katedra gnieźnieńska) – gotycki kościół katedralny znajdujący się na Wzgórzu Lecha w Gnieźnie. Katedra była głównym kościołem utworzonej w 1000 roku Metropolii gnieźnieńskiej, w skład której wchodziła Wielkopolska, Małopolska, Śląsk i Pomorze. Świątynia była też wielokrotnie miejscem koronacji królów Polski i jest miejscem pochówku pierwszego patrona Polski św. Wojciecha. Obecnie siedziba parafii archikatedralnej Wniebowzięcia NMP. 16 września 1994 roku obiekt został wpisany na listę Pomników historii[2].

Katedra Gnieźnieńska od strony ul. Tumskiej
Katedra w 1509 roku
Drzwi Gnieźnieńskie
Sklepienie katedry
Konfesja z relikwiami św. Wojciecha z 1915 roku
Obecna konfesja z relikwiami św. Wojciecha
Relikwiarz św. Wojciecha
Organy katedralne
Relikwie krwi Jana Pawła II
Pomnik Bolesława Chrobrego w Gnieźnie przed katedrą

Historia

Początki istnienia

Początki katedry gnieźnieńskiej sięgają lat 70 X wieku, kiedy to Mieszko I wybudował niewielki kościół na Wzgórzu Lecha, które było wcześniej miejscem pogańskiego kultu[3]. W 977 roku pochowano w tym kościele księżną Dąbrówkę, żonę Mieszka I[4].

Katedra Chrobrego

Przed przybyciem św. Wojciecha do Gniezna Bolesław Chrobry przebudował świątynię na planie prostokąta i to ta świątynia została później wyniesiona do rangi katedry. W 999 roku odbył się pogrzeb św. Wojciecha oraz jego kanonizacja przez papieża Sylwestra II.

Między 7 a 15 marca 1000 roku do Gniezna przybył cesarz Otton III, aby pomodlić się przy grobie św. Wojciecha. Odbył się wtedy tzw. I zjazd gnieźnieński[4], na którym książę Polski Bolesław Chrobry i cesarz omawiali plany utworzenia wspólnego królestwa Niemiec, Francji, Rzymu, Anglii i Państw Słowiańskich. Utworzono archidiecezję gnieźnieńską i I metropolię kościelną w Polsce, podległą wyłącznie papieżowi. Pierwszym arcybiskupem został Radzim Gaudenty.

W 1018 roku doszło do pożaru katedry, którą w ciągu siedmiu lat odbudowano[5]. W 1025 roku koronował się w niej na króla Bolesław Chrobry[6][7], a po jego śmierci syn Mieszko II Lambert[6]. W 1038 roku gród gnieźnieński zaatakował książę czeski Brzetysław I, niszcząc i ograbiając podgrodzia i katedrę.

Katedra romańska

Po kilku latach odbudowano świątynię w stylu romańskim i konsekrowano w 1064 roku. W 1076 roku na króla Polski koronował się w niej Bolesław II Szczodry[6]. Pod koniec XI wieku miała miejsce katastrofa budowlana części wschodniej świątyni[5]. W latach 1103–1104 odbył się synod z udziałem legata papieskiego związany z odnalezieniem i umieszczeniem relikwii św. Wojciecha w katedrze[5]. Kilka lat później do grobu św. Wojciecha przybył książę Bolesław III Krzywousty. W 1127 roku w katedrze odbyły się uroczystości odnalezienia i umieszczenia w niej głowy św. Wojciecha[5]. Około 1175 roku ufundowano brązowe (spiżowe) Drzwi Gnieźnieńskie[4]. W 1177 roku odbył się wielki zjazd, na którym książę Wielkopolski Mieszko III Stary wystąpił jako „dux totius Poloniae”. Po 219 latach, w 1295 roku odbyła się przedostatnia koronacja królewska w katedrze gnieźnieńskiej, gdy na króla koronował się książę Przemysł II[6][8]. Pięć lat później do Gniezna zbrojnie wkroczył Wacław II Czeski i również koronował się na króla. Była to ostatnia koronacja w Gnieźnie[6]. W 1331 roku Gniezno zaatakowali Krzyżacy, niszcząc świątynię.

