Słowenia

Republika Słowenii

Republika Slovenija

Herb Flaga
Hymn: Zdravljica (Toast)
Ustrój polityczny	republika
Konstytucja	Konstytucja Słowenii
Stolica	Lublana
Data powstania	25 czerwca 1991
Prezydent	Nataša Pirc Musar
Premier	Robert Golob
Powierzchnia	20 273 km²
Populacja (2021) • liczba ludności	2 107 126
• gęstość	104,0 os./km²
Kod ISO 3166	SI
Waluta	1 euro = 100 centów (EUR, €) (EUR)
Telefoniczny nr kierunkowy	+386
Domena internetowa	.si
Kod samochodowy	SLO
Kod samolotowy	S5
Strefa czasowa	UTC +1 – zima UTC +2 – lato
Język urzędowy	słoweński
Religia dominująca	rzymski katolicyzm
PKB (2023)  • całkowite   • na osobę	68,11 mld USD 32 215 USD
PKB (PSN) (2023)  • całkowite   • na osobę	111,29 mld dolarów międzynar. 52 641 dolarów międzynar.
Położenie na mapie

Słowenia, Republika Słowenii (słoweń. Slovenija [slɔˈʋèːnija], Republika Slovenija) – państwo położone w Europie Środkowej nad morzem Adriatyckim, graniczy od zachodu z Włochami, od północy z Austrią, od wschodu z Węgrami oraz od południa z Chorwacją. Stolicą i największym miastem kraju jest Lublana. Słowenia jest najzamożniejszym oraz najbardziej rozwiniętym, szczególnie pod względem gospodarczym, państwem byłej Jugosławii i jednocześnie jednym z najbardziej zamożnych i rozwiniętych krajów Europy Środkowo-Wschodniej. Językiem urzędowym jest język słoweński.

Słowenia należy do ONZ od 1992 roku, NATO od 29 marca 2004, jest też członkiem UE od 1 maja 2004 roku, od 1 stycznia 2007 państwo jest również członkiem strefy euro.

Geografia

Jaskinia Postojna

Krainy historyczne Słowenii

Lublana

Powierzchnia:

• ląd: 20 151 km²
• woda: 122 km²
• całkowita: 20 273 km²

Długość granic lądowych:

• Austria: 330 km
• Chorwacja: 670 km
• Węgry: 102 km
• Włochy: 232 km
• całkowita: 1334 km

Długość wybrzeża:

• całkowita: 46,6 km

Najludniejsze miasta:

• Lublana: 278 tys.
• Maribor: 147 tys.
• Novo mesto: 41 tys.
• Celje: 42 tys.
• Kranj: 37 tys.

Słowenia to w większości kraj wyżynny i górski: 90% jej powierzchni leży ponad 300 m n.p.m. Najwyższy szczyt to położony w Alpach Julijskich Triglav (2864 m); znajduje się on na terenie parku narodowego o tej samej nazwie. Prawie połowę kraju zajmują lasy, sprawiając, że Słowenia to jedno z najbardziej zalesionych państw na świecie. Ziemie uprawne stanowią 43% ogółu powierzchni.

Najdłuższe rzeki to Sawa i Drawa wpadające do Dunaju, Socza na zachodzie, Mura na północnym wschodzie, Krka na południowym wschodzie oraz Kupa, stanowiąca na pewnym odcinku granicę z Chorwacją. Największe jeziora to: okresowe jezioro Cerknica oraz górskie Bohinjsko i Bled.

Na terenie Słowenii, zwłaszcza w położonej w jej południowo-zachodniej części, Krasie, licznie występują zjawiska krasowe: podziemne rzeki, jaskinie (około 7000), z których najsłynniejsza jest znajdująca się w miejscowości Postojna Postojnska jama. Mniej znane są Jaskinie Szkocjańskie. Inna jaskinia, Vilenica, co roku gości uczestników środkowoeuropejskiego festiwalu literackiego.

Słowenia leży na pograniczu dwóch stref klimatycznych: strefy klimatów podzwrotnikowych i umiarkowanych, która obejmuje większą część kraju. Wybrzeże i duża część Przymorza, aż do doliny Soczy, posiada klimat śródziemnomorski pośredni między morskim a kontynentalnym, z ciepłą słoneczną pogodą przez większą część roku i z łagodnymi zimami. W klimacie umiarkowanym ciepłym występują cztery pory roku. Ukształtowanie terenu sprawia, że w Słowenii w jego obrębie można wyróżnić dwa odrębne obszary klimatyczne. Wschodnia część kraju ma typ klimatu kontynentalnego, z gorącymi latami i dość mroźnymi zimami, gdzie średnie temperatury stycznia wynoszą 0 °C, a czerwca 21 °C. Natomiast na północnym zachodzie dominuje klimat alpejski, z silnymi wpływami znad Atlantyku i obfitymi opadami.