Katedra gotycka

Budowa gotyckiej katedry w Gnieźnie zainicjowana została w 1342 roku przez arcybiskupa Jarosława Bogorię Skotnickiego. Ten sam arcybiskup przyjął w 1358 roku wraz z całą kapitułą archikatedralną króla Kazimierza Wielkiego, który przyczynił się do rozbudowy Gniezna. Na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XIV zainicjowano budowę korpusu głównego. Do korpusu głównego przylegało czternaście kaplic[4]. W roku 1382 trwały już zaawansowane prace przy zadaszeniu i przesklepianiu korpusu. W 1419 roku arcybiskupom gnieźnieńskim nadano tytuł prymasa oraz zastrzeżono dla nich purpurę kardynalską. Pierwszym prymasem został Mikołaj Trąba.

W 1613 roku doszło do pożaru dachu i hełmów wież katedralnych. Siedem lat później do katedry przybył Adam z Wągrowca, aby wypróbować nowe organy. W latach 1641–1652 prymas Maciej Łubieński przeprowadził przebudowę wnętrza świątyni w stylu barokowym[9]. W 1760 roku wybuchł kolejny pożar dachów i hełmów wież oraz zapadło się sklepienie prezbiterium. W ciągu kilku następnych lat przebudowano wnętrze w stylu klasycystycznym z elementami stylu barokowego[9]. Zainicjował je prymas Władysław Aleksander Łubieński[5].

W 1809 roku Francuzi urządzili w katedrze magazyn wojskowy, który został zniszczony po ucieczce wojsk Napoleona[4].

W 1931 roku Pius XI nadał katedrze tytuł bazyliki mniejszej. W 1939 roku po zajęciu Gniezna hitlerowcy urządzili w katedrze salę koncertową[4]. W 1945 roku wybuchł kolejny pożar hełmów wież i dachów spowodowany celowym ostrzałem artyleryjskim pocisków zapalających przez Armię Czerwoną[4]. Ostrzał ów nie był w żaden sposób związany z walkami z hitlerowcami; Gniezno zostało zajęte przez Armię Czerwoną bez oporu z ich strony. Zniszczyło to częściowo gotyckie sklepienie w emporze międzywieżowej, a w następstwie tego również organy i stalle. Na przełomie lat 50. i 60. XX wieku odrestaurowano świątynię przywracając styl gotycki, tzw. regotyzowano ją poprzez usunięcie z prezbiterium i nawy głównej artykulacji pilastrowej z XVIII wieku, pod którą skrywały się dobrze zachowane elementy średniowieczne[5].

3 czerwca 1979 roku archikatedrę odwiedził Jan Paweł II. W 1992 kard. Józef Glemp został mianowany metropolitą warszawskim i prymasem Polski (Gniezno straciło miano stolicy prymasowskiej), zaś abp Henryk Muszyński mianowany metropolitą gnieźnieńskim inicjując kolejne zjazdy gnieźnieńskie:

  • 3 czerwca 1997 – II zjazd gnieźnieński w 1000. rocznicę śmierci św. Wojciecha (ponowna wizyta Jana Pawła II oraz siedmiu prezydentów państw Europy Środkowej i Wschodniej).
  • 12 marca 2000 – III zjazd gnieźnieński w rocznicę Wielkiego Jubileuszu Chrześcijaństwa (wizyta pięciu prezydentów państw Europy).
  • 15–16 marca – 2003 IV zjazd gnieźnieński pod hasłem „Quo Vadis Europo?” (wzięło w nim udział ponad 600 osób z ponad 200 miejscowości i 80 ruchów katolickich).
  • 12-14 marca 2004 – V zjazd gnieźnieński w przededniu akcesji 10 nowych państw do UE (udział wzięło 700 reprezentantów wielu ruchów i stowarzyszeń chrześcijańskich).
  • 16-18 września 2005 – VI zjazd gnieźnieński pod hasłem „Europa dialogu” (do Gniezna przybyło 800 zaproszonych osobistości życia politycznego, religijnego i społecznego 15 państw Europy).
  • 2006 – zjazd Episkopatu Polski w 1000. rocznicę śmierci bł. Radzyma Gaudentego.
  • 15-17 czerwca 2007 VII zjazd gnieźnieński pod hasłem „Człowiek drogą Europy” z udziałem m.in. sekretarza stanu Stolicy Apostolskiej kard. Bertone, prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego, Władysława Bartoszewskiego i byłego dyrektora Biura Prasowego Watykanu dr. Joaquína Navarro-Vallsa.
  • 19 grudnia 2009 – odbyła się inauguracja posługi prymasowskiej abp Henryka Muszyńskiego (tym samym po 17-letniej przerwie tytuł prymasa powrócił do Gniezna).
  • 12-14 marca 2010 – VIII zjazd gnieźnieński
 Osobny artykuł: Zjazdy gnieźnieńskie.

26 czerwca 2010 roku odbył się ingres nowego metropolity gnieźnieńskiego i zarazem prymasa Polski abp. Józefa Kowalczyka. Udział w nim wzięli m.in.: prymasi seniorzy abp Henryk Muszyński i kard. Józef Glemp, metropolita poznański abp Stanisław Gądecki, metropolita warszawski abp Kazimierz Nycz, biskupi polskich diecezji, kapłani całej archidiecezji, pełniący obowiązki prezydenta RP marszałek Sejmu Bronisław Komorowski, byli prezydenci RP Lech Wałęsa i Aleksander Kwaśniewski, a także marszałek Senatu i inni posłowie i senatorowie. Obecne też były władze gnieźnieńskie z prezydentem Jackiem Kowalskim i starostą Krzysztofem Ostrowskim na czele.

W 2012 roku Gnieźnieńskiej katedrze przekazano relikwie krwi Jana Pawła II, które umieszczono w podświetlonym relikwiarzu w kształcie krzyża z napisem Totus Tuus.

Architektura

Katedra jest budowlą trójnawową, o układzie bazylikowym z prezbiterium zamkniętym wielobocznie i ambitem. Do naw bocznych i ambitu przylega wieniec kaplic bocznych. Pod posadzką odkryto i wyeksponowano relikty wcześniejszych budowli przedromańskich i romańskich oraz grobowce arcybiskupów.

Prezbiterium i nawa główna

W prezbiterium katedry, w jej centrum znajduje się barokowa złocona konfesja, a pod nią wczesnobarokowy relikwiarz – trumienka z cyzelowanej, trybowanej blachy srebrnej z 1662 (z właściwym relikwiarzem – trumienką wewnątrz, drewnianą, prawdopodobnie cedrową skrzynką z XII wieku pokrytą płaskorzeźbami) ze szczątkami św. Wojciecha (restaurowana w 1987 roku po kradzieży). Za relikwiarzem znajduje się płyta nagrobna św. Wojciecha z czerwonego marmuru ze średniowiecznej tumby z 1480 roku. Od strony północnej prezbiterium umieszczony został złocony Tron Prymasowski z 1835 roku, a przed nim nieco nowszy złocony klęcznik z herbem prymasa Stefana Wyszyńskiego. Nad tronem widnieje herb obecnego metropolity gnieźnieńskiego, abpa Wojciecha Polaka. Po obu stronach prezbiterium ułożone są fotele dla członków Kapituły Prymasowskiej, wykorzystywane też jako miejsca dla większej ilości koncelebransów Eucharystii. Poza tym w prezbiterium znajduje się główny ołtarz ofiarny z płaskorzeźbą św. Wojciecha. Nad ołtarzem znajduje się belka tęczowa z gotyckim krucyfiksem z drzewa lipowego z ok. 1430 roku. W dalszej części nawy głównej znajdują się krzesła dla wiernych, a na jej końcu sala kapitularza starego.