Podział administracyjny

Regiony statystyczne

Regiony statystyczne Słowenii składają się z 12 jednostek administracyjnych utworzonych w 2000 r. w celach prawnych i statystycznych.

Regiony statystyczne: 1. Gorycja, 2. Górna Kraina, 3. Karyntia, 4. Drawa, 5. Mura, 6. Słowenia Środkowa, 7. Centralna Sawa, 8. Savinja, 9. Nadbrzeżny Kras, 10. Primorska-Kraina Wewnętrzna, 11. Słowenia Południowo-Wschodnia, 12. Dolna Sawa

Regiony statystyczne
Polska nazwa	Słoweńska nazwa	Kod	Stolica	Powierzchnia (km2)	Populacja (2019)
Mura	pomurska	SI011	Murska Sobota	1337	114 287
Drawa	podravska	SI012	Maribor	2170	324 104
Karyntia	koroška	SI013	Slovenj Gradec	1041	70 588
Savinja	savinjska	SI014	Celje	2384	261 851
Centralna Sawa	zasavska	SI015	Trbovlje	264	41 606
Dolna Sawa	posavska	SI016	Brežice	885	70 067
Słowenia Południowo-Wschodnia	jugovzhodna Slovenija	SI017	Novo mesto	2675	144 032
Primorska-Kraina Wewnętrzna	primorsko-notranjska	SI018	Postojna	1456	52 544
Słowenia Środkowa	osrednjeslovenska	SI021	Lublana	2555	564 527
Górna Kraina	gorenjska	SI022	Kranj	2137	204 670
Gorycja	goriška	SI023	Nova Gorica	2325	117 616
Nadbrzeżny Kras	obalno-kraška	SI024	Koper	1044	115 016

Gminy w Słowenii

Od uzyskania niepodległości przez Słowenię liczba gmin w tym państwie systematycznie wzrasta. W 1991 r. było ich 60, w 1995 r. 147, a w 2005 r. 193. Od czerwca 2011 r. kraj jest podzielony na 212 gmin, z których 11 ma status gminy miejskiej (zaznaczono je pogrubieniem).

Ajdovščina Ankaran Apače Beltinci Benedikt Bistrica ob Sotli Bled Bloke Bohinj Borovnica Bovec Braslovče Brda Brezovica Brežice Cankova Celje Cerklje na Gorenjskem Cerknica Cerkno Cerkvenjak Cirkulane Črenšovci Črna na Koroškem Črnomelj Destrnik Divača Dobje Dobrepolje Dobrna Dobrova-Polhov Gradec Dobrovnik Dol pri Ljubljani Dolenjske Toplice Domžale Dornava Dravograd Duplek Gorenja vas-Poljane Gorišnica Gorje Gornja Radgona Gornji Grad

Gornji Petrovci Grad Grosuplje Hajdina Hoče-Slivnica Hodoš Horjul Hrastnik Hrpelje-Kozina Idrija Ig Ilirska Bistrica Ivančna Gorica Izola Jesenice Jezersko Juršinci Kamnik Kanal ob Soči Kidričevo Kobarid Kobilje Kočevje Komen Komenda Koper Kostanjevica na Krki Kostel Kozje Kranj Kranjska Gora Križevci Krško Kungota Kuzma Laško Lenart Lendava Litija Lublana Ljubno Ljutomer

Log-Dragomer Logatec Loška dolina Loški Potok Lovrenc na Pohorju Luče Lukovica Majšperk Makole Maribor Markovci Medvode Mengeš Metlika Mežica Miklavž na Dravskem polju Miren-Kostanjevica Mirna Mirna Peč Mislinja Mokronog-Trebelno Moravče Moravske Toplice Mozirje Murska Sobota Muta Naklo Nazarje Nova Gorica Novo mesto Odranci Oplotnica Ormož Osilnica Pesnica Piran Pivka Podčetrtek Podlehnik Podvelka Poljčane Polzela