Ambit i nawy boczne

W ambicie oraz w nawie głównej (północnej i południowej) znajdują się dodatkowe miejsca dla wiernych. Ponadto są tam:

  • płyta nagrobna prym. Jakuba z Sienna – z brązu z końca XV wieku.
  • cztery płyty nagrobne fundacji prym. Jana Łaskiego.
  • pomnik kard. Stefana Wyszyńskiego (prymasa tysiąclecia) z 1982 roku.
  • płyta nagrobna prymasa Zbigniewa Oleśnickiego – z czerwonego marmuru.

Pomieszczenia nawy bocznej

Nawy boczne otoczone są tzw. wieńcem pomieszczeń. Są to głównie kaplice, ale także kapitularze, zakrystie czy pomieszczenia wieżowe.

Kaplice

Kaplica prymasa Potockiego, w jej krypcie zostali pochowani:

  • w 1738 – prym. Teodor Potocki, obecnie trumna spoczywa w podziemiach katedry gnieźnieńskiej
  • w 1829 – prym. Ignacy Krasicki (zm. 1801), obecnie trumna spoczywa w podziemiach katedry gnieźnieńskiej
  • w 1939 – bp Antoni Laubitz, obecnie trumna spoczywa w krypcie pod kaplicą Potockiego
  • w 1956 – protonotariusz apostolski Aleksy Brasse.

Kaplica Bożego Ciała, nazywana też kaplicą prym. Sprowskiego, w jej krypcie byli pochowani:

  • w 1464 – prym. Jan Sprowski
  • w 1693 – bp Wojciech Stawowski
  • w 1721 – prym. Stanisław Szembek

Ta kaplica jest miejscem przechowywania Najświętszego Sakramentu.

Kaplica Doktorów zwana też kaplicą św. Jana Nepomucena, w jej krypcie byli pochowani kanonicy gnieźnieńskiej Kapituły:

  • kan. Jasicki,
  • kan. Oczko,
  • kan. Antoni Kantecki, były redaktor naczelny "Kuriera Poznańskiego",
  • kan. Robertson,
  • kan. Balcer Pstrokoński.

W tej kaplicy dyżur spowiedniczy pełni Ksiądz Penitencjarz.

Kaplica św. Walentego, w jej krypcie zostali pochowani wikariusze katedralni. Otwierana jest raz w roku, 14 lutego w święto św. Walentego. W tej kaplicy dyżur również pełni Ksiądz Penitencjarz.

Kaplica Pana Jezusa, zwana też Świętego Krzyża, w jej krypcie byli pochowani kanonicy gnieźnieńscy. Obecnie znajduje się w niej Cudowny Krzyż Gnieźnieński słynący łaskami oraz wota dziękczynne.

Kaplica Niepokalanego Poczęcia NMP, inaczej zwana prymasa Gembickiego, w jej krypcie został pochowany prymas Wawrzyniec Gembicki.

Kaplica Kołudzkich, w jej krypcie byli pochowani księża z rodziny Kołudzkich.

Kaplica św. Andrzeja, zwana też prymasa Olszowskiego, w jej krypcie zostali pochowani:

Kaplica Bogorii, zwana też Matki Bożej Częstochowskiej, w jej krypcie zostali pochowani:

Kaplica jest miejscem codziennego stałego dyżuru spowiedniczego kapłanów z parafii Gniezna oraz seminarium i Kurii Metropolitalnej.

Kaplica św. Stanisława, zwana też sufragańską, w jej krypcie zostali pochowani:

  • 1608 – bp Jan Gniazdowski,
  • 1661 – kan. Stanisław Sławieński.

Kaplica jest miejscem stałego dyżuru Księdza Penitencjarza Większego.

Kaplica prym. Baranowskiego, w jej krypcie został pochowany w 1615 roku prymas Wojciech Baranowski.

Kaplica św. Mikołaja, zwana też prym. Dzierzgowskiego, w jej krypcie został pochowany w 1559 prymas Mikołaj Dzierzgowski.

Kaplica prymasa Łubieńskiego, zwana też Łubieńskich, w jej krypcie zostali pochowani:

W kaplicy w 1973 roku zostało złożone serce kardynała Augusta Hlonda Prymasa Polski. Wtedy również kard. Wyszyński dokonał odsłonięcia i poświęcenia tablicy inskrypcyjnej ku czci prymasa Hlonda. Kaplica ta, poza kaplicą Bożego Ciała jest jedynym miejscem przechowywania Najświętszego Sakramentu w Katedrze.

Przy kaplicy pod nawą południową spoczywa sześć trumien arcybiskupów i prymasów Polski:

Inne pomieszczenia

Poza kaplicami w nawie bocznej znajduje się wiele innych pomieszczeń. Są to: sala kapitularza starego(pomieszczenie międzywieżowe), pomieszczenie w podstawie wieży północnej z wejściem do podziemia, pomieszczenie przywieżowe północne (obecnie sklep pamiątkarski), pomieszczenie przywieżowe południowe (obecnie kasa biletowa), pomieszczenie w podstawie wieży południowej z wejściem na balkon widokowy wieży. Ponadto zarówno od strony północnej, jak i południowej znajdują się równoległe kruchty. W kruchcie północnej znajdują się duże, dwuskrzydłowe drzwi od zewnątrz, a nad nimi gotycki portal z ok. 1400 z tympanonem Ukrzyżowania wykonanym ze sztucznego kamienia. W kruchcie znajdują się wejścia do sklepu pamiątkarskiego, biura pielgrzyma oraz Archiwum Archidiecezjalnego.

W Kruchcie południowej znajdują się duże dwuskrzydłowe drzwi, nad którymi od wewnątrz zawisły portrety pięciu królów Polski koronowanych w Katedrze Gnieźnieńskiej. Znajduje się też portal z 2 poł. XIV wieku z tympanonem Sądu Ostatecznego i osadzonymi w nim romańskimi, brązowymi, dwuskrzydłowymi Drzwiami Gnieźnieńskimi z ok. 1175, przedstawiającymi życie i śmierć św. Wojciecha. Kruchta jest zamknięta, otwiera się ją na ważniejsze uroczystości(np. obchody uroczystości ku czci św. Wojciecha, kiedy wchodzą nią biskupi).

W środkowej części nawy bocznej, naprzeciwko kaplicy Bożego Ciała znajduje się dawna kaplica świętego Jerzego, obecnie druga kruchta południowa.

Ponadto pomiędzy kaplicą Doktorów, a św. Walentego znajduje się zakrystia wikariacka z wyjściem z katedry oraz zakrystia prałacka, używana przez kanoników i biskupów. Pomiędzy kruchtą z Drzwiami Gnieźnieńskimi, a kaplicą Łubieńskiego znajduje się nowy kapitularz.

W podziemiach katedry można zobaczyć m.in. najstarszy w Polsce napis nagrobkowy z ok. 1006 roku, odkryte podczas badań archeologicznych relikty budowli kamiennej z końca IX wieku, a także fragmenty murów bazyliki Mieszka I.

 Zobacz też kategorię: Kategoria:Pochowani w bazylice archikatedralnej Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha w Gnieźnie
UWAGA: sugestia dodatkowej zawartości w nieistniejącej kategorii - trzeba poprawić link.

Otoczenie

Od strony północnej archikatedry znajduje się zespół Kolegiat wraz z kościołem św. Jerzego. W Kolegiatach znajduje się m.in. siedziba Muzeum Archidiecezjalnego. Od strony wschodniej widnieje Wzgórze Panieńskie (Gniezno) wraz z Rynkiem. Od południa, przed archikatedrą umieszczony został pomnik Bolesława Chrobrego. Od strony zachodniej widnieje Plac Św. Wojciecha, miejsce sprawowania sumy odpustowej w czasie uroczystości ku czci św. Wojciecha.

Koronacje królewskie

 Osobny artykuł: Koronacje królewskie w Gnieźnie.