Postojna Prebold Preddvor Prevalje Ptuj Puconci Rače-Fram Radeče Radenci Radlje ob Dravi Radovljica Ravne na Koroškem Razkrižje Rečica ob Savinji Renče-Vogrsko Ribnica Ribnica na Pohorju Rogaška Slatina Rogašovci Rogatec Ruše Selnica ob Dravi Semič Sevnica Sežana Slovenj Gradec Slovenska Bistrica Slovenske Konjice Sodražica Solčava Središče ob Dravi Starše Straža Sveta Ana Sveta Trojica v Slovenskih goricah Sveti Andraž v Slovenskih goricah Sveti Jurij ob Ščavnici Sveti Jurij v Slovenskih goricah Sveti Tomaž Šalovci Šempeter-Vrtojba Šenčur

Šentilj Šentjernej Šentjur pri Celju Šentrupert (Trebnje) Škocjan Škofja Loka Škofljica Šmarje pri Jelšah Šmarješke Toplice Šmartno ob Paki Šmartno pri Litiji Šoštanj Štore Tabor Tišina Tolmin Trbovlje Trebnje Trnovska vas Trzin Tržič Turnišče Velenje Velika Polana Velike Lašče Veržej Videm Vipava Vitanje Vodice Vojnik Vransko Vrhnika Vuzenica Zagorje ob Savi Zavrč Zreče Žalec Železniki Žetale Žiri Žirovnica Žužemberk

Gmina o największej powierzchni – Kočevje (563,7 km²)

Gmina o najmniejszej powierzchni – Odranci (6,9 km²)

Gmina o największej populacji – Lublana (289 518 mieszkańców w 2018 r.)

Gmina o najmniejszej populacji – Hodoš (362 mieszkańców w 2018 r.)

Podział Słowenii na gminy według stanu na 2012 r.

Krainy historyczne

Słowenię tradycyjnie dzieli się na następujące regiony:

• 1 – Przymorze (Primorska)
• 2 – Kraina (Kranjska), w tym:
  • 2a – Górna Kraina (Gorenjska)
  • 2b – Wewnętrzna Kraina (Notranjska)
  • 2c – Dolna Kraina (Dolenjska)
• 3 – Karyntia (Koroška)
• 4 – Styria (Štajerska)
• 5 – Prekmurje

Warto dodać, że:

• Większość Karyntii i Styrii znajduje się na terytorium Austrii;
• Część Przymorza znajduje się na terytorium Włoch;
• Do Przymorza zaliczane są między innymi: Goriška oraz Istria Słoweńska (slovenska Istra);
• Do Dolnej Krainy zaliczana jest między innymi Biała Kraina (Bela Krajina)

Historia

Nazwa państwa oraz narodu pochodzi z okresu Republiki Weneckiej. Wywodzi się ona od etnonimu ludności słowiańskiej zamieszkującej obszar Dalmacji i Istrii oraz historycznej Slawonii, zaludniającej dorzecza między Dunajem, Drawą i Sawą i będące we władaniu weneckich dożów. Najstarsze zapisy, wymieniają również nazwę regionu jako in Sclavonis, Schiavonia, następnie Venezia Schiavonia, Schiavonia Veneta, Sclavonia, zob też Schiavoni.

Karantania z ok. 880 roku

Słowiańscy przodkowie dzisiejszych Słoweńców przybyli na ziemie obecnie należące do Słowenii w VI wieku naszej ery. W VII wieku na dzisiejszym terytorium Austrii uformowało się słowiańskie Księstwo Karantanii. W połowie VIII wieku Karantanie przyjęli chrześcijaństwo. W 822 roku Karantania utraciła niepodległość – została włączona do imperium Franków.

Zabytki z Fryzyngi, najstarsze słowiańskie manuskrypty zapisane alfabetem łacińskim, które dotrwały do dzisiejszych czasów, zostały napisane około roku 1000. W XIV wieku większość słoweńskich ziem została włączona do państw rządzonych przez Habsburgów – później przekształconych w Monarchię Austro-Węgierską, w której Słoweńcy stanowili większość w takich prowincjach jak Kraina, Gorycja i Gradiska, a także znaczny odsetek ludności w Styrii, Karyntii i Istrii. W 1848 podczas Wiosny Ludów powstał program „zjednoczonej Słowenii”.