Obecna funkcja

Obecnie archikatedra pełni rolę kościoła parafialnego Parafii Archikatedralnej w Gnieźnie, ponadto jest też główną świątynią Metropolii Gnieźnieńskiej. Posiada status bazyliki mniejszej, jest jednocześnie Sanktuarium św. Wojciecha. Opiekę nad katedrą i jej otoczeniem pełni Kapituła Prymasowska.

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2010-05-06].
  2. ↑ http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WMP19940500416.
  3. ↑ Swego nie znacie Gniezno: Zagadka Wzgórza Lecha - www.Focus.pl - Poznać i zrozumieć świat [online], Historia.Focus.pl [dostęp 2016-08-17] (pol.).
  4. ↑ a b c d e f g Katedra w Gnieźnie (970-1945). [dostęp 2010-01-14].
  5. ↑ a b c d e f Włodzimierz Łęcki: Gniezno. Poznań: WPT Przemysław, 1980, s. 12–18. OCLC 751188146.
  6. ↑ a b c d e Katedra Gnieźnieńska. [dostęp 2010-01-14].
  7. ↑ Dzieje Polski. [dostęp 2009-08-14].
  8. ↑ M. Rożek Polskie koronacje i korony – wyd. KAW, 1987.
  9. ↑ a b Katedra Prymasowska w Gnieźnie. [dostęp 2010-01-14].

Bibliografia

  • Gabriela Mikołajczyk: Zabytki Katedry Gnieźnieńskiej. Gniezno: Prymasowskie Wydawnictwo „Gaudentinum”, 1992. ISBN 83-85654-01-1.
  • Tomasz Janiak, Z badań nad przestrzenią liturgiczną romańskiej katedry w Gnieźnie, w: Architektura romańska w Polsce. Nowe odkrycia i interpretacje, Materiały z sesji naukowej w MPPP, Gniezno 2009
  • Crossley Paul, Gothic Architecture in the Reign of Kasimir the Great. Church Architecture in Lesser Poland 1320–1380, Kraków 1985.
  • Adamski J., Śląska geneza gotyckiej katedry gnieźnieńskiej, „Rocznik Historii Sztuki”, t. 39, 2014, s. 157–175
  • Świechowska A. (red.), Katedra gnieźnieńska, Poznań–Warszawa–Lublin 1970
  • Tadeusz Dobrzeniecki: Drzwi Gnieźnieńskie. Kraków: 1953.
  • Skibiński Szczęsny, Architektura gotycka w Wielkopolsce – między Śląskiem a Pomorzem (od XIII do początków XV wieku), „Rocznik Leszczyński”, t. 9, 1989, s. 185–193.
  • Skibiński Szczęsny, Polskie katedry gotyckie, Poznań 1996.
  • Skibiński Szczęsny, Dwa modi architektoniczne w gotyckiej katedrze gnieźnieńskiej, „Teka Komisji Historii Sztuki”, t.10, 2005,s. 71–76.
  • Kowalski J., Gotyk wielkopolski. Architektura sakralna XIII–XVI wieku, Poznań 2010.
  • Janiak T., Początek gotyckiej przebudowy prezbiterium katedry w Gnieźnie w świetle danych archeologicznych, [w:] II Forum Architecturae Poloniae Medievalis, red. K. Stala, Kraków (= „Architektura. Czasopismo Techniczne”, t. 108, z. 23), 2011, s. 381–403.
  • Holas A., Prace przy odbudowie i regotyzacji Katedry Gnieźnieńskiej w latach 1942–1965, [w:] "Katedra gnieźnieńska", 1970, s. 172–183.

Linki zewnętrzne

Zabytkowe kościoły Gniezna

Miejsca koronacji królów Polski
Bazyliki mniejsze w Polsce
Archikatedry
Katedry
Konkatedry
Kolegiaty
Klasztorne
Poklasztorne
Pozostałe
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bazylika_prymasowska_Wniebowzięcia_Najświętszej_Maryi_Panny_w_Gnieźnie&oldid=48745088”