Po upadku Austro-Węgier w 1918 Słoweńcy wraz z innymi narodami południowosłowiańskimi uformowali Królestwo SHS, przemianowane na Królestwo Jugosławii w 1929. Podczas II wojny światowej ziemie słoweńskie zostały podzielone między Niemcy, Włochy i Węgry. Po wojnie, gdy odtworzono Jugosławię, Słowenia ponownie stała się jej częścią. 25 czerwca 1991 wraz z Chorwacją odłączyła się od Jugosławii, co zapoczątkowało dwa dni później w Słowenii wojnę dziesięciodniową. Na podstawie Rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 754 z 18 maja 1992 roku Słowenia została członkiem ONZ.

Słowenia dołączyła 29 marca 2004 do NATO, a 1 maja tego samego roku stała się częścią UE. 1 stycznia 2007 przyjęła walutę euro, stając się tym samym pierwszym państwem „nowej” Unii, które przyjęło wspólną europejską walutę.

Ustrój polityczny

Konstytucja Słowenii z 1991 roku ustanowiła parlamentarny system rządów. W skład dwuizbowego parlamentu wchodzą: Zgromadzenie Państwowe – Državni Zbor, 90 deputowanych wybieranych na czteroletnią kadencję (88 w głosowaniu bezpośrednim, 2 delegowanych – jeden przez mniejszość węgierską, drugi przez włoską) oraz Rada Państwowa – Državni Svet (40 członków), która jest organem doradczym. Członkowie Rady wybierani są na pięć lat w wyborach pośrednich, reprezentują regiony oraz grupy interesów.

Prezydent, który jest jednocześnie naczelnym wodzem sił zbrojnych, wybierany jest na okres 5 lat w wyborach powszechnych. Władzę wykonawczą (oprócz prezydenta) sprawują premier i 19 ministrów. Natomiast władza sądownicza należy do dożywotnio mianowanych sędziów.

Czynne prawo wyborcze mają osoby, które ukończyły 18 lat.

Inicjatywę konstytucyjną mają: 20 posłów, rząd lub 30 tys. wyborców. Inicjatywę ustawodawczą zaś: rząd, każdy z deputowanych do izby niższej oraz 5 tys. obywateli.

Siły zbrojne

Słowenia dysponuje trzema rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi, marynarką wojenną oraz siłami powietrznymi i obroną przeciwlotniczą. Uzbrojenie sił lądowych Słowenii składało się w 2021 roku m.in. z: 44 czołgów, 305 opancerzonych pojazdów bojowych oraz 26 zestawów artylerii holowanej i samobieżnej. Marynarka wojenna Słowenii dysponowała w 2021 roku dwoma okrętami obrony przybrzeża. Słoweńskie siły powietrzne z kolei posiadały w 2021 roku uzbrojenie w postaci m.in. 3 samolotów transportowych, 22 samolotów szkolno-bojowych oraz 12 śmigłowców.

Wojska słoweńskie w 2021 roku liczyły 7,5 tys. żołnierzy zawodowych, 1,5 tys. rezerwistów oraz 6 tys. personelu paramilitarnego. Według rankingu Global Firepower (2021) słoweńskie siły zbrojne stanowią 88. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 545 mln dolarów (USD).

Gospodarka

Krško

Lublana

Maribor

Portorož

Porty lotnicze w Słowenii

Słowenia ma najwyższy wskaźnik PKB na osobę spośród dziesięciu państw, które wstąpiły do Unii Europejskiej w maju 2004 (18 400 $ w 2005 r.). Poziom inflacji (3,5%, 2004) zmalał do 2,5% w roku 2005 i jest zbliżony do średniego poziomu inflacji w państwach UE.

Od roku 2000 postępuje prywatyzacja w takich dziedzinach jak bankowość, telekomunikacja oraz sektor użyteczności publicznej. Stopniowo znoszone są ograniczenia dla inwestorów zagranicznych. Słowenia uznawana jest za najszybciej rozwijający się kraj spośród dziesiątki nowych państw UE i jeden z najszybciej rozwijających się w ramach całej organizacji.

Od 1 stycznia 2007 r. walutą krajową Słowenii jest euro, wprowadzone w miejsce obowiązującego w latach 1991–2006 tolara (kod SIT).

Demografia

Na podstawie spisu ludności z 2002 roku.

Narodowość

1. Słoweńcy – 83,0%
2. Serbowie – 2,0%
3. Chorwaci – 1,8%
4. Bośniacy – 1,1%

inne odpowiedzi – 3,1%
odmowa odpowiedzi – 2,5%
nieznana – 6,4%

Język ojczysty

1. słoweński – 87,8%
2. serbsko-chorwacki – 7,8%
3. węgierski – 0,4%
4. albański – 0,4%

inny – 1,0%
nieznany – 2,7%

Język używany w domu (można było wskazać dwa)

1. słoweński – 95,6%
2. serbsko-chorwacki – 4,3%
3. węgierski – 0,4%
4. włoski – 0,3%

nieznany – 2,7%

Religie, na podstawie spisu ludności z 2002 roku.

1. rzymscy katolicy – 57,8% w 2002 i 71,6% w 1991
2. prawosławni – 2,2% w 2002 i 2,4% w 1991
3. protestanci – 0,8%
4. muzułmanie – 2,6% w 2002 i 1,5% w 1991
5. ateiści i bezwyznaniowcy – 10,1% w 2002 i 0,4% w 1991

Język urzędowy

Językiem urzędowym na obszarze całego kraju jest język słoweński. W położonych na Istrii gminach Koper (wł. Capodistria), Izola (wł. Isola d’Istria), Piran (wł. Pirano) i Ankaran (wł. Ancarano) dodatkowo język włoski; a w prekmurskich gminach Hodoš (węg. Hodos) Lendava (węg. Lendva) i Dobrovnik (węg. Dobrónak) dodatkowo język węgierski.

Kultura

Słowenia pod względem kulturowym związana była z państwami Europy Środkowej, głównie Austrią i północnymi Włochami, częściowo również z Węgrami. Wpływ południowosłowiańskich krajów bałkańskich, z którymi Słowenia połączona była wspólnym państwem przez siedemdziesiąt lat XX wieku, zaznaczył się w mniejszym stopniu.

Mimo braku samodzielnej państwowości, w Słowenii od XVI w. rozwijała się literatura w języku słoweńskim. Intensywniejszy rozwój kultury słoweńskiej datuje się od pierwszej połowy XIX w., kiedy to, podobnie jak w przypadku niektórych innych narodów europejskich, nastąpiło przebudzenie narodowe i kulturalne. Narodowym poetą stał się romantyk France Prešeren.

W XX w. udziałem kultury słoweńskiej były korzystne warunki rozwoju, z przerwą w latach II wojny światowej. W przedwojennym Królestwie Jugosławii rozwój kultury słoweńskiej był częściowo ograniczany przez tendencje unitarystyczne, natomiast w skład powojennej socjalistycznej Jugosławii Słowenia wstąpiła jako organizm wprawdzie zależny politycznie, ale całkowicie samodzielny pod względem kulturalnym.

Od uzyskania niepodległości w 1991 r. władze Republiki Słowenii aktywnie wspierają rozwój kultury, wychodząc z założenia, że dokonania kulturalne mogą być istotnym atutem niewielkiego państwa i narodu.

Tematykę rozwoju i funkcjonowania słoweńskiej kultury w kontekście społecznym i politycznym, szczególnie od lat 80. XX wieku, podejmuje publikacja poświęcona jednemu z ważniejszych słoweńskich fenomenów kulturowych, Neue Slowenische Kunst.

Uniwersytety

Lista słoweńskich uniwersytetów wraz z datami ich powstania:

• Uniwersytet Lublański (Univerza v Ljubljani) 1919
• Uniwersytet Mariborski (Univerza v Mariboru) 1975
• Uniwersytet Przymorski (Univerza na Primorskem) 2003
• Uniwersytet Nowogorycki (Univerza v Novi Gorici) 2006

Na terenie Słowenii, w Portorožu, znajduje się również siedziba założonego w 2008 roku międzynarodowego Uniwersytetu Euro-Śródziemnomorskiego (EMUNI).

Sport

Skocznie w Planicy

W Słowenii znajduje się jedna z największych na świecie skoczni narciarskich – Letalnica, która leży w dolinie Planica. Skocznia ta od 1979 roku regularnie gości zawody Pucharu Świata w skokach narciarskich i tutaj tradycyjnie kończy się sezon PŚ w skokach.

Turystyka

W 2016 roku kraj ten odwiedziło 3,032 mln turystów (12% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 2,424 mld dolarów. Najwięcej turystów przyjechało do Słowenii z Włoch, Austrii, Niemiec, Chorwacji, Korei Południowej, Wielkiej Brytanii, Serbii, Węgier, Holandii i Czech.

Zobacz też

• rozpad Jugosławii

Linki zewnętrzne

• Slovenia.si Informator o Słowenii (ang.).
• Strona rządu Słowenii (ang.)
• Informacje turystyczne o Słowenii (ang.)
• Ambasada RP w Słowenii (pol.)
• System polityczny Słowenii